PS W 15

dr Alicja Raciniewska
Zakład Badań Kultury Materialnej i Wizualnej
Instytut Socjologii UAM, Poznań
[email protected]
DLACZEGO SPOŁECZEŃSTWO SIĘ ZMIENIA?
PODSTAWY SOCJOLOGII . WYKŁAD 15
Zmiana społeczna to, najprościej mówiąc, „różnica
między stanem systemu społecznego (grupy,
organizacji) w jednym momencie czasu i stanem tego
samego systemu w innym momencie czasu” (Sztompka
2012).
Zmiana ta może dotyczyć:
- składu systemu (np. migracje, rekrutacja do grupy,
mobilizacja, reforma organizacyjna)
- struktury systemu (modyfikacja sieci powiązań w
obrębie systemu – sieci interakcji, przekształcenia
struktury interesów, norm i wartości)
- funkcji systemu (zmiany funkcji pełnionych przez
poszczególne instytucje)
- granic systemu
- otoczenia systemu
#1 zmiana społeczna
Proces społeczny: „ciąg następujących po sobie i
przyczynowo uwarunkowanych zmian systemu (nazywamy je
wtedy fazami lub etapami)” (Sztompka 2012) .
Proces kierunkowy: to taki, w którym każda faza procesu
jest odmienna od pozostałych (proces jest nieodwracalny),
oraz każda faza późniejsza w czasie przybliża stan systemu do
pewnego stanu wyróżnionego
(preferowanego/upragnionego/ pożądanego, lub przeciwnie
– niechcianego/postrzeganego jako katastrofalny)
Proces cykliczny: proces, w którym stan systemu powraca
do stanu wyjściowego (np. cykle koniunkturalne)
Proces chaotyczny: dowolny, przypadkowy, bez dającej się
przewidzieć linii rozwoju.
#2 proces społeczny
O rozwoju społecznym możemy mówić w przypadku procesów kierunkowych,
które cechuje: 1. pozytywny kierunek zmian (wyrażający się zwiększeniem z
upływem czasu poziomu pewnej zmiennej/kompleksu zmiennych, np. wzrost
liczny ludności → rozwój demograficzny itp.) oraz 2. kierunkowa sekwencja
zmian ma charakter endogenny, immanentny (jest uruchomiona, popychana
przez mechanizmy wewnątrzspołeczne a nie czynniki zewnętrzne względem
systemu). Modelem myślowym dla procesów rozwojowych był wzrost
organizmu biologicznego.
Rozwój jednoliniowy: sekwencja zmian biegnie zawsze tym jednym torem,
regularnie, jakby po z góry wyznaczonej trajektorii (sposób widzenia dziejów
ludzkości w klasycznych teoriach ewolucyjnych i funkcjonalistycznych)
Rozwój wieloliniowy: sekwencje zmian mają jedynie zbliżony ogólny kierunek,
ale przebiegają różnymi torami/trajektoriami, w zależności od warunków
historycznych i społeczno-kulturowych (neoewolucjonizm).
Rozwój skokowy: po okresie kumulowania się zmian ilościowych, cząstkowych,
dochodzi do pewnego progu nasycenia, po którego minięciu występuje
zasadnicza zmiana jakościowa (dialektyczna teoria dziejów Marksa, teoria
rewolucji naukowych Kuhna) .
#3 rozwój społeczny
Postęp to proces rozwojowy, którego kierunek jest oceniany
pozytywnie, najczęściej dlatego, że zbliża do pożądanego stanu
społeczeństwa, jest sprawiedliwy, dobry itp. Postępowość (podobnie
jak regres( jest zatem kategorią relatywną, uznaniową.
„Postęp to nieustanny, ciągły, prawidłowy ruch ludzkości ku coraz
doskonalszym formom życia społecznego „ (Sztompka 2012). Idea
postępu zakłada istnienie: procesowości, kierunkowości i optymizmu
w ocenie zachodzących zmian społecznych.
Idea postępu towarzyszyła zachodniej myśli społecznej od czasów
antycznych, swój triumf święciła w wieku XIX zwanym „wiekiem
postępu” (optymizm, wiary w rozum, naukę, technikę, produkcję,
wzrost ekonomiczny, ekspansję terytorialną), by załamać się pod
koniec wieku XX, zwanego z kolei czasem „końca historii” i „końca
wielkich narracji”, wraz z pojawieniem się tendencji pozytywnych jak i
negatywnych w życiu współczesnych społeczeństw.
#4 postęp
3 wizje postępu:
Sakralna: dzieje postrzegane są jako wynik boskiego zamysłu i boskiej
interwencji, podmiotem zmian jest Bóg/Opatrzność /siły
pozaziemskie/los/fatum.
Mechanistyczna: podmiotem zmian są nie bóstwa, ale „organizmy
społeczne”/”systemy społeczne”, które rozwijają się według własnych
wewnętrznych nieuchronnych praw, zasad, trajektorii. Idea samorozwoju i
pewnego automatyzmu, praw natury.
Humanistyczna/Podmiotowa: dzieje efektem działań ludzkich, jednostki
sprawcami zachodzących zmian. Podmiotowość/sprawstwo przypisywane jest
tutaj różnym aktorom społecznym: najpierw wybitym jednostkom (przywódcy,
wodzowie, kreatorzy, geniusze), następnie (wraz z rozwojem nauk społecznych)
w rolach społecznych, charyzmie, tendencjach społecznych, w życiu
codziennym zwykłych ludzi i podejmowanych przez nich indywidualnych
działaniach oraz ostatecznie - w kolektywnych działaniach podmiotów
zbiorowych (ruchy społeczne, organizacje, stowarzyszenia, partie, grupy
nacisku, kliki, siatki przestępcze itd.).
#4 postęp
• technologia
• kapitalizm i kultura
• innowacyjność
#5 podstawowe źródła przekształceń współczesnego życia społecznego
Pytania do treści wykładu:
1.
Na czym polega reprodukcja życia społecznego?
2.
Na czym polega zmiana społeczna?
3.
Co to jest proces społeczny?
4.
Zdefiniuj pojęcie rozwoju?
5.
Zdefiniuj postęp i opisz losy idei postępu w cywilizacji zachodniej.
6.
Wskaż i scharakteryzuj główne źródła przekształceń współczesnego życia społecznego.
Pytania do lektury obowiązkowej :
Babbie E., Istota socjologii, Warszawa, 2007, str. 113-145.
1. Jakie rodzaje zmian społecznych wyróżnia Babbie?
sprawdź siebie