Standardy jakości procesu kształcenia Standards of the quality of

Standardy jakości procesu kształcenia Standards of the quality of

NR 83
Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2009
prof. nzw. dr hab. Janusz Toru ski
Akademia Podlaska w Siedlcach
Standardy jako!ci procesu kszta"cenia
Standards of the quality of the process of educating
Streszczenie: W polskim prawie o wiatowym standardy pojawi!y si" po raz pierwszy
w Rozporz#dzeniu Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 23 kwietnia 2004 roku.1 Wa$ne jest aby zwróci% uwag" nie tylko na to czego dotycz#, ale równie$ na to
w jakiej s# podane formie. W artykule przedstawiono standardy jako ci procesu
kszta!cenia na przyk!adzie szko!y podstawowej.
Abstract: In the Polish educational law standards turned up for the first time at the
Regulation of the minister for education National and of Sport from 23 April 2004. It is
important in order to pay attention not only to what they concern, but also to it in
which are given to the form. In the article they presented standards qualities of the
process of educating on the example school basic.
Wst#p
Poj cie „standard” pojawi!o si w j zyku polskim ju" po pierwszej
wojnie #wiatowej. Oznacza wzorzec, norm . Normy ISO definiuj$ standard
jako „…udokumentowane uzgodnienie zawieraj$ce techniczne specyfikacje
lub inne precyzyjne kryteria, które powinny by% u"ywane konsekwentnie jako
regu!y, wskazówki lub definicje charakterystyk – cech charakterystycznych
dla zapewnienia, "e materia!y, produkty, procesy i us!ugi s$ dopasowane do
celów”2.
W edukacji upowszechni!o si w zwi$zku z przenikaniem na jej teren
wspó!czesnej filozofii jako#ci. Jedna z pierwszych definicji standardów jako#ci w polskiej edukacji okre#la standardy jako kryteria oceny efektywno#ci
szko!y, charakteryzuj$ce postulowany stan rzeczy, wed!ug , którego b dziemy okre#la% stopie& realizacji przez szko! zada& edukacyjnych b$d' jej
warto#ci z punktu widzenia jej spo!ecznej misji3.
1
Rozporz$dzenie MENiS z dnia 23 kwietnia 2004 r. w sprawie szczegó!owych zasad sprawowania nadzoru pedagogicznego, § 3.I (Dz.U. z 2004 r. Nr 89, poz. 845).
2
K dracki-Fieldman E., Jako % w edukacji - teoria i praktyka, KOWEZ, Warszawa 2002, s. 39.
3
Bogaj A., Efektywno % kszta!cenia w: Encyklopedia pedagogiczna, red W. Pomy!ko, Fundacja
„Innowacja”, Warszawa 1993 r.
26
J. Toru!ski
Formu!owanie standardów musi spe!nia% nast puj$ce kryteria:
• zawiera% opis oczekiwanego i po"$danego stanu, s!u"$cego
rozwojowi danego obiektu edukacyjnego,
• stanowi% spójn$ ca!o#%,
• by!y zgodne z prawem,
• by!y akceptowane spo!ecznie,
• charakteryzowa!y si racjonalno#ci$ i uniwersalno#ci$.
Z formu!owaniem standardów zwi$zane jest okre#lenie wska'ników
ich osi$gania.
Wska'nik to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko na podstawie,
zaj#cia którego wnioskujemy z pewno#ci$, b$d' z okre#lonym prawdopodobie&stwem, i" zachodzi zjawisko, które nas interesuje4.
Bardzo wa"ne jest precyzyjne formu!owanie wska'ników, które odpowiadaj$
na pytanie „po czym poznamy, "e osi$gn li#my standard?” poniewa" to one
rozstrzygaj$ o uznaniu czy standard zosta! spe!niony czy te" nie.
Rodzaje standardów jako!ci edukacji szkolnej
Liczba standardów w edukacji nie jest #ci#le okre#lona. Mo"na wyró"ni% kilka rodzajów klasyfikacji standardów opracowanych dla potrzeb
edukacji, które zwi$zane s$ z ró"nymi podej#ciami do terminu „standardy
edukacyjne”:
• osi$gni % uczniów: wiedzy, umiej tno#ci, zrozumienia - zw!aszcza na ko&cu poszczególnych etapów kszta!cenia, czyli na progach edukacyjnych,
• testów - na pocz$tku kolejnych etapów nauczania, okre#laj$ce
umiej tno#ci, zdolno#ci oraz potencja! uczniów i umo"liwiaj$ce
pomiar przyrostu wiedzy,
• rozwi$za& organizacyjnych, dotycz$ce np. finansów, budynków,
pomocy naukowych,
• programowe, rozumiane jako wymagania, który powinny odpowiada% programy konstruowane w oparciu o podstawy programowe,
• osi$gni % oczekiwana od uczniów kompetencja i wiedza po zako&czeniu kolejnych etapów nauki,
• sposobno#ci s$ to warunki jakie musza by% zapewnione szkole
w celu sprostania przez uczniów standardom wymaga&, okre#laj$
min. wymagania kwalifikacyjne stawiane nauczycielom, oczekiwania wzgl dem organizacji zaj % dydaktyczno-wychowawczych,
oczekiwania do warunków materialnych szko!y,
• tre#ciowe, które wskazuj$ na to, czego nauczyciel w procesie
edukacyjnym ma nauczy% uczniów,
• prezentacji, które okre#laj$ poziom osi$gni % ucznia,
4
Pilich T., Bauman T., Zasady bada& pedagogicznych, Wyd. (ak, Warszawa 201, s. 53.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83
Standardy jako"ci procesu kszta#cenia
27
• okre#laj$ce mo"liwo#ci nauki i przystosowania do tego szko!y,
które okre#laj$ pomoce naukowe, warunki lokalowe, organizacyjne, wykszta!cenie nauczycieli.
Wyst puj$ tak"e standardy procesu edukacyjnego (rys. 1).
wej#cie
Np. Standardy
kwalifikacji dla
nauczycieli
Proces edukacyjny
Np. Standardy
kszta!cenia
wyj#cie
Np. Standardy
kwalifikacji
ucznia
Rys. 1. Przyk!ady standardów edukacyjnych dla „wej#cia”, przebiegu procesu „wyj#cia”
)ród!o: Elsner D. Doskonalenie kierowania placówk$ o#wiatow$. Wokó! nowych poj %.
Wydawnictwo Mentor, Chorzów 1999 r.
Fig. 1. Examples of educational standards for „ entries ”, of course of the process „ exits ”
Source: D. Elsner. improving managing an educational institution. Around new concepts.
Publishing company Mentor, Chorzów 1999 r.
Kolejna klasyfikacja wyró"nia standardy:
• zewn trzne wyznaczone odgórnie prze Ministerstwo Edukacji
Narodowej czy Kuratorium O#wiaty,
• wewn trzne opracowane przez szko!y.
Opublikowanie krajowych standardów nie zwalnia szkó! z opracowywania i tworzenia na ich bazie w!asnych standardów i wska'ników. Przeciwnie praca nad nimi to dochodzenie do jako#ci, która nie jest rezultatem
lecz procesem. Wzmaga ona motywacj nauczycieli oraz poczucie ich odpowiedzialno#ci za osi$gni cia placówki.
Rola standardów w rozwoju jako!ci edukacji szkolnej
Standardy w edukacji odgrywaj$ ogromna rol w budowie jako#ci
edukacji szkolnej. Stanowi$ bowiem jej wzorce. Okre#lenie oraz wdro"enie
standardów w szkole nie daje gwarancji osi$gania i podnoszenia jako#ci
w szkole. Podej#cie szko!y do standaryzacji powinno mie% charakter systemowy. Dzia!ania w tym zakresie powinny rozpocz$% si od planowania.
Chodzi o to aby szko!a:
• ustali!a standardy jako#ci
• wyznaczy!a wska'niki osi$gania tych standardów
ZN nr 83
Seria: Administracja i Zarz$dzanie (10)2009
28
J. Toru!ski
• zaplanowa!a dzia!ania, które pozwol$ osi$gn$% wska'niki opisuj$ce standardy.5
Realizacja dzia!a& powinna by% poddawana ró"nym badaniom wykorzystuj$cym wyznaczone standardy jako#ci i wska'niki ich osi$gania, które
mog$ uwzgl dnia%:
• monitorowanie dzia!alno#ci szkolnej polegaj$ce na ci$g!ym #ledzeniu, pozwalaj$cym na nieustanne zbieranie informacji o przebiegu procesów szkolnych pod k$tem zgodno#ci z ustalonymi
wska'nikami,
• diagnozowanie i ocenianie jako#ci pracy szko!y czyli sprawdzanie
stanu zastanego i wykorzystywanie standardów okre#laj$c stan
przysz!y. Ustalenie zbie"no#ci lub rozbie"no#ci zdobytych danych
ze standardami, pozwala na dokonanie oceny jako#ci pracy
w badanym obszarze,
• ewaluacja jest procesem ustalania opinii o warto#ci ró"nych
obiektów edukacyjnych, takich jak: program kszta!cenia, proces
kszta!cenia czy jego wyniki. Ewaluacja dokonywana przez szko! ,
a w!a#ciwie autoewaluacja wewn trzna wymaga okre#lenia kryteriów dla obiektów jej poddawanych,
• przeprowadzanie hospitalizacji zaj % lekcyjnych przez nadzór
pedagogiczny. Wyst puj$ jako wzorzec pozwalaj$cy odnie#% si
do pracy nauczyciela lub jako#ci wyników kszta!cenia,
• diagnozowanie osi$gni % szkolnych uczniów, przez ich porównanie z uzyskiwanymi osi$gni ciami, wynikami, czy ocenami na
#wiadectwach szkolnych.
Standardy obecnie s$ we wszystkich dziedzinach szko!y skierowanych
na osi$ganie i ci$g!e doskonalenie jako#ci pracy. Mog$ przyczyni% si do:
• poprawy osi$gni % edukacyjnych, poniewa" precyzyjnie okre#laj$
wymagania stawiane uczniom i co istotne zapewniaj$ wszystkim
dzieciom jednakowe warunki rozwoju,
• efektywnego kszta!cenia nauczycieli, gdy" uczelnie b d$ si skupia% na tym czego nauczyciel ma nauczy% ucznia,
• podwy"szenia jako#ci opracowywanych podr czników, gdy" b d$ one tworzone nie na podstawie wiedzy autora podr cznika
lecz zgodnie ze standardami tre#ciowymi.
• koordynowania edukacji w ca!ym kraju,
• u!atwienia sprawdzania osi$gni % ucznia, gdy" standardy b d$
punktem odniesienia dla oceny,
• usprawnienia oceny jako#ci pracy szko!y6.
5
Koszmider M., Szkolne standardy jako ci procesu kszta!cenia, Oficyna Wydawnicza, Kraków
2008, s. 29.
6
Kwiatkowska H., Standardy edukacyjne…, s. 33-34.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83
Standardy jako"ci procesu kszta#cenia
29
Standardy jako!ci procesu kszta"cenia
Proces kszta!cenia jest to proces dydaktyczny okre#lany jako ci$g
systematycznie powtarzanych czynno#ci nauczycieli oraz uczniów, umo"liwiaj$cy uczniom opanowywanie wiedzy o #wiecie, rozwijanie sprawno#ci
w stosowaniu w praktyce, a tak"e rozwój zdolno#ci oraz zainteresowa& jednocze#nie kszta!towanie przekona& oraz postaw7.
Jako#% nauczania mo"e by% rozpatrywana pod ró"nym kontem
i z uwzgl dnieniem ró"nych kryteriów np.: jako#% nauczania oznacza, "e:
• lekcje s$ dobrze zaplanowane, maja jasno sprecyzowane cele i"
zadania, odbywaj$ si w po"$danym tempie,
• praca harmonijnie wspó!gra bior$c pod uwag potrzeby uczenia
si uczniów,
• uczniowie maj$ wszyscy w pe!ni uczestniczy% w lekcji,
• metody nauczania ró"ni$ si i s$ dobrane odpowiednio do tematu oraz rozwoju uczniów,
• ci$g!e sprz "enie zwrotne umo"liwia uczniom dokonywanie post pu poprzez ocen , dyskusje i wspomagaj$cy komentarz,
• ocenianie i rejestracja ocen jest regularna i wspiera przysz!e planowanie,
• uczniowie przyswajaj$ wiedz oraz umiej tno#ci rozumiej$c je,
w sposób progresywny i maj$ wysokie standardy osi$gni % osobistych,
• prace domowe, je#li s$ zadawane, s$ odpowiednie i uzupe!niaj$
wiedz lekcyjn$,
• pozytywne stosunki wzmacniaj$ poczucie w!asnej warto#ci8.
Tworzenie standardów jako!ci dotycz$cych celów kszta"cenia
Cele kszta!cenia s$ tym sk!adnikiem procesu dydaktycznego, który
stanowi o doborze jego pozosta!ych elementów. Znacz$cy zatem wp!yw na
jego przebieg ma ustalenie ich zakresu i tre#ci. Posta% w jakiej zosta!y sformu!owane dodatkowo decyduje o ich przydatno#ci do oceny skuteczno#ci
nauczania.
Termin „cele kszta!cenia”, w odró"nieniu od terminu „cele nauczania”
odnosz$ si zarówno do nauczania jak i uczenia si , czyli do obu sk!adników
procesu kszta!cenia.
Dokumentem, w którym przedstawione s$ obowi$zkowe na danym
szczeblu procesy kszta!cenia cele edukacyjne, odnosz$ce si do poszczególnych przedmiotów nauczania, jest podstawa programowa zawarta
w Rozporz$dzeniu MENiS z dnia 26 lutego 2002 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kszta!cenia ogólnego w po7
Oko& W., Nowy s!ownik pedagogiczny, Wyd. (ak, Warszawa 1998.
Clark A.M., Dzierzgowska I., Thompson M., Standardy edukacyjne i uprawnienia ucznia. Przewodnik dla edukatora, O#rodek Kszta!cenia i Doskonalenia Kadr Instytutu Technologii Eksploatacj, Radom 1996, s. 10.
8
ZN nr 83
Seria: Administracja i Zarz$dzanie (10)2009
30
J. Toru!ski
szczególnych typach szkó!. Dz.U. 2002 Nr 51, poz. 458. Cele te s$ celami
ogólnymi, a wi c wskazuj$ ogólne kierunki jakimi powinien pod$"a% nauczyciel i ucze& w procesie kszta!cenia. Dlatego, tez z celów ogólnych wyprowadza si cele szczegó!owe.
Cele te s$ zazwyczaj przedstawione w programach nauczania poszczególnych przedmiotów. Ka"de zaj cia dydaktyczne powinny by% prowadzone z d$"eniem do osi$gni cia celów konkretnych, jednoznacznych
i umo"liwiaj$cych !atwe sprawdzenie, czy zosta! on zrealizowany w wyznaczonym czasie. Takie cele nazywa si celami operacyjnymi. Dokonuj$c transformacji celu ogólnego na cele sk!adowe nale"y mie% na uwadze hierarchizacj celów
okre#lonej dziedziny czynno#ci wykonywanych przez ucznia: motywacyjnej,
praktycznej, poznawczej9.
Tworzenie standardów jako!ci dotycz$cych tre!ci kszta"cenia
Istnieje zgodno#% co do tego, i" decyduj$cy wp!yw na dobór tre#ci
kszta!cenia do procesu dydaktycznego maj$ wyznaczone cele kszta!cenia.
Tre#% kszta!cenia to ca!okszta!t podstawowych wiadomo#ci i umiej tno#ci
z dziedziny nauki, techniki i technologii, kultury, sztuki i "ycia spo!ecznego,
przewidziany do opanowania przez uczniów.10
Przeznaczona do edukacji szkolnej tre#% kszta!cenia przedstawiona
jest w takich dokumentach szkolnych jak:
• podstawa programowa, zawieraj$ca obowi$zkow$ tre#% kszta!cenia, przeznaczona dla ogó!u uczniów danego szczebla kszta!cenia, stanowi$ca kanon tego kszta!cenia,
• programy nauczania poszczególnych przedmiotów szkolnych,
w których tre#% podstawowa jest rozszerzona zgodnie Z koncepcj$ autora programu kszta!cenia.
W wszystkie wymienione czynno#ci zmierzaj$ce do przygotowania tre#ci kszta!cenia do procesu dydaktycznego powinny by%, podobnie jak formu!owanie celów operacyjnych, podejmowane samodzielnie przez ka"dego nauczyciela, gdy" zapewniona jest wtedy w!a#ciwa spójno#ci z tre#ci z celami, tak"e jej
dostosowanie do #rodowiska klasowego, z którym nauczyciel pracuje.
Tworzenie standardów jako!ci dotycz$cych metod kszta"cenia
Termin „metoda kszta!cenia” wskazuje na spójno#% podejmowanych
w procesie dydaktycznym, czynno#ci nauczyciela i jego wychowanków.
W literaturze mo"na spotka% ró"ne kwalifikacje metod kszta!cenia
przy uwzgl dnieniu takich kryteriów jak:
Sposób przekazywania informacji przez nauczyciela i ich nabywania
przez uczniów:
• metody oparte na obserwacji i pomiarze (ogl$dowe),
• metody oparte na s!owie (werbalne),
9
Koszmider M., Szkolne standardy jako ci procesu…, s. 45.
Kupisiewicz C., Dydaktyka ogólna. Repetytorium, IBE, Warszawa-Ryki 2003, s. 33.
10
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83
Standardy jako"ci procesu kszta#cenia
31
• metody oparte na dzia!alno#ci praktycznej
Stopie& zaanga"owania ucznia w procesie uczenia si :
• metody podaj$ce,
• metody poszukuj$ce,
• metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy.
Rodzaj aktywno#ci uczniów:
• metody asymilacji wiedzy zwi$zane z aktywno#ci$ intelektualn$
o charakterze odtwórczym,
• metody samodzielnego dochodzenia do wiedzy zwi$zane z aktywno#ci$ intelektualn$ o charakterze twórczym,
• metody waloryzacyjne zwi$zane z aktywno#ci$ emocjonaln$,
• metody praktyczne zwi$zane z aktywno#ci$ motoryczn$11.
Zbyt du"a liczba metod kszta!cenia wskazuje na potrzeb wi kszej
koncentracji nauczyciela nie tyle na pojedynczych metodach, co na ca!o#ciowych koncepcjach kszta!cenia, jakimi s$ strategie kszta!cenia.
Najbardziej znane strategie opracowane zosta!y przez W. Okonia s$ to:
• strategia „I” - informacyjna
• strategia „P” - problemowa
• strategia E” - emocjonalna
• strategia „O” - operacyjna
Liczne publikacje proponuj$ nauczycielom bardzo bogat$ ofert metod
kszta!cenia. Jednak rzadko s$ one przedstawione w sposób uporz$dkowany i
skupiony wokó! pewnej idei kszta!cenia. Opracowanie przez nauczyciela spójnego systemu metod pozwala dokona% mu ich racjonalnego doboru, dostosowanego do uwarunkowa& tre#ci dydaktycznych zgodnych z wymogami okre#lonymi przez cele kszta!cenia. Dobieranie metod wskazuje wi c nauczycielom na
potrzeb ich w!asnej autorskiej kreacji procesu dydaktycznego.
Ka"dy ze sk!adników jest odpowiednio ustopniowany. Tworzenie
metody polega na wyborze odpowiedniego stopnia ka"dego kolejnego
sk!adnika i po!$czeniu ich w jedn$ funkcjonalna ca!o#%.
Autorska kreacja w doborze w!asnych metod powinna by% tak"e
umo"liwiona uczniom, tak by mogli uczy% si w odpowiadaj$cy im, opracowany przez nich sposób. Jest to niezb dny warunek, aby mogli sta% si
wspó!autorami i wspó!odpowiedzialnymi na przebieg procesu.
Tworzenie standardów jako!ci dotycz$cych !rodków kszta"cenia
Ilo#% #rodków dydaktycznych w procesie kszta!cenia stale ro#nie.
Powszechne wprowadzenie do szkó! komputerów, które umo"liwiaj$ jednoczesn$ interaktywn$ prezentacj informacji w ró"nej postaci: tekstu, grafiki,
d'wi ku i animacji wypar!o wiele zas!u"onych #rodków dydaktycznych. Pomimo to nadal aktualne s$ oczekiwania wobec nauczyciela dotycz$ce umiej tno#ci sposobu doboru odpowiednich #rodków do procesu dydaktycznego
i aby umia! je zastosowa% w ró"nych funkcjach. Bo tylko wtedy stanowi$ one
11
Oko& W., Wprowadzenie do dydaktyki, Wyd. (ak, Warszawa 2001, s. 254.
ZN nr 83
Seria: Administracja i Zarz$dzanie (10)2009
32
J. Toru!ski
warto#ciowy element procesu nauczania. Dlatego wymienia si nast puj$ce
kryteria doboru #rodków dydaktycznych: Kryterium celu, kryterium tre#ci, kryterium metody Wszystkie podkre#laj$ podporz$dkowanie #rodków wyznaczonym celom, tre#ciom oraz metodom, przy czym kryterium naczelny s$
zawsze cele kszta!cenia.
Przy doborze #rodków dydaktycznych, nauczyciel powinien kierowa%
si takimi kryteriami jak:
• nowoczesno#% #rodków,
• ich u"yteczno#%,
• dostosowanie do poziomu nauczania,
• dostosowanie do warunków, w jakich maj$ by% wykorzystane.
Wskazuje si nast puj$ce funkcje, które mog$ pe!ni% #rodki dydaktyczne w procesie kszta!cenia:
• poznawcza, oznacza, "e #rodki u!atwiaj$ uczniom poznawanie
rzeczywisto#ci i zdobywanie wiedzy o niej,
• kszta!c$ca, oznacza, "e #rodki pobudzaj$ i intensyfikuj$ procesy
my#lowe uczniów,
• dydaktyczna, oznacza, "e #rodki zast puj$ lub dope!niaj$ czynno#ci dydaktyczne nauczyciela12.
Twórcza postawa nauczyciela, potrzebna przy wyborze #rodków dydaktycznych, tak jak w doborze innych elementów procesu kszta!cenia, przejawia si w samodzielnym przygotowaniu #rodków specyficznych, niezb dnych w nauczaniu danego przedmiotu. Postawa taka powinna tak"e
ujawnia% w dzia!alno#ci uczniów, którzy mog$ opracowa% ró"ne materia!y
dydaktyczne, poczynaj$c od komunikatorów na foliach, a na multimedialnej
prezentacji komputerowej czy stronie internetowej ko&cz$c.
Tworzenie standardów jako!ci dotycz$cych form organizacyjnych
kszta"cenia
Wa"n$ rol w przebiegu procesu kszta!cenia odgrywa tak"e jego organizacja (rys. 2).
Podstawowa form$ organizacyjn$ w systemie szkolnym jest lekcja,
okre#lana jako: ograniczona w czasie i uporz$dkowana ca!o#%, sk!adaj$ca
si z kolejnych czynno#ci nauczycieli i uczniów ukierunkowanych na osi$gni cie celów.
W toku ka"dej lekcji, niezale"nie od jej rodzajów, wyró"nia si cz #%
przygotowawcz$, podstawowa i ko&cow$. Wa"ne jest aby:
• lekcja zaczyna!a si i ko&czy!a w wyznaczonym czasie,
• aby dzia!ania nauczyciela by!y racjonalnie uzasadnione,
• aby zadania dla uczniów by!y jasno okre#lone i wykonalne.
Ka"da lekcja powinna stanowi% dla uczniów przyk!ad dobrej organizacji pracy. Nauczyciel poza rodzajem i typem lekcji mo"e stosowa% ró"ne
formy organizacji pracy uczniów.
12
Tam"e, s. 36.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83
Standardy jako"ci procesu kszta#cenia
33
szkolne
pozaszkolne
- praca domowa
- wycieczka
- zaj cia w domach
kultury i klubach
pozalekcyjne
lekcyjne
- zaj cia edukacyjne
- zaj cia klasowo-lekcyjne
- zaj cja w klasach - pracowniach
- zaj cia
wyrównawcze
- ko!a zainteresowa&
- zaj cia #wietlicowe
Rys. 2. Formy organizacyjne kszta!cenia
)ród!o: Bere'nicki F., Dydaktyka kszta!cenia ogólnego, Wydawnictwo IMPULS, Kraków 2008, s. 328.
Fig. 2. Formy organizational educations
Source: F. Bere'nicki, Didactics of the general education, publishing company Impulse,
Cracow 2008, p. 328.
Rekomendacje do tworzenia standardów jako#ci wobec form organizacyjnych kszta!cenia s$ nast puj$ce:
• przygotowanie nauczyciela do zaj % lekcyjnych powinno obejmowa% poza merytorycznym i metodycznym, tak"e przygotowanie organizacyjne, zapewniaj$ce ich sprawny przebieg,
• tok organizacyjny zaj %, razem z zastosowan$ metod$ powinien
umo"liwia% realizacje wszystkich strategii kszta!cenia wielostronnego uczniów,
• urozmaicenie organizacyjne stosowane w zaj ciach dydaktycznych powinno zapewnia% uczniom podejmowanie czynno#ci
uczenia si w ró"nych sekwencjach i uk!adach,
• nauczyciel powinien umo"liwia% uczniom nauk w ró"nych formach: indywidualnie, grupowo i razem z ca!ym zespo!em klasowym,
• praca domowa powinna by% postrzegana przez nauczyciela jako
pierwszy teren samodzielnej pracy uczniów, przygotowuj$cy ich
do samokszta!cenia, które podejm$ w przysz!o#ci.
Tworzenie standardów jako!ci dotycz$cych zasad kszta"cenia
Zasady kszta!cenia nale"$ do elementów sk!adowych procesu dydaktycznego i maj$ bezpo#redni wp!yw na jego przebieg.
W literaturze dydaktycznej zasady s$ przedstawione, mi dzy innymi jako:
- ogólne normy post powania dydaktycznego, których przestrzeganie umo"liwia realizacj celów kszta!cenia13,
13
Oko& W., Nowy s!ownik pedagogiczny, Wyd. (ak, Warszawa 1998, s. 59.
ZN nr 83
Seria: Administracja i Zarz$dzanie (10)2009
34
J. Toru!ski
-
ogólne normy post powania nauczyciela w czasie przygotowania
i prowadzenia lekcji umo"liwiaj$ce uwzgl dnienie jednocze#nie
informacji z wielu 'róde! i utrzymanie kierunku czynno#ci uczenia
si uczniów.
Na podstawie powy"szych definicji wyodr bniono nast puj$ce zasady:
• systemowo#ci, czyli porz$dkowania wiedzy w g!owach uczniów,
• pogl$dowo#ci, czyli respektowania drogi mi dzy konkretem,
a abstrakcja,
• samodzielno#ci, czyli uznania ograniczonej zale"no#ci ucznia od
nauczyciela,
• zwi$zku teorii z praktyk$ czyli !$czenie wiedzy z praktyka,
• efektywno#ci, czyli wi$zania celów z wynikami kszta!cenia,
• przyst pno#ci, czyli pokonywania trudno#ci uczniów w poznawaniu i przekszta!caniu rzeczywisto#ci,
• indywidualizacji i uspo!ecznienia, czyli wi$zania interesów jednostki i zbiorowo#ci14.
Mo"emy sformu!owa% nast puj$ce rekomendacje do tworzenia
standardów procesu kszta!cenia:
• nauczyciele powinni kierowa% si zasadami uzasadnionymi teoretycznie i sprawdzonymi praktycznie zasadami post powania
dydaktycznego zwi$zanymi z poszczególnymi ogniwami procesu
kszta!cenia,
• nauczyciele powinni przestrzega% zasad post powania dydaktycznego skierowanych na zapewnienie pe!nomocno#ci uczniów
w procesie kszta!cenia,
• nauczyciele powinni stosowa% si do zasad post powania dydaktycznego skierowanych na przekszta!canie procesu nauczania
w procesie uczenia si uczniów,
• zasady przydatne w pracy uczniów powinny by% im u#wiadamiane i wykorzystywane we wdra"aniu ich do przysz!ego samokszta!cenia.
Podsumowanie
Znacznej liczby ankietowanych rodziców uwa"a, "e szko!a powinna
wi kszy nacisk po!o"y% na zapewnienie wysokiego poziomu kszta!cenia
61,1%, 33,3% uwa"a, "e na przygotowanie do lepszego pos!ugiwania si j zykiem obcym, uczniowie 94,5%, twierdz$, "e nauka j zyka angielskiego
w szkole jest wystarczaj$ca, wed!ug 22,2% do przygotowania do egzaminu,
a 11,1% na doskonalenie umiej tno#ci pos!ugiwania si komputerem. Nauczyciele uwa"aj$, "e priorytetem pracy szko!y na pierwszym miejscu powinno by% budowanie w uczniach wiary w siebie i swoje mo"liwo#ci, wed!ug
rodziców kszta!towanie charakteru i kultury osobistej uczniów, na drugim
miejscu wed!ug nauczycieli i rodziców powinno by% kszta!towanie umiej tno14
Oko& W., Wprowadzenie do dydaktyki, Wyd. (ak, Warszawa 2001, s. 171.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83
Standardy jako"ci procesu kszta#cenia
35
#ci spo!ecznych oraz rozwijanie poczucia solidarno#ci spo!ecznej i ch ci
pomagania sobie nawzajem. (tab. 1) Trzecie miejsce zdaniem nauczycieli
zajmuje kszta!towanie charakteru i kultury osobistej uczniów, zdaniem rodziców rozwijanie samodzielno#ci, inwencji i przedsi biorczo#ci. Czwarte miejsce zajmuje w#ród nauczycieli rozwijanie samodzielno#ci, inwencji i przedsi biorczo#ci, wed!ug rodziców budowanie w uczniach wiary w siebie i swoje
mo"liwo#ci. Ankietowani rodzice s$ przekonani 61,1%, "e ich dzieci s$ raczej wystarczaj$co przygotowani do dalszego etapu nauki.
Tabela 1. Priorytety pracy szko!y wed!ug skali od 1 do 4
Table 1. Priorytety table of the functioning of the school according to the
scale from 1 to 4
Kryteria
Nauczyciele
Rodzice
Kszta#towanie
charakteru
i kultury
osobistej
uczniów
Budowanie
w uczniach wiary
w siebie i swoje
mo$liwo"ci
Rozwijanie samodzielno"ci,
inwencji i przedsi%biorczo"ci
2
4
4
1
1
2
Kszta#towanie
umiej%tno"ci spo#ecznych oraz rozwijanie poczucia
solidarno"ci spo#ecznej i ch%ci
pomagania
sobie nawzajem
3
3
)ród!o: Opracowanie w!asne na podstawie przeprowadzonych bada& marzec 2009 r.
Source: Own study 2009.
Prowadzenie dzia!a& zmierzaj$cych do poprawy jako#ci pracy szko!y
oraz wewn$trz szkolny system zapewnienia jako#ci wywiera znacz$cy wp!yw
na podnoszenie jako#ci pracy placówki edukacyjnej.
Polska szko!a z tradycyjnej przekszta!ca si w organizacj „ucz$c$
si ”, w której du"$ wag przywi$zuje si do #cis!ej wspó!pracy wszystkich
podmiotów zwi$zanych ze szko!$ dyrektorów, nauczycieli, uczniów i rodziców. S$ oni zarazem wspó!odpowiedzialni za efekty i wyniki kszta!cenia.
Obecnie odchodzi si od tradycyjnego modelu nauczania, który
oparty jest pami ciowym przyswajaniu wiedzy, a d$"y do przekazywania
wiedzy uczniom, która w przysz!o#ci b dzie przydatna do rozwoju umiej tno#ci znajduj$cych zastosowanie w praktycznym wykorzystaniu w stale
zmieniaj$cym si #wiecie.
Du"$ wag zaczyna przywi$zywa% si do wykszta!cenia w uczniach
ich indywidualnych kompetencji oraz samodzielno#ci w realizacji celów.
Coraz szersza wspó!praca szko!y z rodzicami sprzyja zwi kszeniu
zrozumieniu potrzeb edukacyjnych.
Wdra"anie standardów jako#ci ma du"y wp!yw na ci$g!e doskonalenie i podnoszeniu jako#ci #wiadczonych us!ug edukacyjnych.
Wdra"any system jako#ci stanowi: struktura organizacyjna, procedury, procesy i zasoby niezb dne do zarz$dzania jako#ci$. Wymusza to zor-
ZN nr 83
Seria: Administracja i Zarz$dzanie (10)2009
36
J. Toru!ski
ganizowane i konsekwentne dzia!ania wykorzystuj$ce czynniki ludzkie, techniczne i administracyjne.
Trudno#ci$ we wdra"aniu norm jako#ciowych jest brak materialnego
produktu, w którym mo"na dotrze% braki
Trudno#ci$ jest tak"e bariera wynikaj$ca z niech ci personelu oraz
konieczno#ci sta!ej kontroli jako#ci kszta!cenia.
Nale"y stwierdzi%, "e w badanej Niepublicznej Szkole Podstawowej
podj to ju" wiele dzia!a& w kierunku doskonalenia jako#ci pracy, kolejne b d$ j$ tylko coraz to bardziej doskonali% i sprawia%, "e #wiadczone us!ugi
edukacyjne b d$ na coraz to wy"szym poziomie.
Literatura
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
Clark A.M., Dzierzgowska I., Thompson M., Standardy edukacyjne
i uprawnienia ucznia. Przewodnik dla edukatora, O#rodek Kszta!cenia
i Doskonalenia Kadr Instytutu Technologii Eksploatacja, Radom 2005.
Dahlgaard J.J., Kristsen K., Kanji G.K., Podstawy zarz#dzania jako ci#,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Dobija&ski M., W stron" szko!y ucz#cej si". Kierunki i metody doskonalenia jako ci pracy gimnazjum, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2008.
Dzierzgowska-Wlaz!o S., Mierzenie Jako ci pracy szko!y, Wydawnictwo
finansowane z funduszy Programu Phare, Warszawa 2008.
Dzierzgowska-Wlaz!o S., Nadzór pedagogiczny. Poradnik dla dyrektorów w dziesi"ciu lekcjach, Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna, Warszawa 2004.
Elsner D., Doskonalenie kierowania placówk# o wiatow#. Wokó! nowych poj"%. Wydawnictwo Mentor, Chorzów 1999.
Hildebrandt A., Koncepcja rozwoju organizacyjnego Pera Dolina, Wydawnictwo Eruditus, Pozna& 2001.
Kolman R., Zespo!y badawcze jako ci $ycia, „Problemy Jako#ci” 2000.
Koszmider M., Szkolne standardy jako ci procesu kszta!cenia, Oficyna
Wydawnicza, Kraków 2008.
Kruszewski Z., Kruszewski T., Zastosowanie norm ISO w przedsi"wzi"ciach edukacji, (w:) Sitarska B. (red) „Jako#% kszta!cenia w szkole wy"szej – moda czy konieczno#%, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2000.
Kupisiewicz C., Dydaktyka ogólna. Repetytorium, IBE, Warszawa-Ryki
2003
Oko& W., Nowy s!ownik pedagogiczny, Wyd. (ak, Warszawa 1998.
Oko& W., Wprowadzenie do dydaktyki, Wyd. (ak, Warszawa 2001.
Toru&ski J. (red.), Zarz$dzanie jako#ci$ w przedsi biorstwie, Wydawnictwo Akademii Podlaskiej, Siedlce 2009.
Wasilewski L., Rozwa$ania o jako ci, Wyd. PWE, Warszawa 2000.
Seria: Administracja i Zarz dzanie (10)2009
ZN nr 83