Edukacja czytelnicza dzieci i młodzieży z wadami słuchu

Jolanta Ciesielczyk
Internat SOSW w Tarnowie
Edukacja czytelnicza dzieci i młodzieŜy z wadami słuchu
Niezwykle waŜnym czynnikiem stymulującym rozwój człowieka jest,
obok słowa mówionego, słowo pisane. Osoby niesłyszące nie mogą w pełni
odbierać słowa słyszanego, w związku z czym powinny zdobywać wiedzę i
rozwijać się intelektualnie między innymi poprzez obcowanie z literaturą.
Słowo drukowane jest niezbędnym nośnikiem informacji, ma ogromne
znaczenie w rozwoju języka, pozwala poznać kulturę i historię własnego kraju
oraz dostarcza informacji o otaczającym świecie.
Niestety pismo nie jest dostatecznie wykorzystywane w pracy
rewalidacyjnej z niesłyszącymi i w komunikowaniu się z nimi. Wynika to z
trudności związanych z opanowaniem języka przez osoby niesłyszące i co za
tym idzie z opanowaniem umiejętności czytania ze zrozumieniem.
Czytanie jako proces ułatwiający zdobywanie wiedzy naleŜy odróŜnić od
czytania jako techniki. Wiele osób z wadami słuchu opanowało technikę
czytania, ale nie jest to jednoznaczne z rozumieniem czytanego tekstu.
Rozumienie tekstu jest złoŜonym procesem, na który składa się szereg etapów:
- odniesienie poszczególnych wyrazów do konkretnych przedmiotów i zjawisk
otaczających niesłyszącego czytelnika, który wtedy zaczyna domyślać się
ogólnego sensu zdania, tekstu;
- róŜnicowanie znaczeń wyrazów w zaleŜności od ich kontekstu i wtedy zaczyna
się rozumienie wchodzących w skład tekstu wyrazów;
- łączenie zróŜnicowanych pod względem znaczeniowym wyrazów w zdania,
fragmenty tekstu, wreszcie w jego całość.
Tak więc proces rozumienia tekstu składa się z dwóch podstawowych operacji
myślowych:
- analizy, która przygotowuje tylko rozumienie,
- syntezy, która jest etapem końcowym.
Zaburzenia w obrębie operacji myślowych warunkujących rozumienie tekstu są
przyczyną trudności w realizacji czytelnictwa. Niesłyszący czytelnik nie
rozumiejąc sensu poszczególnych słów i zwrotów często nie moŜe wyobrazić
sobie zjawisk i sytuacji opisanych w tekście, nie rozumie zawartych tam myśli i
czytanie staje się „sztuką dla sztuki”, co nie zachęca do sięgania po lekturę.
Wobec bariery jaką jest głuchota rozwój czytelnictwa dzieci z wadą słuchu jest
problemem szczególnie trudnym. KaŜdy, kto zajmuje się nauczaniem bądź
wychowaniem dzieci niesłyszących wie, Ŝe czytelnictwo wśród niesłyszących
praktycznie nie istnieje. Często ogranicza się ono do przeglądania kolorowych
czasopism, czytania nagłówków bądź krótkich artykułów o tematyce sportowej,
kulinarnej i rozrywkowej. Analiza tych tekstów wykazuje, Ŝe cechuje je na ogół
lakoniczność i prostota stylu. Są stosunkowo łatwe w odbiorze, a równocześnie
tematycznie związane z Ŝyciem codziennym. Jest to swoiste błędne koło, z
jednej strony brak języka zniechęca dzieci niesłyszące do czytania, z drugiej nie
korzystanie z tak waŜnego dla rozwoju języka medium, jakim jest ksiąŜka,
powoduje ograniczenie moŜliwości rozwoju języka.
Nawet wśród dzieci zdrowych z niepokojem obserwujemy spadek czytelnictwa
na korzyść telewizji i komputera. Byłoby wspaniale, gdyby dzieci niesłyszące
mogły rozwijać język takŜe w oparciu o inne media. Tak się jednak nie dzieje,
telewizja jest oglądana na zasadzie śledzenia kolorowych obrazów i z rozwojem
języka, niewiele ma wspólnego.
Mówiąc o rozwoju czytelnictwa w odniesieniu do dzieci, naleŜy raczej
mówić o rozwoju ich zamiłowań czytelniczych.
Dla rozwoju tychŜe zamiłowań, a następnie czytelnictwa moŜna wymieniać
następujące formy pracy i rodzaje materiałów do czytania:
W odniesieniu do dzieci są to:
- bajki i baśnie
- oglądanie ksiąŜeczek z kolorowymi obrazkami, podpisanymi duŜą czcionką,
- samodzielne redagowanie przez dzieci ksiąŜeczek tematycznych, np. o
owocach, porach roku itd.
- czytanie łatwiejszych fragmentów ksiąŜki (początkowo przy pomocy
nauczyciela),
- tworzenie własnych komiksów, dzienniczków wydarzeń.
- czytanie czasopism dziecięcych i młodzieŜowych i rozmowy z nauczycielem
bądź wychowawcą na temat przeczytanego tekstu,
- oglądanie wydawnictw albumowych,
- głośne czytanie lub opowiadanie treści ksiąŜki przez lektora z uŜyciem języka
migowego,
- organizowanie w szkole i w internacie konkursów czytelniczych,
- czytanie prasy sportowej przez chłopców i kobiecej przez dziewczęta,
- wykorzystanie pantomimy dla podniesienia poziomu i zakresu rozumienia
czytanego tekstu.
Niektóre propozycje wymagają szerszego omówienia.
Bajki i baśnie. Mają one ogromne znaczenie wychowawcze, prezentują bowiem
zwykle uczucia wyŜsze oraz przedstawiają historie, w których dobro zwycięŜa
nad złem. Bajki rozwijają wyobraźnię dziecka i pobudzają jego umysł do
myślenia. Bajki dla dzieci niesłyszących mogą być opracowane w łatwiejszej
wersji językowej, z obrazkami i znakami języka migowego.
W pracy nad rozwijaniem czytelnictwa waŜną rolę odgrywają formy
Ŝywego słowa: głośne czytanie, opowiadanie, recytacje, inscenizacje, konkursy.
Jedną z ciekawszych form ćwiczenia w czytaniu jest inscenizowanie. Przy tej
formie niejako nastawiamy dzieci na widzenie tego, co czytają, a tym samym
przeciwdziałamy bezmyślnemu czytaniu. Inscenizowanie utworu pomaga
zrozumieć jego treść, postępowanie bohaterów i ocenę tego postępowania.
Przygotowaniem do inscenizowania danego utworu jest zaznajomienie
czytelnika z treścią poprzez opowiadanie, czytanie lub miganie.
Inscenizacja spełnia role kompensacyjną i terapeutyczną. Pierwsza, a więc
kompensacyjna, realizowana jest dzięki temu, Ŝe pozwala czytelnikowi
przenieść się w świat fikcji, fantazji. Druga, terapeutyczna rola to zaspokojenie
u czytelnika utajonej potrzeby silnych przeŜyć, aktywnego występu na scenie
będącego krokiem ku przełamaniu barier natury psychicznej i społecznej.
Ponadto nauka tekstów ćwiczy i rozwija pamięć, a staranna i poprawna
wymowa to równocześnie doskonałe ćwiczenie logopedyczne.
Inscenizacja pomaga w kształceniu literackim i kulturowym, zachęca do
poznawania nowych ksiąŜek, a tym samym rozbudza zamiłowania czytelnicze.
Inscenizacji bliska jest pantomima. Ułatwia ona zrozumienie treści, akcji
utworu za pomocą gry twarzy(mimiki), ruchów i gestów. Pantomima moŜe być
skutecznym, niewerbalnym środkiem przekazu, wywodzącym się z naturalnych
form aktywności głuchych. Pantomima jest skuteczną formą komunikowania
się, czytelną w odbiorze, pobudzającą ekspresję słowno/mimiczną czytelnika
oraz w pewnym stopniu nawiązuje do manualnych sposobów porozumiewania
się niesłyszących.
Czytelnictwo prasy. Prasa jest jednym z najbardziej dostępnych środków
przekazu i komunikacji międzyludzkiej. Dostarcza poszukiwanych informacji,
proponuje określony obraz świata: wartości, normy, postawy. Prasa jest
doskonałym materiałem do zajęć z zakresu czytelnictwa:
- uczy precyzji i jasności w nazywaniu zdarzeń,
- uczy rozumienia, wyboru i selekcjonowania informacji,
- stwarza moŜliwość relacjonowania zdarzeń,
- pozwala na ćwiczenia redakcyjne- skracanie informacji, opracowanie recenzji,
wywiadu, ogłoszenia.
Z powyŜszych rozwaŜań moŜna sformułować propozycje dla rozwijania
zamiłowań czytelniczych wśród osób niesłyszących:
1. Na etapie nauczania szkolnego rozwijać zamiłowania czytelnicze poprzez:
- zwiększenie ilości zajęć czytelniczych juŜ u najmłodszych dzieci,
- organizowanie systematycznych i ciekawych zajęć czytelniczych w domu
rodzinnym i w internacie,
- wyposaŜenie bibliotek w duŜą ilość bogato ilustrowanych ksiąŜek.
2.Tworzyć literaturę ksiąŜek dostosowanych do poziomu językowego dzieci,
„łatwych w czytaniu”.
3.Opracować ksiąŜki „dwujęzyczne” tzw. migano/ pisane.
4.Emitować w telewizji bajki dla dzieci oraz ciekawe audycje dla młodzieŜy i
dorosłych z uŜyciem języka migowego.
5. Opracować filmy dla niesłyszących z napisami.
Czytelnictwo ksiąŜek, będące formą biblioterapii, moŜe być wykorzystane
takŜe jako środek terapeutyczny. KsiąŜka moŜe zmieniać rzeczywistość
wychowawczą i wpłynąć na zachowanie człowieka. Tak więc treści kształcące
literatury pięknej, szczególna atmosfera czytania powodują, iŜ biblioterapia jest
metodą głęboko zakorzenioną w pedagogice specjalnej. Jest teŜ głównym
sposobem rozwijania sprawności językowej osób z uszkodzonym słuchem.
Literatura źródłowa;
1. Aniela Korzon: „Edukacja czytelnicza niesłyszących w Polsce” Świat
Ciszy 1999 nr 11
2. Urszula Eckert: „Problemy czytelnictwa osób niesłyszących” Szkoła
Specjalna 1987 nr 2
3. Zdzisława Sosnowska: „Kształtowanie i rozwijanie na zajęciach w
internacie zainteresowań czytelniczych dzieci niesłyszących”
4. GraŜyna DryŜałowska: ,,Rozwój językowy dziecka z uszkodzonym
słuchem a integracja edukacyjna”, Wydawnictwa Uniwersytetu
Warszawskiego 1997