Czoło - Darniowe rudy żelaza
Transkrypt
Czoło - Darniowe rudy żelaza
Kamieniarstwo STEGOS - Słownik terminów geologicznych dla skalników część 18. Czoło - Darniowe rudy żelaza Czoło – przednia, frontowa część różnego rodzaju struktur geologicznych i geomorfologicznych; c. fałdu – antyklinalna część () fałdu leżącego, c. lodowca lub lądolodu – zewnętrzna lub najniższa część (skraj) dowolnego () lodowca, c. nasunięcia () płaszczowiny – frontowa część jednostki geologicznej o charakterze nasuwczym, c. () osuwiska – najdalej wysunięty skraj jęzora osuwiskowego. ustąpieniu ostatniego zlodowacenia, zaledwie ok. 10 tys. lat temu); z c. można łączyć takie zdarzenia, jak zlodowacenie skandynawskie, powstanie Bałtyku oraz współczesnej rzeźby i sieci rzecznej większości obszaru Polski czy ewolucja gatunku Homo sapiens; na terenie Polski utwory c. to przede wszystkim różnorodne gliny polodowcowe i wietrzeniowe, osady rzeczne, ale też wydmy czy torfy, tworzące różnej miąższości pokrywę na skałach starszych, „maskującą” wgłębną budowę Czwartorzęd – najmłodszy okres dziejów Zie- geologiczną; w zakładach wydobycia kamiemi, nazwa wprowadzona jeszcze w począt- nia utwory c. stanowią zazwyczaj tzw. nadkład kach XIX w. (J. Desnoyers, 1829), na określe- – pokrywę piaszczystą, gliniastą itp. nie najmłodszych skał, zalegających tuż przy powierzchni ziemi; ostatnie z tradycyjnych Dacyt - skała wulkaniczna lub () subwulwydzieleń w () stratygrafii (od dawna nie kaniczna, odpowiednik () plutonicznego funkcjonują już terminy pierwszo- i drugorzęd, granodiorytu (a więc skały np. takiej jak tzw. w ostatnich latach z zalecanych tabel straty- sjenit kośmiński); () struktura głównie porgraficznych zniknął też trzeciorzęd); c. wyróż- firowa – w drobnym tle (w którym oprócz niono ze względu na wyraźną zmianę klimatu (ochłodzenie) i związaną z tym zmianę charakteru osadów i zespołów () skamieniałości; trwa od ok. 1,8 mln lat do dziś, dzielony jest na plejstocen (potocznie zwany epoką lodowcową) i holocen (który rozpoczął się po składników krystalicznych pojawia się czasami szkliwo) rozmieszczone są () porfirokryształy () plagioklazów, () biotytu, () amfiboli (hornblenda), () piroksenów (augit) oraz zaokrąglone ziarna () kwarcu; występują też odmiany afanitowe (skrytokrystaliczne); barwa d. uzależniona jest od składu – przede wszystkim popielata, przy dużej zawartości piroksenów – szara, a nawet czarna; d. zwykle tworzą () sille i () dajki; lawa d. (o temperaturze do 1000º C) często powoduje wyjątkowo gwałtowne i niszczące () erupcje wulkaniczne, najbardziej znane w ostatnich latach – wulkany św. Heleny (USA, 1981 r.) i Pinatubo (Filipiny, 1996 r.); nazwa d. – od rzymskiej prowincji Dacji (dziś Rumunia), w której został po raz pierwszy opisany; niekiedy wykorzystywany jako kamień budowlany (m.in. Kalifornia). Paweł P. Zagożdżon, Katarzyna D. Zagożdzon 82 NK 46 (3/2010) fot. katarzyna d. zagożdżon jeden z surowców mineralnych charakterystycznych dla () czwartorzędu, nagromadzenia związków żelaza, tworzące się w środowiskach wilgotnych, podmokłych (rudy d. oraz bagienne, jeziorne); w skład d.r.ż. wchodzą skrytokrystaliczne agregaty składające się głównie z goethytu, syderytu, lepidokrokitu (związki Fe, niegdyś wspólnie określane mianem limonitu), a także () kwarc i () skalenie. Oprócz minerałów występują skamieniałe szczątki roślinne, w których substancja organiczna zastała zastąpiona przez związki żelaza; od czasów prehistorycznych (wczesna epoka żelaza) stosowane w procesie dymarkowym. Jako ciekawostkę można podać, że w pierwszych stuleciach naszej ery obszar obecnej centralnej Polski, z tysiącami pieców dymarkowych, był przemysłowym zapleczem hord barbarzyńców łupiących Cesarstwo Rzymskie; krajowe zasoby d.r.ż., wykorzysty- fot. office of strategic contemplation Darniowe rudy żelaza Darniowa rudy żelaza wane do pocz. lat 60. XX w., szacowane są na ponad 0,5 mln t, złoża te – z dzisiejszego punktu widzenia – mają formę „zabawkową”: miąższość zazw. do 20–30 cm, głębokość zalegania 10–50 cm i niska zawartość Fe (24–30%); d.r.ż. występują w formie sypkiej, gruzełkowej oraz jako tzw. rudy skaliste – te ostatnie lokalnie (głównie na obszarze Dacyt Wielkopolski) wykorzystywano jako materiał budowlany, posłużył on m.in. do budowy średniowiecznych świątyń (np. Ostrów Lednicki, czy szeroko znany XII-wieczny kościół p.w. św. Katarzyny w Niwiskach), dworów szlacheckich, ale też zwykłych budowli gospodarskich; obecnie niektóre d.r.ż. znajdują zastosowanie jako sorbenty. www.RynekKamienia.pl