wymag przyroda sp
Transkrypt
wymag przyroda sp
Przyroda Klasa 4 Wymagania podstawowe Uczeń zna pojęcia: krajobraz, widnokrąg, plan, mapa, skala, legenda, pogoda, zarazki, rozmnażanie płciowe, zapłodnienie, ciąża, metal, skała, gleba, wysokość nad poziom morza, środowisko, las, łańcuch pokarmowy, ściek, park narodowy. Uczeń wymienia nazwy: swojego miasta wojewódzkiego, siedziby swojej gminy, zawodów najczęściej wykonywanych w swojej miejscowości, stanów skupienia materii, głównych składników powietrza, podstawowych surowców energetycznych, czynników i przedmiotów niezbędnych oraz ułatwiających życie człowieka, składników pokarmowych, najczęściej spotykanych chorób zakaźnych, komórek rozrodczych człowieka, głównych miast Polski, polskich gór, pięter roślinnych w górach, warstw spotykanych w lesie, „naszego” morza. Uczeń rozróżnia: cztery podstawowe kierunki geograficzne, rodzaje opadów atmosfe-rycznych, popularne rośliny żywieniowe , sposoby zwalczania chorób zakaźnych, rodzaje rzeźb terenu, pospolite rośliny i zwierzęta polne i leśne, rodzaje wód powierzchniowych, organizmy wodne i lądowe, sposoby ochrony przyrody. Uczeń odróżnia: pogodę od klimatu, krajobraz miejski i wiejski, krajobraz rolniczy i przemysłowy, pokarmy pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, jajorodność i żyworodność, pojęcia płci męskiej i żeńskiej, odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody, łowiectwo i kłusownictwo. Uczeń potrafi: przeprowadzić obserwację wg instrukcji nauczyciela, wskazać na mapie cztery podstawowe kierunki geograficzne, wskazać na mapie Polski swoje województwo, wskazać na mapie Europy położenie Polski, określić kierunek skąd wieje wiatr, wskazać przykłady negatywnych działań niszczących środowisko lokalne, uzasadnić konieczność mycia owoców i warzyw pod bieżącą wodą, wskazać drogi wnikania i rozprzestrzeniania się zarazków, sporządzić własny prawidłowy plan zajęć, wskazać zachowania zmierzające do zachowania higieny osobistej, wskazać na mapie Tatry, wskazać cechy przystosowawcze dwóch zwierząt do życia w różnych środowiskach lądowych, ułożyć trzy łańcuchy pokarmowe w środowisku lądowym i dwa w wodzie, wskazać cztery przystosowania ryb do życia w wodzie, podać przykłady wpływu człowieka na jakość wody. Uczeń posługuje się: prostymi przyrządami w celu dokonania obserwacji ( lupa, termometr ), kompasem celem ustalenia kierunku północnego, legendą mapy. Uczeń wie, że: Ziemia obraca się wokół własnej osi – w efekcie obserwujemy widomy ruch Słońca, istnieją trzy stany skupienia materii, mężczyzna zapładnia kobietę, lasy sprzyjają poprawie jakości środowiska, Polska ma wiele ciekawych regionów turystycznych chętnie odwiedzanych także przez cudzoziemców. Uczeń wyjaśnia: treść legendy w mapach podręcznikowych, znaczenie wody dla życia organizmów, pojęcia: parowanie, skraplanie, wrzenie, zamarzanie; zasady bezpiecznego zachowania się podczas burzy, wpływ sezonowych zmian pogody na przyrodę ożywioną, jak należy zachować się w wypadku powodzi, rolę pokarmu i czystego powietrza w utrzymaniu zdrowia, ujemny wpływ hałasu na zdrowie człowieka, główne zasady właściwego żywienia, skutki nadużywania alkoholu i palenia papierosów dla zdrowia człowieka, sens rozmnażania się, potrzebę ścisłego przestrzegania higieny w okresie dojrzewania, wpływ ścieków komunalnych i nawozów na stan zbiorników wodnych, obieg wody w przyrodzie, jak należy zachować się w wypadku powodzi, sens ochrony środowiska, konieczność rekultywacji zdegradowanych terenów, wpływ lasu na okolicę, potrzebę sadzenia większej ilości drzew, sposoby właściwego zachowania się w lesie i na obszarach chronionych. Uczeń poczuwa się do: przynależności do społeczności lokalnej i narodu, współodpowiedzialności za stan lokalnego środowiska, uczestnictwa w życiu rodziny, niesienia pomocy ludziom chorym i opuszczonym, opieki nad zwierzętami niezależnie od ich przydatności gospodarczej. Przyroda Klasa 4 Wymagania rozszerzające Uczeń zna pojęcia: szkic, korozja, wysokość względna, gamety, kopalina, biocenoza, barwy ochronne, plankton, rezerwat. Uczeń wymienia nazwy: województw sąsiednich, kilku metali i dwóch niemetali, głównych rzek i jezior w Polsce, głównych kierunków geograficznych, krajów sąsiadujących z Polską, dużych miast wzdłuż biegu Odry i Wisły, wielu roślin i zwierząt zamieszkujących pola i lasy, kilku roślin związanych ze środowiskiem wód słodkich, trzech ryb słodkowodnych i dwóch słonowodnych. Uczeń rozróżnia: podstawowe zjawiska atmosferyczne, popularne rośliny przemysłowe, sposoby rozprzestrzeniania się roślin, trzy strefy roślinności w wodach słodkich, sposoby rozprzestrzeniania się podanych w podręczniku chorób zakaźnych, narządy płciowe i pełnione przez nie funkcje , podstawowe typy krajobrazów Polski, źródła pospolitych zanieczyszczeń środowiska. Uczeń odróżnia: cechy środowisk lądowych i wodnych, żywność świeżą i przedato- waną, bezpieczne i niebezpieczne zachowania w kontaktach z chorymi na AIDS, metale i niemetale. Uczeń oblicza: zużycie wody w gospodarstwie. Uczeń ocenia: wpływ układu domów na kierunek i prędkość wiatru, swój tryb życia i jego wpływ na zdrowie, skutki działania ludzi na środowisko Przybyszówki. Uczeń potrafi: opisać cechy lokalnego krajobrazu, przedstawić trzy sposoby podróżowania różnymi środkami lokomocji posługując się mapą Polski, opisać krajobraz Tatr, podać przykłady wpływu martwych elementów przyrody na organizmy, wskazać na mapie Polski duże obszary leśne, zorganizować sobie w domu optymalne warunki uczenia się, systematycznie obserwować pogodę, odczytać główne cechy klimatu Polski z map temperatury powietrza i opadów, uzasadnić rolę poszczególnych składników pokarmowych, być asertywnym wobec picia alkoholu i palenia papierosów, werbalnie sprzeciwić się widząc działania degradujące środowisko. Uczeń opisuje: położenie Przybyszówki i województwa podkarpackiego w stosunku do innych województw i do granic Polski posługując się mapą, cechy lokalnego krajobrazu, właściwości materii w trzech stanach skupienia na przykładzie wody, skutki niewłaściwego żywienia, zmiany zachodzące u dziewcząt i chłopców w okresie dojrzewania, przystosowania czterech wybranych zwierząt do środowiska lądowego, znaczenie lasów w przyrodzie i w gospodarce człowieka, przystosowania ryb do pobierania pokarmu, cele i metody ochrony przyrody. Uczeń posługuje się: prostymi przyrządami w celu dokonania obserwacji ( probówka, zlewka, lejek, sączek ), skalą mapy przy pomocy nauczyciela, wzrokiem oceniając odległość i taśmą mierniczą mierząc odległość w terenie. Uczeń wie, że: rośliny są samożywne, a zwierzęta cudzożywne. Uczeń wyjaśnia: zależność między pogodą i działalnością człowieka, wpływ pogody na ludzi i ich otoczenie, sposoby zaopatrywania miast i wsi w wodę, znaczenie głównych miast Polski, sens konsumpcji dużej ilości warzyw i owoców, na czym polegają najczęstsze błędy żywieniowe, na co należy zwrócić uwagę podczas kupowania żywności, w zarysie gospodarkę wodną rośliny, jakie zagrożenia dla turystów stwarzają góry i zbiorniki wodne, znaczenie dżdżownic w poprawianiu struktury gleby, sens ochrony przyrody. Uczeń rozumie: przyczyny powstawania wiatru, co dzieje się z opadem po dotarciu do powierzchni gruntu, telewizyjną mapę pogody, pojęcie wymiany gazowej, dlaczego niektóre czynniki są niezbędne do życia, że niedożywienie oraz złe warunki sanitarne są głównymi przyczynami chorób zakaźnych, współodpowiedzialność rodziców za poczęcie i wychowania dzieci, wpływ przemysłu na poziom życia i jakość środowiska, konieczność oszczędzania wody, konieczność budowy oczyszczalni ścieków i przeciwdziałania wpuszczaniu ścieków do wód, wpływ człowieka na zasoby naturalne. Uczeń poczuwa się do: działań w swoim domu zmierzających do oszczędnego zużycia surowców, obowiązku ochrony każdej formy życia, pogłębiania więzi w obrębie rodziny. Przyroda Klasa 4 Wymagania uzupełniające Uczeń zna pojęcia: magnetyzm ziemski, konwekcja, zdrowa żywność, wegetarianizm, cykl miesięczny, minerał, pierwiastek, związek chemiczny, roślina zielna, bylina, sieć pokarmowa, pustynia tlenowa, klif, wybrzeże plażowe. Uczeń wymienia nazwy: pośrednich kierunków geograficznych, sąsiednich miast wojewódzkich, starych i nowych miast w województwie podkarpackim, większości metali i kilku niemetali, roślin wieloletnich i jednorocznych, trzech większych obszarów leśnych w Polsce, największego i najgłębszego polskiego jeziora, sześciu zwierząt słodkowodnych wyłączając ryby, czterech parków narodowych. Uczeń rozróżnia: właściwości głównych składników powietrza, różne rodzaje chmur, rodzaje dojrzałości występujące w rozwoju człowieka, rodzaje zabudowy, użytki rolne, warunki panujące w poszczególnych warstwach lasu, typy lasów kierując się ich składem gatunkowym. Uczeń odróżnia: warunki panujące w nasłonecznionych i zacienionych miejscach, choroby wirusowe i bakteryjne, formy gospodarowania ziemią w mieście i na wsi, środowiska słabo i silnie przekształcone przez człowieka. Uczeń oblicza: średnią dobową temperaturę, w przybliżeniu ilość odpadów we własnym domu. Uczeń ocenia: ocenia przydatność różnych źródeł wiedzy, wpływ swoich działań na środowisko lokalne, rolę szczepień ochronnych, przydatność różnych surowców mineralnych, wpływ środowiska ( klimat, podłoże, organizmy ) na warunki życia na lądzie, wpływ substancji szkodliwych na kondycję lasów, atrakcyjność turystyczną regionów górskich i nadmorskich. Uczeń opisuje: położenie Polski w Europie w stosunku do krajów sąsiednich i morza posługując się mapą, położenie Przybyszówki w stosunku do okolicznych wyróżników ( drogi, rzeki, linie kolejowe, siedziba gminy, większe miejscowości ), cechy krajobrazu województwa podkarpackiego, elementy krajobrazu innej miejscowości na podstawie źródeł pośrednich ( fotografie, filmy, mapy, przewodniki itp.), przebieg burzy, miejsca rozwoju zarodków roślinnych i zwierzęcych, przebieg rozwoju zarodkowego położenie i funkcje głównych miast Polski poznanych na lekcjach, glebę jako miejsce życia wielu organizmów i podłoże mające wielki wpływ na wysokość plonów, przystosowania różnych roślin do skrajnych warunków wilgotnościowych, skutki wycięcia lasu porastającego zbocze, przystosowania zwierząt do pobierania tlenu z wody, przystosowania trzech zwierząt do życia w wodach słodkich, jeden wybrany rezerwat przyrody. Uczeń potrafi: rejestrować wyniki obserwacji w formie opisu rysunków, szkiców terenowych, tabel, fotografii itp.; umiejętnie współpracować w grupie podczas zajęć terenowych i klasowych, wymienić zabytki oraz wielkie zakłady przemysłowe w województwie podkarpackim, podać związki między środowiskiem lokalnym a innymi regionami, podać propozycje działań dla dobra środowiska swojej wsi, przeprowadzić prosty wywiad, podać zasady przyrządzania jarzyn i owoców, podać sposoby po jakie sięgają rośliny i zwierzęta aby przetrwać suszę oraz zimę, udowodnić atrakcyjność turystyczną Tatr, wymienić sposoby ochrony środowiska przed skutkami zanieczyszczeń, porównać atrakcyjność krajoznawczo - turystyczną różnych obszarów Polski. Uczeń posługuje się: kompasem wyznaczając kierunki bezpośrednio w terenie i używając go do orientowania mapy, mapą i planem w celu określenia własnego położenia, skalą mapy, współrzędnymi skorowidzowymi, typowymi rodzajami map wykorzystując wszystkie składniki legend. Uczeń wyjaśnia: zależność wielkości powodzi od gospodarki człowieka, zróżnicowanie wymagań pokarmowych, pojęcia: samożywności i cudzożywności, przyczyny rozrywania sieci pokarmowych na dowolnych przykładach. Uczeń rozumie: zjawisko rozszerzalności cieplnej cieczy, zależności między zjawiskami atmosferycznymi, naturę zjawisk atmosferycznych, przyczyny dużego zróżnicowania sezonowych zmian pogody, współodpowiedzialność rodziców za poczęcie i wychowania dzieci, negatywne oddziaływanie intensywnego rolnictwa na środowisko i zdrowie człowieka, sposób powstawania złóż węgla, przyczyny utworzenia Tatrzańskiego Parku Narodowego, obieg materii w przyrodzie. Uczeń poczuwa się do: silnej więzi z środowiskiem wyrażanej osobistym stosunkiem do własnego otoczenia, propagowania kultury spożywania posiłków i higieny osobistej. Przyroda szkoła podstawowa Klasa 5 Wymagania podstawowe Uczeń zna pojęcia: równik, kontynent, ocean, morze, zatoka, wyspa, półwysep, dorzecze, wulkan, wyżyna, nizina, erozja wodna, koryto rzeki, mielizna, pojezierze, depresja, delta, step, tajga, tundra, infekcja, pleśń. Uczeń wymienia nazwy: drobin, kierunków geograficznych, kontynentów, oceanów, najwyższych szczytów Alp i Karpat, dwóch metali i dwóch niemetali, luźnych skał, najwyższego szczytu Himalajów, czterech substancji organicznych, zielonego barwnika roślin. Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie:, poszczególne oceany i kontynenty, trzy największe rzeki europejskie, Alpy i Karpaty, europejskie państwa basenu Morza Śródziemnego, Nizinę Mazowiecką, Morze Kaspijskie, Ganges, Nizinę Chińską, Himalaje. Uczeń odróżnia: stany skupienia materii, mieszaniny jednorodne i niejednorodne, biegun północny i południowy, półkule, cztery podstawowe kierunki, pojęcia wysokości względnej i bezwzględnej, piętra roślinne, metale i niemetale, sposób odżywiania się roślin i zwierząt, bakterie pożyteczne i szkodliwe, grzyby kapeluszowe blaszkowe i siatkowe, warunki życia w wodzie i na lądzie, zapylenie i zapłodnienie, części nadziemne i podziemne rośliny, system palowy i wiązkowy. Uczeń potrafi: orientacyjnie wyznaczyć kierunki w terenie, pokazać południki i równoleżniki na globusie, pokazać na mapie świata zasięg Europy, opisać podstawowe cechy krajobrazu Sudetów i Karpat, podać cechy żywego organizmu, wskazać kilka funkcji lasów, zrozumieć rolę bakterii w obiegu materii, podać warunki sprzyjające rozwojowi grzybów, wskazać miejsca występowania glonów, powiązać wytwarzanie nasion z powstaniem kwiatu, podać przykłady roślin wiatropylnych i wiatrosiewnych, podać przykłady przekształceń środowiska w kierunku terenów pozbawionych życia, wskazać kilka funkcji spełnianych przez rośliny. Uczeń posługuje się: globusem, mapą poziomicową do odczytania cech ukształtowania powierzchni, mikroskopem z pomocą nauczyciela. Uczeń wie, że: materia składa się z drobin, woda jest dobrym rozpuszczalnikiem wielu substancji, Kolumb odkrył Amerykę, Ziemia ma kształt lekko spłaszczonej kuli, oceany pokrywają ok. 2/3 powierzchni Ziemi, Alpy to najwyższe góry w Europie, procesy spalania są główną przyczyną zanieczyszczenia atmosfery, Himalaje są najwyższymi górami na świecie, organizmy żywe składają się z komórek, spożycie nieznanych grzybów może być przyczyną śmierci, nie wolno jeść żywności z obecnością pleśni, nie należy zimą stosować soli w sąsiedztwie roślinności, jesteśmy integralną częścią przyrody. Uczeń wyjaśnia: sposób zachowania się w górach sprzyjający środowisku i własnemu bezpieczeństwu, przyczyny powodzi na Nizinie Gangesu, jak należy zachować się by zapobiec zarażeniu się zarazkami i żywność uchronić przed zepsuciem, czym grozi brak higieny w utrzymaniu stóp, jakie są główne zadania spełniane przez poszczególne organy roślin nasiennych, sens rozmnażania się, przyczynę wypalania traw i skutki jakie niesie za sobą takie postępowanie. Uczeń poczuwa się do: naprawy szkód wyrządzonych środowisku, obowiązku właściwego zachowania się podczas grzybobrania, odpowiedzialności za estetykę swojego obejścia. Przyroda szkoła podstawowa Klasa 5 Wymagania rozszerzające Uczeń zna pojęcia: południk 0°, siatka geograficzna, dyfuzja, cieśnina, granica wiecznego śniegu, zlewisko, starorzecze, lodowiec, jęzor lodowcowy, głazy narzutowe, krater, góra wulkaniczna, popiół wulkaniczny, polder, less biosfera, pasożyt, utlenianie, grzybnia, symbioza, glony, torf. Uczeń wymienia nazwy: symboli chemicznych wody i dwutlenku węgla, sześciu dopływów Wisły, czterech substancji organicznych, zielonego barwnika roślin, większych rzek, kilku największych wysp, mórz obmywających Europę, kilku substancji skażających atmosferę, głównych roślin uprawianych na nizinie Gangesu i Nizinie Chińskiej, kilku grzybów saprofitów i kilku pasożytów. Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: większe góry w Polsce, Pojezierze Fińskie, Holandię, wyżyny i niziny polskie, wielkie rzeki wypływające z Tybetu, większe morza i wyspy europejskie, dwa europejskie wulkany, pięć najdłuższych rzek w Azji. Uczeń odróżnia: przemiany fizyczne i chemiczne, bazalt od wapienia, na ilustracjach podstawowe formy krasowe, porosty od mchów, formy roślin nasiennych, długość i szerokość geograficzną, substancje organiczne i nieorganiczne, samożywność i cudzożywność części optyczne i mechaniczne mikroskopu, saprofity i pasożyty, pospolite rośliny iglaste. Uczeń oblicza: wysokości względne, odległości, Uczeń ocenia: wpływ miasta na rozwój okolicznego rolnictwa, przydatność jogurtów i kefirów a także zsiadłego mleka po przyjęciu antybiotyków, korzyści dla komponentów w poroście. Uczeń potrafi: wykonać i opisać proste doświadczenie przyrodnicze, zademonstrować rozdzielenie mieszaniny na składniki, podać współrzędne punktu i obszaru posługując się mapą i globusem, odszukać położenie Polski na globusie i mapie świata, zlokalizować położenie Wyżyny Krakowsko - Częstochowskiej, czytać mapę gęstości zaludnienia, wskazać granice Azji wymienić kilka sposobów zapobiegania zanieczyszczeniu środowiska przez przemysł wytłumaczyć jak wygląda i jak jest zbudowana dowolna komórka, wyhodować pleśń, wskazać miejsca występowania oraz mchów i paprotników a także podać ich znaczenie w przyrodzie, podzielić kwiat na części i nazwać je, podać długość równika, wyznaczyć kierunki w terenie, na mapach, planach i na globusie; odczytać za pomocą globusa i map współrzędne geograficzne danego punktu na Ziemi, porównywać poznane krajobrazy uzasadnić konieczność ochrony wszystkich grzybów, dbać o rośliny kwiatowe. Uczeń opisuje: wkład wielkich odkrywców w poznanie Ziemi, drogę jaką pokonuje woda po opadach w Przybyszówce, atrakcyjność turystyczną polskich gór i Alp, własności metali, cechy klimatu śródziemnomorskiego, sposoby regulacji rzeki i ochrony przed powodzią, elementy i cechy doliny rzeki nizinnej, krajobraz polodowcowy, klimat monsunowy, problemy turystyki wysokogórskiej, zachowanie się białka w obecności wody i wysokiej temperatury, sposób odżywiania się grzybów, przystosowania roślin nagonasiennych do życia na lądzie. Uczeń posługuje się: mapami krajobrazowymi i gospodarczymi, kompasem, mapą poziomicową i hipsometryczną odczytując wysokości i określając cechy ukształtowania powierzchni. Uczeń wie, że: cząsteczki składają się z atomów, fotosynteza jest procesem wykorzystywanym przez rośliny do odżywiania się, wirusy i bakterie chorobotwórcze to zarazki, obecność porostów świadczy o czystości powietrza, nawozy spływające z pól powodują zakwity wód. Uczeń wyjaśnia: proces rozpuszczania się, jak uniknąć zagrożeń podczas wybuchu wulkanu i trzęsienia ziemi, na czym polega atrakcyjność turystyczna regionu śródziemnomorskiego, sposób otrzymywania czystej wody sposoby gospodarczego wykorzystania gór, powstawanie zjawisk krasowych, na czym polega wielostronne wykorzystanie lasów, problem walki o ziemię w Holandii, dużą gęstość zaludnienia Niziny Gangesu i Niziny Chińskiej, przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności na Ziemi, przebieg infekcji wirusowej, celowość budowy oczyszczalni ścieków, dlaczego ciasto bez dodatku drożdży nie urośnie, rolę grzybów w krążeniu materii, znaczenie torfowisk, sposób powstawania węgla, rolę aparatów szparkowych, wpływ zapylenia na rozwój roślin, sposób powstawania owocu. Uczeń poczuwa się do: współodpowiedzialności za stan lokalnego środowiska, obowiązku opieki nad różnymi formami życia. Przyroda szkoła podstawowa Klasa 5 Wymagania uzupełniające Uczeń zna pojęcia: przylądek, szelf, rów oceaniczny, dział wodny, przełęcz, pole firnowe, dolina U – kształtna, komin, bazalt, emisja, monokultura sosnowa, morena czołowa, morena denna, glina zwałowa, fotosynteza, saprofit, symbiont, mikoryza, bioróżnorodność, formacja roślinna. Uczeń wymienia nazwy: większych gór i rowów oceanicznych, kilku szczytów gór europejskich i polskich, państw alpejskich, stolic państw leżących nad Morzem Śródziemnym, dwóch miast w Holandii, pięciu chorób wirusowych i pięciu bakteryjnych, popularnych glonów, trzech mchów, kilku chronionych paprotników. Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: trzy największe jeziora i pięć najdłuższych rzek w Europie, większe wyżyny i niziny europejskie, trzy parki narodowe położone na nizinach, Nizinę Nadkaspijską, wielkie niziny azjatyckie, pięć najdłuższych rzek w Azji. Uczeń odróżnia: spalanie i oddychanie, błonę i ścianę komórkową poszczególne paprotniki, pospolite rośliny iglaste, rośliny jednopienne i dwupienne, typowe kwiaty i kwiatostany , rozmnażanie płciowe i bezpłciowe. Uczeń oblicza: parametry związane z powiększeniem mikroskopowym, liczbę komórek potomnych dzielących się bakterii w zależności od czasu. Uczeń ocenia: wkład różnych państw w poznanie Kosmosu, szanse rozwoju turystyki w Karpatach i Sudetach, wkład Łukasiewicza w rozwój kopalnictwa naftowego, za pomocą skali porostowej stopień zanieczyszczenia powietrza, wpływ zanieczyszczeń atmosferycznych na różne rodzaje drzew. Uczeń opisuje: piętra roślinne w Tatrach i Alpach, trudności w budowie dróg i osadnictwie górskim, roślinność śródziemnomorską, krajobraz wyżyn: Krakowsko - Częstochowskiej i Bawarskiej, gospodarkę Holandii, wkład Europejczyków w poznanie Azji, linię brzegową Azji, krajobraz i sposoby gospodarowania w Tybecie, budowę różnych komórek posługując się rysunkami, warunki korzystne dla intensywnej fotosyntezy, schematycznie obieg materii w przyrodzie z zaznaczeniem roli bakterii, rozmieszczenie pionowe glonów morskich, schematycznie budowę zewnętrzną dowolnego mchu, powstawanie szyszki, budowę różnych organów roślin posługując się rysunkami schematycznymi, modyfikacje organów, przykładowe zbiorowisko synantropijne. Uczeń potrafi: wyhodować kryształ, odszukać za pomocą współrzędnych geograficznych położenie półwyspów i zatok europejskich, udowodnić danego miejsca, wskazać na mapie przykłady atrakcyjność turystyczną Szlaku Orlich Gniazd, scharakteryzować krajobraz Niziny Mazowieckiej, podać przykłady alternatywnych źródeł energii, dokonać porównania klimatów Holandii, Polski i Niziny Nadkaspijskiej; podać przyczyny niewielkiej gęstości zaludnienia Niziny Zachodniosyberyjskiej, udowodnić doświadczalnie zawartość węgla w związkach organicznych, dokonać analizy związku między skażeniem roślin a ilością sprzedanych różnych paliw, wykonać preparat mikroskopowy, wskazać rolę porostów w sieci zależności pokarmowych w tundrze, uzasadnić wpływ glonów na warunki tlenowe środowisk wodnych, wymienić przystosowania roślin umożliwiające im życie na lądzie, praktycznie działać na rzecz ochrony lesistości, dbać o rośliny kwiatowe, podać czynniki kształtujące zbiorowiska. Uczeń posługuje się: sprzętem do sączenia, probówką, palnikiem, mikroskopem. Uczeń wyjaśnia: wpływ prądów ciepłych i zimnych na temperaturę powietrza i opady na wybrzeżach, sens utworzenia obszarów chronionych na terenie Sudetów i Karpat, zmiany jakich dokonał człowiek w krajobrazie śródziemnomorskim, przyczyny zamożności mieszkańców Wyżyny Bawarskiej, zależności między warunkami naturalnymi a strukturą użytkowania ziemi, warunki powstawania pokładów soli, zależność między wierzeniami religijnymi a gospodarką Indii, zróżnicowanie klimatyczne Niziny Zachodniosyberyjskiej, występowanie różnych stref klimatyczno-glebowo-roślinnych na Ziemi, sposób funkcjonowania komórki roślinnej rolę glonów w przyrodzie i w gospodarce człowieka, dlaczego chronimy wszystkie widłaki, zależności między roślinnością a ludzkością. Uczeń poczuwa się do: współodpowiedzialności za stan środowiska w wymiarze nie tylko lokalnym, propagowania konsumpcji żywności nie konserwowanej sztucznie, postępowania zgodnego z racjonalną gospodarką zasobami naturalnymi. Przyroda szkoła podstawowa Klasa 6 Wymagania podstawowe Uczeń zna pojęcia: Układ Słoneczny, równik, zwrotniki, kalendarz, równonoc, klimat równikowy wilgotny, pustynia, erozja, sawanna, lądolód, góra lodowa, rafa koralowa, recykling, rozmnażanie płciowe, pasożyt wewnętrzny, świerzb, tarło. Uczeń wymienia nazwy: czterech zwierząt żyjących w afrykańskiej dżungli i pięciu żyjących na sawannie, kilku roślin i zwierząt pustynnych, kilku roślin uprawnych wywodzących się z Ameryki, kilku zwierząt arktycznych, kilku form ochrony przyrody, zwierzęcych narządów oddechowych, kilku pierwotniaków, trzech jamochłonów, owadów-pospolitych szkodników upraw i magazynów, owadów społecznych, poszczególnych grup kręgowców, krajowych ryb, kilku krajowych płazów i gadów, ssaków zamieszkujących różne środowiska. Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: główne strefy klimatyczne, dwie wielkie pustynie afrykańskie, Amerykę Północną i Południową, Grenlandię, Australię i Oceanię, trzy polskie parki narodowe. Uczeń odróżnia: układ geocentryczny i heliocentryczny, dżunglę i sawannę, tundrę i tajgę, Arktykę i Antarktydę, odnawialne i nieodnawialne zasoby przyrody, tasiemca uzbrojonego i nieuzbrojonego, owady pożądane i niepożądane, poszczególne pospolite pajęczaki, zagniazdowniki i gniazdowniki. Uczeń potrafi: wyznaczyć w terenie cztery podstawowe kierunki dowolnym sposobem, odczytać z rysunków różnice w wysokości Słońca w południe w różnych porach roku, określić główne cechy klimatu Polski, opisać położenie Afryki, rozpoznać na ilustracjach rodzaje pustyń, odczytać z mapy nazwy oceanów i mórz obmywających Ameryki, odczytać z mapy hipsometrycznej wysokości Wyżyny Brazylijskiej, opisać wilgotny las równikowy, właściwie zachować się w stosunku do obiektów i obszarów objętych ochroną, określić rodzaje działalności powodujących pogorszenie lub poprawę jakości środowiska najbliższego otoczenia, wyróżnić cechy organizmu zwierzęcego, wskazać środowiska życia pierwotniaków, wykonać rysunek budowy zewnętrznej dowolnego tasiemca, wykonać rysunek zewnętrzny dżdżownicy i opisać go, opisać budowę ślimaka skorupowego, narysować muchę i opisać ją podając funkcje różnych części jej ciała, skonstruować rysunek pająka, podać przystosowania ryb do życia w wodzie, podać przykłady ryb jajorodnych i żyworodnych oraz ryb opiekujących się potomstwem, określić warunki życia płazów, wymienić przystosowania ptaków do lotu, ocenić rolę pełnioną przez ptaki w przyrodzie i gospodarce człowieka, opisać sposoby rozmnażania się ssaków. Uczeń posługuje się: mapami klimatycznymi i rozmieszczenia organizmów. Uczeń wie, że: Ziemia krąży wokół Słońca a Księżyc wokół Ziemi, Słońce jest źródłem światła i ciepła dla Ziemi, jeden obrót Ziemi wokół własnej osi trwa 24 godziny, Polska leży w umiarkowanych szerokościach geograficznych, Krzysztof Kolumb odkrył Amerykę w 1492 r. Uczeń wyjaśnia: dlaczego cień przedmiotu może mieć różną długość, przyczyny trudnych warunków życia na pustyni, dlaczego na Kilimandżaro spotykamy śnieg, niewielką gęstość zaludnienia tajgi i tundry, sens instalowania oczyszczalni ścieków, potrzeby pokarmowe i sposoby odżywiania się zwierząt, na przykładach jajorodność i żyworodność; sposób odżywiania się drapieżcy, pasożyta i symbionta, znaczenie planktonu zwierzęcego jako pokarmu dla organizmów wodnych, cudzożywność jamochłonów, jak należy postępować by nie zarazić się robakami pasożytniczymi, przystosowania dżdżownicy do życia w glebie, znaczenie dżdżownic, rolę małży i ślimaków, wpływ owadów na środowisko, rolę owadów w zapylaniu roślin, sposoby zarażenia i objawy chorobowe spowodowane przez kleszcze i świerzbowce, wyjaśnia przydatność różnych cech płazów do życia w wodzie i na lądzie, pozytywną rolę odgrywaną w przyrodzie przez płazy i gady, związek życia zwierząt zmiennocieplnych z klimatem, nazwę ssak, związek budowy kończyn z funkcją jaką pełnią u różnych ssaków, przyczyny ochrony jednych i walki z innymi ssakami. Uczeń poczuwa się do: piętnowania zachowań naruszających równowagę przyrodniczą w swojej wsi, oszczędnego gospodarowania wodą i energią elektryczną, utrzymania czystości wokół siebie, humanitaryzmu w stosunku do żywych istot, przestrzegania podstawowych zasad higieny, przestrzegania zasad ochrony ryb, pouczania innych w zakresie odpowiedniego traktowania różnych zwierząt, dokarmiania zimowego ptaków i ssaków, odpowiedniego zachowania się w lesie. Przyroda szkoła podstawowa Klasa 6 Wymagania rozszerzające Uczeń zna pojęcia: zenit, oś ziemska, wietrzenie, preria, gejzer, archipelag, koło podbiegunowe, jeziora i rzeki okresowe, busz, atol, laguna, studnia artezyjska. Uczeń wymienia nazwy: wszystkich planet Układu Słonecznego, najwyższego szczytu Afryki, trzech niebezpiecznych chorób tropikalnych, dwóch najwyższych gór i dwóch najdłuższych rzek w obu Amerykach, kilku roślin uprawianych w Afryce, form ochrony przyrody stosowanych w Polsce, kilku mięczaków, pospolitych skorupiaków, owadów żyjących w różnych środowiskach, owadów wodnych i lądowych, ryb wędrownych i opisuje ich wędrówki, większości krajowych płazów i gadów. Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: strefy krajobrazowe Afryki, cieśniny Beringa i Magellana. Uczeń odróżnia: ochronę całkowitą i częściową; ślimaki, małże i głowonogi, rodzaje piór ptasich. Uczeń ocenia: warunki życia ludzi w różnych strefach klimatycznych Afryki, skutki odkrycia Ameryki, gospodarkę wodno - ściekową na terenie wsi, postawy ludzi wobec środowiska i porównuje je z własnymi, wpływ pierwotniaków na zdrowie człowieka, wpływ robaków pasożytniczych na zdrowie człowieka i zwierząt, wartość skorupiaków jako pokarmu ludzi i zwierząt, stosowane metody ochrony przed niepożądanymi owadami pod kątem ich wpływu na środowisko, zależność między budową i wielkością a miejscem zamieszkania i trybem życia ryb, rolę skóry i skrzeli ryby, wartość odżywczą ryb, przyczyny wymierania płazów i gadów, rolę stałocieplności w życiu ptaków i ssaków, przydatność poszczególnych cech ptaka do lotu, rolę małżowiny usznej, Uczeń potrafi: pokazać za pomocą globusa ruchy Ziemi, wskazać na mapie przykłady gór i nizin afrykańskich, podać w skrócie historię Wielkich Równin, wskazać Park Narodowy Yellowstone, odczytać szerokości i długości geograficzne w których leży Polska, odczytywać i interpretować treść tabel i wykresów klimatycznych, podać sposoby ochrony przed chorobami tropikalnymi, wskazać przydatność wód w poszczególnych klasach, narysować schemat komórki zwierzęcej i wyróżnić w nim charakterystyczne elementy, podać sposoby poruszania się pierwotniaków, podać środowiska życia pierścienic, wskazać przykłady różnych sposobów poruszania się mięczaków, zaklasyfikować pospolite zwierzęta do odpowiednich gromad kręgowców, narysować i opisać pióro lotne ptaka, związek między budową dzioba i nóg z życiem ptaków, wykonać schemat budowy ptasiego jaja i określić rolę jego elementów, różne sposoby ochrony ptaków, dobrać w pary udomowione ssaki i kontynenty. Uczeń opisuje: położenie Słońca na sklepieniu niebieskim w różnych porach dnia, praktyczne znaczenie wprowadzenia różnych rodzajów czasu, różnorodne przystosowania flory i fauny do życia w afrykańskiej dżungli, na sawannie i pustyni, historię odkrycia Ameryki, krajobraz Arktyki i Antarktydy, potrzeby pokarmowe pierwotniaków, wygląd raf koralowych, części ciała stułbi, rysunek raka rzecznego, , związek między budową a pobieraniem pokarmu przez ryby, rozwój żaby, przystosowania gadów do życia w środowiskach suchych, próby ratowania ginących zwierząt. Uczeń posługuje się: kompasem i mapą w typowych sytuacjach terenowych z pomocą nauczyciela. Uczeń wie, że: człowiek jest odpowiedzialny za masowe wymieranie organizmów żywych, podstawowym sposobem rozmnażania się jamochłonów jest pączkowanie. Uczeń wyjaśnia: czym grozi wypalanie lub karczowanie lasów tropikalnych, zagrożenia jakie niosą ze sobą góry lodowe, posługując się mapą wpływ prądów morskich na opady i temperaturę powietrza, w zarysie jak powstaje rafa koralowa, jakie są przyczyny utrudniające rozwój życia organicznego i gospodarki w regionach podbiegunowych, znaczenie Słońca dla życia na Ziemi zależność między wysokością nad poziom morza a piętrowością roślinności w górach, przyczyny i skutki nadmiernej eksploatacji lasów równikowych, skąd biorą się w Afryce klęski głodu, zróżnicowanie krajobrazowe Ameryki Północnej, celowość tworzenia obszarów chronionych, sposoby ochrony zasobów przyrody, na przykładach rozwój prosty i złożony, rolę mięczaków w łańcuchach pokarmowych, sposób poruszania się raka, zależność między budową odnóży i aparatów gębowych owadów a przystosowaniem do środowiska, rolę otoczki jaja gadów, przyczyny ptasich wędrówek. Uczeń poczuwa się do: rozwijania wrażliwości na potrzeby środowiska, propagowania zachowań higienicznych, włączenia się do czynnej ochrony płazów, odpowiedniego postępowania ze znalezionym zaobrączkowanym ptakiem. Przyroda szkoła podstawowa Klasa 6 Wymagania uzupełniające Uczeń zna pojęcia: azymut, południk niebieski, zodiak, koło podbiegunowe, dzień polarny, noc polarna, położenie Słońca w zenicie, organizm wskaźnikowy, bioróżnorodność, pasożytnictwo lęgowe. Uczeń wymienia nazwy: większych rzek i jezior afrykańskich, kilkunastu roślin i zwierząt żyjących w obu Amerykach, głównych krain geograficznych Australii, kilku zwierząt zamieszkujących rafę koralową, wielu roślin i zwierząt objętych ochroną całkowitą, dziesięciu polskich i jednego zagranicznego parku narodowego, środowiska życia poszczególnych grup mięczaków, owadówpospolitych szkodników drzew iglastych, pospolitych pajęczaków, ptaków należących do różnych grup ekologicznych, ssaków przyporządkowując je do odpowiednich rzędów. Uczeń rozróżnia i pokazuje na mapie: strefy oświetlenia Ziemi i ich granice, Wyżynę Brazylijską, Melanezję, Mikronezję i Polinezję. Uczeń odróżnia: pojęcia czasu miejscowego oraz strefowego i urzędowego, astronomiczne i termiczne pory roku, dwa główne typy wysp w Oceanii i wyjaśnia ich pochodzenie, płazy i gady; ptaki osiadłe, przelotne i wędrowne. Uczeń oblicza: prognozę demograficzną dla dowolnego kraju afrykańskiego na podstawie wskaźników. Uczeń ocenia: przydatność afrykańskich parków narodowych, wpływ bliskości oceanów na rozmieszczenie ludności w Ameryce Południowej, wpływ prądów morskich na krajobrazy wybrzeży Ameryk, wpływ różnych czynników na krajobrazy Australii, stopień zanieczyszczenia wody na podstawie organizmów wskaźnikowych, rolę pierwotniaków w biologicznej metodzie oczyszczania ścieków, rolę wazonkowców i rureczników, jakość wód na podstawie obecności różnych skorupiaków, rolę sieci w zdobywaniu pokarmu, sens obrączkowania ptaków, różne sposoby odżywiania się ssaków. Uczeń opisuje; strefy klimatyczne i roślinne Afryki, układ sieci wodnej w Afryce, formy rzeźby typowe dla pustyń, przystosowania kilku roślin i zwierząt do życia na pustyni, historię odkrycia Ameryki, linię brzegową i ukształtowanie powierzchni obu Ameryk, historię Parku Narodowego Yellowstone, klimat i krajobrazy Wyżyny Brazylijskiej, wpływ klimatu i ukształtowania powierzchni na sieć wodną Ameryki Północnej, gospodarkę USA, krajobraz Arktyki i Antarktydy, różnorodność kształtów i wielkości pierwotniaków, na przykładach różnorodność sposobów odżywiania się skorupiaków, zależność między osobnikami i matką u owadów społecznych, przyczyny zagłady rekinów, zachowania lęgowe różnych ptaków. Uczeń potrafi: określić każdy kierunek w terenie wykorzystując pojęcie azymutu, wskazać na mapie przykłady wyżyn i kotlin afrykańskich, posługując się mapą scharakteryzować układ rzek w obu Amerykach, porównać położenie i krajobrazy tundry i tajgi w Azji i w Ameryce Północnej, wskazać przydatność wód, wyhodować pantofelki, wskazać warunki tworzenia się raf koralowych, uzasadnić, że stawonogi to przede wszystkim zwierzęta lądowe, uzasadnić dlaczego owady są tak liczne i zdołały opanować prawie wszystkie środowiska, zaklasyfikować wybrane ptaki do różnych środowisk. Uczeń posługuje się: kompasem i mapą w różnych sytuacjach terenowych. Uczeń wyjaśnia: znaczenie odkryć Galileusza i Kopernika oraz lotów kosmicznych dla poznania Układu Słonecznego, związek między ruchem obrotowym Ziemi a porami doby, dlaczego wysokość Słońca w południe zmienia się w różnych porach roku, proces pustynnienia niektórych rejonów Afryki, przyczyny i skutki erozji gleb na preriach i wymienia sposoby zapobiegania tej erozji, zależność między strefami oświetlenia a rozmieszczeniem stref krajobrazowych w obu Amerykach, jakie są przyczyny dla których muszą być zachowane dzikie formy roślin uprawnych, celowość tworzenia obszarów chronionych, sposoby ochrony zasobów przyrody, w jaki sposób wzrost zaludnienia i rozwój gospodarczy zwiększają presję na środowisko, na przykładach rodzaje zapłodnienia, różnożywność klejnotki., związek między zamieraniem korali a zmniejszaniem się przejrzystości mórz, związek między liczebością mułożerców i pąkli a ładunkiem zanieczyszczeń w wodach, historię „wyjścia” kręgowców na ląd, działanie żołądka u ziarnojadów, konieczność zabezpieczania śmietników przed dostępem zwierząt, rolę zadrzewień śródpolnych. Uczeń poczuwa się do: poszanowania wszelkich przejawów życia, kształtowania u siebie i innych pozytywnej postawy w stosunku do środowiska, opieki nad budkami lęgowymi.