Jelcz PR110 #4617 - Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej

Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
Podstawowe informacje
Podpisana przez rząd PRL umowa z francuską firmą Berliet zakładała, poza licencją na autobus
PR100, opracowanie odrębnej konstrukcji autobusu lepiej dostosowanego do potrzeb polskich
przedsiębiorstw komunikacyjnych. W ten sposób powstał Jelcz PR110U: wydłużony do 12
metrów, wyposażony w trzy pary drzwi i napędzany silnikiem produkcji WSK Mielec autobus,
którego produkcja ruszyła w 1975 roku. W założeniach miał się stać podstawowym pojazdem
komunikacji miejskiej w całym kraju. Pierwsze sztuki popularnych "peerek" trafiły do Warszawy
w grudniu 1976. Wkrótce jednak okazało się, że autobus nie jest wolny od wad: słaba
sztywność konstrukcji, gorsze wykończenie wnętrza i częste usterki silnika definitywnie
pogrzebały szanse Jelcza PR110 w stolicy. "Peerki" jeździły po Warszawie łącznie przez
jedenaście lat, od 1976 do 1987 roku.
Prezentowany pojazd pochodzi z 1991 roku i jest przedstawicielem nowszej generacji - Jelcza
PR110M. W ciągu swojej dwudziestoletniej służby jeździł w MZK Puławy z numerem
taborowym 119. W 2011 roku został zakupiony przez KMKM we współpracy z MPK Kraków,
gdzie początkowo stacjonował. W maju 2013r. "peerka" zawitała do Warszawy, gdzie odtąd
będzie stała na co dzień, z czasem coraz bardziej upodabniając detalami się do nieco starszej,
eksploatowanej w naszym mieście wersji PR110U. Pomimo trudności eksploatacyjnych Jelcz
PR110 stanowi ważne ogniwo w historii polskich autobusów miejskich - w latach 1975-1991 był
1 / 10
Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
podstawowym miejskim autobusem powstającym w całości na terenie kraju.
{highslide}wozy/pr110/woycicki_doms.jpg&captionText:''{/highslide}{highslide}wozy/pr110/p110
_cws_30.jpg&captionText:'fot. Mateusz
Smoła'{/highslide}{highslide}peerkenarbeits0613/pzd9.jpg&captionText:''{/highslide}
Dane techniczne
Producent: Jelcz
Model: PR110M
Rok produkcji: 1991
Silnik: WSK Mielec SW 680/78/1
Pojemność silnika: 11100 cm3
Moc silnika: 185 KM
Miejsca siedzące: 36
Miejsc ogółem: 110
Długość [mm]: 12000
2 / 10
Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
Szerokość [mm]: 2500
Wysokość [mm]: 3040
Konstrukcja →
Konstrukcja
Druga połowa lat sześćdziesiątych XX wieku charakteryzowała się prawdziwą rewolucją w
podejściu do konstruowania nowych autobusów. Najważniejszą decyzją było definitywne
odejście od projektowania nadwozi autobusowych na podwoziach ramowych na rzecz
konstrukcji samonośnych. W tych okolicznościach powstał jeden z najbardziej nowoczesnych
autobusów miejskich początku lat siedemdziesiątych: Berliet PR100. Pojazd spełniał wszystkie
stawiane warunki. Miał mieć bardzo niski (jak na owe czasy) poziom podłogi w przedniej części
pojazdu dzięki umieszczeniu jednostki napędowej w tylnym zwisie. Przednie drzwi umieszczono
bezpośrednio naprzeciwko stanowiska kierowcy. Jednocześnie bardzo podniesiono warunki
pracy kierowcy poprzez m.in. zastosowanie półautomatycznej skrzyni biegów. Autobus otrzymał
też zupełnie nowe, kanciaste kształty bryły nadwozia, podkreślające ówczesny wysoki poziom
postępu technicznego.
{highslide}wozy/pr110/pr110_001.jpg&captionText:'Prototyp Berlieta
PR100'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110_002.jpg&captionText:'jeden z pierwszych
wyprodukowanych Jelczy-Berlietów
PR110U'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110_003.jpg&captionText:'Jeden z pierwszych
dostarczonych do Warszawy PR110U pozuje na tle Teatru Wielkiego'{/highslide}
Autobus PR100 wdrożono do produkcji w 1972 roku we Francji. W tym samym czasie
podpisano umowę licencyjną z rządem PRL na uruchomienie masowej produkcji autobusów
miejskich w fabryce w Jelczu. Początkowo strona francuska dostarczała niemal kompletne
3 / 10
Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
pojazdy PR100 do kosmetycznego montażu, ale istotnym zapisem kontraktu był obowiązek
opracowania odrębnej konstrukcji większego pojazdu, przeznaczonego specjalnie na polski
rynek. W ten sposób powstał dwunastometrowy model PR110U z trojgiem drzwi, którego
prototyp zbudowano we Francji w roku 1974, a seria informacyjna dwudziestu pojazdów
opuściła jelczańską fabrykę w końcu 1975 roku. Zakładano, że wszystkie podzespoły będą
powstawały w kraju, zakupiono w tym celu szereg licencji m.in. na silniki Leylanda (dla WSK
Mielec), skrzynie biegów (FPS Tczew) oraz przekładnie kierownicze ZF (Polmo Szczecin).
Niestety, brak odpowiedniej weryfikacji badawczej prototypu przed wdrożeniem do produkcji, a
także niewystarczająca sztywność konstrukcji, bardzo niska jakość krajowych podzespołów
oraz dramatyczne problemy logistyczne sprawiły, że Jelcz-Berliet PR110U okazał się wielkim
niepowodzeniem. Efektywna eksploatacja do naprawy głównej nie przekraczała średnio dwóch
lat, a zamiast docelowej produkcji 5000 sztuk powstawało rocznie zaledwie kilkaset nowych
pojazdów.
Pierwsze produkowane seryjnie Jelcze PR110U trafiły na warszawskie ulice w grudniu 1976,
gdzie kontynuowały rozpoczętą modelem PR100 wymianę wysłużonych „ogórków”. Mimo
masowych dostaw (ponad 900 pojazdów) „peerki” nie zawojowały miasta na długo. Wobec
wcześniej wspomnianych czynników, delikatnie mówiąc, PR110U nie sprawdził się najlepiej, co
bezlitośnie obnażyła zima stulecia. Ostatnie PR110U zasiliły park taborowy MZK w październiku
1980 roku. Była to ostatnia dostawa autobusów z jelczańskiej fabryki na następne 12 lat (nie
licząc pięciu Jelczy L11 z 1989 r.), zaś na stołeczne ulice zaczęły wyjeżdżać węgierskie
Ikarusy. Ostatnie PR110 skreślono ze stanu Miejskich Zakładów Komunikacyjnych w lecie
1987.
{highslide}wozy/pr110/pr110_004.jpg&captionText:''{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110_00
5.jpg&captionText:''{/highslide}{highslide}wozy/pr110/ar110chelmrzynska84konstantin
baiguzin.jpg&captionText:'Rok 1984, ul. Chełmżyńska. Jeden z później dostarczonych
pojazdów tego typu, już bez wywietrzników dachowych i czerwonego paska nad oknami.
Chcielibyśmy aby nasz 4617 w przyszłości tak właśnie wyglądał. Fot. Konstantin
Baiguzin'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/ar110wschodni86zaba.jpg&captionText:'Rok 1986,
pętla Dw. Wschodni Kijowska. Ostatnie miesiące peerki o najwyższym numerze z zaj.
Ostrobramska. '{/highslide}{highslide}wozy/pr110/ar110falenica 86zaba.jpg&captionText:'Rok
1986, pętla w
Falenicy'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/ar11084wiatracznazezbiorowjulianadabr.jpg&caption
Text:'Rok 1983, pętla Wiatraczna. Kryzys początku lat 80. dotknął także rynek farb, wobec
czego niektóre jelcze fabrycznie otrzymywały dość oryginalne schematy malowań. Fot. ze
zbiorów Juliana Dąbrowskiego'{/highslide}
W 1983 roku, po wygaśnięciu umowy licencyjnej z Berlietem, wprowadzono zasadnicze zmiany,
które przyniosły usztywnienie konstrukcji nośnej autobusu i niewielkie zmiany wystroju wnętrza
4 / 10
Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
pojazdu (m.in. wprowadzono zamkniętą kabinę kierowcy i zmieniono oświetlenie sufitowe). Tak
zmieniony autobus oznaczono symbolem Jelcz PR110M. W kryzysowej rzeczywistości lat
osiemdziesiątych wciąż powtarzały się problemy z jakością wykonania oraz terminowością
dostaw podzespołów, co znacząco utrudniało produkcję oraz późniejszą eksploatację.
Częściowym remedium w tej sytuacji było podjęcie kooperacji z węgierskim Ikarusem i
produkcja, a bardziej karosowanie modeli M- i L11 na bazie dostarczonych z Węgier
kompletnych podwozi Ikarusa 260. Liczna produkcja modelu M11 w latach 1985-90 pozwoliła
wreszcie zaspokoić popyt krajowych odbiorców na autobusy, które były bardziej odporne na
trudy eksploatacji. Taki obrót spraw spowodował zmniejszenie wielkości produkcji modelu
PR110M, który jednakże wciąż pozostawał w ofercie Jelcza. Produkowano około 500 sztuk
takich pojazdów rocznie aż do roku 1992, kiedy do produkcji wprowadzony został Jelcz 120M. {highslide}wozy/pr110/pr110_006.jpg&captionText:''{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110_00
7.jpg&captionText:''{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110_008.jpg&captionText:''{/highslide}
Po sromotnej klęsce modelu PR110U duże miasta zaopatrywane były w lepiej wykonane,
cechujące się wyższą niezawodnością Ikarusy, które poza tym występowały w bardziej
pojemnej wersji przegubowej. Wyrugowane z największych ośrodków Jelcze PR110M trafiały
do komunikacji miejskiej w wybranych, mniejszych miastach, z których największymi były
Rzeszów, Toruń i Tarnów oraz w nielicznych partiach do wybranych przedsiębiorstw PKS (np.
PKS Lubin, PKS Siedlce).
← Podstawowe informacje
Nasza peerka →
Nasza peerka
Pojazd znajdujący się w naszej kolekcji został wyprodukowany w 1991 roku. Od momentu
pierwszej rejestracji 7.11.1991 r. aż do końca roku szkolnego 2010/2011 służył w Miejskim
Zakładzie Komunikacji w Puławach z numerem taborowym 119. Początkowo nosił numer
rejestracyjny LLP 0575, a od 2002 roku - LPU S496. Do końca lat dziewięćdziesiątych wóz
5 / 10
Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
posiadał klasyczne berlietowe malowanie kremowo-czerwone z białym pasem u dołu nadwozia.
Na przełomie wieków został w całości pomalowany na żółto pod reklamę firmy Drew-Max, którą
to woził na nadwoziu przez następną dekadę.
{highslide}wozy/pr110/pr110_009.jpg&captionText:'Rok 1996, jeden z kilkunastu puławskich
PR110M, starszy o 4 lata od naszego egzemplarza. Charakterystyczne dla puławskich peerek
było umieszczenie na froncie kwadratowej tablicy rejestracyjnej, ustawowo przewidzianej na tył
pojazdu.'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110_011.jpg&captionText:'Rok 2001, #119 już w
żółtej reklamie, która będzie go zdobić aż do końca eksploatacji liniowej'{/highslide}
W lipcu 2011 roku Klub Miłośników Komunikacji Miejskiej z Warszawy zadecydował o zakupie
puławskiego Jelcza PR110M i włączeniu go do kolekcji zabytkowych pojazdów,
dokumentujących powojenne autobusy eksploatowane w Polsce. Autobus był w dobrym stanie
technicznym oraz prezentował wysoki stopień zachowania detali kompletacji fabrycznej, które w
większości tego typu autobusów bezpowrotnie znikały podczas różnego rodzaju napraw i
remontów. Po zakupie Jelcz pojechał do Gliwic, do firmy Bus Service Center sp. z.o.o., gdzie
przeszedł zewnętrzną waloryzację połączoną z przemalowaniem w klasyczny schemat barw. W
takiej postaci został we wrześniu 2011 roku zaprezentowany szerszej widowni na wystawie
taboru zabytkowego podczas targów Transexpo w Kielcach.
{highslide}wozy/pr110/pr110-gal1.jpg&captionText:'Ostatnie chwile w zajezdni MZK
Puławy'{/highslide}{highslide}2011expo/expo23.jpg&captionText:'Symboliczne przekazanie
autobusu na targach Transexpo
2011'{/highslide}{highslide}2011expo/expo6.jpg&captionText:'Kielce, targi Transexpo 2011.
Premiera naszego ex-puławskiego Jelcza w roli zabytku na wystawie taboru
historycznego'{/highslide}
Od czasu targów nasz Jelcz był użyczony krakowskiemu Miejskiemu Przedsiębiorstwu
Komunikacji, z którym to od początku współpracowaliśmy przy tym projekcie, stąd też na co
dzień „peerka” stacjonowała w Krakowie. Na początku 2012 roku autobus został wpisany do
ewidencji ruchomych zabytków techniki i po przejściu przeglądu wieczystego otrzymał żółte
tablice rejestracyjne. Od tej pory nasz #119 wiedzie sielskie życie autobusowego emeryta
prezentując swe wdzięki na różnego rodzaju imprezach, przejazdach oraz Krakowskiej Linii
Muzealnej. Mamy nadzieję, że za jakiś czas uda się przeprowadzić jego gruntowny remont,
dzięki któremu będzie mógł nas cieszyć przez długie lata.
6 / 10
Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
W maju 2012 roku „peerka” po raz pierwszy zawitała do Warszawy w roli pełnoprawnego
zabytku goszcząc na Zlocie Zabytkowych Autobusów i Nocy Muzeów. Niestety, w drodze
powrotnej do Krakowa dwudziestoletni silnik uległ poważnej awarii eliminującej go z dalszej
eksploatacji. Szczęśliwie dzięki zaangażowaniu instytucji i osób prywatnych udało się zakupić
nowy silnik i dokonać jego montażu w warsztacie MKS Skarżysko-Kamienna. Wszystkim
zaangażowanym w tę operację jeszcze raz serdecznie dziękujemy!
{highslide}wozy/pr110/pr110_012.jpg&captionText:'Parada po warszawskim Zlocie
Zabytkowych Autobusów w 2012
r.'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110_013.jpg&captionText:'Na Krakowskiej Linii
Muzealnej'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110_014.jpg&captionText:'Nasza peerka
podczas obsługi Krakowskiej Linii Muzealnej'{/highslide}
Z czasem w Krakowie rozpoczęła się kolejna metamorfoza peerki. Nietknięte od czasu
zakończenia służby liniowej w Puławach wnętrze pojazdu zaczęło powoli zmieniać swoje
zapuszczone oblicze. Ponieważ miejskie Jelcze PR110 występowały w stołecznym MZK
jedynie w pierwszej wersji "U", podjęliśmy decyzję o stylizacji naszego egzemplarza właśnie na
taki model. We wnętrzu zagościło trochę niespotykanych obecnie detali, charakterystycznych
dla Jelczy Berlietów z lat 70. m.in jedyne w swoim rodzaju plafonowe oświetlenie wnętrza,
plastikowe "marginesy" po bokach podsufitki oraz poręcze w kolorze srebrnym.
W maju 2013 roku nasz Jelcz opuścił gościnne progi MPK Kraków i udał się do Warszawy by
po raz kolejny uczestniczyć w Zlocie Zabytkowych Autobusów i Nocy Muzeów. Po ich
zakończeniu nie wrócił jednak do grodu Kraka, lecz dołączył do reszty naszej kolekcji
zgromadzonej na terenie zajezdni MZA przy Ostrobramskiej. Z tej okazji jeszcze przed
imprezami na jego burtach pojawił się nowy, tym razem oficjalny, numer taborowy 4617. Numer
ten jest kontynuacją MZK-owskiego zakresu numeracji Jelczy PR110U stacjonujących w
zakładzie R-10 "Ostrobramska".
{highslide}wozy/pr110/625492.jpg&captionText:'Maj 2013, peerka w drodze z Krakowa do
Warszawy zupełnie przypadkowo zajechała do... Prac Dużych k.Złotokłosu w gminie Tarczyn.
Kilka godzin później zostanie oficjalnie przenumerowana na
#4617'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/wnetrzepr.jpg&captionText:'Wnętrze już po kilku
przemianach, prace nad jego wyglądem cały czas
trwają'{/highslide}{highslide}peerkenarbeits0613/prr5.jpg&captionText:'Z zewnątrz wóz również
powoli zmienia oblicze, pojawiły się m.in oryginalne trzydziestoletnie dekoracje liniowe oraz
czerwony pas na skrzydłach drzwi, charakterystyczny dla starszych peerek, jakie jeździły po
Warszawie.'{/highslide}
7 / 10
Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
Od maja nieprzerwanie trwają prace waloryzacyjne przy naszym Jelczu, mające upodobnić go
do pojazdów tego typu kursujących po naszym mieście 30 lat temu. Dzięki pozyskaniu wielu
rzadkich już elementów z wraku ostatniej znanej peerki ex-MZK Warszawa możliwe było
poważniejsze zajęcie się wnętrzem autobusu. Na początku pożegnaliśmy się ze starą obskurną
kabiną. Kolejnym etapem była zabawa z poręczami, tj. odtworzenie ich układu
charakterystycznego dla wersji PR110U, zamiana plastikowych łączeń z czarnych na białe,
zakładanie oryginalnych rączek do trzymania dla pasażerów stojących wraz ze specjalnymi
tulejkami zapobiegającymi ich poruszaniu się. W połowie sierpnia autobus przez tydzień gościł
na zajezdni "Stalowa", gdzie pan Stanisław do spółki z Michałem zajęli się m.in rekonstrukcją
kabiny kierowcy, montażem brakujących poręczy w drugich i trzecich drzwiach, ustawieniem
wiatrołapów, czy montażem laminatowej podkładki pod tylną rejestrację. Po powrocie na
Włościańską odmalowane zostały czarne elementy kabiny, zaś laminat oklejony czarną matową
folią na wzór oryginału. Na poręczach pojawiły się oryginalne okrągłe przyciski "na żądanie" z
lat 70. montowane na aluminiowych dystansach. Oczyszczone i pomalowane na kolor szary
zostały blaszki mocujące wiartołapy - bardzo korzystnie wpłynęło to na estetykę wnętrza. Logo
Jelcz z przedniej ściany pojazdu zmieniło kolor z czarnego na srebrny. Konieczna okazała także
się renowacja listwy oświetlenia tablicy rejestracyjnej. To tylko niektóre z wykonanych ostatnio
działań przy tym autobusie. Z każdym dniem zaczyna wyglądać on coraz szlachetniej i coraz
bardziej upodabnia się do warszawskich peerek z lat 70. i 80. Do ideału jeszcze daleko, ale
jesteśmy na dobrej drodze.
{highslide}peerkenarbeits0613/pzd8.jpg&captionText:'Wreszcie pod dachem! Od lipca nasze
autobusy stacjonują w hali B likwidowanych Centralnych Warsztatów Samochodowych MZA
przy Włościańskiej.'{/highslide}{highslide}peerkenarbeits0613/pzd4.jpg&captionText:'Na naszym
stanowisku remontowym w zajezdni MZA R-13, już z odtworznym wycięciem na tylną
rejestrację i zamontowanym uchwytem. Listwa nad klapą pojawi się dwa dni później'{/highslide}
{highslide}peerkenarbeits0613/pzd6.jpg&captionText:'Pan Stanisław przy pracy nad
odtwarzaniem drzwiczek
kabiny'{/highslide}{highslide}apdejtwozow2013/prkabv.jpg&captionText:'Finalny wygląd kabiny
dopełniony montażem ekspozytora - serdecznie dziękujemu osobom które pomogły nam w
pozystaniu tego charakterystycznego elementu.'{/highslide}
{highslide}peerkenarbeits0613/pzd9.jpg&captionText:'Aktualny stan wnętrza
autobusu'{/highslide}{highslide}apdejtwozow2013/2013-09-14_126p.jpg&captionText:'#4617
uczestniczył w Dniach Transportu Publicznego 2013 na zaj. Woronicza. Niestety w drodze na
imprezę uległ awarii i nie został udostępniony zwiedzającym. Przy kolejnej okazji się poprawimy
;-)'{/highslide} ← Konstrukcja
8 / 10
Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
Galeria → Galeria
{highslide}wozy/pr110/pr110-gal2.jpg&captionText:'Techniczna wizyta na bazie MKS
Skarżysko-Kam. po drodze do Krakowa niedługo po
zakupie.'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110-gal3.jpg&captionText:'Impreza po okolicach
Jaworzna'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110-gal4.jpg&captionText:'Impreza po okolicach
Jaworzna'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110-gal5.jpg&captionText:'Impreza po okolicach
Jaworzna'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/peerka3.jpg&captionText:'Parada zabytkowych
autobusów 2012'{/highslide}{highslide}2013zlot/2013zlot25.JPG&captionText:'Premierą naszej peerki z nowym numerem taborowym był Zlot Zabytkowych Autobusów 2013. Na zdjęciu powrót z
wieńczącej zlot parady w towarzystwie pięknego Jelcza M-11 z Nowego
Sącza.'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr110retro.jpg&captionText:'Drobne naprawy przed
Nocą Muzeów w klimatycznej scenerii hali B dawego CWS, a obecnie ORT MZA przy
Włościańskiej'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/pr1kab.jpg&captionText:'Widok na miejsce
pracy kierowcy'{/highslide}{highslide}peerkenarbeits0613/prr1.jpg&captionText:'Widok na tylną
część wnętrza'{/highslide}{highslide}wozy/pr110/prmodl.jpg&captionText:'Małe
Peerki
na tle
dużej'{/highslide}{highslide}20141025ytw/dsc_0085.jpg&captionText:''{/highslide}{highslide}201
41025ytw/dsc_0065.jpg&captionText:''{/highslide}{highslide}20141025ytw/dsc0069nn.jpg&capti
onText:''{/highslide}{highslide}wozy/pr110/goledzinowskakel.jpg&captionText:''{/highslide}{highsl
ide}wozy/pr110/gdakelly.jpg&captionText:''{/highslide}{highslide}wozy/pr110/unikel.jpg&captionT
ext:''{/highslide}{highslide}wozy/pr110/belwedekel.jpg&captionText:''{/highslide}
← Nasza peerka
Normal 0 21 false false false PL X-NONE X-NONE MicrosoftInternetExplorer4
Producent: Jelcz
9 / 10
Jelcz PR110 #4617
poniedziałek, 21 maja 2012 21:39
Model: PR110M
Rok produkcji: 1991
Silnik: WSK Mielec SW 680/78/1
Pojemność silnika: 11100 cm3
Moc silnika: 185 KM
Miejsca siedzące: 36
Miejsc ogółem: 110
Długość [mm]: 12000
Szerokość [mm]: 2500
Wysokość [mm]: 3040
10 / 10