Pobierz PDF

Krakowskie Studia Małopolskie
2015, nr 20
Adrian Dudkiewicz
KONCEPCJA SUSTAINABILITY – STAŃ BADAŃ
W ŚWIETLE LITERATURY PRZEDMIOTU
Wprowadzenie
W ostatnich latach koncepcja Sustainability bardzo szybko rozwija się i zdobywa coraz większą popularność, nie tylko wśród teoretyków, ale również praktyków zarządzania. Zachęca ich fakt, że kreowane na jej podstawie strategie
biznesowe, pozwalają na osiąganie ponadprzeciętnych wyników i budowanie
stałej przewagi konkurencyjnej. Kryzys, który dotknął światową gospodarkę
po 1998 r. niewątpliwie jeszcze mocniej zwiększył zainteresowanie przedsiębiorstw opisywaną koncepcją, z uwagi na jej nieocenioną zdolność do zwiększenia szans na przetrwanie organizacji w czasach kryzysu.
Założona w 1963 r. firma The Boston Consulting Group, która bezsprzecznie jest jednym ze światowych liderów w dziedzinie konsultingu wraz ze Światowym Forum Ekonomicznym przedstawiła rejestr przedsiębiorstw, które
w pełni zaimplementowały koncepcje Sustainability oraz przedstawiła korzyści, jakie dzięki temu działaniu czerpią. Przebadano ponad tysiąc firm, których
wartość mieściła się w przedziale od 25 milionów do 5 miliardów dolarów,
ze wszystkich sektorów rynku. W wyniku tego wyodrębniono dwanaście
przedsiębiorstw, które z najlepszym skutkiem zaimplementowały tę nowatorską koncepcję i uzyskały stały, ponadprzeciętny wzrost wartości firmy oraz
zysków1. Badania przeprowadzone przez BCG oraz ŚFE pozwoliły ukazać bezsprzeczne i wiarygodne dowody dla przedsiębiorstw z całego świata na wyso1 K. Haanaes i in., Harvard Business Review, „Making Sustaiability Profitable” 2013,
nr 91 (3), s. 110–114.
114
Adrian Dudkiewicz
ką efektywność koncepcji. Pokazały też w jaki sposób korzystać z koncepcji
Sustainability (najlepsze praktyki), aby przynosiła ona jak najlepsze efekty.
Nagłośnienie sukcesów przedsiębiorstw, które oparły swój biznes na koncepcji Sustainability, przyczyniły się do wzrostu zainteresowania tą koncepcją na przestrzeni ostatnich dwóch dekad także na podłożu teoretycznym.
Udowodnili to naukowcy Kajikawa, Tacoa i Yamaguchi. W swoim badaniu
sprawdzili częstotliwość występowania takich słów, jak Sustainability oraz Sustainable w publikacjach naukowych. Wyniki przedstawia wykres 1. Można
zaobserwować, że od 1990 r. zainteresowanie tematem Sustainability z roku
na rok bardzo szybko wzrastało, a od 2005 r. zaczęło rosnąć niemalże w postępie geometrycznym. Obecnie na świecie ukazuje się rocznie ponad 12 tys.
prac naukowych o tematyce Sustainability i niewątpliwe liczba ta stale będzie
rosnąć. Współpraca pomiędzy światem biznesu i światem nauki ciągle nie jest
idealna, co będzie sprzyjać ciągłemu rozwojowi tej koncepcji2.
Wykres 1. Publikacje o Sustainability w latach 1980–2013
Źródło: Y. Kajikawa, F. Tacoa, K. Yamaguchi, Sustainability science, „Sustainability
science: the changing landscape of sustainability research”, kwiecień 2014, s. 1–8.
2 Y. Kajikawa, F. Tacoa, K. Yamaguchi, Sustainability science, „Sustainability science: the
changing landscape of sustainability research”, kwiecień 2014, s. 1–8.
Koncepcja Sustainability – stań badań...
115
W przeprowadzonych badaniach sprawdzono również, w jakich dziedzinach teoria Sustainability charakteryzuje się największą popularnością. Należą
do nich3:
–– Ochrona Środowiska;
–– Ekonomia i biznes;
–– Energetyka;
–– Rybołówstwo;
–– Zdrowie;
–– Edukacja;
–– Dług publiczny oraz polityka fiskalna;
–– Transport i urbanizacja.
1. Historia Sustainability
Współczesny świat stawia organizacjom ciągłe wyzwania w rzeczywistości
gospodarczej. Bezustanne zmiany, zarówno w samej organizacji, jak i na zewnątrz niej, stanowią ogromne zagrożenia, ale również szanse. Wykorzystanie
ich może sprzyjać rozwojowi organizacji, jednakże pozostawanie przez dłuższy
czas biernym na potencjalne zmiany, może wiązać się z zakończeniem istnienia podmiotu gospodarczego. Dlatego współczesne organizacje potrzebują
nowoczesnych koncepcji zarządzania, umożliwiających budowanie stabilnej
przewagi konkurencyjnej w trudnym i zmiennym otoczeniu oraz mogących
pomóc im w przetrwaniu w czasach kryzysowych. Taki stan rzeczy wpływa
zarówno na permanentny rozwój nauk zarządzania, jak również na poszukiwanie nowych oraz rozwijania starych koncepcji4.
Sustainability było źródłem rozważań już od bardzo dawna, nawet jeśli nie
do końca zdawano sobie z tego sprawę i nawet, jeśli nie istniała skodyfikowana
wiedza na ten temat. W 1798 r. zastanawiano się, czy Wielka Brytania sprosta szybkiemu wzrostowi populacji, mimo ograniczonych terenów. Ponad pół
wieku później przez ten sam kraj przetoczyła się debata na temat skończoności węgla, w obliczu permanentnego i szybkiego wzrostu zapotrzebowania na
niego. Podobna sytuacja miała miejsce w Stanach Zjednoczonych, które po
II wojnie światowej były pełne obaw wywołanych nagłym wzrostem zapotrze3 Ibidem.
A. Senkus, A. Wysokińska-Senkus, Systemy zarządzania w świetle nowych wyzwań. Ewolucja systemów, jakość, środowisko, Warszawa 2013, s. 9–12.
4 116
Adrian Dudkiewicz
bowania na nieodnawialne zasoby5. Te przykłady pokazują, że świat od lat jest
świadomy problemów stawianych przed nim, a dotyczących dalszego rozwoju.
Jednakże jeszcze do nie dawna nie robiono praktycznie nic, aby je rozwiązać.
To z tych powodów koncepcja Sustainability wydaje się być rozwiązaniem
niemal idealnym, by efektywność budować na ekologii.
W ciągu ostatnich lat Sustainability stało się jedną z najważniejszych koncepcji w wielu dziedzinach nauki, poczynając od środowiska, a kończąc na
ekonomii. Koncepcja zapoczątkowana przez Lestera Browna w 1981 r. została
przedstawiona jako wyzwanie do zaspokajania ludzkich potrzeb, bez zmniejszania szans przyszłych pokoleń. Następnie teoria ta została rozwinięta w raporcie Brundtland (nazwanym tak od przewodniczącej komisji Gro Harlem
Brundtland6), przygotowanym w 1987 r. przez Światową Komisję do spraw
Środowiska i Rozwoju. Dla wielu naukowców było to pierwszą próbą połączenia chęci rozwoju z obawami o środowisko naturalne7. Od tamtego czasu,
w publikacjach łączących te dwie dziedziny, tematyka biznesu i środowiska
naturalnego zaczęła pojawiać się coraz częściej8.
Jedną z pierwszych prac naukowych z dziedziny ekologii i biznesu, dotyczącą Sustainability jest Ecological Economics: The Science and Management
of Sustainability, która ukazała się w 1991 r. Autor Robert Costanza w swojej
pracy zebrał najważniejsze podstawy wiedzy z zakresu ekologii i ekonomii,
a następnie połączył to w jedną całość, nadając mu nazwę „ekologiczna ekonomia”, co stanowiło ukłon w stronę najnowszej koncepcji Sustainability. Termin
Sustainability autor zdefiniował jako relację między ludzkim dynamicznym
systemem ekonomicznym, a zwykle wolno zmieniającym się systemem ekologicznym, w którym9:
1. ludzkie życie trwa w nieokreślony sposób;
2. człowiek może prosperować jak indywiduum;
3. ludzka kultura może się rozwijać.
5 J. Pezzey, M. Toman, Resources for the Future, „The Economics of Sustainability: A Review of Journal Articles”, styczeń 2002, s. 1–4.
6 Gro Harlem Brundtland, http://www.who.int/dg/brundtland/bruntland/en/ [dostęp:
9.05.2014].
7 F. Capra, P. Gunter, Steering Business toward Sustainability, Tokio 1995, s. 9–11.
8 C.A. Rusinko, Academy of management Learning & Education, „In Search of Sustainability in Management Education” 2010, vol. 9, nr 3, s. 377.
9 R. Costanza (red.), Ecological economics: the science and management of sustainability,
New York 1991, s. 2–9.
Koncepcja Sustainability – stań badań...
117
2. Koncepcja Sustainability
W czasach kryzysów ekonomicznych, zarówno teoretycy, jak i praktycy zarządzania starają się odpowiedzieć na pytanie jak walczyć z ich przejawami oraz
w jaki sposób mają radzić sobie z nimi przedsiębiorcy. Klasyczne metody zarządzania kryzysowego nie pozwalają na pełen i satysfakcjonujące rozwiązanie
tych problemów. Potrzebne są nowe nowoczesne rozwiązania, które pozwolą
organizacji na przetrwanie nawet najgłębszych kryzysów. Niektórzy eksperci
i specjaliści uważają, że odpowiedzią na tę sytuację mogą być strategie biznesowe typu Sustainability, czyli takie, które są dynamiczne, elastyczne i potrafiące bez przerwy dostosowywać się do ciągle zmieniającego się otoczenia10.
Sustainability jest wyrazem posiadającym wiele znaczeń, a jej zrozumienie
zależy od wielu różnych czynników, takich jak np.: rodzaju kultury, z której
wywodzi się osoba starająca się zrozumieć tą definicje czy pracuje on w międzynarodowej korporacji lub czy prowadzi mały biznes, a może po prostu
stara się dowiedzieć, co oznacza wyraz Sustainability. W każdym z tych wypadków Sustainability to nie tylko ochrona środowiska11. Koncepcja ta zawiera
w sobie trzy kluczowe elementy, które są zidentyfikowane w sposób ukazany
na rysunku 1. Nazywane są one zwyczajowo triple-bottom line12.
Rysunek 1. Trzy wymiary Sustainability
Źródło: T. Dyllick K. Hockerts, Business Strategy and the Environment, „Beyond the
business case for corporate sustainability” 2002, nr 11, s. 132.
10 I. Hejduk (red.), Koncepcja Sustainability. Wyzwania współczesnego zarządzania, Warszawa 2014, s. 11–28.
11 J. Hershauer, G. Basile, S. Mcnall, The business of sustainability: trends, policies, practices
and stories of success, Santa Barbara 2011, s. 11–12.
12 T. Dyllick, K. Hockerts, Business Strategy and the Environment, „Beyond the business
case for corporate sustainability” 2002, nr 11, s. 130–141.
118
Adrian Dudkiewicz
Oczywiście można opierać swoją działalność tylko na jednym z wymiarów
Sustainability, np. na ekonomii, jednakże będą to działania krótkookresowe,
dające korzyści jedynie w krótkim okresie czasu. Przy dłuższej perspektywie
paradygmat Sustainability wymaga opierania swojej strategii jednocześnie
o wymiar ekonomiczny, społeczeństwa i środowiska naturalnego 13. Istnieją również koncepcje podobne, lecz bardziej rozbudowane, uwzględniające
w koncepcji Sustainability także inne aspekty, takie jak działania rządowe czy
zarządzanie łańcuchem dostaw. Jednakże są one znacznej mniej popularne14.
Z perspektywy przedsiębiorstwa, triple-bottom line rozumiane jest jako
realizowanie założonych wcześniej celów w taki sposób, aby działania były
uzasadnione ekonomicznie, dopuszczalnie ekologicznie i pożądane społecznie. Uwzględnienie triple-bottom line dla przedsiębiorstwa oznacza zwykle
wprowadzenie wielu usprawnień i innowacji, które mają na celu obniżenie
materiałochłonności i energochłonności produkcji, podwyższenie efektowności ekologicznej procesów przy oferowaniu niepogorszonej wartości interesariuszom, przez których rozumie się klientów, udziałowców, wierzycieli,
dostawców, pracowników oraz lokalną społeczność15.
Niemal każdy autor w swoich pracach stara się przedstawić własną definicję
i objaśnić koncepcję Sustainability na swój sposób. Zawsze jednak obracają się
one według zagadnienia triple-bottom line.
Profesorowie Russell, Gifford, Cooperman i Andreas definiują Sustainability jako system spełniający dzisiejsze i przyszłe potrzeby, poprzez używanie
zasobów odnawialnych i naturalnych, bez szkody dla nich. Zasobów, takich
jak wiatr, woda, słońce itp.16 Dodatkowo koncepcja Sustainability określa kompleksowo wszystkie problemy, które dopiero po zrozumieniu mogą zostać rozwiązane. Należy rozumieć ją bardziej jako proces, niż jako cel w zarządzaniu17.
Na paradygmat Sustainability niektórzy z autorów patrzą z perspektywy
mikroekonomicznej. Jednym z nich są Landrum i Edwards, którzy definiują tą koncepcje jako operacje realizowane dziś i w przyszłości, pozwalające
13 T. Dyllick K. Hockerts, Business..., s. 130–141.
G. Aras, D. Crowther, Business strategy and sustainability, Bingley 2012, s. 9–12.
15 M. Rutkowska-Podołowska, J. Pakulska, Wpływ rozwoju zrównoważonego na finanse
firm, „Zeszyty naukowe uniwersytetu szczecińskiego. Finanse, rynki finansowe, ubezpieczenia”
2011, nr 640, s. 157–164.
16 F. Andreas i in., A simple path to sustainability; green business strategies for small and
medium-sized businesses, Santa Barbara 2011, s. 3–5.
17 J. Hershauer, G. Basile, S. Mcnall, The..., s. 9–10.
14 Koncepcja Sustainability – stań badań...
119
na zdrowe prowadzenie biznesu i przetrwanie na rynku, przy partnerskim
nastawieniu do systemów ekonomicznych, społecznych i środowiskowych18.
Swój wkład w rozwój i propagowanie opisywanej koncepcji mają również polscy specjaliści od zarządzania. Profesorowie Wiesław M. Grudzewski i Irena
Hejduk przedstawiają Sustainability w następujący sposób: „Sustainability to
zdolność przedsiębiorstwa do ciągłego:
1) uczenia się,
2) adaptacji i rozwoju,
3) rewitalizacji,
4) rekonstrukcji,
5) reorientacji
dla utrzymania trwałej i wyróżniającej pozycji na rynku przez oferowanie ponadprzeciętnej wartości nabywcom dziś i w przyszłości (zgodnej z paradygmatem innowacyjnego wzrostu), dzięki organicznej zmienności konstytuującej
modele biznesowe, a wynikającej z kreowania nowych możliwości i celów oraz
odpowiedzi na nie, przy równoważeniu interesów różnych grup”19.
W 2013 r. przedstawiciele Ernst & Young opublikowali artykuł, który stanowił formę podsumowania ankiety przeprowadzonej przez wyżej wspomnianą firmę wśród kierownictwa korporacji, uwzględniających w swoich strategiach biznesowych zasady Sustainability oraz wszystkim, co z tym tematem
związane. Uczestnicy tych ankiet mieli za zadanie rzeczowo odpowiadać na
zadane im pytania dotyczące korporacyjnych inicjatyw, praw, regulacji oraz
postępów naukowych ich firm.
Dane były zbierane za pomocą ankiet online, rozsyłanych głównie mailowo. Anonimowe kwestionariusze pytań zostały rozesłane do 3630 osób. Odpowiedziało na nie 282 osoby z 17 sektorów gospodarczych z firm, których
roczny dochód przekraczał 1 miliard dolarów. Większość ankietowanych
(85%) respondentów to mieszkańcy Stanów Zjednoczonych. Jedno z pytań
zadanych uczestnikom ankiety brzmiało następująco: „Jak mocny wpływ ma
Sustainability na strategię firmy w twoim przedsiębiorstwie?”. Niemalże dwie
trzecie ankietowanych przyznało, że w ich organizacjach tworzy się cele śro-
18 s. 3–6.
19 N. Landrum, S. Edwards, Sustainable Business: An Executive’s Primer, New York 2009,
W. Grudzewski, I. Hejduk, Przedsiębiorstwo przyszłości. Zmiany paradygmatów zarządzania, „Master of Business Administration” 2011, nr 1 (116), s. 95–111.
120
Adrian Dudkiewicz
dowiskowe i społeczne, natomiast niemal połowa stwierdziła, że koncepcja
Sustainability jest wpisana w ich planowanie strategiczne oraz budżet. Takie
badania doskonale pokazują jak ogromny wpływ ma koncepcja Sustainability
na współczesną praktykę zarządzania.
Wykres 2. Jak mocny wpływ ma Sustainability na strategię firmy w twoim przedsiębiorstwie?
Źródło: Ernst & Young, Six_growing_trends_in_corporate_sustainability 2013, http://
www.ey.com/Publication/vwLUAssets/Six_growing_trends_in_corporate_sustainability_2013/$FILE/Six_growing_trends_in_corporate_sustainability_2013.pdf.
Podsumowanie
Niniejszy artykuł ma na celu przedstawienie dorobku naukowego koncepcji
Sustainability w świetle istniejącej literatury przedmiotu.
Na podstawie rozważań przeprowadzonych w artykule należy zauważyć,
że koncepcja Sustainability (począwszy od raportu Brundtland) rozwija się
niezwykle dynamicznie i zdobywa coraz większą popularność, zarówno wśród
ludzi zajmujących się teorią, jak i tych zajmujących się zarządzaniem w prak-
Koncepcja Sustainability – stań badań...
121
tycznym wymiarze. Istnieje wiele definicji Sustainability, mniej lub bardziej
złożonych, jednak niemalże wszystkie skupiają się na obszarze triple-bottom
line, czyli wokół środowiska naturalnego, ekonomii i społeczeństwa.
Sustainability jest czymś więcej aniżeli chwilową modą. Ta koncepcja to
nowy paradygmat, który może zaburzyć dotychczasową równowagę w nauce. Sustainability pozwala trwać, mimo że przyszłość jest nie zawsze znana
i kontrolowalna20. Organizacje zmusza do stałej zmiany, wymusza zdolność do
współpracy i uczenia się oraz zarządzania zaufaniem. Z kolei menadżerom odbiera część kontroli zwiększając jednocześnie ich ryzyko i odpowiedzialność.
W związku z ciągle narastającymi problemami ekologicznymi i społecznymi koncepcja Sustainability będzie musiała odgrywać coraz to większą rolę na
świecie. Presję tą wzmacniają pojawiające się w narastającej ilości wskaźniki
ekologiczne, które w większości mówią o negatywnym wpływie ludzkości na
naszą planetę. Przykładem może być tzw. „living planet indeks świadczący
o permanentnym zmniejszaniu się bioróżnorodności naszej planety. To na
współczesne społeczeństwo i organizacje spada decyzja o losach przyszłych
pokoleń oraz kuli ziemskiej. Filozofia Sustainability może w związku z tym
w dużym stopniu ułatwić podjęcie takich decyzji”21.
Summary
The article presents the essence of the sustainability concept in the light of literature,
including history and development in later years, and definitions published by scientists from Poland and the rest of the world. This publication also presents a study
on the rapid growth in popularity of this concept in the world and examples of implementation of sustainability in companies.
Keywords: concept of sustainability, theory, literature, practice in management, implementation sustainability in business
20 P. Bansal, M. DesJardine, Strategic Organization, Business sustainability: It is about
time, „Strategic Organization” 2014, nr 12 (1), s. 70–78.
21 A. Pabian, Działalność promocyjna w koncepcji sustainability, „Marketing i Rynek”
2013, 8/2013, s. 12–17.