Jak sobie radzic z konfliktami
Transkrypt
Jak sobie radzic z konfliktami
Drogi czytelniku! niniejsza publikacja została zabezpieczona przez rozpowszechnianiem znakami widocznymi i niewidocznymi, które umożliwiają jednoznaczną identyfikację osoby pobierającej. Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Janusz ˚mijski, Sylwia Rybarczyk Jak sobie radziç z konfliktami? Scenariusze godzin wychowawczych w gimnazjach i szko∏ach ponadgimnazjalnych Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] ISBN 978-83-7696-170-5 © Copyright by Dr Josef Raabe Spó∏ka Wydawnicza Sp. z o.o., Warszawa 2010 Wszelkie prawa zastrze˝one. Wydawca wyra˝a zgod´ na kopiowanie fragmentów publikacji do celów edukacyjnych. Wydawnictwo do∏o˝y∏o wszelikich staraƒ w prowadzeniu dzia∏aƒ wynikajàcych z wymagaƒ prawa autorskiego. W przypadku pojawienia si´ wàtpliwoÊci postara si´ je wyjaÊniç. Wydawca: Dr Josef Raabe Spó∏ka Wydawnicza Sp. z o.o. ul. M∏ynarska 8/12 01-194 Warszawa NIP 526-13-49-514 REGON 011864960 Sàd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie XII Wydzia∏ Gospodarczy KRS KRS 0000118704 WysokoÊç kapita∏u zak∏adowego 50 000 z∏ www.twojelekcje.pl Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Jak sobie radzić z konfliktami Janusz Żmijski Cele l l uczniowie rozumieją, jakie sytuacje można nazwać konfliktami, uczniowie wypracowują zasady konstruktywnego postępowania w sytuacjach konfliktowych. Metody pracy l l l dyskusja, miniwykład, praca w parach. Materiały pomocnicze l l l l materiał pomocniczy – Zasady postępowania w sytuacji nieporozumienia, flamastry, duże arkusze białego lub szarego papieru, Konflikty szkolne i niektóre sposoby ich rozwiązywania – mediacje partnerskie oraz arbitraż, artykuł Janusza Żmijskiego i Sylwii Rybarczyk, Poradnik wychowawcy, G 3.4. Czas trwania zajęć 1 godzina lekcyjna. Uczestnicy Uczniowie klas gimnazjalnych. Przebieg zajęć 1. Definiowanie pojęcia „konflikt” – miniwykład, praca grupowa l Poinformuj uczniów, że zagadnieniem, którym będziecie się dzisiaj zajmowali, są konflikty. Nie da się całkowicie uniknąć nieporozumień, do jakich dochodzi pomiędzy ludźmi. Nawet w relacji dwóch serdecznych przyjaciół pojawia się czasem różnica zdań, spór czy sprzeczka. Większość z nas pamięta takie wydarzenia i wie, że w wielu wypadkach nie stały się one jednak przyczyną zerwania przyjaźni. Co więcej, nierzadko dochodzi do wzmocnienia i pogłębienia związku, gdy uda się pomyślnie rozwiązać nieporozumienia. Rozsądne postępowanie w sytuacjach konfliktowych polega nie na unikaniu ich za wszelką cenę, lecz na odważnym stawianiu im czoła i umiejętnym ich rozwiązywaniu. W tym celu zaś warto się –1– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami dowiedzieć, czym w istocie są konflikty i co wiadomo o sposobach ich rozwiązywania. l l Encyklopedia mówi, że konflikt to – w najszerszym znaczeniu – „wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń”. Poproś uczniów, by spróbowali przekazać tę definicję własnymi słowami. Zapytaj ich, czy znają jakieś inne słowa, których można użyć do określenia konfliktu? (Np.: walka, kłótnia, nieporozumienie, spór). 2. Moje konflikty – praca na forum l Porozmawiaj z uczniami o ich doświadczeniach związanych z konfliktami: – Kto z was kiedykolwiek uczestniczył w konflikcie? – Z kim zdarzyło się wam być w konflikcie? (Np. z rodzicami, rodzeństwem, innymi uczniami, nauczycielami, kolegami). – Kto potrafiłby krótko opisać, co się wówczas działo? – Gdy ludzie znajdują się w konflikcie, co dzieje się z ich wzajemnymi relacjami? 3. Rozwiązanie konfliktu – praca w parach l l l Zaproponuj rozmowę w parach: poleć, by uczniowie przypomnieli sobie jakiś konflikt, w którym uczestniczyli, a który zakończył się pomyślnym rozwiązaniem. Kiedy opowiedzą sobie o takich sytuacjach, poproś, by spróbowali ustalić na podstawie własnego doświadczenia: „Co umożliwiło pomyślne rozwiązanie? W jaki sposób uczestnicy tego wydarzenia postępowali?”. Zapisz odpowiedzi na tablicy lub plakacie. Komentując je, zwróć uwagę, że to nie same konflikty, lecz niewłaściwe sposoby ich rozwiązywania są źródłem trudności. 4. Jak sobie radzić z nieporozumieniami? – zasady postępowania l l Powiedz uczniom, że istnieją pewne zasady postępowania, umożliwiające sensowne radzenie sobie z nieporozumieniami, które możemy nazwać „Pięcioma Pe” (materiał pomocniczy nr 1). Zapisz je na tablicy i przedyskutuj każdą z uczniami. 5. Zakończenie zajęć – dyskusja, podsumowanie l l Poddaj dyskusji stwierdzenie: „Bez konfliktów nie ma rozwoju”. Możesz także podsumować lekcję, prosząc o odpowiedź na pytania: „W jaki sposób konflikt może być zdrowym elementem życia, w jaki – niezdrowym? Od czego to zależy?”. –2– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 1 – Zasady postępowania w sytuacji nieporozumienia 1. Powstrzymaj się... zanim utracisz kontrolę nad sobą i uczynisz nieporozumienie trudniejszym do rozwiązania. 2. Powiedz... co, twoim zdaniem, jest problemem? Co spowodowało nieporozumienie? Czego pragniesz i oczekujesz? 3. Posłuchaj... co myślą i odczuwają ci, z którymi się spierasz. 4. Pomyśl... o rozwiązaniach, z których oboje będziecie zadowoleni. 5. Poproś kogoś o pomoc... jeśli nadal nie możecie dojść do porozumienia, –3– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Różne sposoby rozwiązywania konfliktów Janusz Żmijski Cele l l uczniowie poznają różnorodne sposoby konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, uczniowie poznają niektóre pojęcia związane ze sposobami rozwiązywania konfliktów. Metody pracy l l l miniwykład, dyskusja, praca w parach. Materiały pomocnicze l l l materiał pomocniczy nr 1 – Słowniczek sposobów rozwiązywania konfliktów, materiał pomocniczy nr 2 – Jakie to rozwiązanie? artykuł Konflikty szkolne i niektóre sposoby ich rozwiązywania – mediacje partnerskie oraz arbitraż, artykuł Janusza Żmijskiego i Sylwii Rybarczyk, Poradnik wychowawcy, G 3.4. Czas trwania zajęć 1 godzina lekcyjna. Uczestnicy Uczniowie klas gimnazjalnych. Przebieg zajęć 1. Wprowadzenie – miniwykład: Wielu z nas stara się zażegnać konflikty przez ucieczkę lub atak. Ucieczka polega na odmowie uczestniczenia w sytuacji, w której pojawiło się nieporozumienie lub na udawaniu, że tego nieporozumienia nie ma. Nie jest ona jednak dobrym sposobem na radzenie sobie z konfliktami, choć są oczywiście takie sytuacje, w których stanowi jedyne –1– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami wyjście, np. gdy pozostawanie na miejscu zagraża naszemu bezpieczeństwu. Atak natomiast polega na wywarciu presji fizycznej lub psychicznej w celu zmuszenia drugiej osoby, by postępowała zgodnie z naszymi oczekiwaniami. Atakujemy przy użyciu siły lub słów, np. obrażając, obmawiając, oskarżając lub plotkując. Ucieczka i atak zwykle pogarszają nasze relacje z innymi ludźmi lub też prowadzą do ich całkowitego zerwania, czasem potęgując konflikt. Możemy jednak rozszerzyć nasz repertuar sposobów rozwiązywania sporów o takie, które dają nam większą szansę na osiąganie swoich celów i równoczesne zachowanie dobrych stosunków z innymi. 2. Wyjaśnij, że konflikty mogą być pożytecznie rozwiązywane na rozmaite sposoby. Niektóre z tych sposobów mają swoje charakterystyczne nazwy. 3. Przeczytaj razem z klasą Słowniczek sposobów rozwiązywania konfliktów (materiał pomocniczy nr 1) i przedyskutuj każdą pozycję. 4. Poproś uczniów, by poszukali w parach po jednym przykładzie na każdy z opisanych sposobów rozwiązywania konfliktów. 5. Przeczytaj przykłady z materiału Jakie to rozwiązanie? (materiał pomocniczy nr 2) i poproś uczniów o ustalenie, z jakim sposobem macie w każdym z nich do czynienia. 6. Poproś o odpowiedź na następujące pytania: l Czy sięgasz po omawiane sposoby rozwiązywania konfliktów? Opisz sytuację, w której miało to miejsce. l Czy znasz inne sposoby rozwiązywania konfliktów (np. kompromis, twórcze rozwiązywanie problemów)? Na podstawie propozycji Williama J. Kreidlera, Elementary Perspectives: Teaching Concepts of Peace and Conflict, http://www.teachervision.com/lesson-plans/lesson-2989.html. –2– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 1 – Słowniczek sposobów rozwiązywania konfliktów Komunikowanie się Niektóre konflikty powstają, gdyż ludzie niewłaściwie się rozumieją. Dobre komunikowanie się, czyli szczere mówienie o ważnych rzeczach i wyjaśnianie nieporozumień, może temu zapobiec. Negocjowanie Kiedy dwóch lub więcej ludzi decyduje się własnymi siłami pracować nad rozwiązaniem konfliktu, mogą postępować krok po kroku w pewien określony sposób. Te kroki pomagają im samodzielnie rozwiązywać konflikt poprzez negocjowanie. Mediacje Zdarza się, że ludzie chcą rozwiązywać problemy, natrafiają jednak na kłopoty podczas negocjowania. Mogą wtedy poprosić kogoś o pomoc. Ta osoba mediuje w konflikcie. Mediator nie mówi, co ludzie mają zrobić, lecz pomaga im podejmować własne decyzje. Arbitraż Zdarza się, że mediator wskazuje na konkretny sposób rozwiązania problemów. Wtedy nie nazywamy go już mediatorem, lecz arbitrem. Kiedy ludzie proszą arbitra o pomoc, muszą zgodzić się na ustalone przez niego rozwiązania. Sąd Kiedy ludzie nie mogą sami rozwiązywać swoich problemów, mogą udać się do sądu i rozpocząć proces. Wynajmują wtedy prawników i stają przed sędzią. Sędzia jest jak arbiter. Prawnicy starają się przekonać sędziego, że ich klienci mają rację. Na końcu procesu sędzia mówi, kto ma rację w myśl prawa, po czym oznajmia, jaka jest jego decyzja. Legislacja Legislacją nazywamy tworzenie praw lub zasad. Niektóre konflikty sprawiają, że ludzie próbują zmienić istniejące prawa lub zasady tak, by problem nie mógł się ponownie pojawić. –3– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 2 – Jakie to rozwiązanie? Instrukcja: Zapoznaj się z opisem różnych sytuacji i ustal, jaki rodzaj rozwiązywania konfliktów został w nich opisany. 1. Jarema i Zosia spierali się na lekcji o to, kto miałby używać pudełka z farbami. Kiedy zrozumieli, że ich spór do niczego nie prowadzi, zdecydowali, iż mogą wspólnie używać farb, a następnie uzgodnili najwygodniejszy dla każdego sposób korzystania z nich. 2. Gniewko, Kasia i Hania mieli wspólnie opracować gazetkę ścienną, nie mogli jednak dojść do porozumienia, jakie materiały w niej zamieścić. Ostatecznie poszli do wychowawczyni i poprosili ją, by to ona zdecydowała o wyborze materiałów. 3. Diana była zła, ponieważ jej najlepsza koleżanka, Julia, przeszła rano obok niej i nie powiedziała ani słowa. Przez cały dzień Diana była obrażona i nie odzywała się do Julii, lecz w końcu zapytała ją, czemu rano nie raczyła na nią spojrzeć. Julia odpowiedziała, że była wtedy zaspana i po prostu nie zauważyła Diany. Diana zawołała: „Cieszę się, że to wszystko okazało się jednym wielkim nieporozumieniem!”. 4. Ryszard i Przemek grali w piłkę nożną i pokłócili się, kto ma wykonywać rzut karny. Rozzłościło ich to do tego stopnia, że zeszli z boiska i zaczęli wydzierać się na siebie. Na szczęście pojawił się Mariusz i pomógł im znaleźć rozwiązanie sporu. 5. Niektórzy koledzy Janka zwracali się do niego, używając nazwiska, czego on szczerze nie cierpiał. Podczas lekcji wychowawczej Janek zaproponował, aby uzupełnić listę zasad obowiązujących w klasie o zakaz zwracania się do siebie nawzajem po nazwisku. 6. Bartek został oskarżony przez Sylwię o kradzież jej maskotki. Bartek zdecydowanie zaprzeczył, więc spór został przedstawiony szkolnemu sądowi koleżeńskiemu, w którym zasiada dwóch uczniów i dwóch nauczycieli. Sąd orzeknie, kto ma rację i ewentualnie określi karę za dokonanie kradzieży. –4– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Konflikty i ich znaczenie Janusz Żmijski Przede wszystkim ludzie obawiają się konfliktu. Spostrzegają go jako rodzaj walki, a nawet wojny. A na wojnie muszą być zwycięzcy i pokonani. Wojna dopuszcza także łamanie ważnych zasad, które obowiązują w czasach pokoju. […] Fantazje bywają znacznie groźniejsze, niż rzeczywistość, do której się odnoszą. Pamiętasz zapewne takie konflikty, których bardzo się obawiałeś, a ich rozwiązanie okazało się proste. Wyobrażenia nie konfrontowane z rzeczywistością stają się zjawą, żyjącą własnym życiem. Są źródłem naszych uprzedzeń, interpretacji i schematycznych zachowań w relacjach z innymi ludźmi. J. Gut, W. Haman, Docenić konflikt, Warszawa 1993 Cele l l l uczniowie rozumieją istotę konfliktów, uczniowie potrafią rozróżniać rodzaje konfliktów oraz ich przyczyny, uczniowie rozumieją rolę konfliktów w życiu społecznym. Metody pracy l l l l miniwykład, praca w małych grupach, analiza utworu literackiego, dyskusja. Materiały pomocnicze l l l l materiał pomocniczy nr 1 – Rodzaje konfliktów, materiał pomocniczy nr 2 – Główne przyczyny konfliktów, prasa codzienna, Konflikty szkolne i niektóre sposoby ich rozwiązywania – mediacje partnerskie oraz arbitraż, artykuł Janusza Żmijskiego i Sylwii Rybarczyk, Poradnik wychowawcy, G 3.4. Czas trwania zajęć 1 godzina lekcyjna. Uczestnicy Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. –1– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Przebieg lekcji 1. Rodzaje konfliktów – miniwykład, praca w grupach l Powiedz uczniom, że konflikty są w życiu społecznym zjawiskiem powszechnym, pojawiającym się zarówno w relacjach pomiędzy jednostkami, jak i grupami społecznymi. l Podziel klasę na 4-osobowe grupy. Każdej grupie daj po jednym egzemplarzu dowolnej gazety codziennej. Poproś o podanie kilku przykładów konfliktów znanych uczniom z ich życia codziennego oraz o znalezienie w gazecie artykułu dotyczącego jakiegoś konfliktu. l Po wykonaniu zadania przedstawiciele grup relacjonują wyniki swojej pracy na forum klasy. Zapisz przedstawione przez nich przykłady na tablicy. l Zapoznaj uczniów z rodzajami konfliktów (materiał pomocniczy nr 1). Przyporządkujcie wspólnie przykłady podane wcześniej przez uczniów do wyszczególnionych kategorii. 2. Przyczyny konfliktów – miniwykład, praca na forum l l Zapoznaj uczniów z listą przyczyn konfliktów (materiał pomocniczy nr 2). Przyporządkujcie wspólnie przykłady podane przez uczniów do wyszczególnionych kategorii. 3. Definicja konfliktu – praca w grupach l l l l l Podziel klasę na 4–5-osobowe grupy. Poleć uczniom, aby każdy z nich dokończył zdanie zaczynające się od słów: „Konflikt jest to...”, a później przedstawił swoją propozycję grupie. Grupa powinna po krótkiej dyskusji wybrać jedną, jej zdaniem najlepszą, definicję, która zostanie przez przedstawiciela grupy odczytana całej klasie (pamiętaj jednak, że chodzi tu nie tyle o precyzyjną definicję, ile o refleksję). Omawiając uczniowskie propozycje, zwróć uwagę na dwie kwestie: – konflikt jest zjawiskiem subiektywnym: dla jednej strony może być niewiele znaczącym epizodem, dla drugiej – sprawą życia i śmierci; – bardzo często zdarza się, że strony konfliktu nie uświadamiają sobie prawdziwych jego przyczyn i dlatego nie są w stanie samodzielnie go rozwiązać. Poproś uczniów, aby spróbowali podać przykłady takich sytuacji. 4. Konflikty w literaturze – analiza wybranego utworu, praca w małych grupach l l l Poleć uczniom, aby w grupach wybrali jakiś utwór literacki (np. ulubioną baśń z dzieciństwa) i przeanalizowali go, pamiętając o tym, czego dotąd nauczyli się o konfliktach. Niech odpowiedzą na pytania: – Czy w analizowanym utworze występuje konflikt? – Jakiego rodzaju jest to konflikt? – Jakie mogą być jego przyczyny? Poproś uczniów, żeby wyobrazili sobie, jak wyglądałyby analizowane przez nich utwory, gdyby usunąć z nich wszystkie konflikty. Niech napiszą krótki plan ukazujący fabułę tak zmienionego utworu. Zapytaj uczniów, czy wymyślone przez nich nowe wersje utworów nie wydają się nudne i czy nie sądzą, że po usunięciu konfliktów wiele dzieł literackich utraciłoby –2– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami wszelki sens. Konflikty są elementem życia ludzkiego i literatura zajmuje się przede wszystkim problemami, których źródłem są różnorodne konflikty. 5. Przeprowadź krótką dyskusję wokół zagadnień: – Czy potrafimy sobie wyobrazić świat bez konfliktów? – Czy taki świat byłby na pewno lepszym światem? Scenariusz oparty został na pomyśle lekcji Janusza Żmijskiego Konflikty – ludzkie przeznaczenie zamieszczonej w podręczniku Edukacja prawna i obywatelska, scenariusze lekcji dla szkół średnich, cz. I, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 1997. –3– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 1 – Rodzaje konfliktów Ze względu na zasięg możemy mówić o konfliktach: 1. Wewnętrznych, kiedy to w samym człowieku zderzają się ze sobą sprzeczne cele, wartości czy pomysły: konflikt tego rodzaju zachodzi np. wtedy, gdy uczeń jednego wieczora chciałby jednocześnie pójść na prywatkę do kolegi i napisać wypracowanie z języka polskiego. 2. Interpersonalnych, gdy uwikłane są co najmniej dwie osoby, których cele, wartości lub pomysły nie dają się równocześnie zrealizować. 3. Wewnątrzgrupowych, zachodzących pomiędzy członkami tej samej grupy społecznej. 4. Międzygrupowych, zachodzących pomiędzy członkami różnych grup społecznych. 5. Międzynarodowych, zachodzących pomiędzy różnymi państwami. 6. Globalnych, o występowaniu których mówimy, gdy wykraczają swym zasięgiem i znaczeniem poza określone struktury państwowe – przykładem takiego konfliktu jest sprawa zanieczyszczenia środowiska naturalnego. Materiał pomocniczy nr 2 – Główne przyczyny konfliktów 1. Problemy pojawiające się w relacjach międzyludzkich (stereotypy, błędna percepcja, zła komunikacja, silne, niekontrolowane emocje). 2. Problemy związane z dostępem do informacji (niedostatek informacji, odmienne interpretowanie danych, różne procedury zbierania danych, różne punkty widzenia). 3. Różnorodne, wykluczające się interesy i potrzeby stron konfliktu (rzeczowe, proceduralne, psychologiczne). 4. Problemy strukturalne (zaaranżowanie sytuacji, nierówna kontrola zasobów, nierówny rozkład sił, ograniczenia czasowe, określenie ról). 5. Odmienne wartości (wartości religijne, etyczne, społeczne, wartości związane z własnym „ja”, wartości życia codziennego). –4– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Strategie rozwiązywania konfliktów Janusz Żmijski […] Trudno sobie wyobrazić rozwój świata bez konfliktów. To właśnie próba pogodzenia sprzecznych interesów, potrzeb, idei, bywa podstawą nowych pomysłów i rozwiązań. Konflikt ma swój wielki potencjał. Kiedy boisz się konfliktu lub traktujesz go jak wojnę, tracisz możliwość poznania drugiej strony oraz wyrażenia własnych potrzeb i interesów. Tracisz szansę na satysfakcjonujące kontakty z drugim człowiekiem. Nasze kilkunastoletnie doświadczenie zawodowe i praktyka terapeutyczna upewniają nas, że tylko odważne podejmowanie trudnych spraw między ludźmi buduje prawdziwe bezpieczeństwo i zaufanie. Warto więc szukać potencjału zawartego w każdym konflikcie. To nie konflikt jest źródłem nieporozumień i walki między ludźmi, lecz sposób jego rozstrzygania. J. Gut, W. Haman, Docenić konflikt, Warszawa 1993 Cele l l l uczniowie rozumieją pojęcia: „eskalacja”, „kierowanie konfliktem” i „rozwiązywanie konfliktu”, uczniowie znają różne style kierowania konfliktem, uczniowie rozumieją wpływ przyjętego stylu działania na możliwość rozwiązania konfliktu. Metody pracy l l l l miniwykład, odgrywanie scenek, dyskusja na forum, praca w małych grupach. Materiały pomocnicze l l l materiał pomocniczy nr 1 – scenki, materiał pomocniczy nr 2 – kierowanie konfliktem (po 1 egzemplarzu dla każdego ucznia), Konflikty szkolne i niektóre sposoby ich rozwiązywania – mediacje partnerskie oraz arbitraż, artykuł Janusza Żmijskiego i Sylwii Rybarczyk, Poradnik wychowawcy, G 3.4. Czas trwania zajęć 1 godzina lekcyjna. –1– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Uczestnicy Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych. Przebieg zajęć 1. Powiedz uczniom, że wynik konfliktu zależy w dużej mierze od przyjętej strategii rozwiązywania sporu. Wprowadź w tym miejscu rozróżnienie pomiędzy eskalacją, kierowaniem i rozwiązywaniem konfliktu. Eskalacja to rozwój i nasilanie się konfliktu. Często jej efektem są gwałtowne działania (nierzadko wiążące się z użyciem przemocy), podejmowane w celu zakończenia konfliktu. Kierowanie konfliktem polega na niedopuszczaniu do eskalacji sporu, na wygaszaniu – pozwala to uniknąć rozwiązań gwałtownych i bardzo emocjonalnych. Rozwiązanie konfliktu osiągane jest poprzez usunięcie jego przyczyn. 2. Powiedz uczniom, jakie mogą być rezultaty dwustronnego konfliktu: l korzystne dla jednej strony, niekorzystne dla drugiej („wygrany–przegrany”), l niekorzystne dla obu stron („przegrany–przegrany”), l korzystne dla obu stron („wygrany–wygrany”). 3. Poproś uczniów o podanie odpowiednich przykładów. Zapytaj, jakie ich zdaniem są zalety lub wady poszczególnych rezultatów konfliktu. Jeśli pojawią się trudności w odnalezieniu przykładów należących do kategorii „wygrany–wygrany”, przedyskutujcie krótko ten punkt. 4. Przedstaw konfliktową sytuację, która będzie następnie przedmiotem inscenizacji: Konflikt w klasie Maria i Marcin cieszą się dużą popularnością zarówno w swojej klasie, jak i w całej szkole. W tym roku postanowili kandydować w wyborach do Rady Liceum. Komisja wyborcza poinformowała ich jednak, że każdą klasę może w radzie reprezentować tylko jedna osoba. Na godzinie wychowawczej usiłowano ten problem rozwiązać, ale ani Marcin, ani Maria nie zrezygnowali z kandydowania. Uczniowie w klasie podzielili się niemal równo na zwolenników Marii i Marcina. Wobec zbliżania się terminu wyborów i eskalacji konfliktu (spory w klasie stawały się coraz bardziej gorące, a atmosfera nieznośna), postanowiono doprowadzić do jeszcze jednego spotkania kilku osób reprezentujących zwaśnione grupy. Poproś uczniów o odpowiedź na następujące pytania: l Jakie są cele każdego z uczestników konfliktu (to znaczy Marii i Marcina)? l Z jakim rodzajem konfliktu mamy w tym przypadku do czynienia? l Jak można określić przyczynę konfliktu? 5. Podziel klasę na pięć grup. Rozdaj grupom opisy miniscenek (materiał pomocniczy nr 1) – zadaniem każdej grupy będzie przygotowanie jednej inscenizacji i przedstawienie jej klasie. –2– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami 6. Poproś grupy o przedstawienie scenek. Każdą z nich omawiaj natychmiast po odegraniu, prosząc uczniów-widzów o odpowiedź na następujące pytania (możesz zapisać je na tablicy): l Jakie wrażenia odniosłeś, obserwując przebieg akcji? l Jak scharakteryzowałbyś postępowanie uczestników sporu? l Czy mieliśmy w tym przypadku do czynienia z eskalacją konfliktu, czy też z jego rozwiązaniem? l Kto okazał się zwycięzcą, a kto przegranym? l Jak przedstawiony sposób kierowania konfliktem może wpłynąć na atmosferę w klasie? 7. Rozdaj uczniom tekst o kierowaniu konfliktem (materiał pomocniczy nr 2) i poproś, by po przeczytaniu powiedzieli, które z opisanych w nim stylów kierowania konfliktem można zidentyfikować w odgrywanych wcześniej scenkach. Zwróć uwagę, że niekiedy strategia „wygrany–wygrany” nie może znaleźć zastosowania. 8. Na zakończenie zapytaj uczniów, jakie postawy i działania zwaśnionych stron mogą zwiększać szanse na rozwiązanie „wygrany–wygrany”. Odpowiedzi zapisz na dużym arkuszu papieru. Scenariusz został oparty na konspekcie lekcji Janusza Żmijskiego Konflikty – ludzkie przeznaczenie zamieszczonej w podręczniku Edukacja prawna i obywatelska, scenariusze lekcji dla szkół średnich, cz. I, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Warszawa 1997. –3– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 1 – Scenki Scenka 1 Obie grupy dążą do zwycięstwa. Spotkanie szybko przeradza się w kłótnię: nikt nie słucha argumentów strony przeciwnej, ani nie szuka sposobów załagodzenia sporu. Wszyscy przekrzykują się nawzajem, wychodząc z założenia, że tylko zwycięstwo i pognębienie przeciwnika jest realnym i zarazem najlepszym rozwiązaniem. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Scenka 2 Zwolennicy Marcina decydują się na wycofanie jego kandydatury. Są przeświadczeni, że takie poświęcenie jest niezbędne w imię utrzymania koleżeńskich stosunków w klasie. Kontynuowanie sporu mogłoby doprowadzić do otwartej walki i niezależnie od tego, kto okazałby się zwycięzcą, ucierpiałyby na tym relacje między wszystkimi uczniami. Grupę Marcina mimo wszystko dręczy poczucie klęski. Samopoczucie poprawia jej jedynie świadomość, że to ona wzięła odpowiedzialność za podtrzymanie dobrej atmosfery w klasie. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Scenka 3 Uczestnicy próbują znaleźć rozwiązanie satysfakcjonujące wszystkich i w tym celu postanawiają przeprowadzić „burzę mózgów”. W jej trakcie ktoś wpada na pomysł, aby za pomocą losowania ustalić, kto będzie kandydatem klasy w tym roku. Ten, kto przegra w losowaniu, będzie kandydował do Rady Liceum za rok. Marcin i Maria zgadzają się na takie rozwiązanie, ustalając, że będą sobie wzajemnie pomagać zarówno w trakcie kampanii wyborczej, jak i później w pracy w radzie. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Scenka 4 W imię utrzymania jedności klasy zebrani decydują się na równoczesne wycofanie obu kandydatur. Zostaje ustalone, że wszyscy poprą kandydaturę Marii w wyborach na gospodarza klasy, Marcina zaś w zbliżających się wyborach do szkolnego Sądu Koleżeńskiego. Ponieważ poza nimi nikt nie ma większych szans, aby zostać wybranym do Rady Liceum, klasa nie będzie miała w niej swojego przedstawiciela. Nikt nie jest specjalnie zadowolony z tego rozwiązania, ale nikt też nie czuje się całkiem przegrany. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– Scenka 5 Na umówione spotkanie nie przychodzi Maria. Jej zwolennicy pytani o przyczynę nieobecności kandydatki udzielają wymijających odpowiedzi. Twierdzą natomiast, że Maria rezygnuje z kandydowania, gdyż czuje się pokrzywdzona. Są agresywni – uważają, że niezależnie od dalszego przebiegu wypadków atmosfera w klasie na pewno się pogorszy. Winę za to ponosi, ich zdaniem, grupa Marcina i dlatego grożą, że jeśli Marcin nie wycofa swojej kandydatury, zwrócą się do dyrekcji szkoły o rozwiązanie klasy lub o przeniesienie całej jego grupy do jednej z klas równoległych. –4– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 2 – Kierowanie konfliktem Można wyróżnić pięć stylów kierowania konfliktem: 1) Rywalizacja to styl niekooperatywny; jedna ze stron, dążąca bezwzględnie do zaspokojenia swoich potrzeb, wygrywa kosztem drugiej strony. U źródeł tej postawy kryje się dążenie do wygranej za wszelką cenę i ignorowanie potrzeb drugiej strony. Jest to postawa walki i dominacji, oparta na strategii „wygrany – przegrany”. 2) Dostosowanie się jest przeciwieństwem rywalizacji. Jedna strona świadomie rezygnuje z zaspokojenia własnych potrzeb lub osiągnięcia celu, aby utrzymać dobre stosunki z drugą stroną i umożliwić spełnienie jej pragnień. Dostosowujący się działa w tym przypadku w przekonaniu, że konflikt może być rozwiązany tylko wtedy, jeśli któraś ze stron weźmie wszystko – jeden wygrywa, drugi przegrywa. 3) Kompromis to styl kooperatywny. Każda ze stron trochę traci, trochę zyskuje. Także ten styl opiera się na strategii „wygrana – przegrana”, z tym, że żadna strona nie wygrywa całkowicie. Konflikt nie zostaje więc zakończony – to tylko rozwiązanie „robocze”. 4) Unikanie – inaczej izolacja – to styl niekooperatywny. Jedna ze stron rezygnuje z realizacji swoich potrzeb, uniemożliwiając jednocześnie realizację potrzeb strony drugiej. Postawa ta wynika czasem z chęci ukarania lub skrzywdzenia przeciwnika. W wyniku stosowania tej strategii obie strony ponoszą straty. 5) Integratywne rozwiązywanie problemów to styl kooperatywny. Opiera się na strategii „wygrana – wygrana”. Wysiłek stron prowadzi do rozwiązania przynoszącego obu stronom korzyści. W tym przypadku ważne jest, aby obie strony miały poczucie, iż z konfliktu wyszły zwycięsko i są zadowolone z uzyskanego rozwiązania. –5– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Konflikty szkolne i niektóre sposoby ich rozwiązywania – mediacje partnerskie oraz arbitraż Janusz Żmijski Sylwia Rybarczyk Spis treści 1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2. Konflikty w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.1. Motywy i formy konfliktów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.2. Fazy konfliktów i destrukcyjne strategie działania w sytuacjach konfliktowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.3. Strategie konstruktywnego kierowania konfliktami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2.4. Eliminować czy uwypuklać: dyskusja wokół konfliktów w szkole . . . . . . . . 3. Mediacje partnerskie w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4. Arbitraż w szkole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1. Arbitraż w samorządzie Janusza Korczaka. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2. Formy samorządu dziecięcego w szkole A.S. Neilla . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.3. Geneza Sądu Koleżeńskiego w XLIV Liceum Ogólnokształcącym w Łodzi . . 4.4. Normy szkolne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.5. Sędziowie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.6. Zadania Sądu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.7. Opis procedur sądowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.8. Rola Sądu w życiu szkoły . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.9. Sąd Koleżeński a nauczyciele . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5. Zakończenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Załącznik – Trening mediatora . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . –1– 12 12 13 15 16 17 19 10 10 11 13 14 16 17 18 19 21 21 22 24 Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami 1. Wstęp Konflikty to zjawiska nieobce szkołom. Kontrastują one z wizją placówki edukacyjnej jako „arkadyjskiego gaju Akademosa”, czyli miejsca harmonijnego współdziałania i dobrego samopoczucia wszystkich uczestników1. Jest to zmartwienie wielu nauczycieli i wychowawców. Rozpowszechnia się jednak, choć powoli, odmienne podejście do konfliktów – zgodnie z nim pojawianie się w szkole sporów jest czymś naturalnym. Umiejętne kierowanie ich przebiegiem daje cenną edukacyjnie i wychowawczo okazję do konfrontacji różnych postaw i wartości oraz skłania do szukania wspólnych rozwiązań. Tekst niniejszy przybliża istotę zjawiska konfliktu, przedstawia różne stanowiska wobec niego oraz opisuje dwie wypróbowane w praktyce metody konstruktywnego rozwiązywania sporów: mediacje i arbitraż szkolny. 2. Konflikty w szkole Przykład I Na lekcji z klasą IIa doszło do nieprzyjemnego starcia z jedną z uczennic. Beata, oddając pracę, wstała i powiedziała dobitnie, że zadanie, które dałem klasie, „jest głupie, nie uczy niczego, gdyż polega na przepisywaniu fragmentu z podręcznika”, po czym rozgniewana wyszła z klasy. Wyglądało to tak, jakby rzuciła mi rękawicę. Poczułem, że ogarnia mnie złość nie tylko z powodu zachowania uczennicy, ale także dlatego, że byłem pewien swoich racji. Zadanie wydawało się banalne, chciałem jednak sprawdzić, czy naprawdę wszyscy uczniowie potrafią zrozumieć pytanie i odnaleźć odpowiedź w książce. Moje doświadczenie z zeszłego roku podpowiadało mi, że może to być trudne dla wielu z nich, i obawy te się potwierdziły. Po sprawdzeniu prac okazało się, że 7 z 19 biorących udział w ćwiczeniu uczniów nie zrozumiało pytania i (albo) nie potrafiło znaleźć odpowiedniego fragmentu. W masowej szkole często tak bywa, że to samo polecenie jest śmiesznie łatwe dla jednej grupy uczniów i całkowicie niewykonalne dla innej. Chodziło mi o to, by zbadać potencjał w klasie, a następnie spróbować pracować odmiennie z każdą z grup. Ale Beata, nic nie wiedząc o tych zamiarach, zarzuciła mi niekompetencję w nieprzyjemny i nie do przyjęcia dla mnie sposób! Przykład II Lekcja wychowawcza: omawiamy sprawę planowanej wycieczki. Kilka dni temu wydawało się, że wszystko jest już ustalone. Dzisiaj okazało się, że 5 osób nie będzie mogło pojechać, gdyż ich rodzice nie sprostają kosztom. Wtedy jeden z uczniów zaprosił klasę do swojego domku na działkę, byśmy spędzili w tej okolicy kilka dni. Byłaby to naprawdę tania wycieczka, choć może nie tak atrakcyjna, jak wcześniej planowany wyjazd do Sulejowa. Wydawało się, że ponownie jesteśmy na dobrej drodze, ale niespodziewanie cztery uczennice stwierdziły, że powinniśmy się trzymać wcześniejszych umów i jeśli tak nie będzie, to one nigdzie nie pojadą. Wielu uczniów zaczęło złościć się na siebie do tego stopnia, że poczułem się bezradny. Zabrakło czasu na uspokojenie nastrojów i lekcja dobiegła końca bez żadnych ustaleń. –2– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Przykład III Rada pedagogiczna. Opiekun Samorządu Uczniowskiego pyta publicznie Marię, jedną z nauczycielek, czy nadal chce współpracować z tą instytucją. Przypomina, że Maria wyraziła na początku roku szkolnego ochotę wzięcia na siebie odpowiedzialności za pewne sprawy związane z działaniem samorządu. Twierdzi, że następnie konsekwentnie odmawiała wykonania swojego zobowiązania, zasłaniając się brakiem czasu. Maria początkowo chce wyjaśnić sytuację, mówiąc o tym, o czym wszyscy wiemy: że ma małe dziecko i stara się jak najdłużej z nim przebywać. Widzę, że jest jej przykro; mimo to ze złością atakuje opiekuna za to, że ten, jej zdaniem, nie konsultował terminów spotkań samorządu. Opiekun nie zgadza się z zarzutem. Robi się nieprzyjemnie, ktoś mówi, żeby wyjaśnili to między sobą i by kontynuować zebranie. Opiekun odpowiada, że próbował już niejednokrotnie porozmawiać z Marią, ale był przez nią traktowany w sposób, który odbiera jako lekceważący. Postanowił zatem przedstawić problem radzie. Cóż wspólnego mają ze sobą trzy opowieści? Zamieściliśmy je tutaj, gdyż są autentyczne i opisują szkolny konflikt. Każdy uczeń i nauczyciel potrafiłby zapewne wskazać podobne nieporozumienie czy spór, którego uczestnikiem lub świadkiem był w trakcie pobytu w szkole. Także wyniki badań potwierdzają powszechność występowania podobnych zdarzeń. Młodzież najczęściej obserwuje jednostkowe spory między uczniami a nauczycielami. 46,7% zapytanych uczniów zaobserwowało istnienie takich nieporozumień. Spora grupa badanych (18,4%) była zdania, że istnieje strukturalny, nie dający się rozwiązać spór pomiędzy szkołą jako instytucją a młodzieżą2. Termin „konflikt” zaczerpnięty został z łaciny – słowa confligere, conflictatio oznaczają: wpadnięcie na siebie, spór, dyskusję, walkę. Konflikty mają u źródeł szeroko rozumianą sprzeczność, niezgodność; dotyczyć mogą jednostek lub grup. Czasem są efektem przypadku, zdarza się też, że jedna lub obie strony świadomie dążą do wywołania konfliktu. Zastanów się... Czy w twojej szkole lub klasie pojawiła się ostatnio jakaś sytuacja konfliktowa? 2.1. Motywy i formy konfliktów Motywami konfliktów są sprzeczności: l wartości uznawanych przez uczestników wydarzeń, l celów, l strategii, dróg, l indywidualnych cech osób. Wbrew obiegowym poglądom, przyczynami konfliktów nie są czynniki materialne. Stanowią one tło i (lub) katalizator, wzmagając napięcia i sprzeczności pomiędzy ludźmi –3– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami wchodzącymi w relacje w szkole3. We wspomnianych badaniach Bielawskiej uczniowie najczęściej upatrywali przyczyn konfliktów w cechach charakteru konkretnych osób (71,22%)4. Jako źródło problemów wskazywali także istniejące w szkole obyczaje wynikające z „ukrytych programów”. Ich przykład może stanowić inicjacja pierwszaków, „szkolna fala”. Zastanów się... Jak określiłbyś podstawowe przyczyny trzech opisanych wyżej konfliktów? „Wpadnięcie na siebie” może zapoczątkować walkę. Wielu ludziom konflikt niesłusznie kojarzy się wyłącznie z bezpośrednią agresją fizyczną i (lub) werbalną oraz towarzyszącą im wrogością, powiększającą istniejące sprzeczności. Ten typ konfliktów jest bardziej niż inne nasycony emocjami. Zazwyczaj są to silne emocje negatywne. W opisanych wcześniej trzech sytuacjach (choć na razie nie przybrały one formy otwartej walki) uczestnicy bądź obserwatorzy konfliktów przeżywają na różny sposób złość, bezradność, przykrość. Wiele powszechnie występujących w szkole konfliktów nie ma tak niszczącego charakteru, jak otwarta walka. W wypadku rywalizacji między uczniami będziemy mieli do czynienia raczej ze staraniem o uznanie ze strony nauczycieli i (lub) kolegów, rzadko starciem bezpośrednim. Walka nie musi też zawsze oznaczać wrogości. Wzajemne postrzeganie się stron w konflikcie można usytuować pomiędzy biegunami życzliwość – wrogość. Większość zjawisk, które można określić jako konflikty, przybiera stosunkowo łagodne formy, np. krótkiej sprzeczki. Konflikty pojawiają się również pod postaciami dyskusji czy debaty. Łagodne konflikty są często świadomie wywoływane przez nauczycieli opierających na nich konstrukcję niejednej lekcji. Mają one oczywisty walor edukacyjny, dający w efekcie możliwość przywrócenia równowagi, zlikwidowania lub zmniejszania istniejących sprzeczności. Uporządkowane dyskusje czy debaty są nieantagonistyczne, a aktywność stron zmierza raczej do wyrażenia siebie, swojego stanowiska niż do pognębienia przeciwnika5. Walka może się przejawiać także w sposób utajony (konflikty ukryte) lub częściowo utajony, polegający na nieujawnianiu prawdziwych motywów zachowań agresywnych lub przenoszeniu ich na płaszczyznę niezwiązaną z pojawieniem się przyczyn konfliktu. Do takich form konfliktów międzyludzkich można zaliczyć szykany, sabotaż i bojkot6. Zastanów się... Czy obserwowałeś kiedyś w szkole (klasie) konflikt ukryty lub częściowo utajony? Jak wpływał on na atmosferę miejsca? –4– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami 2.2. Fazy konfliktów i destrukcyjne strategie działania w sytuacjach konfliktowych Jeśli przyjrzymy się opisanym na wstępie sytuacjom, to dwa pierwsze spory wydają się być u swoich początków, trzeci ma już nieco dłuższą historię. Konflikty są procesem, w którym można wyróżnić określone fazy (nie każdy konflikt musi jednak przejść przez wszystkie): Ważne! Fazy konfliktu: Faza I: Wchodzenie w konflikt: pojawienie się sprzeczności, uświadomienie ich sobie. Dużą rolę odgrywają w tej fazie błędy postrzegania, cechy tkwiące w samych uczestnikach interakcji, stojące przed nimi zadania i związane z nimi napięcia oraz otoczenie społeczne. Faza II: Rozwój konfliktu. Faza III: Wychodzenie z konfliktu – rozwiązywanie go lub inne sposoby radzenia sobie, np. wyjaśnianie, zwrócenie się ze skargą do arbitra i (lub) usunięcie szkody7. W szkole możemy spotkać konflikty, znajdujące się w różnych stadiach rozwoju. Próbując je rozwiązać, warto mieć na uwadze, że w przypadku sporów interpersonalnych dużą rolę pełnią oczekiwania kierowane do innych ludzi. Zauważono, że więcej oczekuje się od partnera zajmującego wyższą pozycję, choć trudniej go zmusić do współpracy i poszukiwania rozwiązań. Pamiętajmy, że w relacjach szkolnych z uprzywilejowanego statusu korzystają nauczyciele i kierownictwo szkoły. To oni właśnie modelują rozpowszechnione w danej szkole podejście do konfliktów. Niektóre okoliczności utrudniają rozsądne zajmowanie się konfliktami, doprowadzanie do ich pozytywnego rozwiązania i (lub) wykorzystanie ich do realizacji konstruktywnych celów. Sprawiają one, że w sytuacji, gdy pojawia się spór, jego uczestnicy wdają się w destrukcyjną walkę lub decydują się na następujące postawy: l wycofanie, ucieczka, l bierność, podporządkowanie się silniejszemu, l posługiwanie się argumentem „kwaśnych winogron”. Definicja Termin „kwaśne winogrona” zaczerpnięty z wiersza Jeana de La Fontaine’a Lis i winogrona oznacza rezygnację z zaspokojenia oczywistych potrzeb, maskowaną za pomocą pokrętnej argumentacji8. Wymienione sposoby kierowania konfliktem łączą się z dużym prawdopodobieństwem wystąpienia negatywnych skutków. Każdy ze szkolnych sporów może, choć nie musi, –5– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami stać się z czasem dramatycznym i wrogim starciem. Zależy to od tego, jak zachowają się uczestnicy, przeżywający w obliczu konfliktu silne napięcie emocjonalne. Negatywne uczucia nie ułatwiają im konstruktywnego radzenia sobie z sytuacją, są odwzajemniane. Niewłaściwie kierowane konflikty mogą powodować na poziomie jednostek różne niekorzystne rezultaty: l wzmagać i utrwalać antypatię, antagonizmy, agresję, frustrację, lęk; l prowadzić do zaburzeń osobowości, chorób somatycznych; l prowadzić do powstawania i utrwalania stosunków podległości lub podporządkowania niesprzyjających rozwojowi. Zastanów się... Jak ty zachowujesz się zazwyczaj w sytuacji konfliktowej? 2.3. Strategie konstruktywnego kierowania konfliktami Konstruktywne rozwiązanie konfliktu kończy spór lub minimalizuje prawdopodobieństwo jego ponownego pojawienia się. Choć wszyscy mamy pewne utrwalone sposoby zachowywania się w sytuacjach konfliktowych, to możemy je modyfikować, o ile stają się przeszkodą w konstruktywnym kierowaniu nimi. Można uczyć się samemu oraz nauczać innych, jak rozwiązywać spory z pożytkiem dla sprawy oraz z najmniejszą szkodą dla siebie i innych ludzi. Czasem do porozumienia prowadzi szczera, otwarta rozmowa: Przykład I, cd. Trzy dni po opisanym wydarzeniu pełniłem dyżur na korytarzu. Beata stała pod klasą. Korzystając z okazji, poprosiłem ją o rozmowę. Przedstawiłem jej swój punkt widzenia. Wysłuchała mnie uważnie. Następnie stwierdziła, że jest jej przykro, gdyż ma wrażenie, że uniosła się bez wystarczającego powodu. Byłem zdziwiony, jak bardzo mi ulżyło. Na lekcji w IIa było tym razem normalnie, ani śladu napięcia, sporo sympatycznych sygnałów ze strony uczniów. Nie zawsze jednak wystarczy po prostu porozmawiać, by nieporozumienie znikło bez śladu. Zdarza się, że trzeba sięgnąć po bardziej złożone strategie konstruktywnego rozwiązywania konfliktów, np. doradztwo, negocjacje, mediację, arbitraż, facylitację czy sąd. Definicje Arbitraż Rozstrzyganie zaistniałego sporu przez osobę (arbitra, superarbitra) wskazaną przez wszystkich uczestników sporu lub organ rozstrzygający zgodnie z prawem spór i uprawniony do wydawania orzeczeń z mocą prawną. –6– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Negocjacje Proces porozumiewania się w sytuacji konfliktu interesów lub rozbieżności poglądów zaangażowanych w negocjacje stron, którego nadrzędnym celem jest osiągnięcie porozumienia. Biorą w nim bezpośrednio udział strony sporu i od nich zależy przebieg negocjacji i treść porozumienia. Mediacja W procesie porozumiewania się zaangażowanych w negocjacje stron bierze udział bezstronny pośrednik-mediator, który kontroluje proces rozwiązywania konfliktu, chroni przed jego eskalacją, pomaga uczestnikom w zrozumieniu problemu i wypracowaniu oraz sprawdzeniu rozwiązań. Facylitacja Bezstronna osoba sprawuje kontrolę nad procesem rozwiązywania złożonego problemu lub podejmowania wspólnej decyzji przez grupę. Osoba taka pełni rolę eksperta od procedury, uczestnicy sami wytyczają kierunek rozmów i podejmują decyzje. Istnieją także ich odmiany i połączenia, np. procedury mediacyjno-arbitrażowe, niezobowiązujący arbitraż czy minisąd. W dalszej części tekstu pragniemy podzielić się z czytelnikiem doświadczeniami dotyczącymi dwóch z wymienionych sposobów: mediacjami partnerskimi oraz sądem szkolnym. Zastanów się... Jakie strategie rozwiązywania konfliktów byłyby najodpowiedniejsze w przypadku drugiej i trzeciej sytuacji opisanej na początku tekstu? 2.4. Eliminować czy uwypuklać: dyskusja wokół konfliktów w szkole Badacze9 wskazują na ważne przyczyny, dla których uczniowie od przedszkola do szkoły średniej powinni uczyć się, jak konstruktywnie postępować z konfliktami: l l zmniejsza to koszty, na które składają się: stracone okazje do uczenia się, zdewastowane mienie, zranienia fizyczne i psychiczne, stres psychiczny dotyczący wszystkich członków szkolnej społeczności; szkoły mogą czerpać wiele korzyści z postrzegania konfliktów jako nieuniknionego i wszechobecnego elementu swojego życia. Kierowane w sposób konstruktywny konflikty: – podnoszą myślenie i moralność na wyższe poziomy; – pozytywnie wpływają na poziom zdrowia psychicznego i społecznego; – kierują uwagę ku rzeczywistym problemom i wysiłkom w celu ich rozwiązania; – pozwalają lepiej uświadomić sobie interesy, zasady i wartości własne oraz innych; – wyznaczają kierunki pożądanych zmian; – uwalniają gniew, niepokój, zagrożenie, smutek, które – nie wyrażane – szkodzą; –7– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami – wzmacniają relacje partnerskie, budując ufność w to, że można samodzielnie rozwiązywać swoje spory, uwalniając związek od irytacji i resentymentów, pozwalając doświadczać w pełni pozytywnych uczuć; – pozwalają czerpać z tego faktu wiele przyjemności; l l l nauczanie uczniów sposobów konstruktywnego kierowania konfliktami wspiera ich rozwój społeczny, intelektualny i moralny; świadomość tego, jak umiejętnie i z wdziękiem rozwiązywać konflikty, daje uczniom korzyści ważne z punktu widzenia ich całościowego rozwoju, zwiększając prawdopodobieństwo pomyślnego ułożenia sobie szkolnej i zawodowej kariery, pogłębiając związki z przyjaciółmi czy kolegami; kształcenie uczniów w umiejętności rozwiązywania konfliktów to jedno z narzędzi służących do pozytywnej przemiany świata. Określone rodzaje konfliktów kształtują jednostki aktywne, odporne na stresy, niepowodzenia i porażki10. Otwarte występowanie w obronie swoich przekonań, praw własnych i innych osób jest ważnym elementem budowania tożsamości w okresie adolescencji. Eliminacja konfliktów z życia społecznego oznaczałaby stagnację. Ważne! Wyzwaniem dla szkół w zbliżających się dekadach wydaje się być więc nie zmniejszenie częstotliwości występowania w nich konfliktów, lecz przeciwnie, uwydatnianie ich w życiu w szkolnym – pod warunkiem, że będą one kierowane w sposób zdrowy i konstruktywny11. Najpoważniejszą barierą na drodze ku takiemu stanowi rzeczy jest rozpowszechniona wśród uczniów i nauczycieli nieumiejętność stosowania konstruktywnych procedur w sytuacjach konfliktowych. Okolicznością blokującą postęp w tej dziedzinie jest ugruntowane podejście do konfliktów jako do czegoś niewłaściwego, co należałoby definitywnie usunąć z życia szkolnego. Efektem takiej postawy jest niewiara w sensowność działań zmierzających do zajmowania się nieporozumieniami. W cytowanych już badaniach zaledwie 7,54% badanych uczniów wskazało na możliwość konstruktywnego rozwiązania konfliktów w swojej szkole12. Tabela 1. Sposoby postrzegania konfliktów Utrwalony sposób postrzegania konfliktów Konflikty zaburzaj¹ zorganizowany porz¹dek Konfliktów mo¿na unikn¹æ Konflikty s¹ ród³em problemów Pojawianie siê konfliktów jest wiadectwem nieudolnoci personelu dydaktycznego Konflikty zak³ócaj¹ proces wychowywania Demokratyczny sposób postrzegania konfliktów Konflikty s¹ elementem naturalnego porz¹dku Wszystkich konfliktów nie da siê wyeliminowaæ Ìród³em problemów jest niew³aciwe rozstrzyganie konfliktów Umiejêtne rozwi¹zywanie konfliktów to wa¿ny element pracy wychowawcy Ujawnianie i rozstrzyganie konfliktów to wa¿ny element wychowania do demokracji i wolnoci oraz ród³o dowiadczania poczucia podmiotowoci i warunek kszta³towania to¿samoci –8– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami 3. Mediacje partnerskie w szkole Z naszych rozważań wynika, że szkoła może być odpowiednim miejscem do wdrażania różnych procedur rozwiązywania nieporozumień. Jedną z popularniejszych strategii stosowanych w szkołach do rozwiązywania konfliktów jest mediacja partnerska (peer mediation). W prowadzenie mediacji powinni być angażowani uczniowie. Wychowawca, pedagog czy dyrektor mogą rozstrzygnąć wiele szkolnych sporów, w których stroną są młodzi ludzie, ale przygotowanie tych ostatnich do samodzielnego stosowania procedur mediacyjnych jest jak w bajce: wręczeniem im wędki zamiast obdarowywania rybą. Samodzielne prowadzenie praktyki mediacyjnej jest bardzo kształcące: uczy sztuki kompromisu, aktywnego słuchania, racjonalnego myślenia, rozsądnego zadawania pytań oraz umiejętnego koncentrowania się na obszarach wspólnych potrzeb i korzyści. Doświadczenia (na razie głównie z obszaru niektórych zachodnich systemów edukacyjnych) dowodzą, że efektywnie mediować mogą wszyscy członkowie społeczności szkolnej. Uczniowie najczęściej koncentrują się na rozwiązywaniu konfliktów pomiędzy sobą, a jest to rodzaj nieporozumień spotykany w szkołach nader często. Wspomniane wcześniej badania Bielawskiej wykazały, że 27,83% zapytanych młodych ludzi zaobserwowało konfliktowe sytuacje pomiędzy grupami uczniów; konflikty pomiędzy pojedynczymi uczniami dostrzegło zaś 22,64%. Przykład IV W niektórych szkołach w USA wybrani uczniowie są odpowiednio szkoleni. Trening trwa kilka dni, składa się z informacji, ćwiczeń, doświadczeń i dyskusji. Uczniowie, którzy ukończyli trening, otrzymują świadectwo i oznakę mediatora (peer mediator). Tworzą następnie wspólnie z wychowawcą miesięczną listę, na której umieszczone zostają pary przeszkolonych uczniów. Każdego dnia dwóch innych uczniów pełni rolę dyżurnych-mediatorów. Tak wyłonione pary zajmują się klasowymi konfliktami, których uczestnicy nie mogą rozwiązać własnymi siłami. Dyżurni mediatorzy decydują o czasie i miejscu mediacji. W niektórych szkołach uczniowie-mediatorzy uczestniczą dodatkowo w rozwiązywaniu konfliktów między uczniami a nauczycielami. Wówczas w parze mediację prowadzą przeszkoleni uczeń i nauczyciel. Wprowadzenie programu mediacji do szkół musi zostać poprzedzone odpowiednim przygotowaniem zespołu nauczycieli i dyrekcji. Elementy treningu mediacyjnego wprowadziliśmy w XLIV LO po raz pierwszy w 2002 r. na zajęciach psychoedukacyjnych w jednej z klas trzecich. Efekty były na tyle obiecujące, że przygotowujemy cykl dla międzyklasowej grupy uczniów. W załączniku przedstawiamy ogólne informacje o przebiegu sesji treningowych. Powinny one dać czytelnikowi ogólny obraz samej procedury mediacyjnej oraz sposobu jej wdrażania wśród uczniów. –9– Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami 4. Arbitraż w szkole Arbitraż jest procesem zbliżonym do sądowego, ale mniej sformalizowanym. Działanie sądów koleżeńskich opiera się na przyjętych zasadach i przepisach, lecz nie zawsze są one precyzyjnie skodyfikowane. W postępowaniu szkolnych instytucji można zaobserwować ponadto spontaniczność i humor, niedopuszczalne na prawdziwej sali sądowej. Z tych powodów różne odmiany sądów koleżeńskich występujące w szkole uważamy raczej za formy arbitrażu, aniżeli za przykłady instytucji sądowych. W tej części artykułu przedstawimy informacje o działalności Sądu Koleżeńskiego XLIV LO. Jest to instytucja mająca za sobą osiem lat działalności i ponad 500 rozpatrzonych sporów. W dwóch artykułach zamieszczonych w Poradniku wychowawcy znalazły się fragmentaryczne informacje o Sądzie, dotyczące jego genezy i roli wychowawczej (Marek Grondas, Janusz Żmijski, Sposób tworzenia programu wychowawczego XLIV LO w Łodzi, D 1.4; Aleksandra Matyska, Janusz Żmijski, Ewaluacja programu wychowawczego – sprawdzone rozwiązania, D 3.2). Nie zamierzamy ich powielać, postanowiliśmy za to nieco dokładniej opisać zasady i procedury jego działania. Nim przedstawimy własne doświadczenia, pragniemy przypomnieć pokrótce o historycznych przykładach arbitrażu szkolnego, które stanowiły dla nas inspirację. 4.1. Arbitraż w samorządzie Janusza Korczaka Sąd Koleżeński to pierwsza forma samorządu dziecięcego, którą Korczak wprowadził w prowadzonym przez siebie domu sierot. Założył on, że sąd to znakomita szansa równouprawnienia dzieci, i określił dwie podstawowe jego funkcje: l przezwyciężenie negatywnych zachowań dzieci oraz ich korekta, l pozytywna inspiracja wychowawcza; oraz zadania wychowawcze: l l likwidację zależności dziecka od dobrej czy złej woli wychowawcy lub nastroju, jaki dorosły aktualnie przeżywał, wprowadzenie pojedynczego dziecka do świata społecznego przez umożliwienie mu opanowania „gramatyki współżycia zbiorowego”, nauczenia się „alfabetu prawa” oraz umiejętności wdrażania wspólnie ustanowionych norm społecznych. Procedura sądowa była prosta. Każdy mieszkaniec, zarówno dziecko, jak i dorosły, miał prawo wnieść swoją sprawę na tablicy, zawieszonej w widocznym miejscu, a obowiązkiem oskarżonego było danie ustnej lub pisemnej odpowiedzi. Sąd odbywał jedno posiedzenie w tygodniu. Sędziów wybierano spośród tych dzieci, które nie złamały w ostatnim czasie żadnej normy. Wyroki podawano do publicznej wiadomości, a ci, którzy byli z nich niezadowoleni, mieli prawo wnieść odwołanie. Statystyka pokazała, że sąd miał przede wszystkim znaczenie wychowawcze (na 57 spraw wniesionych tylko 10 wyroków skazujących, pozostałe sprawy zostały wyjaśnione lub „przebaczone”). – 10 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Po półrocznym okresie funkcjonowania sądu koleżeńskiego powstała Rada Samorządowa, ponieważ okazało się, że sąd nie wyczerpuje spraw samorządu uczniowskiego. Wcześniej Korczak powołał Radę Sądową, składającą się z wychowawcy i pięciu sędziów. Rada ta zajmowała się tymi sprawami, które wymagały bardziej wnikliwego zbadania. Z czasem przekształciła się ona w Radę Samorządową. Rada realizowała swoje obowiązki przede wszystkim za pośrednictwem tzw. komisji problemowych. Do zadań Rady należało: l zaspokajanie potrzeb współmieszkańców w związku ze zgłoszonymi prośbami, rozważanie wskazanych problemów oraz inicjowanie nowych przedsięwzięć, l regulowanie współżycia grup i jednostek oraz układanie współpracy z dorosłymi, l opracowywanie postanowień i norm obowiązujących stale lub okresowo poszczególne jednostki, grupy lub wszystkich mieszkańców, l oddziaływanie na opinię społeczną. Rada Samorządowa odbywała jedno posiedzenie w tygodniu i składała się z dziesięciu wychowanków i wychowawcy, który podczas głosowania miał te same prawa co inni członkowie, jednak pełnił funkcję przewodniczącego i sekretarza. Na członków wybierano tych, którzy chcieli pracować w radzie, ale równocześnie byli osobami najbardziej cenionymi przez wszystkich mieszkańców placówki. W celu zbadania popularności Korczak wymyślił i wykorzystał metodę punktową, która przypomina założenia socjometrii. Był to swoisty plebiscyt popularności, który umożliwiał zestawienie opinii o wszystkich dzieciach mieszkających w domu. Jego rezultatem była lista ilustrująca stopień akceptacji lub negacji każdego wychowanka w grupie. Sejm dziecięcy, stanowiący najwyższą instancję prawodawczą samorządu, powstał po dwuletnich doświadczeniach Sądu Koleżeńskiego. Jego najważniejsze zadania obejmowały: l potwierdzanie lub odrzucanie praw ustanowionych przez Radę Samorządową, l podejmowanie decyzji w sprawie świąt i ważnych wydarzeń w placówce. Mimo potencjalnego niebezpieczeństwa ustanowienia zbyt dużych kompetencji dla Sejmu (a więc wyłącznie dzieci), Korczak twierdził, że „Jeżeli sąd mocen jest decydować o przymusowym wydaleniu wychowanka, sejm winien dążyć do tego, by sprawa przyjmowania nowych dzieci i usuwania starszych, nawet personelu – była od jego decyzji uzależniona. […] Inaczej nie urządzajmy wyborów, nie inscenizujmy zabawy w samorząd, nie wprowadzajmy w błąd ani siebie, ani dzieci. Bo zabawa byłaby niesmaczna i szkodliwa”13. 4.2. Formy samorządu dziecięcego w szkole A.S. Neilla W 1921 r. A.S. Neill założył w Leiston istniejącą do dzisiaj samorządową szkołę Summerhill. Uczniowie tej szkoły mają od pięciu do piętnastu lat, pochodzą z Wielkiej Brytanii i z innych krajów. Aby pozwolić dzieciom być sobą, A.S. Neill postanowił zrezygnować – 11 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami z wszelkiej narzuconej dyscypliny, pouczania, sugerowania oraz wskazań moralnych i religijnych. Wolność w Summerhill nie oznacza jednak w żadnym stopniu anarchii czy rezygnacji ze zdrowego rozsądku. Zasady tu panujące ustalane są przez dzieci i głosowane na Ogólnym Spotkaniu Szkoły. Wybierani są dyżurni ciszy nocnej oraz dyżurni „miejscy”, którzy informują o wszelkich przynoszących wstyd zachowaniach poza obrębem szkoły. Spotkania, na których rozstrzygane są wszystkie sprawy dotyczące szkoły, odbywają się w sobotnie wieczory. Samorząd w Summerhill nie jest zbiurokratyzowany. Na początku każdego semestru wybiera się przewodniczącego tylko na jedno zebranie. Każde następne prowadzone jest przez innego przewodniczącego, który został wybrany na poprzednim spotkaniu, a funkcję sekretarza sprawuje ochotnik. Wszyscy, zarówno uczniowie, jak i każda osoba z personelu, mają równe prawa. Na spotkaniu głos osoby dorosłej ma taką samą wagę jak głos dziecka. Karanie za nieprzestrzeganie ustalonych reguł oraz przewinienia przeciw społeczności jest przedmiotem głosowania na Ogólnym Spotkaniu Szkoły. Sam przewodniczący ma prawo karać grzywną hałaśliwych uczestników zebrania. Przebieg zebrania, na którym odwoływano się do arbitrażu: l przedstawienie zażalenia lub oskarżenia, l rozważenie dowodów, l dyskusja, debata na temat sprawy, l poddanie propozycji kary pod głosowanie, l ogłoszenie wyniku głosowania i wydanie wyroku, l apelacja, w wypadku gdy werdykt nie jest akceptowany przez oskarżonego, l ponowne poruszenie sprawy pod koniec spotkania. W wypadku apelacji sprawa jest rozważana znacznie dokładniej i na ogół pierwotny werdykt ulega złagodzeniu. Żaden winowajca w Summerhill nie przejawia nienawiści wobec autorytetu swojej społeczności. Nałożone sankcje są zawsze wykonywane. Często zdarza się tak, że osoba dopiero co skazana, zostaje wybrana na następnego przewodniczącego zebrania. Tabela 2. Przykłady przewinień i wymierzanych kar Przewinienie nieprzestrzeganie regu³ ciszy nocnej dawanie z³ego wiadectwa szkole poza jej obrêbem znêcanie siê nad s³abszymi kradzie¿ Kara koniecznoæ pójcia spaæ o godzinê wczeniej kara pieniê¿na w wysokoci tygodniówki nie zdarza siê czêsto, lecz jest surowo karane wyrównaæ stratê za kradzie¿ – 12 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Przewinienie Kara korzystanie z cudzych rzeczy bez pozwolenia kara pieniê¿na rzucanie ziemi¹ w innych nakaz przywiezienia ziemi potrzebnej do wyrównania boiska hokejowego Zdarzały się także przypadki sądzenia pracowników, np. za jeżdżenie bez pozwolenia na cudzym rowerze – winni musieli za karę pchać się wzajemnie na tym rowerze dziesięć razy dookoła głównego trawnika14. 4.3. Geneza Sądu Koleżeńskiego w XLIV Liceum Ogólnokształcącym w Łodzi Od 1992 r. w XLIV LO istnieje Społeczność Szkolna, która – z punktu widzenia ustrojowego – była na początku rodzajem parlamentu i zarazem sądu. Społeczność tworzą dwie korporacje o równych prawach: uczniowie i nauczyciele. Na początku był chaos i nikomu to nie przeszkadzało. Następnie w naszej wspaniałej szkole zaczęły się różne problemy. […] Któregoś dnia doszliśmy do genialnego wniosku, że naszą niezdyscyplinowaną, choć tylko sześćdziesięcioosobową wtedy grupę, musimy spętać pajęczynami ograniczających swobody norm wewnętrznych. […] Początkowo ustalony tryb egzekwowania norm przewidywał, że delikwent, który miał pecha być na ich łamaniu przyłapanym, stawał przed całą społecznością i tam przeprowadzano mu solidny rachunek sumienia. Pod koniec drugiego roku szkolnego w naszej szkole powstało ciało, które miało się odtąd zajmować wyłącznie problemem naruszania norm. […] Ta groźna, choć niezbędna instytucja została ochrzczona Sądem Koleżeńskim XLIV Liceum. Tak okoliczności powstania Sądu opisał Tomasz Ciołkiewicz, uczniowski sędzia I i II kadencji, uczeń pierwszego rocznika. Nie przypuszczaliśmy wtedy, że Sąd Koleżeński stanie się samodzielną, niemal symboliczną instytucją. W ciągu kilku lat od wyłonienia sądu rola Zgromadzenia Społeczności (spotkanie wszystkich uczniów i nauczycieli) w życiu szkoły zdecydowanie się zmniejszyła. Szkoła przestała w tym czasie być społecznościową „agorą” i stała się instytucją ze wszystkimi jej wadami i zaletami. Stosowanie się do norm i zasad jest kluczem do utrzymania równowagi w każdej instytucji. Znaczenie Zgromadzenia było największe, gdy w pocie czoła formułowało szkolne normy. W chwili, gdy ich zrąb był gotowy i wymagał jedynie retuszu, środek ciężkości przesunął się do instytucji dbającej o ich respektowanie. Role odwróciły się – to Zgromadzenie coraz częściej pełni rolę służebną w stosunku do Sądu, będąc miejscem wnoszenia apelacji od wyroków. Główne cele przyświecające utworzeniu instytucji Sądu Koleżeńskiego to: l rozstrzyganie na zasadzie niezawisłości przypadków łamania wewnętrznych norm ustanowionych przez Zgromadzenie Społeczności, l rozwiązywanie konfliktów pomiędzy członkami Społeczności, l rozwijanie i pogłębianie kultury prawnej uczniów. – 13 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Aby te cele osiągnąć, przyjęto następujące zasady: l wspólne ustalanie i zmienianie norm szkolnych, które w jednakowym stopniu obowiązują członków Społeczności, l stosowanie jednakowych sankcji wobec wszystkich naruszających normy, l tworzenie norm i procedur zgodnych z prawami wyższego rzędu, l wyrażenie przez dyrektora i nauczycieli zgody na przelanie niektórych swych uprawnień na rzecz Sądu Koleżeńskiego. 4.4. Normy szkolne Liczba norm licealnych w miarę upływającego czasu rosła. Były one również zmieniane w miarę potrzeb Społeczności. Dzisiaj w spisie widnieje 28 wewnętrznych norm: 11) Osoby będące gośćmi na terenie szkoły są zobowiązane przestrzegać wszystkich norm i przepisów przyjętych w tej szkole. W przypadku łamania tych norm przez gościa, osoba ze Społeczności, która wprowadziła i wzięła odpowiedzialność za łamiącą normy osobę z zewnątrz, może zostać postawiona przed Sądem. 12) Członkowie Społeczności są zobowiązani do zachowania szacunku dla ogólnego dobra Społeczności. Przez dobro ogólne należy rozumieć: – wyposażenie szkoły; – dobre imię szkoły. (Dobre imię szkoły narusza ten, kto rozpowszechnia fałszywe informacje stawiające ją w złym świetle). Norma ta nie może ulec zawieszeniu na czas wyjazdu 13) Niezależnie od wewnętrznych norm ustanowionych przez Społeczność, członków Społeczności obowiązują lokalne zasady przyjęte w miejscu, w którym przebywają. 14) Osoba wchodząca w skład Społeczności jest zobowiązana (musi) poddać się sankcjom zarządzonym przez Sąd Koleżeński. Sankcje za złamanie tej normy mogą być jedynie wyższe od wcześniej zarządzonych w związku z wykroczeniem. 15) Osoby spoza Społeczności oraz rodzice uczniów, jeżeli nie zostali powołani na świadków, mogą uczestniczyć w posiedzeniach Sądu Koleżeńskiego za zgodą stron zainteresowanych oraz składu sędziowskiego. 16) Zabrania się spożywania alkoholu i innych środków ograniczających świadomość oraz przebywania pod ich wpływem na terenie szkoły. 17) Na terenie szkoły obowiązuje zakaz palenia. Pracownikom szkoły zezwala się na palenie tytoniu w wyznaczonych do tego miejscach. 18) W przypadku wyjazdu zorganizowanych grup członków Społeczności, grupa taka może ustalić zespół norm obowiązujących tylko na czas wyjazdu, podlegających sankcjom sądowym. Rodzaj zarządzonych sankcji jest wówczas pozostawiony do dyspozycji Sądu Koleżeńskiego. – 14 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami 19) Na okres przerw świątecznych nauczyciele nie mogą zadawać prac domowych. Przeczytanie lektury nie jest pracą domową. 10) Zabrania się utrudniania korzystania ze szkoły. 11) Członkowie Społeczności są zobowiązani do zachowania szacunku dla dóbr osobistych wszystkich osób znajdujących się na terenie szkoły. Przez dobra osobiste należy rozumieć: – – – – – własność prywatną, poczucie własnej godności, dobre imię, osobiste bezpieczeństwo każdego, możliwość wykonywania swoich obowiązków. 12) W przypadku zagubienia numerku z szatni zostaje nałożona na winowajcę kara pieniężna. Opłata ta wynosi 3 zł. 13) W przypadku stwierdzonej absencji ucznia, która przekroczyła 50 godzin w danym semestrze, wszczęty zostaje z inicjatywy wychowawcy lub innego członka Społeczności proces wyjaśniający. Jeżeli wykaże on, że absencja ta nie wynika z choroby ani wypadków losowych, Sąd Koleżeński może zastosować wobec ucznia określone środki, których nadrzędnym celem winno być przywrócenie jego aktywnego udziału w zajęciach szkolnych. 14) Zabrania się rozpowszechniania środków odurzających wśród członków Społeczności. Przez rozpowszechnianie należy rozumieć nakłanianie do zażywania i działalność komercyjną. 15) Zabrania się składania fałszywych zeznań podczas rozpraw sądowych. 16) Świadkowie, oskarżeni i oskarżyciele mają obowiązek stawiania się na rozprawie sądowej. 17) Za utrzymanie porządku w salach lekcyjnych odpowiada cała Społeczność klasy, która miała w tej sali zajęcia lekcyjne. 18) Rada Szkoły może w szczególnych sytuacjach zwołać walne zebranie Społeczności, na którym muszą być obecni wszyscy mandatariusze. Zasadność nieobecności na takim zebraniu będzie rozstrzygana przez Sąd Koleżeński. Wszyscy mandatariusze muszą być powiadomieni przynajmniej trzy dni przed zebraniem walnym. Przyjęcie zawiadomienia musi być potwierdzone własnoręcznym podpisem. 19) Każdy członek Społeczności może zażądać dyskrecji w dowolnej dotyczącej go sprawie. Nieprzestrzeganie tej normy podlega sankcjom. 20) Każdy członek Społeczności może wnieść sprawę do Sądu Koleżeńskiego, jeżeli wie o naruszeniu normy. 21) Zabrania się przeprowadzania w danej klasie więcej niż dwóch klasówek tygodniowo oraz więcej niż jednej dziennie. (Klasówka jest to sprawdzian z wiedzy obejmującej więcej niż 3 tematy lekcyjne, zapowiedziany z tygodniowym wyprzedzeniem z wpisem do dziennika klasowego. – 15 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Norma powyższa może zostać jednorazowo zawieszona w wyniku jednomyślnego postanowienia danej klasy). 22) W przypadku zawarcia umowy umawiające się strony są zobowiązane do wypełnienia jej warunków. (Za umowę uważa się dobrowolne porozumienie w formie pisemnej zawierane z inicjatywy ucznia, potwierdzone własnoręcznym podpisem umawiających się, a także porozumienie ustne mające charakter zobowiązania, zawarte w obecności świadków). Szczególnej ochronie prawnej podlegają umowy edukacyjne. Zawierający taką umowę są zobowiązani do przedstawienia wyników swojej pracy w określony w niej sposób i w określonym terminie. 23) Zakazuje się fałszowania i niszczenia dokumentów szkolnych. Za dokumenty szkolne uważa się: – dzienniki lekcyjne, – prace oddane nauczycielowi, – powiadomienia o grożących ocenach niedostatecznych. 24) Nauczyciele są zobowiązani do sprawdzania prac klasowych w ciągu dwóch tygodni od momentu ich oddania. Norma ta nie obowiązuje w okresie egzaminów maturalnych. Może być także zmieniona za wspólną zgodą nauczyciela i uczniów. 25) Członkowie Społeczności odpowiadają osobiście za złamanie norm na terenie szkoły. 26) Każda klasa ma obowiązek wybrać spośród swego grona mandatariuszy, w liczbie uzależnionej od stanu liczebnego klasy (na każde 10 osób przypada 1 mandatariusz). Osoba wybrana na mandatariusza ma obowiązek: – stawiania się na zgromadzenia Społeczności lub wyznaczenia swojego zastępcy – powiadamiania klasy o tym, co dzieje się na zgromadzeniach Społeczności. Każda klasa ma obowiązek zgłosić listę mandatariuszy kuratorowi uczniowskiemu do 20 września każdego roku. W razie zmiany mandatariuszy w trakcie roku szkolnego ustępujący mandatariusze mają obowiązek dostarczenia informacji o swoich następcach. 27) Osoby kandydujące na wszystkie funkcje w Społeczności Szkolnej w trakcie kampanii muszą ujawnić informacje o wszystkich ciążących na nich wyrokach Sądu Koleżeńskiego 28) Wszyscy, którzy biorą udział w zgromadzeniu, są na nim od początku do końca. 4.5. Sędziowie W pracach Sądu Koleżeńskiego uczestniczy 10 sędziów uczniowskich i tyluż nauczycieli. Sędziowie wybierani są na jednoroczną kadencję w powszechnych, równych i tajnych wyborach. Czynne prawo wyborcze posiadają wszyscy uczniowie i nauczyciele, będący członkami Społeczności. Sędziowie uczniowscy poddawani są weryfikacji wewnętrznej poprzez sprawdzenie znajomości prawa szkolnego i obowiązujących – 16 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami procedur sądowych. Celem tego działania jest lepsze przygotowanie uczniów do spełniania powierzonej im przez Społeczność funkcji. Na podstawie kompletu dostarczonych dokumentów nowo wybrani sędziowie samodzielnie przygotowują się do dwuetapowego egzaminu, w wyniku którego mogą uzyskać status Sędziego Dyplomowanego. Status ten daje uczniom uprawnienia sędziowskie, w tym do przewodniczenia posiedzeniom sądowym oraz możliwość pełnienia tej funkcji nieprzerwanie, bez konieczności startowania w kolejnych wyborach, do końca pobytu w szkole. Pierwszy etap egzaminu to część pisemna, drugi etap polega na przewodniczeniu symulowanej rozprawie sądowej. Podczas trwania kadencji sędziowie są nieusuwalni. Jedynymi powodami zmian składu sędziowskiego w ciągu trwania kadencji mogą być: l naruszenie przez członka składu sędziowskiego norm Społeczności, l osobista rezygnacja z publicznym przedstawieniem powodów. W pierwszym przypadku odwołanie musi być dokonane przez Zgromadzenie Społeczności kwalifikowaną większością głosów (2/3 głosów przy co najmniej 50% + 1 obecnych). Na miejsce ustępującego lub odwołanego sędziego Społeczność wybiera spośród siebie osobę, która przejmie jego obowiązki do najbliższych wyborów. Wybór zostaje uprawomocniony również kwalifikowaną większością głosów. 4.6. Zadania sądu Do zadań Sądu Koleżeńskiego należy: l l przyjmowanie wniosków o rozpatrzenie przypadków naruszenia norm lub rozstrzygnięcie konfliktów (do składania takich wniosków uprawniony jest osobiście każdy uczeń i nauczyciel), rozpatrywanie zgłoszonych spraw, tzn.: – zbieranie informacji i wyjaśnień dotyczących rozpatrywanych przypadków, – przeprowadzenie rozmów z osobami, przeciwko którym zgłoszono wniosek, – przeprowadzanie sesji sądowych, podczas których zainteresowani winni mieć pełną możliwość przedstawienia swoich racji, l ogłaszanie orzeczeń w formie ogłoszeń publikowanych na gazetce ściennej, l nakładanie sankcji, l wnioskowanie do dyrektora szkoły o zastosowanie sankcji przewidzianych w trybie administracyjnym (wniosek o udzielenie ustnego upomnienia, pisemnego upomnienia lub wniosek o skreślenie z listy uczniów). Posiedzenia sądu odbywają się w miarę potrzeb, zwykle raz na dwa tygodnie. Zdarzało się jednak, że jednocześnie obradowały trzy zespoły sędziowskie. Powodem była duża ilość wniosków złożonych do rozpatrzenia. Zwykle takie sytuacje mają miejsce w pierwszych dwóch miesiącach każdego roku szkolnego, kiedy to do szkoły przybywają nowi uczniowie. – 17 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Złożony wniosek zawiera następujące informacje: l imię i nazwisko osoby podsądnej, l numer naruszonej normy, l dokładny opis wydarzenia, l imiona i nazwiska świadków (o ile istnieją), l datę złożenia wniosku i podpis wnioskodawcy. Wniosek zgłoszony do Sądu powinien być rozpatrzony w terminie 14 dni od daty zgłoszenia, z pominięciem przerw ustawowych tj. ferii, wakacji i świąt. Osoba podsądna oraz świadkowie muszą być poinformowani o sesji sądu na 7 dni przed jej terminem. Podsądny ma prawo do pełnej informacji o stawianych mu zarzutach. W przypadku, gdy oskarżony przyjął informację o terminie rozprawy, lecz z przyczyn nieuzasadnionych na nią nie przybył, przewód sądowy odbywa się bez jego obecności. Sąd może również zadecydować o tym, że rozprawa będzie toczyć się przy drzwiach zamkniętych. 4.7. Opis procedur sądowych l l l l l l l W skład każdego zespołu sędziowskiego wchodzi 2 uczniów i 2 nauczycieli. Wybierają oni spośród siebie Przewodniczącego, który ma 2 głosy. W wypadku nieuzasadnionej nieobecności wnioskodawcy i (lub) jego przedstawiciela, Sędzia Przewodniczący winien złożyć, po upływie terminu jednego tygodnia, wniosek o umorzenie sprawy lub ukarać wnioskodawcę dodatkowymi sankcjami. W wypadku nieuzasadnionej nieobecności uczestnika i (lub) jego przedstawiciela oraz świadka którejkolwiek ze stron, Sąd winien nałożyć sankcje oraz podjąć decyzję o zaocznym przeprowadzeniu rozprawy lub ustaleniu nowego terminu rozprawy. Jeżeli powołani zostali świadkowie, wówczas Sędzia Przewodniczący ma obowiązek zaprzysiężenia ich poprzez złożenie przyrzeczeń. Podczas rozprawy Sędzia Przewodniczący (a następnie pozostali sędziowie) prowadzi przesłuchanie wnioskodawcy lub jego przedstawiciela, uczestnika lub jego przedstawiciela oraz zaprzysiężonych świadków. Zadaniem Sędziego Przewodniczącego jest czuwanie nad tym, by wszelkie zapytania dotyczyły spraw przedstawionych we wniosku. Strona powołująca świadka może wnieść protest do Sędziego Przewodniczącego, o ile jej zdaniem zapytania dotyczą kwestii niezwiązanych z wnioskiem. Sędzia może w takim wypadku uchylić pytanie. Po naradzie zespołu sędziowskiego Sędzia Przewodniczący odczytuje werdykt Sądu, uzasadnienie werdyktu oraz informacje o nałożonych sankcjach. Od orzeczeń sądu można się odwoływać do Społeczności w terminie do 7 dni od ogłoszenia wyroku. Społeczność wyłania wówczas spośród swoich członków, drogą losowania, – 18 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami 7-osobową ławę przysięgłych. W losowaniu nie biorą udziału osoby zaangażowane w sprawę. Wylosowani członkowie ławy mogą zostać jednorazowo odrzuceni przez oskarżyciela lub obrońcę – nie mogą oni jednak odrzucić z wylosowanego składu ławy więcej niż po trzech ławników. Ława przysięgłych rozpatruje zgłoszoną apelację, ustala jej zasadność. W przypadku ponownej rozprawy ławnicy uczestniczą w niej i biorą udział w głosowaniu sędziowskim. Od ponownego wyroku nie ma odwołania. Niezastosowanie się do sankcji nałożonych przez Sąd może być przedmiotem kolejnej rozprawy, odbywającej się w trybie administracyjnym (z pominięciem pełnej procedury), i przyczyną zarządzenia wyższych sankcji. Organem kontrolującym egzekwowanie sankcji jest Sąd. Od początku swego istnienia miał on swobodę w określaniu i stosowaniu sankcji. Dzielą się one na: l „śmieszne”, np. przyniesienie kwiatka doniczkowego opatrzonego karteczką z opisem przewinienia; chodzenie przez określony czas do szkoły w stroju galowym; l prace na rzecz osób poszkodowanych lub szkoły, np. sprzątanie, udzielanie bezpłatnych korepetycji, praca w bibliotece szkolnej; l „regulaminowe”, np. wniosek o udzielenie upomnienia ustnego przez dyrektora szkoły, upomnienia pisemnego z powiadomieniem rodziców lub wniosek o skreślenie z listy uczniów. Od pewnego czasu niektórzy członkowie Społeczności nalegają, aby został stworzony Kodeks Karny, który regulowałby nakładane sankcje. W tym celu została wybrana grupa osób odpowiedzialna za jego stworzenie. Do tej pory przepisy te jednak nie zostały zatwierdzone. 4.8. Rola Sądu w życiu szkoły Osiem lat działalności Sądu Koleżeńskiego w XLIV LO świadczy o tym, że instytucja ta jest trwałym i ważnym elementem życia Społeczności. Oczywiście, lepiej byłoby, gdyby w szkole nie dochodziło do konfliktów i naruszania norm. Rzeczywistość jest jednak taka, że nieporozumienia i spory się zdarzają i sąd ma co robić. Tak wypowiedziała się na temat znaczenia tej instytucji absolwentka z roku 2001/2002 z klasy IVc: Uważam, że Sąd Koleżeński w naszej szkole jest potrzebny. Świadomość jego istnienia daje mi poczucie równości i sprawiedliwości. Normy obowiązują zarówno uczniów, jak i nauczycieli, a sankcje muszą wykonywać wszyscy oskarżeni. Fakt nadawania kar może dużo nauczyć. Wykonanie sankcji daje możliwość zrehabilitowania się i to jest w tym wszystkim najważniejsze. Rok szkolny 2001/2002 był dla Sądu pod wieloma względami specyficzny. Głównym powodem był fakt, że prawie 1/3 ogółu uczniów stanowili uczniowie klas pierwszych będący rocznikiem powtarzającym klasę (był to skutek reformy szkolnej). W tym roku ilość spraw skierowanych do sądu oraz sądzonych osób były rekordowe. – 19 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Tabela 3. Ilość osób sądzonych z danego rocznika w roku szkolnym 2001/2002 Przeciwko Klasy I Klasy II Klasy III Klasy IV Suma ca³ym klasom 115 11 10 0 116 dziewczêtom 125 19 19 5 148 ch³opcom 199 13 20 2 134 suma 129 23 29 7 188 % na tle szko³y 69% 12% 15% 4% 100% Tabela 4. Częstotliwość naruszania poszczególnych norm Nr normy 1 2 3 4 6 7 8 10 11 13 15 16 17 22 23 24 27 Liczba osób, które z³ama³y dan¹ normê 3 10 1 35 8 37 13 14 39 43 2 5 5 28 1 1 4 W całym roku szkolnym 2001/2002 do dyrektora szkoły wpłynęły: l 33 wnioski o ustne upomnienie, l 25 wniosków o pisemne upomnienie, l 17 wniosków o skreślenie z listy uczniów. Dla porównania przedstawiamy takie samo zestawienie sporządzone rok wcześniej. Tabela 5. Ilość osób sądzonych z danego rocznika w roku szkolnym 2000/2001 Przeciwko Klasy I Klasy II Klasy III Klasy IV Suma ca³ym klasom 11 10 10 0 111 dziewczêtom 13 13 15 1 132 ch³opcom 13 35 30 2 180 suma 17 48 45 3 113 15% 42% 40% 3% 100% % na tle szko³y Tabela 6. Częstotliwość naruszania poszczególnych norm Nr normy 2 3 4 6 7 10 11 13 16 22 Liczba osób, które z³ama³y dan¹ normê 2 2 27 4 6 3 29 42 1 29 W całym roku szkolnym 2000/2001 do dyrektora szkoły wpłynęło: l 35 wniosków o ustne upomnienie, l 25 wniosków o pisemne upomnienie, l 8 wniosków o skreślenie z listy uczniów. – 20 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami 4.9. Sąd Koleżeński a nauczyciele Zasada równości wobec prawa sprawia, że do Sądu kierowane są czasem wnioski przeciwko nauczycielom. Od 1994 r. odbyło się 10 rozpraw, w których uczestnikami postępowania byli pedagodzy. Poniżej przedstawione zostały informacje o naruszanych normach i zasądzonych sankcjach: Tabela 7. Przewinienia i sankcje Lp. Rodzaj naruszonej normy Przyk³ady zas¹dzonych sankcji 1 Palenie papierosów w pokoju nauczycielskim (norma nr 7) Wykonanie komiksu w jêzyku angielskim, zawieraj¹cego co najmniej 4 obrazki, na temat szkodliwoci palenia 2 Palenie papierosów w pokoju nauczycielskim (norma nr 7) Przychodzenie przez tydzieñ do szko³y w stroju galowym (bia³a koszula, smoking lub odwiêtny garnitur, mucha lub krawat) 3 Palenie papierosów w gabinecie pedagoga szkolnego (norma nr 7) Napisanie piosenki (co najmniej dwuzwrotkowej i z refrenem) na temat szkodliwoci palenia tytoniu i wykonanie jej na koncercie szkolnym 4 Bezp³atne dwugodzinne korepetycje z przedmiotu Wyproszenie z lekcji przeszkadzaj¹cej w zajêciach uczennicy (norma nr 10, 11b) 5 S³owne obra¿enie ucznia (norma nr 11b) 1.nPubliczne przeprosiny ucznia na lekcji 2.nWykonanie plakatu opisuj¹cego wydarzenie 2.ni zas¹dzone sankcje 6 Przetrzymywanie ponad miesi¹c niesprawdzonych prac uczniów (norma nr 24) 1.nOddanie w ci¹gu dwóch dni sprawdzonych zaleg³ych 2.nsprawdzianów 2.nObowi¹zek zaprezentowania uczniom wyników 2.nkolejnego sprawdzianu w ci¹gu jednego tygodnia Wszyscy nauczyciele wypełnili zasądzone wobec nich sankcje. Fakt, iż nauczycielom zdarza się występować w roli uczestników postępowania, czyni nasz Sąd bardziej wiarogodną instytucją. Jest to bardzo ważny element w procesie nauczania zasad demokracji. To, że uczniowie zdecydowali się skierować wnioski przeciwko niektórym swoim nauczycielom, świadczy, że darzą ich zaufaniem – najwidoczniej nie obawiali się przykrych konsekwencji. 5. Zakończenie Konflikty są w szkole wszechobecne. Bagatelizowanie lub utajnianie ich nie pozwala na wykorzystanie drzemiącego w nich potencjału. Konflikt stanowi wyzwanie dla każdej z uwikłanych weń osób. Sposób rozstrzygania nieporozumień wywiera ogromny wpływ na kształtowanie relacji pomiędzy uczestnikami szkolnego życia. Likwidowanie lub zmniejszanie sprzeczności zawartych w konflikcie wymaga: l uświadomienia ich sobie oraz ujawnienia; l gotowości do konstruktywnego kierowania konfliktem; l posiadania osobistych umiejętności radzenia sobie w takich sytuacjach i (lub) istnienie w szkole właściwych procedur rozstrzygania sporów. – 21 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Do istniejących już w szkołach procedur rozstrzygania konfliktów warto dodawać nowe pomysły, szczególnie jeśli angażują one uczniów. Nauczanie młodych ludzi sposobów radzenia sobie z sytuacjami konfliktowymi jest ważnym elementem przygotowywania ich do życia w społeczeństwie. Spotykają się oni z nieporozumieniami na co dzień, lecz bez odpowiedniego treningu reagują na nie zazwyczaj w sposób destrukcyjny. Raz wykształcone umiejętności w zakresie konstruktywnego radzenia sobie z konfliktami wędrują następnie z uczniami do każdej nowej sytuacji i relacji – jest to jedna z najlepszych inwestycji, jaką może poczynić szkoła. 6. Bibliografia 11) Bielawska D., Konflikty w szkole w opinii młodzieży [w:] Współczesne problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1995, s. 197–211. 12) Cameron-Bandler L., Gordon D., Lebeau M., Know How. Jak rozwiązywać codzienne i niecodzienne problemy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 1992, rozdz. 3., s. 27–53. 13) Cywińska M., Konflikty interpersonalne wśród dzieci, Eruditus, Poznań 1995. 14) Czerepniak-Walczak M., Konflikty w szkole, ich źródła, typy i warunki rozstrzygania [w:] Współczesne problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1995, s. 175–196. 15) Johnson D.W., Rozwiązywanie konfliktów interpersonalnych [w:] Johnson D.W., Podaj dłoń, Instytut Zdrowia i Trzeźwości PTP, Warszawa 1992, cz. 4, rozdz. 4, s. 200–218. 16) Johnson D.W., Johnson R.T., Teaching Students To Be Peacemakers: Results Of Twelve Years Of Research, University of Minnesota, June 2000, wersja internetowa: www.clcrc.com/pages/peace-meta.html. 17) Neill A.S., Summerhill, Katowice 1991. 18) Okoń W., Wizerunki sławnych pedagogów polskich, Wydawnictwo Żak, 2000. 19) Rylke H., Klimowicz G., Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi, Warszawa 1992. 10) Rylke H., Mediacje uczniowskie, „Remedium”, luty 1994, s. 25–27. 11) Walker J., Konflikty w życiu codziennym szkoły – możliwości zapobiegania przemocy [w:] Współczesne problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1995, s. 163–174. 12) Walker J., Violence and Conflict Resolution in Schools, Council for Cultural Cooperation, Strasbourg 1992. – 22 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Przypisy 11 12 13 14 15 16 17 18 19 10 11 12 13 14 Czerepniak-Walczak M., Konflikty w szkole, ich źródła, typy i warunki rozstrzygania [w:] Współczesne problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1995. Bielawska D., Konflikty w szkole w opinii młodzieży [w:] Współczesne problemy w edukacji i wychowaniu, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1995. Czerepniak-Walczak M., dz. cyt., s. 183–186. Bielawska D., dz. cyt., s. 198–201. Cywińska M., Konflikty interpersonalne wśród dzieci, Eruditus, Poznań 1995. Tamże, s. 13. Tamże. Lis pewien, łgarz i filut, wychudły, zgłodniały, Zobaczył winogrona rosnące wysoko. Owoc, przejrzystą okryty powłoką, Zdał się lisowi dojrzały. Więc rad z uczty, wytężył swoją chudą postać, Skoczył, sięgnął, lecz nie mógł do jagód się dostać. Wprędce przeto zaniechał daremnych podskoków I rzekł: „Kwaśne, zielone, dobre dla żarłoków”. Johnson D.W., Johnson R.T., Teaching Students To Be Peacemakers: Results Of Twelve Years Of Research, University of Minnesota, June, 2000, wersja internetowa: www.clcrc.com/pages/peace-meta.html. Cywińska M., dz. cyt., s. 21. Johnson D.W., Johnson R.T., dz. cyt. Bielawska D., dz. cyt., s. 205. Okoń W., Wizerunki sławnych pedagogów polskich, Wydawnictwo Żak, 2000. Neill A.S., Summerhill, Katowice 1991. – 23 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Załącznik – Trening mediatora Jest to opis treningu przeprowadzonego w XLIV LO w 2002 r. na zajęciach psychoedukacji dla uczniów klasy III. Cele l Przyswojenie sobie przez uczestników zasad oraz procedury postępowania mediacyjnego, l przygotowanie ich do występowania w roli mediatora młodzieżowego. Efekty l Samodzielne przeprowadzenie przez uczestników symulowanej sesji mediacyjnej pod superwizją psychoedukatora, l samodzielne przeprowadzenie przez uczestnika sesji mediacyjnej w przypadku autentycznego konfliktu pomiędzy uczniami. Metody pracy l Odgrywanie scenek. Materiały pomocnicze l l l Pytania do uczestników (materiał pomocniczy nr 1), „Poradnik mediatora”: zadania mediatora, czego powinien unikać, przebieg mediacji, podstawowe reguły, od których przestrzegania zależy powodznie mediacji, umowa mediacyjna (materiały pomocnicze nr 2–5), duże arkusze papieru. Czas trwania zajęć Około 6 godz. (1 sesja – 1 godz., 2 sesja – 1 godz.; 3 i 4 sesja po 2 godz.). Uczestnicy Uczniowie z klasy III liceum ogólnokształacącego. Przebieg zajęć 1) Sesja pierwsza: Dlaczego jestem mediatorem? l Na wstępie prowadzący i uczestnicy przedstawiają się. Prowadzący omawiają ogólne cele i założenia szkolenia: Gratulujemy ci, gdyż stałeś się właśnie częścią zespołu, który może odegrać znaczącą rolę w poprawianiu atmosfery w twojej szkole. Udane mediacje, które będziesz prowadził, przyniosą ulgę nie tylko twoim kolegom, lecz także ich rodzinom, nauczycielom i wielu innym osobom. – 24 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Dlaczego zostałeś wybrany? Co czyni cię szczególną osobą? Nim dowiesz się tego od trenerów, zastanów się przez chwilę i udziel sobie sam odpowiedzi na tak postawione pytania. To ważne, by mediatorzy rozumieli, kim są oraz jakie mają mocne strony, zanim będą starali się zrozumieć innych i konflikty pojawiające się w procesie mediacji. l Uczestnicy odpowiadają na pytania znajdujące się w materiale pomocniczym nr 1. Pomogą im one zrozumieć, dlaczego mogą zostać mediatorami. Po wykonaniu ćwiczenia następuje jego omówienie. Pamiętaj, że działając jako mediator, bierzesz na siebie poważną odpowiedzialność. Uczestnicy mediacji będą ci ufali i nie możesz tego zaufania zawieść. Szczególnie ważnym elementem budowy zaufania jest dyskrecja. Słowo „dyskrecja” padnie wiele razy w czasie tego treningu. Rozumiemy je tak, że cokolwiek zostanie powiedziane w miejscu mediacji, nie może być powtórzone bez zgody osoby, która to powiedziała. Oczywiście istnieją zasady dyskrecji i są wypadki, gdy ona nie obowiązuje. Wyjątkiem są informacje o narkotykach, broni, alkoholu i związanych z nimi wydarzeniach w szkole oraz kradzieży majątku szkolnego. W takich przypadkach mediator jest zobowiązany do powiadomienia władz szkolnych i uczestnicy powinni zostać o tym uprzedzeni. l Na zakończenie prowadzący proponują przygotowanie i odegranie kilku scenek, w których przyszli mediatorzy mają skutecznie odmówić zdradzenia szczegółów sesji, np.: Tomek: Hej, Piotrze. Słyszałem, że ty i Sylwia braliście udział w mediacjach. O czym one były? Piotr: Przykro mi, ale zobowiązaliśmy się nie rozpowiadać, co dzieje się w trakcie mediacji. Co się działo dzisiaj na matematyce? 2) Sesja druga: Na czym polega mediacja? l Wstęp Czasem w szkole dochodzi do konfliktu... Zanim wkroczysz do akcji, musisz być pewien, że potrafisz uważnie wysłuchać, o co ludziom chodzi. Przećwiczmy teraz w parach umiejętności związane z uważnym słuchaniem oraz przypomnijmy sobie, na czym polega parafrazowanie. Prowadzący przeprowadza ćwiczenia z zakresu komunikacji interpersonalnej: l Zasady uważnego słuchania Prowadzący zadaje grupie pytania: Skąd wiemy, że ktoś nas słucha? Jakie zachowania świadczą o osobie słuchającej, że jest dobrym słuchaczem? Kiedy jest nam trudno kogoś słuchać? Na podstawie uzyskanych odpowiedzi prowadzący sporządza na arkuszu papieru listę pożądanych i niepożądanych zachowań pojawiających się podczas słuchania i umieszcza ją w widocznym miejscu. Następnie prowadzący prosi uczestników o podzielenie się na 3-osobowe zespoły. W każdym z nich jedna osoba będzie obserwatorem. Pozostałe osoby wybierają – 25 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami jakiś temat, np. „Gdybym mógł coś zmienić w swoim sposobie uczenia się, byłoby to...”, i rozpoczynają rozmowę. Wywieszona lista stanowi w trakcie rozmowy punkt odniesienia. Członkowie grup zamieniają się rolami, tak aby każdy z nich był przez pewien czas obserwatorem. Omówienie – uczestnicy odpowiadają na pytania: Czy byłeś dobrym słuchaczem? Czy korzystałeś z wywieszonej listy pożądanych zachowań? Jak można poprawić umiejętność słuchania? l Dostrajanie się Uczestnicy ponownie dzielą się na trzyosobowe zespoły. W każdym z nich jedna osoba będzie dwukrotnie „nadawcą”: po kolei zaprezentuje partnerom swoje stanowisko na jakiś szeroki temat, np. „Gdybym mógł zmienić coś w swojej szkole, byłoby to...”. Słuchacze po kolei starają się przez 5 min. uważnie słuchać, w tym czasie drugi z nich pełni funkcję obserwatora. Ta ze słuchających osób, która będzie jako druga w kolejności wykonywała zadanie, otrzyma przed rozpoczęciem ćwiczenia od prowadzącego dodatkowe instrukcje. Prowadzący wyjaśnia na osobności wybranym „słuchaczom”, że osoba aktywnie słuchająca zostanie łatwiej zaakceptowana przez nadającego komunikat, jeśli będzie okazywała poszanowanie dla jego przestrzeni osobistej oraz jeśli dopasuje się do jego tonu głosu i pozycji ciała („słuchanie lustrzane”). Dostrojenie się niewerbalne – lecz bez przesadnej maniery dokładnego odzwierciedlania każdego ruchu mówiącego – pomaga także wczuć się w jego stan emocjonalny. Na koniec prosi „słuchaczy”, by spróbowali w trakcie ćwiczenia dostroić się w jak największym stopniu do mówiącego. Przed przystąpieniem do słuchania, w trakcie pierwszej rozmowy, powinni oni zebrać jak najwięcej danych o nadającym: zaobserwować jego postawę, gesty, ton głosu, przestrzeń, jaką preferuje. Omówienie – uczestnicy odpowiadają na pytanie: „W trakcie którego spotkania łatwiej mi było mówić?”. l Zapoznanie z procedurą mediacji Omówimy teraz wspólnie podstawowe zasady i powinności mediatora, który podejmuje się pomocy w rozwiązywaniu nieporozumień. Każdy z was otrzyma za chwilę „Poradnik mediatora” (patrz materiały pomocnicze nr 2–5), w którym znajdzie opis czekających go zadań, ważnych zasad, których powinien przestrzegać, oraz procedurę przeprowadzenia sesji mediacyjnej. Przeczytamy go teraz wspólnie oraz wyjaśnimy wszystkie wątpliwości. 3) Kolejne sesje Następna sesja poświęcona była modelowaniu umiejętności: prowadzący demonstrował krok po kroku postępowanie w symulowanej sytuacji konfliktu. Każda faza była szczegółowo omawiana. Na kolejnym spotkaniu ćwiczyli uczestnicy. Zostali oni podzieleni na trzyosobowe zespoły. Do ćwiczeń wybrano kilka spośród zgłoszonych przez uczniów typowych sytuacji konfliktowych, które mogłyby stać się przedmiotem – 26 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami mediacji. Dwaj uczniowie występowali w roli stron konfliktu, trzeci – w roli mediatora, po czym zamieniali się rolami. Każda sytuacja kończona była szczegółowym omówieniem. Trening powinien zakończyć się praktycznym sprawdzianem umiejętności, czyli udziałem ucznia jako mediatora w rzeczywistym rozstrzyganiu konfliktów. Uczniów nie można w tej fazie treningu pozostawić samych sobie, należy ich wspierać w podejmowanych próbach i starannie omawiać z nimi wszystkie pojawiające się trudności oraz sukcesy. – 27 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 1 Dokończ zdania: 1) Jestem... 2) Jestem także... 3) Wierzę w... 4) Dwie rzeczy, które najbardziej cenię w sobie, to... 5) Najszczęśliwszy jestem... 6) Jedna rzecz, którą cenię najbardziej w innych, to... 7) Ludzie mi ufają, ponieważ... 8) Moi przyjaciele szanują mnie, gdyż... Materiał pomocniczy nr 2 Poradnik mediatora Co należy do zadań mediatora: l Pomoc w zakończeniu otwartej walki. l Zaangażowanie obu stron w proces mediacji. l Pomoc uczestnikom w pomyślnym negocjowaniu ze sobą. l Sformalizowanie porozumienia. Czego mediator powinien unikać przy wykonywaniu swoich zadań: l l Zadawania zbyt wielu pytań. Zamiast zarzucania uczestnika pytaniami, szczególnie zamkniętymi, przez co nie jest on w stanie w pełni się wypowiedzieć, stosuj aktywne słuchanie, aby w ten sposób zebrać więcej informacji. Dopytywania się „dlaczego...”. Zamiast pytać np.: „Czemu tak ją nazwałeś?”, poproś raczej: „Opowiedz więcej o tym, co poprzedziło fakt stwierdzenia przez nią, że została przez ciebie przezwana?”. l Sprzeczania się z mówiącym uczestnikiem. Zamiast polemizować lub otwarcie się nie zgadzać z uczestnikiem, parafrazuj jego wypowiedzi. l Wydawania sądów. Zamiast stwierdzać: „Jeden z was kłamie”, możesz powiedzieć: „Zaprezentowaliście różne interpretacje tego samego wydarzenia”. l Dawania dobrych rad. Zamiast oznajmiać: „Następnym razem powinniście pamiętać, jak ważne jest, byście się szanowali”, zapytaj: „Jak chcielibyście postępować względem siebie w przyszłości?”. – 28 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 3 Poradnik mediatora Przebieg mediacji Krok I – Otwarcie sesji 1) Przedstawienie się mediatora, przedstawienie się uczestników. 2) Zaprezentowanie uczestnikom podstawowych reguł (materiał pomocniczy nr 5). 3) Uzyskanie deklaracji przestrzegania reguł. Krok II – Zebranie informacji Na tym etapie używa się umiejętności uważnego słuchania. Chodzi o to, aby wszyscy zrozumieli, jak każdy z uczestników odbiera sytuację. 1) Mediator pyta jednego z uczestników o opis sytuacji z jego punktu widzenia. 2) Mediator słucha, podsumowuje wypowiedź, wyjaśnia niejasności. 3) Zwraca się ponownie do tego samego uczestnika, pytając, czy chce coś dodać. 4) Tak samo mediator przepytuje kolejno wszystkich uczestników konfliktu – słucha, podsumowuje, wyjaśnia niejasności. Krok III – Skupienie na wspólnych interesach Na tym etapie należy określić interesy i potrzeby, które łączą uczestników. Jeśli zostaną dostrzeżone wspólne potrzeby, stają się one bazą do budowania porozumienia, które ma szansę być dotrzymane. 1) Określenie potrzeb każdego z uczestników (czego chce, jak czułby się na miejscu drugiej osoby, co się stanie, jeśli nie dojdzie do porozumienia). 2) Odszukanie i nazwanie wspólnych potrzeb. Krok IV – Tworzenie możliwych rozwiązań Teraz chodzi o wytworzenie wielu propozycji metodą „burzy mózgów”. Na tym etapie nie są one ocenianie. 1) Wytłumaczenie uczestnikom, że „burza mózgów” służy znalezieniu rozwiązań, które satysfakcjonują obie strony. 2) Przedstawienie reguł „burzy mózgów” (zgłaszanie każdego pomysłu, który przyjdzie do głowy, nieosądzanie i niedyskutowanie zgłaszanych pomysłów, im więcej pomysłów, tym lepiej). 3) Wspomaganie w tworzeniu nowych pomysłów za pomocą pytań (Co można jeszcze zrobić dla rozwiązania problemu? Jak inaczej mógłbyś postąpić w przyszłości?). 4) Zapisanie zgłoszonych pomysłów. – 29 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Krok V – Ocena opcji i wybór rozwiązania Celem tego kroku jest wsparcie uczestników w dokonaniu oceny i ewentualnym ulepszeniu rozwiązań zgłoszonych w poprzednim etapie. Trzeba sprawdzić, czy rozwiązanie jest trafne – jeśli nie, pomóc uczestnikom znaleźć inne. 1) Prośba do uczestników o wskazanie rozwiązań (lub ich części), które mają szanse powodzenia. 2) Zakreślenie ich na liście. 3) Ocenienie zakreślonych opcji i wymyślenie sposobów ich ulepszenia (czy jest sprawiedliwa, czy realna, jakie niesie konsekwencje, czy zaspokaja potrzeby wszystkich uczestników). 4) Wybranie rozwiązania satysfakcjonującego obie strony i upewnienie się, czy jest ono słuszne, jasne i realne. 5) Podsumowanie przyjętego rozwiązania. Krok VI – Spisanie umowy i zakończenie mediacji Umowę spisuje się, aby uświadomić uczestnikom role i odpowiedzialność, jakie podjęli w celu rozwiązania konfliktu. Ponadto umowa stanowi dokument, do którego można się odwołać w wypadku późniejszych wątpliwości. Rytuał zamknięcia sesji, podziękowania i pożegnania są oznaką szacunku dla siebie i docenienia współpracy w rozwiązaniu konfliktu. 1) Spisanie umowy (patrz: materiał pomocniczy nr 4). 2) Podpisanie umowy przez każdego z uczestników. 3) Podanie ręki przez mediatora każdemu z uczestników i pogratulowanie mu współpracy w osiągnięciu porozumienia. 4) Poproszenie uczestników, aby podali sobie ręce. 5) Podziękowanie za udział w mediacjach i zaproszenie do ponownej mediacji, gdyby zwarte porozumienie nie przyniosło oczekiwanych rezultatów. – 30 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 4 Poradnik mediatora Umowa mediacyjna Mediator ........................................................................... data ............................................ Krótki opis konfliktu ............................................................................................................... ............................................................................................................................................... ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Osoby, które podpisały się poniżej, spotykały się z mediatorem i osiągnęły następujące porozumienie: Uczestnik ...................................................... zgadza się ...................................................... ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Uczestnik ...................................................... zgadza się ...................................................... ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Przyjmujemy umowę i podpisujemy się pod nią, ponieważ uważamy, że rozwiązuje ona konflikt między nami. ............................................ ............................................ ........................................... ............................................ podpis uczestnika podpis uczestnika podpis mediatora czas trwania mediacji – 31 – Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Produkt zabezpieczony elektronicznie - Wydawnictwo Raabe. Właściciel: [email protected] Jak sobie radziç z konfliktami Materiał pomocniczy nr 5 Poradnik mediatora Podstawowe reguły, od których przestrzegania zależy powodzenie mediacji l l l l Mediator jest osobą neutralną i to nie jemu, ale uczestnikom powinno zależeć na sukcesie mediacji. Zgódźcie się, że pragniecie rozwiązania konfliktu. Mediator pyta uczestników, czy chcą rozwiązać problem z pomocą mediatora. Mediator nie kontynuuje pracy, nim partnerzy wyraźnie nie odpowiedzą „tak”, oznajmiając tym samym publicznie, że konflikt istnieje i w związku z tym będą uczestniczyć w mediacji. Strony muszą zrozumieć, że mediacja jest dobrowolna i nikt nie może zmusić ich do uczestniczenia w niej. Nie używajcie wyzwisk. Strony muszą okazywać sobie nawzajem szacunek i uwagę, dobre maniery są więc niezbędne w mediacji. Nie przerywajcie. Każda osoba będzie mogła przekazać swój pogląd na konflikt bez przerywania jej. Kiedy jeden uczestnik mówi, drugi uczestnik nie powinien przerywać mu ani komentować. l Działajcie uczciwie. Mediacje polegają na tym, ze uczestnicy mówią uczciwie i precyzyjnie o tym, czego chcą, co czują i jakie są ich zasadnicze interesy. l Zgódźcie się na przestrzeganie zasad porozumienia. Uczestnicy muszą wykonać to, na co się zgodzą. – 32 – Y R E E L B L A E S RA BEWSYDTAWNICTWA PAKIET Niezbędnik Wychowawcy 5 książek poświęconych najważniejszym obszarom pracy nauczyciela wychowawcy: • Jak być dobrym wychowawcą? Na z aku • Sposoby na trudne zachowania uczniów • Współpraca z rodzicami w szkole • Przemoc w szkole et • Uczeń zdolny - metody pracy z • metody i programy pracy zc • scenariusze zajęć, warsztatów, spotkań i wywiadówek u os W sumie ponad 660 stron, na których znajdziesz: pie Ku pa p ki lub po w jedy pa kie nczo ęd cie za sz ! a • analizy przypadków • narzędzia do planowania i analizy pracy wychowawczej • ankiety i przydatne formularze wejdź na www.raabe.com.pl ż 31, 50 z ł !