Stanowisko Głównego Inspektora Sanitarnego dot. zagadnienia

Warszawa, czerwiec 2014
Stanowisko Głównego Inspektora Sanitarnego dot. zagadnienia kryterium uznawania
osób zobowiązanych do wykonania obowiązku poddawania się szczepieniom ochronnym
za osoby uchylające się od jego wykonania.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz
zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (Dz. U. z 2013 r. poz. 947, z późn. zm.)
obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym na zasadach określonych w tej ustawie
dotyczy ogółu osób przebywających na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej, w tym zgodnie
z art.5 ust. 2 ww. ustawy w odniesieniu do osób nieposiadających pełnej zdolności do
czynności prawnych odpowiedzialność za wypełnienie obowiązku szczepień ponosi osoba
sprawująca pieczę nad osobą małoletnią lub bezradną albo opiekun faktyczny.
Obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym ma więc charakter osobistego
świadczenia
osoby zobowiązanej,
wynikającego
z
przepisów
prawa
powszechnie
obowiązującego, którego niewykonanie skutkuje: egzekucją jego wykonania na podstawie
przepisów ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
(Dz. U. z 2012 r. poz. 1015) oraz odpowiedzialnością karną na podstawie przepisów kodeksu
wykroczeń. Zgodnie z art. 5 § 1 pkt 2 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
organy Państwowej Inspekcji Sanitarnej są uprawnione do żądania wykonania w drodze
egzekucji administracyjnej obowiązku szczepień, tj. są wierzycielem w rozumieniu art.
1a ww. ustawy.
Wykaz obowiązkowych szczepień ochronnych i grupy osób obowiązanych
do poddania się tym szczepieniom zostały określone w art. 17 ust. 1 ww. ustawy oraz
w rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 18 sierpnia 2011 r. w sprawie obowiązkowych
szczepień ochronnych (Dz. U. Nr 182, poz. 1086) wydanym na podstawie upoważnienia
zawartego w art. 17 ust. 10 ww. ustawy. Rozporządzenie to określa m.in. dla poszczególnych
rodzajów szczepień ochronnych przedział wieku lub przesłanki epidemiologiczne i kliniczne,
w przypadku których obowiązek szczepień może stać się wymagany.
Uzupełnieniem ww. regulacji prawnych jest Program Szczepień Ochronnych na dany
rok ogłaszany corocznie przez Głównego Inspektora Sanitarnego w drodze komunikatu. Jest
on przeznaczony dla lekarzy i pielęgniarek będących realizatorami obowiązkowych szczepień
ochronnych. Jest to dokument o charakterze technicznym i zawiera informacje oraz wytyczne
nt. sposobu realizacji obowiązku szczepień ochronnych zgodne z aktualną wiedzą medyczną,
w tym wskazuje wiek, w którym dane szczepienie powinno być przeprowadzone.
Przepisy ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi
nie określają definicji osoby uchylającej się od obowiązku szczepień i nie podają przesłanek
prawnych pozwalających uznać osoby zobowiązane do poddania się obowiązkowym
szczepieniom ochronnym za osoby uchylające się od wykonania tego obowiązku. Tym
samym wobec zawartych w ww. przepisach jedynie ogólnych przesłanek stwierdzenia
istnienia tego obowiązku rodzi się wątpliwość dotycząca ustalenia chwili, w której,
w odniesieniu do danej osoby zobowiązanej, obowiązek ten się aktualizuje, zaś w przypadku
jego niewykonania, w której winien podlegać egzekucji administracyjnej.
W związku z powyższym niejednokrotnie w trakcie postępowania egzekucyjnego jest
przez osoby zobowiązane podnoszony zarzut w stosunku do organów Państwowej Inspekcji
Sanitarnej (jako wierzycieli tego obowiązku) braku wymagalności obowiązku poddania się
szczepieniom ochronnym. Ponadto w trakcie postępowania egzekucyjnego zarzuca się,
że obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym w istocie jest doprecyzowany
w komunikacie Głównego Inspektora Sanitarnego określającym Program Szczepień
Ochronnych na dany rok, który nie jest źródłem prawa powszechnie obowiązującego i nie
może być podstawą żądania jego wykonania przez osoby zobowiązane.
W opinii Głównego Inspektora Sanitarnego możliwe jest określenie chwili, w której
aktualizuje się obowiązek poddawania się szczepieniom ochronnym i tym samym staje się
on wymagalny, zaś w przypadku nie przeprowadzenia wymaganego szczepienia ochronnego
może być przez wierzyciela kierowany do postępowania egzekucyjnego tytuł wykonawczy.
Należy bowiem zauważyć, że zgodnie z art. 18 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz
zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi realizatorami obowiązku szczepień
ochronnych są podmioty lecznicze udzielające świadczeń zdrowotnych z zakresu
podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) będące świadczeniodawcami w rozumieniu przepisów
o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Zatrudnieni
w POZ lekarze są zgodnie z art. 17 ust. 9 ww. ustawy zobowiązani do powiadomienia
o obowiązku poddania się tym szczepieniom osoby obowiązanej do poddania się
obowiązkowym szczepieniom ochronnym lub sprawującej prawną pieczę nad osobami
małoletnimi lub bezradnymi, albo opiekuna faktycznego tych osób. Są oni ponadto
zobowiązani do przeprowadzania badań kwalifikacyjnych do szczepień w celu ustalenia
przeciwwskazań do przeprowadzenia szczepienia lub wskazań do czasowego odroczenia jego
wykonania, prowadzenia dokumentacji medycznej dotyczącej szczepień (karty uodpornienia,
zaświadczenia o braku lub istnieniu przeciwwskazań do szczepień ochronnych) oraz
sporządzania sprawozdań z przeprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych i stanu
zaszczepienia osób objętych obowiązkiem szczepień pozostających w ich opiece, a następnie
przekazywania ich właściwemu państwowemu powiatowemu inspektorowi sanitarnemu.
Ustawodawca pozostawił zatem uznaniowym decyzjom lekarza podstawowej opieki
zdrowotnej określenie zgodnie z aktualną wiedzą medyczną i wytycznymi merytorycznym
zawartymi w Programie Szczepień Ochronnych na dany rok, czy szczepienie obowiązkowe
może zostać przeprowadzone i kiedy powinno zostać przeprowadzone. Lekarz sprawozdający
organowi Państwowej Inspekcji Sanitarnej stan zaszczepienia osób objętych przez niego
podstawową opieką zdrowotną przekazuje jednocześnie informację o osobach, które pomimo
wysłanych do nich powiadomień, nie poddały się szczepieniom obowiązkowym w terminach
wskazanych w powiadomieniu.
Tym samym należy stwierdzić, że obowiązek poddania się szczepieniu ochronnemu
przez osoby określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia w sprawie obowiązkowych
szczepień
ochronnych
aktualizuje
się
w
terminie
wskazanym
przez
lekarza
w powiadomieniu wysłanym przez niego do tych osób albo ich opiekunów prawnych lub
faktycznych do poddania się w wyznaczonym w nim terminie badaniu kwalifikacyjnemu
do szczepienia i samemu szczepieniu, pod warunkiem jednak, że w wyniku badania
kwalifikacyjnego nie stwierdzono istnienia przesłanek zdrowotnych do czasowego lub
długotrwałego odroczenia przeprowadzenia tego szczepienia albo ew. przedstawienia
zaświadczenia o wcześniejszym poddaniu się temu szczepieniu w ramach szczepień
zalecanych. Chwila, w której wymagane jest poddanie się (poddanie osoby pozostającej pod
opieką) szczepieniu obowiązkowemu nie wynika więc z treści samego komunikatu Głównego
Inspektora Sanitarnego, który stanowi jedynie skierowaną do lekarzy wytyczną merytoryczną
dotyczącą przeprowadzania szczepień ochronnych, ale z uznaniowego, opartego o aktualną
wiedzę medyczną działania lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Szczepienie może
bowiem być przeprowadzone zarówno w terminach opisanych w komunikacie Głównego
Inspektora Sanitarnego, jak też w innych terminach określonych przez lekarza w wezwaniu do
poddania się szczepieniom, zwłaszcza wtedy, gdy z przyczyn zdrowotnych bądź
organizacyjnych istnieje konieczność przesunięcia terminu przeprowadzenia szczepienia lub
ze
wskazań
zdrowotnych
zasadne
jest
wykonanie
szczepienia
wg
odmiennego
przygotowanego dla konkretnego pacjenta schematu (tzw. indywidualne kalendarze
szczepień) i w innych terminach, niż zalecane w danym roku w komunikacie przez Głównego
Inspektora Sanitarnego.
Sytuacja ta nie powinna budzić wątpliwości, gdyż obowiązek poddawania się
szczepieniom ochronnym, podobnie jak szereg innych obowiązków wynikających wprost
z przepisów ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi nie
wymaga konkretyzacji w formie decyzji administracyjnej i aktualizuje się dopiero w wyniku
określonych czynności podejmowanych przez lekarza. Podobnie też inne obowiązki
wymienione w art. 5 ust. 1 ustawy o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób
zakaźnych u ludzi, np. obowiązek hospitalizacji, izolacji, kwarantanny, leczenia i poddania
się badaniom osób chorych na określone choroby zakaźne i aktualizują się dopiero z chwilą
rozpoznania lub podejrzewania danej choroby zakaźnej przez lekarza i skierowania osoby
chorej do szpitala, miejsca izolacji, skierowania na badania laboratoryjne lub do ośrodka
kwarantannowego. Jedynie lekarz dysponujący wiedzą medyczną jest w stanie w tych
sytuacjach (w określonym stanie faktycznym) ustalić wynikające ze stanu zdrowia i aktualnej
wiedzy medycznej przesłanki, które aktualizują prawny obowiązek wynikający wprost
z przepisów ustawy.
W związku z powyższym za osoby uchylające się od wykonania obowiązku
poddawania się szczepieniom ochronnym należy uznać te osoby, które będąc na podstawie
ww. przepisów zobowiązane do poddania się określonym szczepieniom przeciw chorobom
zakaźnym w związku z wiekiem lub przesłankami wynikającymi ze stanu zdrowia lub
przesłankami epidemiologicznymi, które następnie zostały powiadomione przez lekarza POZ
o konieczności poddania się obowiązkowemu szczepieniu ochronnemu w określonym
terminie, nie zgłosiły w celu przeprowadzenia badań kwalifikujących do szczepień i samego
szczepienia, oraz nie przedstawiły zaświadczenia o wcześniejszym poddaniu się temu
szczepieniu w ramach szczepień zalecanych, jednocześnie, u których nie stwierdzono
przeciwwskazań do szczepień lub wskazań do czasowego odroczenia ich przeprowadzenia.
W odniesieniu do osób małoletnich lub bezradnych za osoby uchylające się
od prawnego obowiązku szczepień ochronnych należy uznać osoby sprawujące pieczę nad
osobą małoletnią lub bezradną albo ich opiekunów faktycznych.