Rak nerki miejscowo zaawansowany

Informacje dla pacjentów
4
3
Język polski
Rak nerki miejscowo zaawansowany
nadnercze
Podkreślone słowa znajdują się w słowniczku.
Po zdiagnozowaniu miejscowo zaawansowanego
raka nerki lekarz może zaproponować leczenie przez
nefrektomię radykalną lub embolizację. Każda z tych
metod ma swoje zalety i wady – wybór zależy od
stanu danego pacjenta.
W tym dziale znajduje się opis różnych procedur,
które należy przedyskutować ze swoim lekarzem
i dopasować do własnej sytuacji. Trzeba również
mieć na uwadze, że w różnych krajach istnieją różne
systemy opieki zdrowotnej.
Co to jest rak nerki
miejscowo zaawansowany?
Rak
nerki
miejscowo
zaawansowany
jest
nowotworem, który z nerki rozprzestrzenił się do
sąsiadujących z nią (bezpośrednio lub pośrednio)
naczyń krwionośnych, innych tkanek, narządów
czy węzłów chłonnych. W zależności od zakresu
występowania zmian przerzutowych (jak daleko guz
rozprzestrzenił się poza nerkę) określa się III lub IV
stopień (stadium) zaawansowania. (ryc. 1 i 2).
żyła główna
aorta
brzuszna
guz mniejszy
niż 7 cm
nerka
węzły chłonne
powięź
nerkowa
żyła nerkowa
moczowód
Ryc. 1. Stopień III – guz nacieka żyłę nerkową i/lub tkankę
tłuszczową okołonerkową i/lub żyłę główną dolną.
Guz większy
niż 7 cm
Ryc. 2. Stopień IV – guz nacieka poza nerkę, przekraczając
powięź nerki i zajmuje nadnercza. Może wystąpić
powiększenie węzłów chłonnych.
Informacje dla pacjentów - Rak nerki miejscowo zaawansowany
Strona 1 / 8
Terminy, których może użyć lekarz:
•
operacja otwarta – zabieg, w którym chirurg rozcina powłoki skórne i znajdujące się poniżej tkanki w celu
uzyskania bezpośredniego dostępu do nerki
•
operacja laparoskopowa – małoinwazyjna technika chirurgiczna, w której lekarz wprowadza narzędzia
przez małe nacięcia w powłokach brzusznych (dzięki temu po zabiegu pozostaje kilka niewielkich blizn
zamiast jednej dużej)
•
robot chirurgiczny – urządzenie służące do wykonywania operacji laparoskopowych, sterowane zdalnie
przez chirurga za pomocą specjalnej konsoli
Metody leczenia
Najczęstszym sposobem postępowania przy raku nerki miejscowo zaawansowanym jest chirurgiczne usunięcie
zmienionego chorobowo narządu.
W przypadku nowotworu nerki miejscowo zaawansowanego zwykle stosuje się procedurę zwaną nefrektomią radykalną. Oznacza to, że usuwa się zmienioną nowotworowo nerkę oraz otaczające ją tkanki. Nefrektomia radykalna
może być przeprowadzona techniką operacji otwartej lub laparoskopowej. Jeśli zabieg chirurgiczny jest niemożliwy
lub zbyt ryzykowny, lekarz może zalecić embolizację.
Przy planowaniu ścieżki leczenia należy omówić z lekarzem następujące zagadnienia:
•
•
•
•
•
•
•
•
•
dotychczasową historię swojego zdrowia
występowanie nowotworów nerek w rodzinie
stan czynnościowy nerek
ewentualna obecność tylko jednej nerki
występowanie nowotworu w jednej lub w obu nerkach
metody leczenia dostępne w danym szpitalu
doświadczenie lekarza w zalecanej metodzie leczenia
osobiste preferencje chorego
wsparcie podczas leczenia i po jego zakończeniu.
Informacje dla pacjentów - Rak nerki miejscowo zaawansowany
Strona 2 / 8
Nefrektomia radykalna
Nefrektomia radyklana czyli całkowite usunięcie narządu jest metodą najczęściej stosowaną w nowotworach nerki miejscowo zaawansowanych. Jest to operacja chirurgiczna, której celem jest usunięcie całej
zmienionej nowotworowo nerki i otaczającej ją tkanki
tłuszczowej. Przy raku miejscowo zaawansowanym
nie jest możliwe wykonanie nefrektomii częściowej
czyli pozostawienie zdrowej części nerki. Większość
ludzi mających jedną nerkę może żyć i funkcjonować
zupełnie normalnie.
Jak przeprowadza się nefrektomię
radykalną?
W celu dokładnego usunięcia wszystkich zmian nowotworowych mogą być potrzebne dodatkowe zabiegi chirurgiczne – obejmują one usunięcie powiększonych węzłów chłonnych i/lub nadnercza.
Nefrektomię radykalną wykonuje się zarówno metodą otwartą, jak i laparoskopową. Radykalne wycięcie nerki w operacji otwartej jest standardowym
leczeniem raka nerki miejscowo zaawansowanego.
Chirurg najpierw określa wielkość guza oraz sprawdza, które z sąsiednich tkanek lub narządów zostały
dotknięte chorobą. Potem przecina ścianę brzucha,
by uzyskać bezpośredni dostęp do nerki. Następnie
zamyka (klipsuje) i odcina od nerki tętnicę nerkową,
żyłę nerkową i moczowód (ryc. 3), po czym usuwa
sam narząd. Żeby zachować sterylność onkologiczną
(zapobiec kontaminacji), chirurg usuwa nerkę wraz z
otaczającą ją warstwą tkanki tłuszczowej.
Nefrektomia radykalna wykonywana jest w znieczuleniu ogólnym. Podczas operacji pacjent leży na boku
lub na plecach, zależnie od lokalizacji i rozmiaru guza.
Laparoskopowa nefrektomia radykalna należy do
małoinwazyjnych zabiegów chirurgicznych. Podczas
takiej operacji chirurg poprzez niewielkie nacięcia
guz
zaklipsowana tętnica nerkowa
zaklipsowana żyła nerkowa
nerka
zaklipsowany moczowód
Ryc. 6: Usunięcie guza wraz z całą nerką
Informacje dla pacjentów - Rak nerki miejscowo zaawansowany
Strona 3 / 8
laparoskop
instrument chirurgiczny
Ryc. 4. Przy zabiegu laparoskopowym chirurg wprowadza narzędzia przez
niewielkie nacięcia w powłokach brzusznych
ściany brzucha wprowadza małe plastikowe rurki,
przez które następnie wsuwa do wnętrza jamy
brzusznej odpowiednie narzędzia pozwalające
na usunięcie nerki (ryc. 4). Przez jedną z tych
rurek wprowadzana jest kamera umożliwiająca
obserwowanie na monitorze telewizyjnym narządów
wewnętrznych a tym samym przeprowadzenie
zabiegu operacyjnego.
bieg taki nazywa się limfadenektomią). W niektórych
przypadkach wykonana przed zabiegiem tomografia
komputerowa ujawnia powiększone węzły chłonne,
więc lekarz może przed operacją omówić z pacjentem sposobu postępowania (zakres operacji). W innych przypadkach gdy urolog stwierdza powiększone
węzły chłonne w czasie operacji wówczas decyduje o
ich usunięciu.
Zabiegi laparoskopowe, w porównaniu do operacji
otwartych, umożliwiają szybszą rekonwalescencję
pacjenta – jednak technika ta jest trudna i wymaga od
lekarza dużego doświadczenia w tej dziedzinie. Zabieg laparoskopowy może być wykonany także przy
pomocy robota chirurgicznego.
Usunięcie nadnercza
Nadnercze jest gruczołem umiejscowionym na górnym biegunie nerki (ryc. 1). Wytwarza ono hormony
antystresowe (głównie adrenalinę) i hormony sterydowe. Jeśli nowotwór zajął nadnercze, gruczoł ten
musi być usunięty wraz z nerką. Procedura ta jest
znana jako adrenalektomia. Często przedoperacyjna
tomografia komputerowa wykazuje, że guz rozprzestrzenił się do nadnercza. Zdarza się też, że urolog
podczas zabiegu stwierdza naciek guza do nadnercza, wówczas decyduje o jego usunięciu. Drugie pozostawione nadnercze nadal produkuje wszystkie
potrzebne hormony.
Wycięcie nowotworu nerki miejscowo zaawansowanego techniką zarówno otwartą, jak i laparoskopową,
charakteryzuje się taką sama skutecznością onkologiczną.
Usunięcie węzłów chłonnych
Jeśli węzły chłonne są powiększone, urolog może
podjąć decyzję, aby usunąć w czasie operacji (za-
Informacje dla pacjentów - Rak nerki miejscowo zaawansowany
Strona 4 / 8
Jak przygotować się do zabiegu?
Jak wyglądają badania kontrolne?
Lekarz szczegółowo poinformuje o tym, jak należy
postępować. Nie wolno spożywać pokarmów i płynów ani palić tytoniu przez co najmniej sześć godzin
przed zabiegiem. Niekiedy na kilka dni przed zabiegiem konieczne jest przerwanie przyjmowania rutynowo zażywanych leków. Lekarz podejmie decyzję
które leki i kiedy należy zaprzestać stosować.
Po wykonaniu zabiegu prowadzący lekarz ustala terminy wizyt kontrolnych. Ich częstotliwość uzależniona jest od rodzaju i stopnia zaawansowania usuniętego nowotworu (dział „Diagnostyka i klasyfikacja”).
Pacjent pozostaje pod obserwacją przez okres co
najmniej dziesięciu lat, ale może ona trwać także całe
życie. W okresie tym wykonywane są różne badania
mające za zadanie wykrycia potencjalnej wznowy, na
przykład tomografia komputerowa jamy brzusznej i
klatki piersiowej, ultrasonografia, prześwietlenia rentgenowskie klatki piersiowej oraz analizy moczu i krwi.
Ich celem jest określenie i monitorowanie:
Jakie są skutki uboczne?
Zwykle pacjent przebywa w szpitalu kilka dni. Należy pamiętać, że długość hospitalizacji bywa różna w
poszczególnych krajach. Po zabiegu otwartym może
przez kilka tygodni występować ból po stronie operowanej.
Zalecenia na okres od czterech do sześciu tygodni
po zabiegu:
• pić od 1 do 2 litrów płynów dziennie (zwłaszcza
•
•
•
wody)
nie dźwigać przedmiotów cięższych niż 5 kilogramów
unikać obciążających ćwiczeń fizycznych
informować lekarza prowadzącego o wszelkich
przepisanych lekach.
Należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza lub udać
się do szpitala, jeśli:
• wystąpi gorączka lub silny ból
• wystąpi krwawienie.
Więcej informacji na ten temat znajduje się w sekcji
„Wsparcie przy raku nerki miejscowo zaawansowanym”.
Jakie mogą być konsekwencje leczenia?
Nefrektomia radykalna jest typową procedurą wykonywaną u chorego z rakiem nerki miejscowo zaawansowanym. W konsekwencji zabiegu posiadanie tylko
jednej nerki zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłej niewydolności nerek a stan taki może być z kolei czynnikiem ryzyka chorób układu krwionośnego.
• powikłań związanych z zabiegiem
• stanu drugiej nerki
• ewentualnych nawrotów lub przerzutów.
Jest bardzo ważne, aby wznowy i przerzuty wykryć
jak najwcześniej, gdyż dzięki temu można usunąć je
operacyjnie.
Zabieg chirurgiczny po nawrocie
Jeżeli w okresie obserwacji zostanie wykryty nawrót,
prawdopodobnie będzie potrzebna dodatkowe leczenie - operacja. Lekarz może zalecić zastosowanie terapii antyangiogiennej przed planowanym zabiegiem,
dzięki której guz ulegnie zmniejszeniu.
Embolizacja
Embolizacja jest jedną z metod leczenia raka nerki
miejscowo zaawansowanego. Lekarz może wybrać
embolizację, jeśli stan pacjenta nie pozwala na przeprowadzenie procedury chirurgicznej a nowotwór
powoduje krwawienie lub ból. Zabieg ten jest zalecany tylko wtedy, gdy operacja jest niemożliwa do wykonania lub zbyt ryzykowna. Podczas tej procedury
wprowadza się (przez małe wkłucie w pachwinie) do
naczyń krwionośnych zaopatrujących nerkę cewnik,
przez który podaje się materiał zatorowy w celu zablokowania naczyń nerkowych i w ten sposób spowodowania martwicy tkanek guza.
Informacje dla pacjentów - Rak nerki miejscowo zaawansowany
Strona 5 / 8
Wsparcie chorego z rakiem nerki miejscowo zaawansowanym
Zdiagnozowanie choroby nowotworowej w istotny sposób wpływa na życie zarówno pacjenta, jak i jego najbliższych.
Może powodować niepokój, niepewność, strach, a nawet depresję. Leczenie nowotworu jest intensywne i oddziałuje
na życie zawodowe i społeczne pacjenta. Wsparcia należy szukać przede wszystkim u lekarza prowadzącego lub
innego personelu medycznego. Są oni w stanie przekazać informacje na temat organizacji pacjenckich lub innych
podmiotów, które mogą udzielić pomocy psychicznej, a także praktycznej (np. porad finansowych).
Przygotowanie do konsultacji
Przygotowanie się do wizyty u lekarza może być bardzo pomocne. Umożiwi to lekarzowi szybsze ustalenie przyczyny dolegliwości, a pacjentowi pozwoli uzyskać odpowiedź na nurtujące go problemy. Poniżej
przedstawiono kilka porad do wykorzystania:
• Zapisz na kartce pytania, jakie chcesz zadać le-
•
•
•
•
karzowi. Sprawi to, że nie zapomnisz, o co planujesz zapytać. Spisanie pytań na kartce umożliwi
również usystematyzowanie całej rozmowy.
Jeżeli to możliwe, zabierz z sobą bliską osobę.
Jest to również dobry sposób na zapamiętanie
większej ilości informacji, jakie lekarz ma do
przekazania, gdyż osoba towarzysząca zapewne
zwróci uwagę na inne rzeczy.
Spytaj o dokładny typ nowotworu i stopień jego
zaawansowania oraz o możliwe sposoby leczenia.
Jeśli lekarz używa słownictwa, którego nie rozumiesz, poproś o wyjaśnienie.
Powiedz lekarzowi, jakie leki zażywasz i czy stosujesz metody medycyny niekonwencjonalnej.
Może mieć to istotny wpływ na przebieg leczenia.
Po konsultacji możesz:
• poszukać dokładniejszych informacji o swoim
•
•
nowotworze w Internecie lub bibliotece. Należy
pamiętać, że nie wszystkie informacje znalezione przez Internet są wiarygodne. Lekarz prowadzący lub inny wykwalifikowany pracownik służby
zdrowia wskaże odpowiednie strony internetowe.
nawiązać kontakt z odpowiednią organizacją pacjencką w celu uzyskania dodatkowych informacji oraz wsparcia
omówić z zespołem leczącym ewentualne kwestie finansowe związane z terapią. Osoby te
•
mogą pomóc dotrzeć do podmiotów udzielających porad w tym względzie, a nawet pomocy
materialnej.
poprosić o opinię innego specjalistę (jeśli odczuwasz taką potrzebę).
Wsparcie po operacji
Przez pierwsze dni lub tygodnie możesz potrzebować pomocy w zakresie codziennych czynności. Jeśli
to możliwe, poproś rodzinę, przyjaciół lub sąsiadów
o pomoc w robieniu zakupów, gotowaniu, sprzątaniu,
praniu, czy pracy w ogródku. W placówce leczącej
można zapytać też o informacje dotyczące profesjonalnej opieki domowej.
Normalnym stanem po operacji jest osłabienie. Możesz czuć się bardziej niż zwykle zmęczony i pozbawiony energii, mogą pojawić się problemy z koncentracją, przy czym dolegliwości te nie ustąpią nawet po
odpoczynku i śnie. Większość pacjentów doświadcza
wymienionych objawów przez okres od 6 miesięcy
do roku po operacji. Z osłabieniem można walczyć
poprzez:
• traktowanie priorytetowo, uprzednio spisanych,
czynności dających energię
• korzystanie z pomocy w pracach domowych (pra•
•
•
nie, sprzątanie, prace w ogródku)
krótkie drzemki kilkakrotnie w ciągu dnia
jak najczęstszą aktywność fizyczną (lepsze efekty przynoszą codzienne krótkie spacery niż jeden
długi raz w tygodniu)
planowanie życia towarzyskiego (odwiedziny,
wyjścia, wycieczki). Pamiętaj, że w ciągu dnia
możesz potrzebować odpoczynku dłuższego niż
zwykle. Poinformuj o tym swoją rodzinę, przyjaciół lub opiekuna. Nie krępuj się mówić o swoim
zmęczeniu.
Informacje dla pacjentów - Rak nerki miejscowo zaawansowany
Strona 6 / 8
Wizyty kontrolne
Po zabiegu operacyjnym pacjent regularnie odwiedza swojego lekarza prowadzącego. Pierwsza wizyta
kontrolna ma na celu omówienie wyników zabiegu i
ustalenie harmonogramu kolejnych wizyt. Poproś lekarza o plan opieki uwzględniający częstość kontroli
i badania obrazowe, które trzeba wcześniej wykonać
(plan taki jest zależny od rodzaju nowotworu).
Przed każdą wizytą spisz pytania, które chcesz zadać – na przykład:
• Czy nowotwór został całkowicie usunięty i jakie
•
•
jest ryzyko wznowy?
Czy potrzebne jest dodatkowe leczenie? Jeśli
tak, na czym ma polegać?
W jaki sposób rak nerki oraz jego leczenie wpłynie na jakość mojego życia?
• Jakie badania należy wykonać przed kolejną wizytą?
Wskazówki dotyczące stylu życia
Bardzo ważne jest utrzymywanie zdrowego stylu
życia zarówno podczas leczenia, jak i po jego zakończeniu. Staraj się regularnie ćwiczyć; znajdź też
czynności, które będziesz wykonywać z przyjemnością. Jeśli masz wątpliwości w kwestii tego, co możesz robić, poproś swojego lekarza o skierowanie do
fizjoterapeuty.
Stosuj zrównoważoną dietę, z odpowiednią mieszanką warzyw i owoców, jak też produktów mlecznych.
Pamiętaj również o pokarmach zawierających skrobię (chleb, ziemniaki, makaron, ryż) oraz bogatych w
białko (mięso, ryby, jaja, rośliny strączkowe). Ogranicz spożycie cukru, soli i tłuszczów. Jeśli masz jakieś
pytania, poproś lekarza o skierowanie do dietetyka.
Spróbuj rzucić palenie – pomoże to szybciej odzyskać pełną sprawność po operacji.
Wsparcie psychiczne
Po zabiegu pacjenci często martwią się o swój stan
zdrowia: rokowanie, długość przeżycia oraz wpływ
choroby na sytuację finansową i inne aspekty życia.
Normalną rzeczą jest obawa przed nawrotem raka
– dotyczy to większości chorych oraz ich bliskich.
Zawsze można spytać lekarza o indywidualne ryzyko nawrotu, a także poprosić o wsparcie psychiczne.
Istnieją również organizacje społeczne zajmujące się
tego typu pomocą.
Leczenie choroby nowotworowej może wpływać na
aktywność seksualną. Ważną rzeczą jest rozmowa
z partnerem lub partnerką na temat swoich uczuć.
Istnieje wiele sposobów utrzymania dobrej więzi intymnej . Jeśli chcesz unikać aktywności seksualnej,
bądź blisko drugiej osoby, dotykaj jej, obejmuj ją lub
po prostu siedź lub leż obok niej.
Podczas leczenia nie będziesz w stanie pracować.
Porozmawiaj ze swoim przełożonym o kwestiach
dotyczących powrotu do pracy (być może w niepełnym wymiarze godzin lub na innym stanowisku). Jeśli
będziesz mieć problemy z powrotem do normalnego
trybu życia lub dotychczasowej pracy, skonsultuj się z
lekarzem lub inną wykwalifikowaną osobą, które pomogą w znalezieniu placówki oferującej odpowiednie
wsparcie i leczenie.
Rozpoznanie raka może zmienić priorytety i sposób
patrzenia na różne kwestie, a także odcisnąć piętno
na życiu zawodowym i osobistym, wywołując przy tym
uczucie dezorientacji i niepewności. Rozmawiaj o tym
z rodziną i przyjaciółmi, przeznaczając na to tyle czasu, ile potrzebujesz. Jeśli czujesz się nieswojo, poruszając te problemy ze swoimi najbliższymi, poproś o
skierowanie do psychologa. Psycholog zaoferuje narzędzia do radzenia sobie z tymi uczuciami i pomoże
wprowadzić zmiany, których chcesz lub potrzebujesz.
Wsparcie rodziny i przyjaciół
Zdiagnozowanie raka dotyka nie tylko pacjenta, ale
również jego otoczenie. Jako bliska osoba możesz
okazać wsparcie na wiele różnych sposobów, również poprzez wyręczanie chorego w codziennych domowych czynnościach, takich jak pranie, gotowanie
czy zakupy.
Pomocne jest wspólne pójście do lekarza. Możesz
zaoferować podwiezienie lub pomoc w formułowaniu
Informacje dla pacjentów - Rak nerki miejscowo zaawansowany
Strona 7 / 8
pytań zadanych w trakcie wizyty. Obecność drugiej
osoby podczas samej wizyty także będzie przydatna: zapewne skupi się ona na innych zagadnieniach
i lepiej je zapamięta, co ułatwi późniejsze wspólne
ich omówienie. Będziesz też mieć okazję zapytać
lekarza, jak choroba i/lub rekonwalescencja wpłynie
na życie pacjenta i jego bliskich (konieczność opieki,
skutki psychiczne itp.).
Diagnoza nowotworu i jego leczenie silnie wpływa
na życie emocjonalne wszystkich, których to dotyka.
Leczenie raka jest trudne i wprowadza wiele komplikacji, co może pociągnąć za sobą nagłą zmianę trybu
życia. Chory będzie najprawdopodobniej też zadawać wiele pytań, w tym na temat rokowania, efektów
leczenia i nawet możliwości śmierci. Jako bliska osoba bądź przy nim i uważnie go słuchaj – nie musisz
mieć gotowych odpowiedzi.
Jeśli potrzebujesz rozmowy, zgłoś się do lekarza
pierwszego kontaktu lub kogoś z zespołu medycznego w celu otrzymania wsparcia. Pomoc, także finansową i prawną, dla rodzin i przyjaciół osób chorych
oferują również organizacje pacjenckie.
Niniejsze informacje zaktualizowano w maju
2014 roku.
Ulotka ta jest częścią poradnika pacjenta na temat raka nerki.
Zawiera ogólne informacje na temat tej choroby. W przypadku
szczegółowych pytań dotyczących konkretnej sytuacji zdrowotnej,
należy skonsultować się z lekarzem. Żadna ulotka nie może
zastąpić osobistej rozmowy z lekarzem.
Podane informacje zostały opracowane przez Europejskie
Towarzystwo Urologiczne we współpracy z jego Sekcją Urologii
Onkologicznej, grupą roboczą Młodych Urologów Akademickich
ds. raka nerki oraz Europejskim Stowarzyszeniem Pielęgniarek
Urologicznych.
Te i inne informacje na temat schorzeń urologicznych można
znaleźć na naszej stronie internetowej: http://patients.uroweb.org
Autorzy serii:
dr Bülent Akdoǧan
dr Sabine D. Brookman-May
prof. dr Martin Marszalek
dr Andrea Minervini
prof. Haluk Özen
dr Alessandro Volpe
Bodil Westman
Ankara, Turcja
Monachium, Niemcy
Wiedeń, Austria
Florencja, Włochy
Ankara, Turcja
Novara, Włochy
Sztokholm, Szwecja
Polska wersja opracowana przez Romana Sosnowskiego
oraz studentów CMUJ.
Zawartość ulotki jest zgodna z wytycznymi Europejskiego
Towarzystwa Urologicznego.
Informacje dla pacjentów - Rak nerki miejscowo zaawansowany
we współpracy z:
Strona 8 / 8