docWspółczesneteoriesocjologiczne
download 
Reklamacja Transkrypt
Współczesneteoriesocjologiczne
II Współczesneteoriesocjologiczne tom II Współczesneteorie socjologiczne III Antologia tekstów Pod redakcjà IrenyBorowik iJanuszaMuchy Zakład Wydawniczy »NOMOS« tom II WSPÓŁCZESNE TEORIE SOCJOLOGICZNE IV © Copyright for the Polish translation by Zakład Wydawniczy »NOMOS« Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana, ani w jakikolwiek inny sposób reprodukowana czy powielana mechanicznie, fotooptycznie, zapisywana elektronicznie lub magnetycznie, ani odczytywana w środkach publicznego przekazu bez pisemnej zgody wydawcy. Komitet redakcyjny serii Współczesne teorie socjologiczne: Janusz Mucha – przewodniczący Michał Kaczmarczyk Aleksander Manterys Grażyna Skąpska Redakcja naukowa tomu: Irena Borowik, Janusz Mucha Redakcja i korekta: Roman Małecki Redakcja techniczna: Dariusz Piskulak Projekt okładki serii Współczesne teorie socjologiczne: Paweł Bigos ISBN 978-83-7688-312-0 Kraków 2015 Zakład Wydawniczy »NOMOS« 31-208 Kraków, ul. Kluczborska 25/3u; tel./fax 12 626 19 21 e-mail: [email protected]; www.nomos.pl V SPIS TREŚCI Irena Borowik, Janusz Mucha, Społeczeństwo w teoriach socjologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . VII CZĘŚĆ III SPOŁECZEŃSTWO Talcott Parsons, Główne punkty odniesienia i strukturalne komponenty systemu społecznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 Lewis A. Coser, Konflikt jako czynnik jednoczący . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 Ralf Dahrendorf, Grupy konfliktowe, konflikty między grupami i zmiana społeczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 Amitai Etzioni, Wiedza jako czynnik społeczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 Alain Touraine, Ruchy społeczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137 Niklas Luhmann, System i środowisko . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 189 Axel Honneth, Formuła intersubiektywnego uznania: miłość, prawo, solidarność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 233 Margaret S. Archer, Przeciwko rozmywaniu człowieczeństwa . . . . . . . . . . . . 283 Michael Hechter, Od klasy do kultury . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327 Michel Maffesoli, Wspólnota zlokalizowana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 391 Michel Wieviorka, Wielokulturowość: różnice w różnicach . . . . . . . . . . . . . . 423 VI Spis treści VII Irena Borowik Uniwersytet Jagielloński, Instytut Socjologii Janusz Mucha AGH w Krakowie, Wydział Humanistyczny SPOŁECZEŃSTWO W TEORIACH SOCJOLOGICZNYCH We wstępie do tomu I przedstawiliśmy nie tylko wybory tekstów, w określonym porządku, ale wyjaśniliśmy też ogólniejsze założenia przyświecające nam zarówno w wyborach książek do Serii WTS jak i w przygotowaniu niniejszej antologii. By nie powtarzać tych samych informacji, a jednocześnie nie pozbawiać ich tych, którzy być może sięgną tylko po ten tom – krótko rekapitulujemy. Proponowana antologia stanowi element serii WTS, dzięki której chcieliśmy polskim naukom społecznym, tj. ludziom nauki, doktorantom i studentom, a także szerzej – polskiej humanistyce przyswoić bardzo ważne dzieła teoretyczne, bez których rozumienie świata, współczesności i zachodzących zmian nie może być kompletne. Antologia którą proponujemy, stanowi – można powiedzieć – esencję tych dzieł, z których wybraliśmy najbardziej reprezentatywne naszym zdaniem rozdziały. W tomie I zawarliśmy dwie części – pierwszą, zatytułowaną „Człowiek/ działania/ interakcje” i drugą, poświęconą sposobom konstruowania teorii socjologicznej. Kompletny spis treści wszystkich części zamieszczamy w obu tomach, ale szczegółową charakterystykę zawartości omawiamy we wstępach do odpowiednich, zawierających dane teksty tomów. Ostatnie dekady skłaniają do ponownego stawiania pytania o to, jaka jest rola wiedzy w konstruowaniu społecznego ładu i o to, czy nauki społeczne nie straciły głosu w dyskusjach toczących się na ten temat. Jesteśmy przekonani, że rozumienie zachodzących zjawisk, chociaż może nie tak spektakularne jak władza pieniądza, nie mówiąc o sile bezpośredniego zagrożenia przemocą, w długofalowej perspektywie stanowi VIII Irena Borowik, Janusz Mucha warunek – jak to określa jedna z autorek tego tomu - człowieczeństwa. Wiedza jest wsparciem dla samowiedzy, a znajomość teorii socjologicznych stanowi lustro, za pomocą którego możemy oglądać samych siebie – jako członków społeczeństwa i jako społeczeństwo które jest w nas. Jesteśmy przekonani zatem, że z bardzo ważnych powodów prezentowane tu teorie zasługują na popularyzację. W niniejszym, drugim tomie, który określiliśmy jako makrosocjologiczny, a zatytułowaliśmy „Społeczeństwo”, umieściliśmy jedenaście tekstów autorstwa uczonych, których można zaliczyć do kilku nurtów badawczych, przeplatających się, czasem zanikających i potem w nowej postaci powracających. Nie wszyscy z naszych autorów mogą być zresztą w ogóle przyporządkowani do jakiejś jednoznacznej, szerszej orientacji teoretyczno-metodologicznej. Przykładem takiej trudności zaszufladkowania są Amitai Etzioni, którego łatwiej związać ze społeczną filozofią komunitaryzmu, Margaret Archer, znana badaczka sprawstwa i przedstawicielka realizmu krytycznego, Michel Mafessoli, badacz ponowoczesności, Michael Hechter, szczególnie dobrze znany ze swych wcześniejszych badań nad kolonializmem wewnętrznym, ale i nad zasadami solidarności społecznej, analizowanej z punktu widzenia teorii racjonalnego wyboru. Oczywiście część druga naszej antologii nie może być traktowana jako reprezentant całej współczesnej makrosocjologii teoretycznej. Na przykład, nie opublikowaliśmy dotąd w naszej Serii WTS książek wyraźnie i specyficznie poświęconych strukturze klasowej, problematyce narodowej, procesom globalizacji i glokalizacji, procesom modernizacji i postmodernizacji, innym transformacjom różnorodnych społeczeństw składających się na dzisiejszy świat. Talcott Parsons, badacz amerykański, swym pochodzącym z roku 1951 dziełem poświęconym systemowi społecznemu, będącym wczesną syntezą funkcjonalistycznego modelowania świata społecznego, wpłynął na dekady na sposób widzenia społeczeństwa. Do dziś liczni badacze wracają do tego dzieła, łączącego język wypracowanej jeszcze w okresie międzywojennym teorii działania z językiem teorii systemowych. Społeczeństwo jest dla Parsonsa uogólnionym systemem działania. I właśnie rozdział, który tutaj umieszczamy, pokazuje to, z czego składa się ten uogólniony system. Dowiadujemy się z niego, czym są funkcjonalne wymogi systemów społecznych (warunki funkcjonalne, które muszą być spełnione, aby on działał), na czym polega integracja układów działania, na czym polega instytucjonalizacja wzorów kulturowych. Z rozdziału Społeczeństwo w teoriach socjologicznych IX tego dowiadujemy się też o tym, jakie zdaniem autora są podstawowe, alternatywne wzory orientacji wartościujących działania i w jaki sposób ich analiza pomaga nam zrozumieć funkcjonowanie całych społeczeństw i przeprowadzać ich porównywanie. Wizja eksponująca integrację systemów społecznych i silną normatywną regulację działań jednostek i podsystemów poddana została poważnej krytyce już w latach pięćdziesiątych XX wieku. Krytykę podjęli przedstawiciele nurtów interpretatywnych, o których wspominaliśmy poprzednio, ale też (co nas w tej chwili bardziej interesuje) badacze wywodzący się z funkcjonalizmu i nawiązujący do przedwojennej, głównie europejskiej, tradycji interakcjonistycznej. Stworzyli oni wewnętrznie zróżnicowaną „teorię konfliktu”, opartą na modelu eksponującym dynamikę i niezgodność oraz przymus jako podstawy życia społecznego. W roku 1956 Lewis A. Coser, po II wojnie światowej socjolog amerykański, „heretyk w obrębie Kościoła strukturalno-funkcjonalnego”, uczeń Roberta K. Mertona, opublikował poświęconą twórczości Georga Simmla książkę, skoncentrowaną na pozytywnych funkcjach konfliktu społecznego. Jak u Simmla, prowadzona przez Cosera analiza jest formalistyczna w takim sensie, iż nieszczególnie odróżnia on zjawisko konfliktu odbywające się w systemie interakcyjnym niewielkich grup od konfliktów między wielkimi zbiorowościami, na przykład narodami czy państwami. Istotne jest tutaj to, że i Simmel i Coser podkreślają fakt, iż konflikt niekoniecznie musi rozbijać zbiorowości. W niektórych, dokładnie przez nich omówionych, warunkach strukturalnych przyczynia się raczej do podtrzymywania ich funkcjonowania, choć na zmodyfikowanych nieco, w stosunku do przeszłości, zasadach. I temu właśnie poświęcony jest zaproponowany przez nas rozdział. Czytamy w nim o podtrzymywaniu przez konflikt równowagi społecznej, o pozytywnym wiązaniu przez konflikt przeciwstawnych i walczących ze sobą grup. Bardziej radykalną wersję teorii konfliktu zaprezentował trzy lata później angielskojęzycznej publiczności socjologicznej Ralf Dahrendorf, wówczas jeszcze badacz niemiecki (później brytyjski). Choć faktycznie jego podejście było systemowe (ale przeciwstawiał się on używaniu terminu „system”, który jednoznacznie kojarzył mu się z funkcjonalizmem), to konflikt w jego rozumieniu miał znaczenie przede wszystkim dysfunkcjonalne i antysystemowe – raczej przyczyniał się on do obalenia dotychczasowego systemu, niż do podtrzymywania go. Dahrendorf silnie nawiązywał do twórczości socjologicznej (a nie ideologicznej czy X Irena Borowik, Janusz Mucha filozoficznej) Karola Marksa i do jego koncepcji panowania klasowego i walki klas, znoszącej jedne zinstytucjonalizowane formy życia społecznego i wprowadzającej warunki dla pojawienia się kolejnych. Rozdział, który proponujemy czytelnikom, zawiera naszym zdaniem esencję idei Dahrendorfa. Pojawia się tu więc debata z (przypomnianym tu wcześniej) poglądem o istnieniu pozytywnych dla systemu funkcji konfliktu; analiza sytuacji, w których w danym społecznym układzie mamy do czynienia z kilkoma konfliktami, mającymi różne podstawy; analiza związków między wymiarami konfliktów a wymiarami strukturalnej zmiany społecznej. Zakończenie tego rozdziału to zwarta „formalizacja” dahrendorfowskiej teorii konfliktu. Amerykański badacz Amitai Etzioni zajmował się, w trakcie swej długiej kariery badawczej i obywatelskiej, wieloma ważnymi kwestiami. Nie miejsce tutaj na ich prezentację. Uczony ten jest jedną z socjologicznych gwiazd komunitaryzmu. Ten nurt filozofii społecznej, zaniepokojony rozluźnianiem się więzi społecznych, odwołuje się do myślenia w kategoriach wspólnotowych. Jego reprezentanci nawołują do działań, mających na celu aktywizację różnego rodzaju wspólnot (w szczególności lokalnych). Jak więc widzimy, ta teoria społeczna nie jest tylko neutralną analizą społecznych sytuacji, ale też ma charakter zdecydowanie normatywny. Komunitaryzm Etzioniego jest programem, który w pewnym sensie można by nazwać funkcjonalistycznym – chodzi mu o aktywne społeczeństwo, które sprawuje efektywną kontrolę nad sobą samym i które wzmacnia integrację i konsensus. Równocześnie jednak wierzył on mocno w to, że nie jest to łatwe, gdyż, analitycznie na to patrząc, wartości wyznawane przez członków wspólnoty są bardzo często rozbieżne, a konflikt jest jednym z podstawowych zjawisk społecznych. Przedrukowany tutaj krótki rozdział z najważniejszej naszym zdaniem książki uczonego, pochodzącej z roku 1968, poświęcony jest wiedzy jako zasobowi społecznemu. Aktywne społeczeństwo, starające się o realizację idei wspólnego dobra, musi wszakże opierać swe działania na wiedzy. Aktorzy społeczni muszą więc mieć (uzyskać) trafny ogląd samych siebie jako aktorów oraz społecznego środowiska, w którym będą realizowali swoje zamiary. Normatywna jest też socjologia autorstwa Alaina Touraine’a. Ten francuski socjolog ogłosił (sam, albo z współpracownikami) wiele książek poświęconych makrospołecznie rozumianemu działaniu społecznemu, jak również najważniejszemu jego zdaniem przejawowi takiej podmiotowej aktywności, to znaczy „nowym ruchom społecznym” (w Społeczeństwo w teoriach socjologicznych XI tym polskiej „Solidarności” z lat 1890/1981). Wprowadzona przez niego metoda, zwana „interwencja socjologiczną”, pokazuje jasno to, iż chodziło mu nie tylko o badanie tych właśnie zjawisk, ale i o ich wspieranie przez socjologów. Obszerna książka z roku 1973 poświęcona jest teoretycznemu ujęciu ruchów społecznych w społeczeństwach postindustrialnych. Ruchy to najważniejsze przejawy samotworzenia się tych społeczeństw. Odbywa się w nich walka (konflikt klasowy) o historyczność. Jest to zdolność społeczeństwa do tworzenia swych własnych orientacji społecznych i kulturowych. Odmienne projekty przedstawiają klasa rządząca i klasa ludowa, główni aktorzy historyczności. Prezentujemy w naszej antologii fragmenty bardzo obszernego rozdziału poświęconemu samym ruchom społecznym: ich istocie, „historii naturalnej”, a także ich formowaniu się. Touraine nie jest jedynym teoretykiem ruchów społecznych (w szczególności „nowych ruchów”), ale jest z nich najwybitniejszy. Do dziś kształtuje debatę socjologiczną dotyczącą aktywności społecznej w skali makro. W latach osiemdziesiątych XX wieku, po mniej więcej dwudziestu latach jego „uśpienia”, powróciło w teorii socjologicznej zainteresowanie funkcjonalizmem. Ten „neofunkcjonalizm” reprezentowany był w USA głównie przez Jeffreya C. Alexandra (dopóki nie odszedł od niego pod koniec lat dziewięćdziesiątych), zaś w Europie (w Niemczech) głównie przez Niklasa Luhmanna. Uczony ten opublikował w roku 1984 wielkie dzieło dotyczące systemów społecznych. Odtąd stało się ono głównym punktem odniesienia dla socjologicznej analizy systemowej. Nawiązując bezpośrednio do dokonań takich dyscyplin jak biologia, cybernetyka i teorie informacji, a także do socjologii Herberta Spencera i Talcotta Parsonsa, stworzył Luhmann strukturalno-funkcjonalną wizję otwartych na środowisko, ale i samoodnoszących się, autopojetycznych systemów społecznych. Ta wielka wizja policentrycznego postindustrialnego społeczeństwa globalnego wyraźnie odróżnia się od socjologii ograniczających się do szczegółowo określonych społeczeństw (na przykład narodowych) czy mniejszych zbiorowości. Czytelnikom naszej antologii proponujemy jednak rozdział poświęcony związkom pomiędzy poszczególnymi systemami społecznymi a ich środowiskami. Znajdujemy tutaj fundamentalne dla socjologii Luhmanna zagadnienia, takie jak różnice między systemami a ich środowiskiem i granice między nimi, stopień złożoności jednego i drugiego, a także niezbędność redukcji złożoności, aby system w ogóle mógł funkcjonować. XII Irena Borowik, Janusz Mucha Tuż po I wojnie światowej pojawiła się w Niemczech „krytyczna teoria społeczeństwa”. Jej głównymi reprezentantami byli Max Horkheimer, Theodor W. Adorno i Herbert Marcuse. Badacze ci nawiązywali do podejścia krytycznego, praktykowanego przez Immanuela Kanta, Georga W.F. Hegla i Karola Marksa. Krytyki prezentowane przez tych klasyków odnosiły się nie tylko (czy nie tyle) do teorii, ale i do świata, analizowanego przez tamte teorie. Jak sformułował to w roku 1970 Jürgen Habermas, kontynuator w potem współtwórca tej tradycji, poza wiedzą empiryczno-analityczną i hermeneutyczno-historyczną, istnieje też wiedza krytyczna, badająca procesy przymusu i dominacji. Poznawczym interesem badań krytycznych jest społeczna emancypacja grup dotąd zmarginalizowanych. Na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych podobne poglądy wyrażali amerykańscy „socjologowie radykalni”. Myślenie w kategoriach krytycznych i radykalnych oparte było na konfliktowym modelu aktualnej rzeczywistości, ale równocześnie na takim modelu normatywnym, który zakładał możliwość emancypacji, harmonii, konsensusu i integracji. Naszym zdaniem ostatnie dekady XX wieku i sam początek XXI wieku były świadkiem pewnego odwrotu od krytycznego teoretyzowania. W Niemczech jednak ta tradycja była i jest stale żywa. Jej reprezentantem w naszej Serii WTS i w tej antologii jest twórczość Axela Honnetha. Jego książka z roku 1992, dotycząca walki o uznanie i moralnej gramatyki konfliktów społecznych, jest według nas najważniejszą publikacją tzw. „trzeciego pokolenia teorii krytycznej”. Honneth jest zdania, że debata na temat społecznych zasad podziału (dystrybucji) dóbr materialnych powinna być podporządkowana idei godnego życia. Wielu bardzo istotnych, strukturalnych ruchów społecznych i konfliktów czasów współczesnych nie można sprowadzić do walk toczących się w sferze dystrybucji. Przykładami są ruchy obrońców praw obywatelskich, praw kobiet, praw rozmaitych mniejszości, walka z kolonializmem. Same analizy nierównej dystrybucji (w tym biedy) muszą być uzupełnione o badania nad poczuciem krzywdy, poniżenia i pogardy. Rozdział, który proponujemy czytelnikowi, odnosi się do trzech najważniejszych zdaniem Honnetha obszarów intersubiektywnego uznania (ewentualnie braku uznania), mających wpływ na poczucie integralności ludzkiej tożsamości. Są to sfery: a/ relacji emocjonalnych – troski i miłości bliskich, gdzie jednostka tworzy podstawy swej tożsamości w postaci „wiary w siebie”, b/ sfera relacji prawnych, w których jednostki ludzkie pozostają wobec siebie Społeczeństwo w teoriach socjologicznych XIII w stosunkach symetrycznej wzajemności i działają w oparciu o świadomość wzajemnych zobowiązań i c/ przestrzeń uniwersalnej solidarności między członkami wspólnoty. Margaret S. Archer, działająca głównie w Anglii, należy od dekad do światowej czołówki teoretyków socjologii. Nasze wydanie jej pochodzącej z roku 2000 książki było jednak pierwszym tłumaczeniem jakiegokolwiek jej tekstu na język polski. Książka ta, zdaniem samej autorki, jest uwieńczeniem jej badań nad sprawstwem (inny wybitny badacz tej problematyki, z którym Archer od dekad polemizuje, to Anthony Giddens). Uczona bada problematykę sprawstwa w zestawieniu jej z problematyką struktury. Podkreśla ich odrębność, fakt, iż nie można ich nawzajem do siebie zredukować, gdyż różnie są one uwarunkowane i różne mają własności. Postawa antyredukcjonizmu i relacjonizmu odnosi się też do całości społecznych (instytucji, wzorów kultury) oraz jednostek ludzkich, które to byty wymagają jej zdaniem odrębnej analizy specyficznych dla siebie własności. Człowieczeństwo jest tutaj bardzo dobrym przykładem. Archer nie chce się godzić na sprowadzanie człowieka do społecznych konwencji, ról społecznych. Człowieczeństwo wiąże z refleksyjnością jako główną siłą sprawczą. Rozdział pierwszy książki, „Przeciwko rozmywaniu człowieczeństwa”, który włączyliśmy do antologii, zawiera szczegółową, choć wstępną i polemiczną prezentację wspomnianego antyredukcjonistycznego i relacjonistycznego poglądu na temat człowieczeństwa, traktowanego jako podstawa sprawstwa. Jest ono odrębne od społeczeństwa. Ani człowieczeństwo nie jest po prostu konsekwencją działania sił społecznych, ani społeczeństwo nie jest jego pochodną. Człowiek, w swym życiu, musi mierzyć się ze społecznymi i kulturowymi strukturami. Główny problem teorii socjologicznej to więc, w rozumieniu Archer, relacje między nimi. Pochodzący z 2004 roku tekst amerykańskiego socjologa Michaela Hechtera (o badaczu tym pisaliśmy już na początku tej części naszego wstępu) jest jedynym w naszej antologii artykułem pochodzącym z czasopisma socjologicznego, tekstem, który nie ukazał się w żadnym zbiorze pism autora. Sam autor znany jest polskiemu czytelnikowi również z wcześniejszego o kilka lat artykułu, napisanego wspólnie z Satoshi Kanazawą na temat racjonalnego wyboru, opublikowango w Polsce w 2006 roku. Uczony przekonuje w zamieszczonym u nas tekście, że w XX wieku statusy klasowe stopniowo ustępowały znaczenia statusom kulturowym. Polityka klasowa straciła swą rangę w rozwiniętych społeczeństwach XIV Irena Borowik, Janusz Mucha kapitalistycznych, a zarazem wzrosło znaczenie polityki kulturowej. W wyjaśnieniach tej zmiany Hechter koncentruje się na instytucjach społecznych oraz politycznych, raczej niż na strukturze zawodowej. Partycypacja w grupach opartych na solidarności wewnętrznej jest jego zdaniem silnie powiązana ze społecznymi podstawami polityki, a dla politycznej wagi takich grup istotne są instytucje społeczne, niezależne od struktury zawodowej. Gwałtowna ekspansja systemu, który autor określa jako „rządy bezpośrednie”, począwszy od lat sześćdziesiątych dwudziestego wieku stłumiła politykę klasową, a równocześnie stymulowała rozwój polityki kulturowej. Inne niż polityczne instytucje mogą jednak łagodzić przebieg tej transformacji. W tym samym 2004 roku francuski badacz Michel Maffesoli ogłosił książkę poświęconą „rytmowi życia”. Autor ten wsławił się w socjologicznym świecie opublikowanym w roku 1988 (wydanym w Polsce w roku 2008) bestsellerem „Czas plemion”. Obie książki są poświęcone nowemu typowi wspólnotowego życia w świecie ponowoczesnym. Jego socjologia jest też postmodernistyczna. Jak u Georga Simmla jest ona niesystematyczna, a zajmuje się raczej światem przeżyć niż zinstytucjonalizowanym systemem społecznym, fascynuje się wielobarwnością życia pełnego rytuałów. Rozdział, którego dwie pierwsze części umieszczamy w niniejszej antologii, poświęcony „wspólnocie zlokalizowanej”, składa się (jak każdy inny w tej książce) z kilku fragmentów, dość trudno układających się w spójną całość. Są to raczej eseje, poświęcone zagadnieniom interesującym Maffesoliego w kulturze współczesnej, a także w jej interpretacjach dokonywanych przez autorów debatujących nad wczesną i późną nowoczesnością, od początku XX wieku. Uczony pisze o nowych formach uspołecznienia, konieczności zastosowania (czy utworzenia) nowego języka dla ich analizy, konieczności akceptacji napięć pomiędzy różnymi formami bytu ludzkiego, niezbędności badania dynamiki nastrojów społecznych, o znaczeniu wyobraźni. Migotliwość współczesnego świata (w szczególności Europy) zupełnie inaczej konceptualizuje Michel Wieviorka, również socjolog francuski. Był on uczniem Alaina Touraine’a. Wspólnie prowadzili wiele badań nad ruchami społecznymi. Wieviorka zaangażował się również w badania, prowadzone metodą interwencji socjologicznej, nad skrajnymi ruchami prawicowymi, ale nie okazały się one do końca udane, z uwagi na rozbieżności systemów wartości badacza i analizowanych zbiorowości. W roku 2008 opublikował on zbiór socjologicznych esejów („wykładów”) Społeczeństwo w teoriach socjologicznych XV na tematy szczególnie jego zdaniem aktualne i ważne. Jednym z tych tematów jest wielokulturowość, w jej różnorodności i wielopłaszczyznowości. I ten esej właśnie przedrukowujemy. Wieviorka omawia różnicowanie się społeczeństw europejskich, wielką i kontrowersyjną rolę imigracji, pochodzącej z krajów o rozmaitych kulturach, dynamikę i przekształcanie się tożsamości indywidualnych i grupowych, wieloaspektowość zagadnienia asymilacji i integracji, zajmują go małżeństwa mieszane. Analizuje związki między wielokulturowością a strukturą klasową, wielokulturowością a polityką, napięcia społeczne z różnorodnością związane, debaty jej dotyczące. Tekst ten kończy tom II, „Społeczeństwo”, ale zakładamy, że nastąpi ciąg dalszy. Planujemy kontynuację Serii WTS i wydawanie dalszych, ważnych książek, z których za jakiś czas, mamy nadzieję, złożymy III tom antologii.
