32Tajdus_i_in - History of Mining

prof. dr hab. inż. Antoni TAJDUŚ
Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków
mgr inż. Andrzej LASOŃ
Zakład Robót Górniczych i Wiertniczych „AMC”, Kraków
mgr inż. Janusz CHMURA
Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków
Wybrane problemy bezpieczeństwa przy udostępnianiu i adaptacji
podziemnych wyrobisk dla ruchu turystycznego
STRESZCZENIE
Ostatnie lata przyniosły ogromne zapotrzebowanie na prace związane z adaptacją i udostępnianiem dla turystów atrakcyjnych podziemi. Nic w tym dziwnego, że tam gdzie jest to możliwe prowadzi się roboty przystosowujące wyrobiska podziemne do zwiedzania przez rzesze turystów. Wiąże się to z zapewnieniem bezpieczeństwa osobom które zarówno wykonują prace
zabezpieczająco-adaptacyjne jak i zwiedzającym je turystom.
Zagrożenia występujące w czasie prac adaptacyjnych mogą występować z kilku przyczyn: atmosfera beztlenowa, obwały i zawaliska, ograniczone gabaryty, zagrożenie wodne. Niezwykle
istotne jest zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa dużym ilościom ludzi w różnym wieku,
różnej kondycji fizycznej zwiedzających podziemia. Dlatego też wykupienie biletu winno być
gwarancją stuprocentowego bezpieczeństwa osób znajdujących się w tych wyrobiskach.
1. Wstęp
Wyrobiska podziemne zawsze fascynowały, a wejście do podziemi wywoływało
dreszcz emocji. Nic za tym dziwnego, że tam gdzie jest to możliwe, udostępnia się je do
zwiedzania.
Obecnie w Polsce jest ponad 50 podziemnych tras turystycznych, w których rocznie
przewija się kilka milionów turystów. W cały ten „podziemny” interes jest zaangażowanych
wiele osób i Instytucji tworząc miejsca pracy dużej grupie ludzi. Podziemne trasy generują
również wiele prac związanych z badaniem, zabezpieczaniem i adaptacją wyrobisk podziemnych na atrakcyjne trasy, podziemne sanatoria, magazyny a także na obiekty sakralne i użytkowe.
2. Bezpieczeństwo przy udostępnianiu i adaptacji wyrobisk podziemnych
W naszym kraju jest wiele miejsc gdzie występują naturalne jaskinie krasowe, jak i
nie zlikwidowane kopalnie, sztolnie i wyrobiska poszukiwawcze. O ile jaskinie naturalne w
większości przypadków są bezpieczne, to wyrobiska poeksploatacyjne, szczególnie tam gdzie
nie prowadzono prac zabezpieczających, stanowią poważne zagrożenie dla zwiedzających.
Zagrożenia w takich wyrobiskach mogą występować z kilku przyczyn, takich jak: atmosfera
beztlenowa, obwały i zawaliska, zmienne i ograniczone gabaryty, zagrożenie wodne.
Zagrożenia te są istotne szczególnie przy pracach udostępniających, w sytuacji gdy
roboty te są prowadzone przez osoby nie posiadające odpowiedniego przygotowania merytorycznego, doświadczenia praktycznego i nie mające świadomości istniejących zagrożeń.
Oczywistym jest, że dla każdej jednostki administracyjnej, posiadanie na swoim terenie
obiektu „przyciągającego” turystów jest korzystne i należy takie inicjatywy popierać.
Problem polega na zagwarantowaniu osobom wykonującym prace zabezpieczającoadaptacyjne maksymalnego bezpieczeństwa przy wykonywaniu tych prac.
Również zabezpieczony obiekt musi posiadać odpowiednie standardy, zapewniające
stuprocentowe bezpieczeństwo i odpowiedni komfort turystom zwiedzający te obiekty.
Praktyka pokazuje iż najkorzystniejszym byłaby sytuacja gdyby Instytucja adaptująca wyrobiska lub zarządca obiektu podziemnego stosował podstawowe zasady w zakresie:
1. wykonywania projektów z uwzględnieniem wszelkich zagrożeń mogących wystąpić przy
użytkowaniu podziemnego obiektu oraz prowadzić dokumentację sposobu wykonania zabezpieczeń, pozwalającą na bieżąco i w trakcie wieloletniego użytkowania weryfikować
stan techniczny wyrobisk;
2. wykorzystania technik górniczych przy zabezpieczeniu i udostępnianiu podziemnych wyrobisk poeksploatacyjnych i naturalnych przez zespoły kierowane przez osoby doświadczone w tym zakresie;
3. określenia zasad dopuszczenia obiektów podziemnych do ruchu turystycznego, z
uwzględnieniem zagrożeń podziemnych;
4. określeniu zasad i częstotliwość kontroli stanu technicznego podziemnych tras turystycznych.
Ad 1. Nasze prawodawstwo w zakresie projektowania podziemnych tras turystycznych nie
jest dostosowane do dzisiejszych realiów. „Prawu budowlanemu” nie podlegają wyrobiska podziemne, więc wszelkie uzgodnienia w tym zakresie nie mają zastosowania przy
zabezpieczaniu i adaptacji wyrobisk podziemnych. Również „Prawo geologiczne i górnicze” w zakresie przystosowania zabytkowych podziemi do ruchu turystycznego ogranicza się tylko do kilku wybranych, sztandarowych obiektów. Taka luka powoduje z
jednej strony ograniczenie możliwości adaptacji ciekawych budowli podziemnych na
atrakcyjne trasy turystyczne, a z drugiej ogromne pole do niekontrolowanego rynku
„dzikich tras podziemnych” nie spełniających wymogów bezpieczeństwa górniczego.
Jedyną drogą w takiej sytuacji byłoby przekonanie właścicieli takich obiektów o opłacalności stosowania tych zasad, w funkcji choćby moralnej odpowiedzialności za osoby
przebywające w ich obiektach. W sytuacji obiektu czynnego turystycznie zakupienie biletu wstępu do obiektu, winno być traktowane jako umowa dwustronna, gdzie turysta
ma prawo od właściciela wymagać swojego bezpieczeństwa. Należałoby się zastanowić
jak doprowadzić do sytuacji, aby obiekty podziemne posiadały certyfikaty bezpieczeństwa, oraz kto i na jakich zasadach by je wydawał, przy jednoczesnym uniknięciu zniechęcenia właścicieli do prowadzenia takiej działalności.
Ad 2 Ważnym zagadnieniem jest prowadzenie prac zabezpieczających, zapewniających efekt
skutecznego, trwałego i wieloletniego zabezpieczenia podziemnego obiektu w sposób
umożliwiający bezpieczne przebywanie ludzi na trasie takiej podziemnej wędrówki. Takie efekty przynoszą, często stosunkowo drogie, lecz pewne techniki i technologie górnicze wykonywane przez doświadczone ekipy pracujące w wyrobiskach górniczych.
Ad 3 Autorzy niniejszego opracowania, mający wieloletnie doświadczenie w projektowaniu
podziemnych tras turystycznych i w problematyce użytkowania takich podziemi skłaniają się do wprowadzenia takich uregulowań prawnych które na bazie doświadczeń
górniczych określałyby zasady dopuszczenia każdego obiektu podziemnego do ruchu
turystycznego, z uwzględnieniem specyficznych zagrożeń podziemnych. Przepisy takie
wprawdzie skomplikowałyby działalność wielu istniejących tras podziemnych, a w
szczególności tych niewielkich, jednak przyczyniłyby się do zwiększenia bezpieczeństwa ludzi przebywających pod ziemią.
Ad 4 Również temu samemu służyłoby określeniu zasad i częstotliwość kontroli stanu technicznego wyrobisk, wraz z imiennym określeniem odpowiedzialności za określone
czynności. W wielu przypadkach zdyscyplinowałoby to właścicieli, użytkowników i
osoby kontrolujące wyrobiska podziemne w zakresie odpowiedzialności cywilnej a także moralnej w wyniku powstałej szkody.
3. Potencjalne zagrożenia przy adaptacji i użytkowaniu obiektów podziemnych
Z naszej wieloletniej obserwacji wynika, że wiele wyrobisk adaptowanych na podziemne trasy turystyczne wykonywanych jest bez odpowiedniej dokumentacji zarówno projektowej jak i powykonawczej. Często wykonują je zespoły nie mające doświadczenia w tego typu
specyficznych przedsięwzięciach. Projekty nie są opiniowane przez specjalistów z tego zakresu. Dotyczy to również nadzoru konserwatorskiego, który często w ogóle nie jest brany pod
uwagę jako merytoryczny konsultant. W czasie prowadzenia robót zabezpieczających brak
jest często fachowego nadzoru górniczego. Zdarza się, że na wielu odcinkach tych tras brak
jest niezbędnej obudowy, a w wielu rejonach mają miejsce widoczne przejawy ciśnienia górotworu, łącznie z lokalnymi obwałami skał. Dawno nieczynne sztolnie, szybiki i dukle w pobliżu istniejących tras turystycznych, a także chodniki i komory leżące przy trasie są niezabezpieczone i penetrowane przez niepowołane osoby. W wielu miejscach brak właściwego
oświetlenia, odwodnienia, wentylacji i dróg ucieczkowych.
Problemy pojawiają się również w momencie przekazania trasy użytkownikowi. Właściciele trasy podziemnej często nie informują zwiedzających o potencjalnych zagrożeniach
ani o drogach ucieczkowych. Często sami przewodnicy tras podziemnych, nie mający odpowiedniego przygotowania górniczego i konserwatorskiego, nie zdają sobie nawet sprawy z
potencjalnych zagrożeń ze strony górotworu i spowodowanych brakiem należytej wentylacji
możliwości zaistnienia pożaru, gromadzenia się gazów trujących i palnych, wdarcia się w
miejscowościach górskich wód do takich tras itp. Na wielu odcinkach niezabudowanych tras
turystycznych mają miejsca widoczne odspojenia ociosów i stropu. Do rzadkości należą w naszym kraju trasy podziemne, gdzie istnieje obowiązek zakładania kasków ochronnych i wypożyczania latarek, dokonywane są fachowe oględziny trasy, zwraca się uwagę na zabezpieczenia górnicze, sezonowo mierzy przepływ powietrza, stężenia gazów i radiację skał. Powstające żywiołowo nowe odcinki tras podziemnych wykonywane są często sposobem gospodarczym lub podczas akcji odgruzowywania podziemnych obiektów bez należytego zabezpieczenia. Problemem jest także sprawa projektowania nowych tras turystycznych w wyrobiskach podziemnych.
W związku z powyższym nasuwają się wątpliwości dotyczące podstaw prawnych funkcjonowania istniejących podziemnych tras turystycznych w naszym kraju oraz wymagań przy
udostępnianiu nowych podziemi oraz ich użytkowaniu.
5.
Podsumowanie
Artykuł ten jest głosem w dyskusji na temat granic i możliwości adaptacji starych, zabytkowych wyrobisk na podziemia użytkowe. W wielu wypadkach obserwujemy jak grupa
„zapaleńców” próbuje udostępnić niebezpieczne podziemia wprowadzając nieświadomych
tam ludzi. Często tego typu działania są na granicy ryzyka i mogą w niesprzyjających warunkach doprowadzić do tragedii.
Dlatego też od wielu lat apelujemy o dużą dyscyplinę przy rozpoczynaniu prac badawczo-adaptacyjnych i wprowadzaniu procedur służących bezpieczeństwu ludzi zwiedzających
podziemia.
Selected safety problems concerning the conversion and adaptation of underground
workings for public tourism
Recent years have brought an immense demand for works related to adaptation and opening attractive
underground areas to tourists. It comes as no surprise that conversion work is taking place wherever possible, in
order to accommodate the underground workings to be visited by tourist groups. It involves guaranteeing the
safety of those who carry out the adaptive-protective work and the visiting tourists.
Hazards may occur during adaptive work for several reasons: oxygen-free environment, rock-slides and
goaves, limited dimensions, inundation risk. It is of crucial importance to ensure maximum safety to large groups
of underground visitors of different ages and physical conditions. Therefore, ticket purchase ought to be the
guarantee of complete safety of the people in the workings.