Benchmarking najemców GPN-T – porównanie działalności firm

Projekt “DISKE- Rozwój Innowacyjnych Systemów poprzez Wymianę Wiedzy”
nr WTPB.01.01.00-28-006/09-00 współfinansowany przez Unię Europejską z Programu
Współpracy Transgranicznej Południowy Bałtyk 2007-2013
Benchmarking najemców GPN-T – porównanie
działalności firm działających na terenie GPN-T z
firmami działającymi w innych parkach
technologicznych pod kątem zarządzania ryzykiem
mgr Dariusz Szafrański
2011-04-30
Spis treści
1.Wstęp………………………………………………………………………………………...2
2. Parki technologiczne na świecie…………………………………………………………….3
3. Parki technologiczne w Polsce………………………………………………………………4
4. Cel badania zarządzania ryzykiem działalności przedsiębiorstw ulokowanych w parkach
technologicznych……………………………………………………………………………....7
5. Metodologia badania i źródła danych……………………………………………………….7
6. Zakres i etapy badania……………………………………………………………………….8
7. Źródła danych……………………………………………………………………………...11
8. Porównanie danych podstawowych………………………………………………………..13
8.1. Analiza informacji ogólnych……………………………………………………………..13
8.2. Analiza rynku, na obszarze którego działają podmioty………………………………….14
8.3. Analiza kadr w przedsiębiorstwach……………………………………………………...15
9. Porównanie wyników badań zasadniczych………………………………………………...19
9.1 Charakterystyka przychodów…………………………………………………………….19
9.2. Charakterystyka kosztów………………………………………………………………...21
9.3. Charakterystyka procedur zarządzania…………………………………………………..26
9.4. Podsumowanie…………………………………………………………………………...29
10. Podsumowanie badania…………………………………………………………………..30
11. Zalecenia i wnioski……………………………………………………………………….31
Literatura…….……………………………………………………………………………….35
Załączniki……………………………………………………………………………………..37
1
1. Wstęp
Cykliczność gospodarki a w zasadzie zjawisko powtarzalności kryzysu przyczyniło się
bezpośrednio do powstania niniejszego opracowania. Skoro widomo, iż tylko kwestią
czasu jest kolejne załamanie gospodarki to może warto wypracować metody i narzędzia
pozwalające zbudować swoisty system wczesnego ostrzegania z jednej strony i z drugiej
skonstruować narzędzia łagodzące negatywne skutki.
Zjawisko cyklicznego rozwoju gospodarki zaczęto dostrzegać już na początku XIX wieku.
Zwrócił na nie uwagę francuski ekonomista Clement Juglari. Tymczasem jedna z
pierwszych teorii klasycznej ekonomii została ogłoszona przez J.B. Say’a i dowodziła, iż
wszelkie zachwiania gospodarki mają charakter przypadkowyii. Kolejna interesująca
szkoła, której czołowym reprezentantem był T.R. Malthaus, propagowała teorię o
nieuchronnej zagładzie, która miała być związana z malejącą krańcową użytecznością
ziemiiii. Nie da się jednak ukryć, że w dzisiejszych czasach takie zalecenia są mało
racjonalne. Mówiąc o teoriach klasycznej ekonomii, trudno nie przytoczyć również osoby
Karola Marksa i J. M. Keynesa. Pierwszy z nich uważał, że jedynie centralne sterowanie
gospodarki jest sposobem na rozwój bez fluktuacjiiv. Drugi z badaczy dowodził, że
przyczyn fluktuacji należy dopatrywać się w procesie kształtowania zagregowanego
popytu.v Kolejny znany i ceniony ekonomista M. Friedman twierdził, że zarówno recesja
jak i ożywienie są tak samo użyteczne i potrzebne, a ich skutki tak czy inaczej zawsze
dotykają poszczególnych krajów, regionów czy kontynentów, czego doskonałym
przykładem są dotychczasowe kryzysy światowej gospodarkivi. Możemy zaliczyć do nich:

1825 r. – krach na giełdzie, będący skutkiem spekulacji na rynku bawełny w
Stanach Zjednoczonych

1882 r. – spadek kursu akcji spółek kolejowych w Stanach Zjednoczonych, który
doprowadził również do spadku wartości akcji na giełdzie w Anglii

1913 r. – kryzys giełdowy, który rozpoczął się po rozpoczęciu działań wojennych
na Bałkanach

1929 r. - 1933 r. – Wielki Kryzys na Wall Street

1990 r. – krach w Japonii, spowodowany spekulacjami na rynku nieruchomości

2001 r. – kryzys zwany „bańką internetową”, który poprzedziły zawirowania na
rynku paliw
2

2007 r. – kryzys światowy, zapoczątkowany zawirowaniami na rynku kredytów
hipotecznych w Stanach Zjednoczonych
Poruszając kwestie światowych kryzysów gospodarczych należy wspomnieć, że
wszelkie załamania gospodarki najpierw dotykają poszczególne grupy podmiotów, a
następnie całe segmenty rynku i kolejno poszczególne regiony. Taką zależność potwierdzają
ostatnie wydarzenia w sektorze usług bankowych w Stanach Zjednoczonych. Początkowo
dało się tu zauważyć zjawisko maksymalizacji zysku na rynku kredytów, co doprowadziło do
załamania się tego właśnie sektora, a następnie kolejnych gałęzi gospodarki. Bardzo szybko
taka sytuacja przeniosła się na gospodarkę regionu, a później na rynek światowy. Zjawisko to
nie ominęło również sektora parków technologicznych na terenie Polski, co zauważyli m. in.
uczestnicy licznych konferencji, poświęconych zagadnieniom gospodarczym. Nasiliło się to
szczególnie od kwietnia 2009r. Wtedy to właśnie miał miejsce dość spektakularny proces
upadłości amerykańskich instytucji finansowych. Już wówczas Bank Światowy alarmował, iż
światowa produkcja przemysłowa kurczy się w zatrważającym tempie, co przekłada się
bezpośrednio na obroty w handlu i oczywiście wolumen usług sektora parków
technologicznych. Potwierdzeniem zjawiska może być np. wycofanie się z Polski
ThyssenKrupp System Engineering Sp. z o. o. - kluczowego klienta i partnera Gdańskiego
Parku Naukowo - Technologicznego. Kryzys zmusił niemieckiego giganta do zamknięcia
oddziału w grudniu 2010 roku. Należy jednak zauważyć, iż procedura ograniczania produkcji
została rozpoczęta już na początku 2010 roku. Fakt ten był dość szeroko komentowany przez
liczne media w tym portale internetowe np. www.trojmiasto.pl .vii
Jedną z recept na ograniczenie skutków kryzysu może by odpowiednia struktura
organizacyjna podmiotu, a także procedury oraz narzędzia pozwalające w porę dostrzec
potencjalne zagrożenie również w kontekście ryzyka niemożności osiągnięcia celu,
założonego przez dany park technologiczny. Należy pamiętać, iż benchmarking jest metodą
pozwalającą wyłuskać najciekawsze rozwiązania na rynku, co w konsekwencji pozwala
uczynić je standardem działania.
2. Parki technologiczne na świecie
Pierwsze parki technologiczne powstały w latach pięćdziesiątych XX w. na terenie
Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Były to głównie okolice Doliny Krzemowej.
Pierwsze zauważalne sukcesy w kojarzeniu nauki i biznesu oraz komercjalizacji badań
3
naukowych, odnotowano po dwudziestu latach od uruchomienia pierwszych tego typu
instytucji. Spowodowało to lawinowe tworzenie kolejnych parków technologicznych w USA,
Japonii i następnie w Europie. Skutkiem takiego rozwoju był zasadniczy wzrost udziału w
klastrach branżowych wyższych uczelni. Obecnie w Europie jest ok. 2000viii. klastrówix, w
mniejszym lub większym stopniu ukierunkowanych na współpracę z uniwersytetami lub
centrami badawczym. Z uwagi na bardzo duże nakłady, które są konieczne do uruchomienia
parków technologicznych, finansowanie następuje tu przynajmniej częściowo ze środków
publicznych. Dotyczy to nawet Stanów Zjednoczonych, gdzie finansowanie wszelkiego
rodzaju badań naukowych ze środków prywatnych funkcjonuje na najwyższym poziomie.
3. Parki technologiczne w Polsce
Jeśli chodzi o parki technologiczne w Polsce, są to zazwyczaj wyodrębnione terytorialnie
miejsca, których głównym założeniem jest umożliwienie i realizacja transferu między
światem nauki i biznesu. Kwestia definicji w różnych aspektach jest dość obszernie
omówiona w opracowaniu
pod redakcja
Bartosza Pilitowskiego noszącym
tytuł
„Komercjalizacja innowacji”x. Oczywiście istnieje definicja parku technologicznego
sprecyzowana przez ustawodawcę i jest to „Ustawa z dnia 20 marca 2002 r. o finansowym
wspieraniu inwestycji, Dz. U. z 2002 r., Nr 41, poz. 363, nr 141, art. 2, p. 15, poz. 1177 oraz
Dz. U. z 2003 r., Nr 159, poz. 1537.) – to zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z
infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii
pomiędzy jednostkami naukowymi w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 8 października
2004 r. o zasadach finansowania nauki (Dz.U. Nr 238, poz. 2390 i Nr 273, poz. 2703 oraz z
2005 r. Nr 85, poz. 727) a przedsiębiorcami, którym oferowane są nowoczesne technologie,
usługi w zakresie doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii
oraz przekształcania wyników badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje
technologiczne, a także stwarzające tym przedsiębiorcom możliwość prowadzenia
działalności gospodarczej przez korzystanie z nieruchomości i infrastruktury technicznej na
zasadach umownych. Zgodnie z tą definicją, na terenie Polski działa obecnie ponad 40xi
parków technologicznych. Są to instytucje, które posiadają już pewną historię i
doświadczenie. Należą do nich między innymi:

Poznański Park Naukowo – Technologiczny (1995)

Krakowski Park Technologiczny (1998)
4

Wrocławski Park Technologiczny (1998)

Park Naukowo-Technologiczny Politechniki Koszalińskiej (1998)

Szczeciński Park Naukowo-Technologiczny (2000)

Pomorski Park Naukowo-Technologiczny w Gdyni (2001)

Opolski Park Naukowo-Technologiczny (2001)

Bełchatowsko-Kleszczowski Park Przemysłowo-Technologiczny (2003)

Płocki Park Przemysłowo-Technologiczny (2004)

Toruński Park Naukowo-Technologiczny(używa nazwy Toruński Park Technologiczny)
(2005)

Park Przemysłowy i Usługowy w Bielsku-Białej (2005)

Gdański Park Naukowo-Technologiczny (2006)

Miasteczko Multimedialne w Nowym Sączu (2006)

Legnicki Park Technologiczny (2007)

Euro-Centrum Park Naukowo-Technologiczny w Katowicach (2008)

Jagielloński Park i Inkubator Life Science – Park LifeScience (2008)

Dolnośląski Park Technologiczny "T-Park" (2009)
Na terenie Polski funkcjonuje jeszcze sporo parków, które są obecnie w fazie rozruchu lub
posiadają krótką historię swojej działalności. Można do nich zaliczyć m. in. :

Technopark Gliwice

Lubelski Park Naukowo-Technologiczny

Lubuski Park Przemysłowo-Technologiczny

Regionalny Park Naukowo-Technologiczny w Łodzi

Park Naukowo-Technologiczny Polska-Wschód w Suwałkach

Regionalny Stargardzki Park Wysokich Technologii

Podkarpacki Park Naukowo-Technologiczny w Rzeszowie

Elbląski Park Technologiczny

ChemiPark Technologiczny w Brzegu Dolnym

Kielecki Park Technologiczny
5
Skala zjawiska rozwoju parków technologicznych pokazuje, że pomysł na kojarzenie
nauki z biznesem doskonale przyjął się również w Polsce. Należy zauważyć, iż w większości
parków technologicznych działają centra konferencyjne, które cieszą się dużym
zainteresowaniem. Przykładem tego może być trzysta konferencji i szkoleń, które odbyły się
w Gdańskim Parku Naukowo - Technologicznym (GPN-T) w 2010 roku. Takie wyniki
potwierdzają również, że sam pomysł został zaakceptowany przez licznych przedstawicieli
środowisk nauki i biznesu. Oczywiście nie można pominąć inkubatorów przedsiębiorczości,
które bardzo często są również zlokalizowane w parkach technologicznych. Zajmują one
zazwyczaj specjalnie wydzielone miejsca, a do ich statutowych zadań należy głównie
wspieranie tworzenia i rozwoju przedsiębiorstw, zakładanych i prowadzonych przez
absolwentów i młodych ludzi, którzy za drogę rozwoju zawodowego obrali prowadzenie
własnej działalności gospodarczej. Oferta ta jest skierowana przede wszystkim do:
a) Nowo powstałych przedsiębiorstw, poszukujących wsparcia w fazie organizacyjnej.
b) Przedsiębiorstw założonych przez studentów, absolwentów i pracowników wyższych
uczelni.
c) Przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku do 12 miesięcy.
d) Przedsiębiorstw innowacyjnych, opartych na nowoczesnych technologiach.
W ramach wydzielonej powierzchni w parku technologicznym oferuje się zazwyczaj różnego
rodzaju pomoc, do której można zaliczyć:
a) Preferencyjne warunki wynajmu lokali.
b) Możliwość korzystania z usług „wirtualnego biuraxii”.
c) Możliwość kontaktu z instytucjami z otoczenia parków technologicznych.
d) Bezpłatne korzystanie z sal spotkań, znajdujących się na terenie inkubatora.
e) Preferencyjne warunki wynajmu sal konferencyjnych.
f) Koordynowanie i pobudzanie możliwości transferu nowych technologii.
g) Pomoc w pozyskiwaniu środków finansowych z programów Unii Europejskiej.
h) Udzielanie informacji o dostępnych szkoleniach.
6
i) Pomoc w nawiązaniu współpracy z uczelniami wyższymi.
j) Możliwość
promocji
na
stronie
internetowej,
podczas
seminariów
i konferencji organizowanych w parkach technologicznych.
Inkubatory to często zalążki przedsiębiorstw z dużym potencjałem, a ich udział w różnego
rodzaju zrzeszeniach czy stowarzyszeniach powoduje efekt synergii. Przejawem tego są
liczne klastry branżowe, aktywnie uczestniczące w życiu parków, często z siedzibą w
budynkach parków technologicznych. Obecnie klastry stanowią głównie konsolidację
przedsiębiorstw z branży biotechnologicznej, informatycznej i telekomunikacyjnej.
4. Cel badania zarządzania ryzykiem działalności przedsiębiorstw ulokowanych w
parkach technologicznych
Przyjmuje się, że istnieją dwa rodzaje zagrożeń funkcjonowania podmiotu gospodarczego.
Pierwsze z nich to czynniki zewnętrzne, do których zalicza się między innymi decyzje
polityków i rządów poszczególnych krajów. Drugie to czynniki wewnętrzne, na które
podmioty gospodarcze mają znaczący wpływ. W każdym przypadku właściwa identyfikacja
źródeł zagrożeń, ich pomiar i monitorowanie, stanowi główną przesłankę doboru
odpowiednich narzędzi przeciwdziałającym tym zagrożeniom lub wręcz je eliminującym. Z
uwagi na fakt, że każda gałąź gospodarki reprezentuje innego rodzaju dobra, zaspakajając tym
samym różne segmenty rynku, trudno mówić o uniwersalnych parametrach oceny zagrożeń
dla wszystkich przedsiębiorstw, branż czy rynków. Można tu jednak wytypować pewną
podstawę zagadnień, stanowiących minimum parametrów dających wiedzę o przygotowaniu
do zarządzaniu ryzykiem, zwłaszcza w kontekście ograniczania negatywnych skutków ryzyka
prowadzenia działalności gospodarczej. Celem badania było głównie uzyskanie odpowiedzi
na pytanie, czy przedsiębiorstwa ulokowane w parkach technologicznych dostrzegają
konieczność zarządzania ryzykiem i w jaki sposób są one do tego przygotowane.
5. Metodologia badania i źródła danych
Mała ilość danych o parkach technologicznych, dostrzegana głównie w badanym aspekcie
spowodowała, iż autor opracowania musiał zaprojektować i przygotować bazę koniecznych
danych. Zgromadzone informacje dały możliwość klasyfikacji parków technologicznych, a w
7
konsekwencji pozwoliły na zbadanie samego zagadnienia. Trudnością był fakt, iż w realiach
gospodarczych wszystkich przedsiębiorstw działających na rodzimy rynku, świadomość
konieczności zarządzania ryzykiem jest bardzo mała. Zastosowanie jednakowej miary
podmiotów działających w parkach technologicznych dało szansę na ich ocenę w badanym
zakresie.
6. Zakres i etapy badania
W pierwszej kolejności opracowany został zakres badania. Poniżej znajdują się wybrane
rodzaje ryzyka, istotne dla przedsiębiorstwa działającego w ramach parków technologicznych.
Zostały one ujęte w grupach, które uwzględniają podział na sferę przychodów, kosztów i
procedur, koniecznych do zarządzania przedsiębiorstwem. Do rodzajów ryzyka w sferze
przychodów przedsiębiorstwa można zaliczyć następujące zagadnienia:
I. Rodzaje ryzyka w sferze przychodów przedsiębiorstwa

Niewłaściwa struktura przychodów
Jeżeli przychody generowane są przez jedno miejsce, kontrakt czy umowę, to drobne
zachwianie rynku może bardzo utrudnić ich działanie.

Zła jakość umów gospodarczych generujących przychody
Każdą umowę może właściwie ocenić prawnik, jednak najczęściej dokonuje on jedynie oceny
zgodnie z posiadaną wiedzą, sprawdzając dany dokument pod kątem zgodności z zapisami
obowiązującego prawa. W takiej sytuacji może dojść do podpisania umowy najmu
pomieszczenia, gdzie np. roszczenia właściciela zostają ograniczone do wysokości kaucji lub
wysokości wypłaconego odszkodowania. Takie ograniczenia kategorycznie nie powinny
znajdować się w żadnej umowie. Kolejnym przykładem może być nałożenie na najemcę
obowiązku posiadania ubezpieczenia od pożaru i innych żywiołów, bez podania limitu
kwotowego. Możliwe jest w takiej sytuacji wynajęcie obiektu wartego parę milionów złotych,
przy posiadaniu polisy z limitem wypłaty stu tysięcy odszkodowania. Wszelkie zapisy z
umowy w takich przypadkach mogą zostać spełnione, a w razie tragedii możliwe jest, że
wypłacone odszkodowanie pokryje zaledwie niewielką wartość powstałych strat.

Niewypłacalność kooperantów
8
Każdą umowę można uzupełnić o różnego rodzaju klauzule, które zapewniają bardzo dużą
gwarancję bezpieczeństwa, co nie zapewnia jednak otrzymania zapłaty za usługę.

Mały stopień przeniesienie ryzyka prowadzenia działalności na inne podmioty
Zdarzają się sytuacje, kiedy z przyczyn niezależnych od stron zawierających umowę,
dochodzi do załamania współpracy. Można zaliczyć do nich m. in. różnice kursowe czy
element zamieszek oraz niepokojów.
II.
Rodzaje ryzyka w sferze kosztów przedsiębiorstwa
Oprócz ryzyka w sferze przychodów, istnieje również zagrożenie, jeśli chodzi o koszty
przedsiębiorstwa. Do tego zjawiska możemy zaliczyć takie rodzaje ryzyka, jak:

Niewłaściwa struktura kosztów
Proporcja kosztów stałych i zmiennych w dłuższym okresie czasu jest bardzo istotna,
ponieważ wskazuje na odporność podmiotu na wszelkie zachwiania rynku.

Mały stopień przeniesienia ryzyka na zakłady ubezpieczeniowe i umów
ubezpieczenia
zawartych
za
pośrednictwem
właściwych
pośredników
ubezpieczeniowych
Zagadnienie to jest bardzo często traktowane marginalnie, z uwagi na brak dostatecznej
wiedzy w tym zakresie.

Mały stopień wykorzystania finansowania zewnętrznego, pozyskanego za
pośrednictwem pośredników czy firm doradczych
Podmioty gospodarcze bardzo często przywiązują się do banków i niechętnie dokonują zmian
w tym zakresie. Najczęściej samodzielnie dokonują rozpoznania rynku i same starają się
pozyskać zewnętrzne finansowanie.

Niewłaściwe zabezpieczenie umów o świadczenie usług na własne potrzeby
Bardzo często zdarza się, że podmioty gospodarcze zlecają np. serwis informatyczny, nie
sprawdzając wiarygodności i wypłacalności podmiotu, ponieważ nie dostrzegają takiej
potrzeby.

Mały stopień wykorzystania środków pomocowych z EU przy planowaniu i
realizacji inwestycji
Podmioty prowadzące działalność bardzo często koncentrują się wyłącznie na statutowej
9
działalności i w związku z tym nie śledzą pojawiających się w ich otoczeniu możliwości w
tym zakresie.
Rodzaje ryzyka w sferze zarządzania przedsiębiorstwem
III.
Do możliwego ryzyka w sferze procedur zarządzania przedsiębiorstwem można zaliczyć takie
kwestie, jak:

Niewłaściwa struktura organizacyjna, a zwłaszcza brak komórki zarządzania
ryzykiem lub niewłaściwe jej umiejscowienie
Uwidacznia się to zwłaszcza w sytuacji, kiedy istnieje konieczność sprecyzowania roszczeń.
Bardzo często podmioty swoje działania w tym względzie ograniczają jedynie do wyliczenia
kwoty roszczeń. Takiego wyliczenia dokonują zazwyczaj pracownicy działu księgowości,
którzy nie mają dostatecznej wiedzy w tym zakresie.

Brak procedur na wypadek sytuacji awaryjnych
Bardzo niebezpieczne są sytuacje niestandardowe, które wymagają podejmowania szybkich
decyzji w momentach uprzednio nieprzewidzianych. Najprostszy przykładem jest nagły brak
zasilania w energię elektryczną, który paraliżuje każde centrum zarządzania, a
przedsiębiorstwo bez zarządzania nie ma możliwości funkcjonowania.

Mała liczba ćwiczeń przez pracowników symulacji sytuacji kryzysowych - same
procedury to zbyt mało,

Brak wypracowanych zasad czy procedur dokonywania zakupów przy istotnych
pozycjach budżetowych – mowa tu o maszynach, środkach transportu, materiałach
eksploatacyjnych czy paliwach.
W oparciu o powyższą klasyfikację zagadnień, istotnych z punktu widzenia badanego
zjawiska, opracowano ankietę liczącą 103 pytania. Pytania te zostały podzielone na grupy
zgodnie z poniższą specyfikacją:
I.
Dane ogólne, które miały dostarczyć wiedzo ogólnej o formie prawnej
prowadzonego przedsiębiorstwa, ilości oddziałów czy warunkach lokalowych.
II.
Informacje na temat rynku i konkurencji, które miały pozwolić na umieszczenie
podmiotu w otoczeniu gospodarczym.
III.
Dane na temat zaplecza kadrowego, pozwalające ocenić jakość posiadanego
personelu oraz jego strukturę wewnętrzną.
10
IV.
Podstawowe dane finansowe, czyli wiedza o ogólnej kondycji podmiotu.
V.
Charakterystyka przychodów, która pozwala ocenić strukturę i jej wrażliwość na
czynniki zewnętrzne.
Charakterystyka kosztów, czyli głównie wiedza o zdolności podmiotu do
VI.
sprawnego ograniczania kosztów w razie kryzysu.
Procedury zarządzania, które pozwalają ocenić przygotowanie podmiotu do
VII.
ograniczania ryzyka i działania w trudnych, niestandardowych warunkach.
Kolejnym krokiem było opracowanie modelowej listy odpowiedzi dla zagadnień od punktu
V do VII. Za każde pytanie najemca otrzymywał punkty w sakli trzystopniowej, zgodnie z
poniższą specyfikacją:

0 pkt - kiedy odpowiedz znacząco obiegała od wzorca modelowego;

1 pkt - kiedy odpowiedz świadczyła o zastosowaniu logicznych wzorców czy
modeli;

2 pkt - kiedy odpowiedz była najbliższa modelowej;

X - to pytanie pomocnicze, które nie jest punktowane.
Pytania od I do IV podlegały ocenie opisowej, bez punktacji. Odpowiedzi miały na celu
charakterystykę ogólną badanych podmiotów.
7. Źródła danych
Po opracowaniu ankiety wytypowano losowo trzy podmioty w GPN-T oraz cztery inne
parki technologiczne w Polsce. Jeśli chodzi o podmioty w ramach GPN-T, ankieta została
wysłana bezpośrednio do sekretariatów i zawierała prośbę o przekazanie zarządowi, który to
miał wypełnić i odesłać kwestionariusz. Oczywiście każdy podmiot otrzymał bezwzględną
gwarancje poufności przekazanych informacji oraz zapewnienie o anonimowości samego
badania. Na wystosowaną prośbę zdecydowały się odpowiedzieć dwa przedsiębiorstwa, które
to zgodnie z zaleceniem odesłały wypełnioną ankietę. Kwestionariusz został wysłany również
do niżej wymienionych parków technologicznych:
11

Krakowski Park Technologiczny Sp. z o.o.
Al. Jana Pawła II 41 L
31-864 Kraków

Kielecki Park Technologiczny
ul. Piotrkowska 6
25-510 Kielce

Poznański Park Naukowo-Technologiczny
ul. Rubież 46
61-612 Poznań

Tarnowska Agencja Rozwoju Regionalnego S.A.
ul. Szujskiego 66
33-100 Tarnów

Pomorski Park Naukowo-Technologiczny
Al. Zwycięstwa 96/98
81 - 451 Gdynia
Komórki administracji miały za zadanie przesłać ankietę do podmiotów z prośbą o jej
wypełnienie i zwrotne odesłanie. Zdecydowały się na to trzy instytucje. Otrzymane od nich
ankiety zostały oznakowane jako:


GPN-T 1
GPN-T 2
Dla podmiotów działających na terenie GPN-T oraz dla pozostałych podmiotów, zastosowano
następujące oznaczenia:



P1
P2
P3
12
Wypełnione ankiety stanowią w niniejszym opracowaniu załączniki o numerach od 1 – 5.
8. Porównanie danych podstawowych
8.1. Analiza informacji ogólnych
Każdy z podmiotów biorących udział w badaniu, odpowiedział na pytania odnośnie
swojej działalności. Poniżej przedstawiono tabelaryczne ujęcie udzielonych odpowiedzi,
dotyczących podstawowych danych o badanych podmiotach.
Tabela 1. Dane ogólne o podmiotach.
Lp.
1)
2)
Pytania
Jak długo
podmiot istnieje
na rynku
Odpowiedzi
a)
Do 3 lat
b)
Od 3 do 5 lat
c)
Powyżej 5 lat
GPN-T 1
C
GPN-T 2
C
P1
B
P2
C
P3
C
Działalność
gospodarcza
lub spółka
cywilna
Spółka prawa
handlowego
Jednoosobowo
Łącznie dwie
lub więcej
osób
1
2-3
4 i więcej
1- 200m2
201 - 500m2
Powyżej
501m2
1% - 30%
31% - 60%
Powyżej 61%
B
B
B
B
BRAK
B
A
B
A
B
B
C
A
A
A
B
C
A
C
B
C
A
C
C
C
a)
b)
c)
0 - 30%
31% - 60%
Powyżej 61%
A
C
A
A
A
a)
b)
c)
1% - 30%
31% - 60%
Powyżej 61%
A
C
A
A
A
Forma
organizacyjna
a)
b)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
Reprezentacja
podmiotu na
zewnątrz
a)
Ilość
posiadanych
oddziałów
Wielkość
zajmowanych
pomieszczeń w
metrach
Procent, jaki
zajmują
pomieszczenia
biurowe
Procent, jaki
zajmują
pomieszczenia
produkcyjne w
tym
magazynowe
Procent, jaki
zajmują
pomieszczenia
laboratoryjne
a)
b)
c)
a)
b)
c)
b)
a)
b)
c)
Źródło: Opracowanie własne.
13
Wszystkie badane podmioty prowadziły działalność jako spółki prawa handlowego, a
posiadane przez nie doświadczenie zostało zmierzone czasem działania na rynku. Badanie
wykazało, że w czterech przypadkach można mówić o działalności powyżej pięciu lat, w
jednym okres ten wynosił więcej niż trzy lata. Podmioty działające na terenie GPN-T
posiadają oddziały poza główną lokalizacją, a pozostałe działają jedynie na terenie parków
technologicznych. Tylko jeden podmiot posiadał powierzchnię poniżej 200 metrów
kwadratowych. Większość z tych powierzchni to pomieszczenia biurowe. Jeden podmiot
działający na terenie GPN-T posiadał tego rodzaju powierzchnię, która zajmowała poniżej
30% całego obszaru. Odwrotnie sytuacja ma się w przypadku powierzchni produkcyjnej czy
laboratoryjnej.
8.2. Analiza rynku, na obszarze którego działają podmioty
Kwestionariusz dał również możliwość porównania usytuowania podmiotów na rynku.
Wyniki badania wskazuje tabela:
Tabela nr 2. Porównanie danych dotyczących usytuowania na rynku.
Lp.
1.
2.
3.
4.
Pytania
Procent rynku
obsługiwanego
przez podmiot
Ilość podmiotów
z branży na
rynku o
podobnej
wielkości
Ilość znanych
upadłości
podmiotów z
branży w 2010
roku
Okres, jaki dana
branża istnieje
na rynku
Odpowiedzi
a) 0%-10%
b) 11%-30%
c) 51% i więcej
a) 0-5
b) 6-20
c) 21 i więcej
GPN-T 1
B
GPN-T 2
B
P1
A
P2
A
P3
A
A
A
C
B
C
a)
b)
c)
0-3
3 i więcej
Brak danych
C
A
C
A
C
a)
b)
c)
0-5 lat
6-15 lat
16 lat i
więcej
C
C
A
C
C
Źródło: Opracowanie własne.
Z przeprowadzonych badań wynika, że podmioty działające na terenie GPN-T opanowały
zdecydowanie większa część rynku i wyprzedziły pod tym względem pozostałych
konkurentów. Jeżeli chodzi o konkurencje o podobnej wielkości, to w tym przypadku
podmioty GPN-T są zdecydowani najsilniejsze, a pozostali plasują się na zdecydowanie
14
słabszej pozycji. W trzech przypadkach sytuacja na rynku i miejsce wśród konkurencji nie
było śledzone. Jeden podmiot działa w branży poniżej pięciu lat, a pozostałe reprezentują
branże o zdecydowanie ugruntowanej pozycji na rynku.
8.3.Analiza kadr w przedsiębiorstwach
W dalszej część ankiety zbadano sytuacje związaną z kadrami badanych podmiotów.
Należy zaznaczyć, że współcześnie potencjał podmiotów działających na rynku, zależy w
dużej mierze od jakości posiadanej kadry. Z uwagi na taką sytuację, w kolejnej tabeli
przedstawiono odpowiedzi, których udzieliły na ten temat jednostki biorące udział w badaniu.
Tabela nr 3. Struktura i jakość kadr.
Lp.
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Pytania
Ilość
pracowników
biurowych
Ilość
pracowników
produkcyjnych,
w tym
magazynowych
Ilość
pracowników
zatrudnionych w
laboratoriach
Wielkość rotacji
pracowników
biurowych w
procentach w
2010r
Wielkość rotacji
pracowników
produkcyjnych
w procentach w
2010r
Wielkość rotacji
pracowników
laboratoryjnych
w procentach w
2010r
Średni okres
zatrudnienia
obecnych
pracowników w
miesiącach
Ilość
zatrudnionych
pracowników
ogółem
Procent osób
zatrudnionych w
Odpowiedzi
a) 1-10
b) 11-30
c) 31 i więcej
a)
1-10
b)
11-30
c)
31 i więcej
GPN-T 1
B
GPN-T 2
B
P1
A
P2
C
P3
B
A
A
A
A
C
a)
b)
c)
1-10
11-30
31 i więcej
A
C
A
A
-
0-5%
6%-15%
16% i więcej
A
A
A
A
B
a)
b)
c)
0-5%
6%-15%
16% i więcej
A
A
B
A
A
a)
b)
c)
0-5%
6%-15%
16% i więcej
A
A
A
A
-
C
B
C
A
a)
b)
c)
a)
b)
c)
Do 12
13-24
25 i więcej
a)
b)
c)
1-20
21-50
51 i więcej
B
C
B
C
B
a)
b)
0% - 5%
6%-20%
A
C
B
B
A
15
10.
11.
12.
13.
14.
15.
oparciu o
samozatrudnienie
Procent
zatrudnionych
osób w trakcie
nauki (szkoła
średnia, studia)
Z pośród
zatrudnionych
dedykowane
zakresy
obowiązków
posiada
Ilość szkoleń
organizowanych
dla
pracowników
biurowych w
2010r
Ilość szkoleń
organizowanych
dla
pracowników
produkcyjnych
w 2010r
Ilość szkoleń
organizowanych
dla
pracowników
laboratoryjnych
w 2010r
Ilość
wypowiedzeń
umów o pracę ze
strony
przedsiębiorstwa
-pracodawcy w
2010 roku
c)
a)
b)
c)
21% i więcej
0% - 5%
6%-20%
21% i więcej
B
A
C
B
A
a)
b)
c)
0%-30%
31%-50%
51%-100%
C
C
B
A
C
a)
b)
c)
0-3
4-10
11 i więcej
B
B
A
B
C
a)
b)
c)
0-3
4-10
11 i więcej
B
A
A
A
C
a)
b)
c)
0-3
4-10
11 i więcej
B
A
A
A
-
0-3
4-10
11 i więcej
A
B
A
A
A
a)
b)
c)
Źródło: Opracowanie własne.
Po przeprowadzeniu badania można stwierdzić, że oceniane podmioty prowadzą różą
działalność, a każdy z nich funkcjonuje na różnorakich zasadach. Taką sytuację doskonale
potwierdza struktura zatrudnienia. W części przypadków zdecydowanie przeważają
pracownicy biurowi, w innych kadra produkcyjna czy laboratoryjna. Jeden z podmiotów w
ogóle nie posiada pracowników laboratoryjnych. W znaczącej większości zjawisko rotacji
kadr występuje na minimalnym poziomie, co potwierdza również średni okres zatrudnienia i
ilość wypowiedzeń wręczanych przez pracodawcę. Zjawisko zatrudniania w oparciu o
samozatrudnienie występuje w istotnej liczbie w jednym podmiocie GPN-T 2. O podobnej
sytuacji możemy mówić, jeśli chodzi o występowanie zjawiska kształcenia się pracowników
w trakcie zatrudnienia - w tym przypadku największy wskaźnik zanotowano w P 1.
Jeśli chodzi o kwestię dedykowanych zakresów obowiązków, uregulowały ją nie tylko
GPN-T 1, ale także GPN-T 2 i P 3. W pozostałych podmiotach wskaźnik posiada
16
zdecydowanie gorsze parametry. W kwestii szkoleń największe wskaźniki wystąpiły w GPNT 1 i P 3. Oba podmioty położyły zdecydowany nacisk na kształcenie swoich kadr.
Ostatnim badanym parametrem w kategorii danych ogólnych były podstawowe dane
finansowe. Kolejna tabela
przedstawia odpowiedzi, których udzieliły poszczególne
podmioty.
Tabela nr 4. Podstawowe dane finansowe.
Lp.
1.
Pytania
Wielkość
przychodów za
rok 2010
2.
Wielkość
przychodów za
rok 2009
3.
Wielkość
kosztów za rok
2010
4.
Wielkość
kosztów za rok
2009
5.
Zysk netto na
koniec roku
2010 względem
2009 roku
Zysk netto na
koniec roku
2009 względem
2008 roku
Wielkość
przychodów ze
sprzedaży
nowych
produktów
wprowadzonych
do sprzedaży w
roku 2010
Wielkość
przychodów ze
sprzedaży
nowych
produktów
wprowadzonych
do sprzedaży w
roku 2009
Procent
przychodów
6.
7.
8.
9.
Odpowiedzi
a) 0-1
500 000PLN
b) 1 500 001 –
5 000 000PLN
c) 5 000 001PLN
i więcej
a)0-1 500 000PLN
b)1 500 001 – 5 000
000PLN
c)5 000 001PLN i więcej
a) 01 000 000PLN
b) 1 000 001-5
000 000PLN
c) 5 000 001PLN
i więcej
a)0-1 000 000PLN
b)1 000 001-5 000
000PLN
c)5 000 001PLN i więcej
a) Podobna
wielkość
b) Wzrost
c) Obniżenie
a)Podobna wielkość
b)Wzrost
c)Obniżenie
a)
b)
c)
a)
b)
c)
a)
b)
GPN-T 1
C
GPN-T 2
C
P1
BRAK
DANY
CH
P2
C
P3
B
B
C
A
C
B
B
C
BRAK
DANY
CH
C
B
B
C
A
C
B
B
B
BRAK
DANY
CH
C
A
B
C
B
B
A
0-5%
6%-10%
11% i więcej
C
A
B
A
C
0-5%
6%-10%
11% i więcej
C
A
A
A
C
0%-10%
11%-20%
C
B
A
B
A
17
10.
11.
przeznaczona na
badania nad
nowymi
produktami w
roku 2010
Procent
przychodów
przeznaczona na
badania nad
nowymi
produktami w
roku 2009
Koszt
ubezpieczeń
poniesiony w
2010 roku
12.
Koszt
ubezpieczeń
poniesiony w
2009 roku
13.
Kwota
pozyskanego
dofinansowania
z EU w 2010
roku
Kwota
pozyskanego
dofinansowania
z EU w 2009
roku
14.
c)
a)
b)
c)
a)
b)
c)
a)
b)
c)
a)
b)
c)
21% i więcej
0%-10%
11%-20%
21% i więcej
C
B
A
B
A
0-20 000PLN
20 001PLN –
50 000PLN
50 001PLN i
więcej
a)Podobny jak w
2010r.
b)Mniejsz
y niż w
2010r.
c)Większy
niż w
2010.
0 – 50 000PLN
50 001PLN –
200 000PLN
200 001PLN i
więcej
Jak wyżej
Więcej
niż w
2010r.
Mniej niż
2010r.
A
C
A
A
A
A
A
B
A
A
C
A
B
C
C
C
A
C
A
C
Źródło: Opracowanie własne.
Jak wskazują wyniki badań, jedynie jeden z podmiotów osiągał przychody i koszty w
wysokości mniejszej niż jeden milion. Na uwagę zasługuje fakt, iż P2 nie potrafił określić
swoich parametrów w tym zakresie za rak 2010. Zysk w okresie od 2008 do 2010 roku
rozpatrywany rocznie tylko w jednym wypadku miał tendencję wzrostową. Ten sam podmiot,
GPN-T1 uzyskał również w roku 2009 i 2010 przychody ze sprzedaży nowych produktów,
wprowadzonych do obrotu w tym okresie, powyżej 11% ogólnego wolumenu przychodów
sprzedaży. Porównywalne parametry w tym zakresie wykazał również podmiot P3.
Większość podmiotów przeznacza zauważalną cześć swoich przychodów na badania nad
nowymi produktami. Zdecydowany prym w tej kategorii wiedzie GPN-T1, a nieco niższe
parametry w tym zakresie odnotowano w GPN-2 i P2. Pozostałe podmioty przeznaczają na
badania nad nowymi produktami poniżej 10% swoich przychodów. Koszty ubezpieczeń w
badanych podmiotach w roku 2010 i 2009 stanowią w większości przypadków kwotę poniżej
20 000 PLN, a jedynie GPN-T 2 przeznaczał rocznie kwotę znacznie większą. Trzy podmioty
18
uzyskały we wskazanym okresie dofinansowanie z ze środków pomocowych Unii
Europejskiej, przekraczające 200 000 PLN.
9.Porównanie wyników badań zasadniczych
Analizie poddano przychody, koszty i procedury zarządzania poszczególnymi
przedsiębiorstwami. Punktowanej ocenie poddano każdą udzieloną odpowiedź, wskazując
jednocześnie możliwą do osiągnięcia maksymalną ilość punktów.
9.1.Charakterystyka przychodów
Tabela wskazuje zaznaczone odpowiedzi oraz punktację, jaka została za nie przyznana.
Tabela nr 5. Analiza przychodów.
L
p.
Pytania
1.
Procent
przychodów
generowany
przez
największego
odbiorcę
Procent
przychodów
generowany
przez trzech
największych
odbiorców
Ilość
produktów
przynoszących
przychody
Ilość odbiorców
głównego
produktu
Ilość odbiorców
trzech
najważniejszyc
h produktów
Ilość transakcji
odbywających
się na zasadzie
stałych umów o
współpracy
Procent
transakcji
sprzedaży
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Odpowiedzi
GPN
-T 1
a)
b)
c)
1%-10%
11%-25%
26% i
więcej
B
p GPN
k -T 2
t
1 B
p P1
k
t
1 A
p P2
k
t
1 B
p P3
k
t
1 A
p
k
t
2
a)
b)
c)
1%-30%
31%-50%
51% i
więcej
A
2 A
2 A
2 B
1 B
1
a)
b)
c)
1-3
4-10
11 i więcej
B
1 C
2 B
1 C
2 B
1
a)
b)
c)
a)
b)
c)
1-5
6-20
21 i więcej
1-10
11-30
31 i więcej
A
0 C
2 A
0 A
0 C
2
C
2 C
2 A
0 A
0 C
2
a)
b)
c)
1-10
11-30
31 i więcej
A
0 C
2 B
1 B
1 A
0
a)
b)
c)
0%
1%-10%
11% i
A
0 A
0 B
1 C
2 A
0
19
zabezpieczonych
gwarancjami
bankowymi lub
ubezpieczeniowymi
8. Procent
transakcji
sprzedaży przy
użyciu
akredytywy
9. Procent
transakcji,
gdzie płatność
odbywa się na
zasadzie
faktoringu
10. Procent
transakcji,
gdzie płatność
odbywa się w
obcej walucie
lub jest zależna
jej kursu
11. Wolumen
transakcji w
obcej walucie,
zabezpieczonych
ubezpieczeniem
od różnic
kursowych
12. Sposób
sprawdzania
wypłacalności
kontrahentów
więcej
a)
b)
c)
więcej
0%
1%-10%
11% i
A
0 A
0 A
0 A
0 A
0
a)
b)
c)
więcej
0%
1%-10%
11% i
A
0 A
0 A
0 A
0 A
0
a)
b)
c)
0%
1%-30%
31% i
więcej
B
x A
x A
x B
x A
x
a)
b)
c)
więcej
0%
1%-10%
11% i
A
0 A
0 A
0 A
0 A
0
Brak
sprawdzani
a
Procedura
wewnętrzn
a
Procedura
wewnętrzn
a i/lub
wywiadow
nie
gospodarcz
e
0-5%
6%-10%
11% i
więcej
B
1 B
1 B
1 A
0 A
0
B
1 A
2 A
2 A
2 A
2
a)
b)
c)
więcej
0-5%
6%-10%
11% i
A
2 A
2 A
2 A
2 A
2
a)
b)
c)
więcej
0%
1%-10%
11% i
A
0 C
2 B
1 B
1 B
1
a)
b)
c)
13. Wolumen
przychodów z
transakcji o
przeterminowan
ych
należnościach
powyżej 90 dni
14. Wolumen
przychodów,
gdzie
należności są
dochodzone na
drodze sądowej
15. Procent
przychodów
generowanych
przez
podwykonawców, w tym
samozatrudnienie
a)
b)
c)
20
Źródło: Opracowanie własne.
W przedmiotowym badaniu można była uzyskać maksymalnie 28 punktów, a jeżeli podmiot
nie odpowiedział na pytanie, przyznane zostało zero punktów. Najlepszy wynik uzyskał
GPN-T 2 i należy dodatkowo zaznaczyć przy tym, że reszta podmiotów nie osiągnęła 50%.
Wyniki zdobytej punktacji zostały przedstawione w tablicy nr 6.
Tablica nr 6. Wyniki punktacji analizy przychodów.
Punktacja
GPN-T 2
P1
Nr pytania
1
GPN-T 1
P2
P3
1
1
1
1
2
2
2
2
2
1
1
3
1
2
1
2
1
4
0
2
0
0
2
5
2
2
0
0
2
6
0
2
1
1
0
7
0
0
1
2
0
8
0
0
0
0
0
9
0
0
0
0
0
10
0
0
0
0
0
11
0
0
0
0
0
12
1
1
1
0
0
13
1
2
2
2
2
14
15
Razem
2
2
2
2
2
0
2
1
1
1
10
18
12
12
13
Źródło: Opracowanie własne.
9.2.Charakterystyka kosztów
Kolejna kategoria, która podlegała badaniu i ocenie punktowej, to koszty
funkcjonowania danego podmiotu. Odpowiedzi poszczególnych podmiotów zostały
zaprezentowane w poniższej tablicy:
21
Tablica nr 7. Analiza kosztów.
L
p.
Pytania
1.
Wolumen
miejsc
generujący 50%
kosztów
Procentowy
udział kosztów
stałych w
kosztach
całkowitych
Udziału
kosztów stałych
i zmiennych w
zależności od
sytuacji
gospodarki
regionu.
2.
3.
Odpowiedzi
a)
b)
c)
1-3
4-10
11-i więcej
C
p GPN
k -T 2
t
2 A
a)
b)
c)
1%-20%
21%-40%
41% i
więcej
B
x B
x A
x B
x B
x
a)
Brak
wpływu
Pod koniec
kryzysu
zwiększenie udziału
kosztów
stałych
W
początkowej fazie
załamania
gospodarki
zmniejsze=
nie udziału
kosztów
stałych
Agent
Broker
Różnie
A
0 A
0 A
0 -
0 A
0
-
0 A
1 A
1 A
1 A
1
a)
b)
c)
Ustna
Pisemna
Bez
umowy
-
0 -
0 -
0 -
0 B
0
a)
b)
c)
1-12
13-24
Beztermino
-wo
-
0 -
0 -
0 -
0 A
0
a)
Brak
pomocy
Konsultacje
Zastępcze
czynności i
konsultacje
-
0 C
0 -
0 A
0 B
1
a)
b)
c)
Konkurs
Z polecenia
Inny
-
x C
x C
x B
x B
x
a)
b)
Raz na rok
Doraźnie
-
0 A
1 A
1 C
0 C
0
b)
c)
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Rodzaj
pośrednika
ubezpieczeniowego
obsługującego
podmiot
Rodzaj umowy
zawarty z
pośrednikiem
ubezpieczeniowym na
obsługę
(dotyczy
obsługi przez
brokera)
Okres, na jaki
została zawarta
umowa z
pośrednikiem w
miesiącach
Sposób
świadczonej
pomocy przez
pośrednika
ubezpieczeniowego przy
powstaniu
szkody
Sposób
dobierania
pośrednika
ubezpieczeniowego
Częstotliwość
badania rynku
a)
b)
c)
b)
c)
GPN
-T 1
p P1
k
t
0 A
p P2
k
t
0 B
p P3
k
t
1 A
p
k
t
0
22
usług
pośrednictwa
ubezpieczeniow
ego
10. Sposób
określania
potrzeb w
zakresie
ubezpieczeń
c)
Nie jest
badany
a)
Własnymi
siłami np.
dział
księgowości lub
finansowy
Badanie za
pośrednictwem
agenta
Badanie za
pośrednictwem
brokera
Przed
zawarciem
każdej
umowy
Doraźnie
Zgodnie z
zaleceniem
pośrednika
Własnymi
silami
Korzystanie z
pośrednika
Różnie
Doraźnie
Przed
zawarciem
każdej
umowy
Regularnie
0
1-5
6 i więcej
-
0 A
0 B
1 B
1 A
0
-
0 B
1 B
1 B
1 B
1
C
x A
x A
x A
x A
x
A
0 A
0 A
0 A
0 C
2
A
0 B
1 B
1 B
1 B
1
0
1-5
6 i więcej
B
1 B
1 B
1 B
1 B
1
0
1-3
4 i więcej
B
1 A
0 C
2 B
1 A
0
0
1-3
4 i więcej
B
1 A
0 B
1 A
0 A
0
b)
c)
11. Częstotliwość
badania rynku
ubezpieczenio=
wego w
zakresie
koniecznym do
prowadzenia
działalności
12. Sposób
pozyskiwania
finansowania
zewnętrznego
(kredyty,
leasing)
13. Częstotliwość
badania rynku
usług
bankowych
dostępnych na
rynku
14. Ilość umów o
finansowanie
(kredyt,
leasing)
zawartych w
2010 roku
15. Ilość umów o
finansowanie
(kredyt,
leasing)
zawartych w
2009 roku
16. Ilość
konsultacji w
firmach
doradczych w
zakresie obsługi
funkcjonujących umów o
finansowanie
jak i w zakresie
pozyskania
finansowania w
2010 roku
17. Ilość
konsultacji w
firmach
doradczych w
a)
b)
c)
a)
b)
c)
a)
b)
c)
a)
b)
c)
a)
b)
c)
a)
b)
c)
a)
b)
c)
23
zakresie obsługi
funkcjonujących umów o
finansowanie
jak i w zakresie
pozyskania
finansowania w
2009 roku
18. Ilość umów o
dofinansowanie
ze środków EU
w ostatnich 3
latach
19. Sposób
rozpoznania
możliwości
dofinansowania
z EU
a)
b)
c)
0
1-3
4 i więcej
B
1 A
0 B
1 C
2 C
2
a)
Własnymi
siłami
Konsultacje i
zlecenia od
podmiotów
zewnętrznych
Temat nie
jest
rozpoznawany
0-5
6-10
11-i więcej
B
2 B
2 -
0 A
1 A
1
A
x C
x A
x B
x C
x
Decyduje
cena
Decyduje
przygotowa
nie
podmiotu
do
wykonania
usługi i
cena
Temat nie
jest
precyzyjnie
uregulowany
Umowa
Umowa i
zapisy o
posiadaniu
odpowiednich
ubezpieczeń
Temat nie
uregulowany
Pracownicy
etatowi
obsługujący dany
projekt
B
2 B
2 B
2 B
2 B
2
B
2 A
1 A
1 A
1 A
1
B
1 B
1 B
1 A
0 A
0
b)
c)
20. Ilość
aktualnych
umów z
podmiotami
świadczącymi
usługi
obsługowe
(serwisy
techniczne,
sprzątanie itp.)
21. Sposób oceny i
weryfikacji
podmiotów
świadczących
usługi
a)
b)
c)
a)
b)
c)
22. Sposób
zabezpieczenia
się w zakresie
należytego
wykonania
usług przez
podmioty
zewnętrzne
a)
b)
c)
23. Osoby
dokonujące
weryfikacji
umowy o
współpracy
a)
24
(świadczenie
usług przez
podmioty
zewnętrzne)
Jak wyżej i
prawnik
c) Jak wyżej i
osoba
odpowiedzialna za
zarządzanie
ryzykiem
a)Pracownicy etatowi
obsługujący dany
projekt
b)Jak wyżej i
prawnik
c)Jak wyżej i osoba
odpowiedzialna za
zarządzanie
ryzykiem, w tym
pośrednik
ubezpieczeniowy
a) Cena
b) Cena i
odpowiednie
zaproponowane
procedury
c) Jak wyżej
plus
doświadcze
-nie i
posiadane
umowy
ubezpiecze
-nia
a) Bez
znaczenia
b) Nie wielki
c) Znaczący
b)
24. Osoba lub
osoby
dokonujące
oceny umów
ubezpieczenia
odpowiedzialno
-ści cywilnej
przedkładanej
przez
świadczących
usługi to
25. Najważniejsze
czynniki
decydujące o
wyborze osoby
świadczącej
usługi
26. Stopień w
jakim wielkość
podmiotu
świadczącego
usługi ma
wpływ na jego
wybór
B
1 B
1 B
1 A
0 A
0
C
2 C
2 B
1 B
1 B
1
C
2 B
1 B
1 A
0 A
0
Źródło: Opracowanie własne.
W badaniu kosztów każdy z podmiotów mógł osiągnąć maksymalnie 44 punkty, w przypadku
braku odpowiedzi na pytanie przyznawano zero. Najlepszy osiągnięty wynik to 18 punktów.
Istotne jest jednak, że żaden z badanych podmiotów nie zbliżył się do 50% możliwej do
uzyskania oceny. Tablica nr 8 prezentuje szczegóły wyników.
Tablica nr 8. Wyniki punktacji analizy kosztów.
Punktacja
Nr pytania
GPN-T 1
GPN-T 2
P1
P2
P3
1
2
0
0
1
0
2
0
0
0
0
0
25
3
0
0
0
0
0
4
0
1
1
1
1
5
0
0
0
0
0
6
0
0
0
0
0
7
0
0
0
0
1
8
0
0
0
0
0
9
0
1
1
0
0
10
0
0
1
1
0
11
0
1
1
1
1
12
0
x
0
0
0
13
0
0
0
0
2
14
0
1
1
1
1
15
1
1
1
1
1
16
1
0
2
1
0
17
1
0
1
0
0
18
1
0
1
2
2
19
2
2
0
1
1
20
0
0
0
0
0
21
2
2
2
2
2
22
2
1
1
1
1
23
1
1
1
0
0
24
1
1
1
0
0
25
26
Razem
2
2
1
1
1
2
1
1
0
0
18
15
17
14
14
Źródło: Opracowanie własne.
9.3.Charakterystyka procedur zarządzania
Na łamach rozdziału dokonano oceny odpowiedzi, udzielonych w kwestii procedur
związanych z zarządzaniem, o co zapytany został każdy z podmiotów biorących udział w
badaniu. Zebrane odpowiedzi i punktacja zostały zaprezentowane w tablicy nr 9, która została
zaprezentowana poniżej.
Tablica nr 9. Analiza procedur zarządzania.
L
p.
Pytania
1.
Umiejscowienie
komórki
controllingu w
Odpowiedzi
a)
b)
Brak
W ramach
działu
GP
N-T
1
C
p
k
t
2
GP
N-T
2
B
p
k
t
1
P
1
B
p
k
t
1
P
2
A
p
k
t
0
P
3
C
p
k
t
2
26
strukturze
organizacyjnej
c)
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Umiejscowienie
komórki
zarządzania
ryzykiem w
strukturze
organizacyjnej
Osoba
odpowiedzialna
za obsługę
umów o
finansowanie
działa w
ramach działu
Osoba
odpowiedzialna
za obsługę
umów
ubezpieczenia
po stronie
przedsiębiorstw
a działa w
ramach działu
Sposób
działania
pracowników w
sytuacji
kryzysowej pod
względem
zasilania w
media
Sposób
działania w
sytuacji
kryzysowej w
zakresie
dotyczącym
lokalu,
budynku,
nieruchomości
(pożar,
katastrofa
budowlana,
zalanie itp.)
Sposób
działania w
sytuacji
kradzieży,
włamania,
dewastacji
mienia
Sposób
działania w
sytuacji
wystąpienia
zdarzenia
mogącego
spowodować
konieczność
zgłoszenia
szkody w
zakładzie
ubezpieczeniow
finansowego lub
księgowości
Bezpośrednio
pod zarządem
a)Brak
b)W ramach działu
finansowego lub
księgowości
c)Bezpośrednio pod
zarządem
a)Księgowości
b)Nie ma dedykowanej
osoby
c)Zarządzania ryzykiem
C
2
C
2
B
0
A
0
A
0
B
0
C
2
A
1
A
1
A
1
Księgowości
Nie ma
dedykowanej
osoby
Zarządzania
ryzykiem
B
0
C
2
A
B
C
0
A
1
A
1
Procedura
Zgodnie z
doraźnymi
decyzjami
zarządu
Temat nie jest
uregulowany
B
1
A
2
B
1
C
0
C
0
a)Procedura
b)Zgodnie z doraźnymi
decyzjami zarządu
c)Temat nie jest
uregulowany
B
1
A
2
B
1
B
1
C
0
a)Procedura
b)Zgodnie z doraźnymi
decyzjami zarządu
c)Temat nie jest
uregulowany
B
1
A
2
B
1
B
1
C
0
a)Procedura
b)Zgodnie z doraźnymi
decyzjami zarządu
c)Różnie
B
1
C
0
A
2
A
2
C
0
a)
b)
c)
a)
b)
c)
27
9.
10.
11.
12.
13.
14.
ym
Sposób
działania w
sytuacji
zauważenia
pożaru
Sposób
działania
zarządu i
innych
decydentów w
sytuacji
odbywania
dalekich
podróży paru
osób
jednocześnie
Sposób
działania
przedsiębiorstw
a w sytuacji
niedyspozycji
zarządów
(nagła choroba,
wypadek, zgon)
Ilość ćwiczeń
pracowników w
sytuacji
awaryjnej, nie
dotyczy alarmu
pożarowego
Sposób
przekazywania
wiedzy nowym
pracownikom w
zakresie
zachowania się
w sytuacji
awaryjnej,
kryzysowej
Sposób
wykonywania
badania w
zakresie
bezpieczeństwa
energetycznego
przedsiębiorstwa
a)Procedura
b)Zgodnie z decyzjami
zarządu
c)Temat nie jest
uregulowany
a) Brak
wytycznych
b) Jedna osoba z
zarządu zawsze
pozostaje na
miejscu
c) Podróż różnymi
pojazdami
B
1
A
2
B
1
A
2
C
0
A
0
C
1
B
2
A
0
B
2
a)
b)
Procedura
Temat nie jest
uregulowany
A
2
B
0
B
0
A
2
B
0
a)
b)
c)
Raz na rok
Doraźnie
Brak ćwiczeń
B
1
A
2
C
0
C
0
A
2
a)
Szkolenie BHP i
ppoż.
Jak wyżej i
szkolenie z
procedur
Jak wyżej i
ćwiczenia
B
1
B
1
A
0
A
0
A
0
Brak badania
Własnymi
siłami
Audyt
zewnętrznego
podmiotu
B
1
A
0
B
1
A
0
A
0
b)
c)
a)
b)
c)
Źródło: Opracowanie własne.
W badaniu kosztów można było uzyskać 28 punktów. Najlepszy wynik osiągnął podmiot
GPN-T 2 drugie miejsce zajął GPN-T1. Szczegóły punktacji zostały zaprezentowane w
tablicy nr 10.
28
Tablica nr 10. Wyniki punktacji analizy procedur zarządzania.
Nr
pytania
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
Razem
Punktacja
GPN-T 1
GPN-T 2
P1
P2
P3
2
1
1
0
2
2
2
0
0
0
0
2
1
1
1
0
2
0
1
1
1
2
1
0
0
1
2
1
1
0
1
2
1
1
0
1
0
2
2
0
1
2
1
2
0
0
1
2
0
2
2
0
0
2
0
1
2
0
0
2
1
1
0
0
0
1
0
1
0
0
14
19
11
10
8
Źródło: Opracowanie własne.
9.4.Podsumowanie
W trakcie całego badania podmioty biorące w nim udział miały możliwość uzyskania
maksymalnej liczby stu punktów. W rankingu zdecydowanie najlepiej wypadły podmioty
działające na terenie GPN-T. Na pierwszym miejscu uplasował się GPN-T 2, tuż za nim, na
drugiej pozycji znalazł się GPN-T 1. Szczegóły łącznej punktacji zostały przedstawione w
poniższej tablicy.
Tablica nr 11. Łączne wyniki uzyskanej punktacji.
Maksymalna
ilość
punktów do
uzyskania
Punktacja
Badany czynnik
Analiza
przychodów
Analiza kosztów
Analiza procedur
Razem
GPN-T 1
GPN-T 2
P1
P2
P3
X
10
18
14
42
18
15
19
52
12
17
11
40
12
14
10
36
13
14
8
35
28
44
28
100
Źródło: Opracowanie własne.
29
Należy zaznaczyć, że tylko jeden z badanych podmiotów uzyskał powyżej połowy możliwych
do zdobycia punktów. Najsłabsza ocena to zaledwie 35%, czyli nieco powyżej jednej trzeciej.
Warto zauważyć, że wszystkie uzyskane wyniki są dalekie od wartości modelowych.
10. Podsumowanie badania
Pierwsza część badania miała charakter opisowy i dzięki temu przyniosła wiele
istotnych i oraz bardzo interesujących informacji. Wszystkie podmioty, które wzięły udział w
badaniu, to poważne przedsiębiorstwa działające w oparciu o Kodeks Handlowy. Nie da się
ukryć, że takie nastawienie do prowadzonej działalności świadczy o profesjonalizmie danych
przedsiębiorców. Podmioty działające w GPN-T wyróżnią się na tle konkurencji posiadanymi
oddziałami, co zdecydowanie wskazuje na prowadzenie działalności na większą skalę.
Kolejną pozytywną wiadomością jest kwestia niskiej rotacji kadr, co zdecydowanie odbiega
od współczesnych trendów rynku. Świadczy to również o dostrzeganiu przez zarządy
badanych podmiotów wartości, jaką stanowią lojalni pracownicy. Podejście do kadry
pracowniczej potwierdza również szczątkowe zjawisko wręczania wypowiedzeń przez
pracodawców.
Kolejna grupa wskaźników, dotycząca zarządzania kadrami w kwestii dedykowanych
zakresów obowiązków pokazuje ponownie, iż podmioty działające w GPN-T są lepiej
zarządzane niż podmioty w innych tego typu instytucjach. Część badania dotycząca
podstawowych danych finansowych wypada również korzystniej w przypadku podmiotów
działających w GPN-T. Dzieję się tak m.in. dlatego, że podmioty te przeznaczają znacznie
więcej środków na badania nad nowymi produktami, a tym samym osiągają ze sprzedaży tych
produktów większe przychody. Jeśli chodzi o źródła finansowania, na szczególną uwagę –
tym razem jednak w kategorii negatywnej, zasługuje fakt, iż jeden z podmiotów nie podał
danych finansowych na rok 2010. Kolejny wskaźnik, dotyczący wolumenu zakupu
ubezpieczeń świadczy o niskiej świadomości w tym zakresie, a odnosi się to do wszystkich
podmiotów oprócz GPN-T 2. Przy obrotach sięgających milionów złotych wolumen ten
winien być przynajmniej dwu lub trzykrotnie większy.
Jeśli chodzi o część badania, w ramach której można było uzyskać punkty za udzieloną
odpowiedź, wypadło znacznie gorzej. Podmioty działające w GPN-T wypadły zdecydowanie
lepiej niż pozostałe, jednak maksymalny wynik osiągnął 52% i można traktować to jako
ocenę słabą. Poniższy wykres obrazuje uzyskane wynik w formie graficznej.
30
Wykres nr 1. Prezentacja uzyskanych wyników
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Analiza procedur
Analiza kosztów
Analiza przychodów
Źródło: Opracowanie własne.
Rozpiętość między najlepszym a najgorszym wynikiem wynosiła siedemnaście
punktów procentowych, co należy rozpatrywać w kategorii znaczących różnic. Dodatkowo
najsłabszy podmiot otrzymał zaledwie jedną trzecią możliwej punktacji.
11. Zalecenia i wnioski
Z przeprowadzonego badania wynika, że niestety podmioty działające w ramach parków
technologicznych posiadają małą wiedzę w zakresie zarządzania ryzykiem. Szczególnie jest
to widoczne w kategoriach ograniczania negatywnych skutków ryzyka prowadzenia
działalności gospodarczej. Należy zaznaczyć, że istnieją pomocne w tej kwestii narzędzia,
które można pogrupować np. według następujących obszarów:
1. Narzędzia z obszaru kształtowania przychodów przedsiębiorstwa;
2. Narzędzia z zakresu kosztów przedsiębiorstwa;
3. Narzędzia z zakresu procedur zarządzania przedsiębiorstwem.
Jeżeli chodzi o narzędzia z obszaru zarządzania przychodami, to, jako podstawowy
postulat dla omawianej grupy przedsiębiorstw, można wskazać dywersyfikację źródeł tych
31
przychodów. Dywersyfikacja struktury przychodów winna być prowadzona zarówno w
układzie poziomym, jaki również w układzie pionowym. Pierwszy z nich można potraktować
np. w kategorii przychodów z poszczególnych grup towarowych. Jako płaszczyznę pionową
można wskazać poszczególne umowy, które generują przychody w ramach wyżej
wymienionych grup towarowych.
Drugim, równie istotnym narzędziem, mogą być procedury monitoringu podmiotów, na
rzecz których mają być i są świadczone usługi. Taki monitoring usługobiorców pozwala na
stosunkowo wczesne rozpoznanie narastających problemów w kwestii płynności u
zleceniodawców, pozwala też przewidzieć ich ewentualną niewypłacalność. W razie
wątpliwości co do wypłacalności danego podmiotu, można również wykorzystać nowoczesne
narzędzia typu factoring lub akredytywa.
Kolejnym
ważnym
elementem
jest
wykorzystanie
nowoczesnych
produktów
ubezpieczeniowych przy obsłudze trudnych i ryzykownych kontraktów. Do takich produktów
należą m. in. ubezpieczenia od różnic kursowych czy utraty zysku.
W grupie narzędzi o charakterze kosztowym, na pierwszy plan wysuwa się potrzeba
bieżącej i ciągłej identyfikacji oraz analizy kosztów. Bieżące śledzenie struktury kosztów
pozwala na jej odpowiednią modyfikacje. Należy pamiętać, że przy wzroście gospodarczym
korzystniej jest ponosić duże koszty stałe, związane z posiadaniem większej ilości środków
trwałych, generujących przychody i małe zmienne. Większy potencjał gwarantuje większą
zdolność do wykonania usługi i oczywiście większe przychody. Przy recesji sytuacja winna
być odwrotna. Pozwala to na szybką reakcje na wszelkie zmiany rynkowe, co w sytuacji
kryzysu może decydować o przetrwaniu przedsiębiorstwa.
Ważnym elementem jest również wykorzystanie w sposób przemyślany pośredników
ubezpieczeniowych, co pozwala na otrzymanie bez żadnych opłat wiadomości o rynku
ubezpieczeń. Wystarczy rozpisać konkurs na brokera ubezpieczeniowego xiii - najlepiej na
usługi świadczone w określonym czasie, a ten dostając zlecenie na przygotowanie
kompleksowego programu, zaproponuje zbadanie rynku i przedstawi wszystkie możliwe
warianty ubezpieczeń bez żadnych kosztów.
Podobnie jak w kwestii ubezpieczeń, również takie działanie warto zlecić zawodowym
pośrednikom. Zlecenie na obsługę w zakresie przygotowania kompleksowego programu,
zalecone na określony czas, pozwala na otrzymanie profesjonalnego badania rynku. W takiej
sytuacji bardzo często można zaoszczędzić nawet na oprocentowaniu przy prostym produkcie,
jakim jest kredyt w rachunku bieżącym. Aktualnie rozbieżności dotyczące oprocentowania
32
kredytu w ofertach dostępnych na rynku wynoszą nawet 10% w skali roku. Podobnie jest z
wykorzystywaniem zawodowych pośredników przy pozyskiwaniu wsparcia pomocowego z
Unii Europejskiej. Na rynku istnieją wyspecjalizowane podmioty, które są w stanie
zaproponować taką obsługę, a ich wynagrodzenie stanowi w takim wypadku procent od
uzyskanych środków. Odpowiednia umowa może zagwarantować otrzymanie badania rynku
w danym okresie.
Bardzo często niedocenianym narzędziem jest procedura oceny podmiotów świadczących
usługi pod kątem wiarygodności i wypłacalności. Oczywiście można powiedzieć, że
wypłacalność nie jest w tym wypadku istota, ponieważ to zlecający usługę płaci. Dzieje się
tak w przypadku, jeżeli nie bierze się pod uwagę ewentualnej szkody, jaką może wyrządzić
usługodawca. Praktyka życia gospodarczego pokazuje, iż zdarzają się sytuację, kiedy
pracownik serwisu przez swój błąd blokuje system informatyczny np. na dwa dni. Starty w
takim wypadku mogą sięgać setek tysięcy, nie mówiąc o roszczeniach z tytułu niewłaściwego
wykonania umowy czy kar umownych. Żaden podmiot nie powinien świadczyć usług bez
zapewnienia sobie solidnego zabezpieczenia finansowego czy polisy OC działalności z
odpowiednimi limitami i zakresem odpowiedzialności.
W grupie narzędzi z zakresu procedur zarządzania przedsiębiorstwem, najistotniejsze jest
umieszczenie w strukturze organizacyjnej podmiotu suwerennej komórki zarządzania
ryzykiem. Dodatkowo należy przydzielić jej zadania, które winny być oparte na trzech
wymienionych wcześniej grupach ryzyka. Komórka ta winna aktywnie uczestniczyć w życiu
przedsiębiorstwa i ponosić odpowiedzialność za m. in. precyzowanie roszczeń w przypadku
wystąpienia szkody. W takiej sytuacji bardzo często wydatki towarzyszą od momentu
powstania samej szkody aż do jej naprawienia. Nawet najprostsza szkoda komunikacyjna
niesie ze sobą nie tylko fakturę za naprawę czy holowanie samochodu. Jeżeli do uszkodzenia
samochodu doszło z winny innej osoby i znane są jej dane, to roszczenia mogą zostać
rozszerzone o koszty przeładunku towaru czy kary umownej za spóźnienie, koszty osobowe
zawiązane z koniecznym działaniem na miejscu zdarzenia, koszty wynajmu zastępczego
środka transportu, jak i finansowe następstwa danego zdarzenia.
Kolejnym ważnym narzędzie z tej grupy są opracowane i przetestowane procedury na
wypadek sytuacji awaryjnych lub kryzysowych. Istotna jest umiejętność przewidywania i
oszacowania wszelkich niestandardowych zjawisk, które mogą mieć wpływ na bieżące
działania podmiotu. W takiej sytuacji warto opracować procedury, które nazywane są często
awaryjnymi czy kryzysowymi i pozwalają na działanie organizacji bez zatrzymania w
33
oczekiwaniu na decyzje w kwestii dalszych działań. Same procedury dają już bardzo wiele,
jednak dopiero ćwiczenia pozwalają na sprawne i optymalne działanie.
Oczywiście powyższe wskazania nie dają całkowitej gwarancji uniknięcia sytuacji
kryzysowej czy złagodzenia jej skutków, mogą jednak w sposób znaczący wpłynąć na
poprawę funkcjonowania podmiotu, a zwłaszcza na jego stabilny i bezpieczny rozwój.
Lekarstwem na obecny stan rzeczy może być cykl szkoleń czy konferencji, propagujących
ten
element
zarządzania.
Dodatkowo
naturalnym
następstwem
wydaje
się
być
przeprowadzenie kolejnego badania. Warto, aby zostało ono zrealizowane po szkoleniach z
wiedzy w danym zakresie, a najlepsze rezultaty mogłoby przynieść cykliczne powtarzanie
takiego działania.
34
Literatura:
1. Borkowski P., Ryzyko w działalności przedsiębiorstw, UG, Gdańsk 2008.
2. Friedman M., Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, PWN, Warszawa 1985.
3. Grabowski L., Rutkowski I., Wrzosek W., Marketing, PWE, Warszawa 1998.
4. Jajuga K., Zarządzanie ryzykiem, PWN, Warszawa 2007.
5. Kaczmarczyk S., Badania marketingowe, PWE, Warszawa 2003.
6. Kaczmarek T.T., Ćwiek G., Ryzyko kryzysu a ciągłość działania, Difin S.A., Warszawa
2009.
7. Malthus T. R., Prawo ludności, przekł. K. Stein, PWN, Warszawa 1925.
8. Marks K., Engles F., Dzieła wybrane, Książka i Wiedza, Warszawa 1960.
9. Mendelson L., Teoria i historia kryzysów i cykli ekonomicznych, PWN, Warszawa 1959.
10. Pilitowski B., Komercjaliacja innowacji, Wydawnictwo Cursor, Warszawa 2010.
11. Pelle D., Bober M., Lis M., Parki technologiczne jako instrument polityki wspierania
innowacji dyfuzji wiedzy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2008.
12. Rucińska D., Cykle gospodarcze w transporcie, wyd. UG, Gdańsk 1992.
13. Sangowski T., Vademecum ubezpieczeń gospodarczych, SAGA, Poznań 1999.
14. Say J.B., Traktat o ekonomii politycznej, PWN, Warszawa 1960.
35
i
L. Mendelson, Teoria i historia kryzysów i cykli ekonomicznych, PWN, Warszawa 1959.
ii
J.B. Say, Traktat o ekonomii politycznej, PWN, Warszawa 1960.
iii
T. R. Malthus, Prawo ludności, przekład K. Stein, PWN, Warszawa 1925.
iv
K. Marks, F. Engles, Dzieła wybrane, Książka i Wiedza, Warszawa 1960.
v
J.M. Keynes, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, PWN, Warszawa 2003.
vi M. Friedman, Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza, PWN, Warszawa 1985
vii
http://www.trojmiasto.pl/wiadomosci/ThyssenKrupp-po-cichu-wycofuje-sie-z-Gdanska-
n37099.html
viii
D.Pelle, M.Bober, M.Lis, Parki technologiczne jako instrument polityki wspierania
innowacji i dyfuzji wiedzy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2008, s.6.
ix
Klastry to nic innego, jak występujące w strukturze gospodarki skupiska danej działalności
gospodarczej.
x
B.Pilitowski, Komercjaliacja innowacji, Wydawnictwo Cursor, Warszawa 2010
xi
D.Pelle, M.Bober, M.Lis, Parki technologiczne jako instrument polityki wspierania
innowacji i dyfuzji wiedzy, Instytut Badań Strukturalnych, Warszawa 2008, s. 23.
xi
Miejsce, w którym można za opłatą korzystać z infrastruktury biurowej, np. sal
konferencyjnych, sekretariatu czy urządzeń biurowych. W tego typu miejscu istnieje również
możliwość zarejestrowania siedziby podmiotu .
xi
Miejsce, w którym można za opłatą korzystać z infrastruktury biurowej, np. sal
konferencyjnych, sekretariatu czy urządzeń biurowych. W tego typu miejscu istnieje również
możliwość zarejestrowania siedziby podmiotu .
xi
Broker ubezpieczeniowy – pośrednik ubezpieczeniowy, działający na mocy upoważnienia
osoby, która ma zamiar zawrzeć umowę ubezpieczenia z zakładem ubezpieczeniowym.
xi
Broker ubezpieczeniowy – pośrednik ubezpieczeniowy, działający na mocy upoważnienia
osoby, która ma zamiar zawrzeć umowę ubezpieczenia z zakładem ubezpieczeniowym.
xi
Broker ubezpieczeniowy – pośrednik ubezpieczeniowy, działający na mocy upoważnienia
osoby, która ma zamiar zawrzeć umowę ubezpieczenia z zakładem ubezpieczeniowym.
36
Załącznik nr 1
Podmiot GPN-T 1
37
Załącznik nr 2
Podmiot GPN-T 2
38
Załącznik nr 3
Podmiot P1
39
Załącznik nr 4
Podmiot P2
40
Załącznik nr 5
Podmiot P3
41