(I).OGOLNA_kazus

Kolokwium I (część ogólna prawa cywilnego)
Kolokwium (1) PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA
KLUCZ I PUNKTACJA
KLUCZ
dr Anna Rachwał
ćwiczenia, dr A. Rachwał
2012/2013
Grzegorz prowadzący dom aukcyjny ogłosił aukcję na sprzedaż obrazu malarza abstrakcyjnego A.Z., który niedawno
został odnaleziony wśród zbiorów zmarłego kolekcjonera i zakupiony przez Grzegorza. Grzegorz do warunków aukcji
dołączył zdjęcie obrazu i opinię eksperta wskazującą, że dzieło jest autentyczne i zostało stworzone przez A.Z. ok. roku
**57. Błażej, znany w środowisku kolekcjoner nie mógł sam uczestniczyć w aukcji, dlatego zawarł umowę zlecenia
z antykwariuszem Stefanem, w którym wskazał, że Stefan ma nabyć obraz za cenę ok. 80 tys. zł. Błażej udzielił
Stefanowi pełnomocnictwa do zawarcia w jego imieniu umowy sprzedaży obrazu za cenę nie przekraczającą 100 tys. zł.
Stefan pojawił się na aukcji, odbywającej się 1 marca. Kiedy cena przekroczyła 100 tys. zł Stefan przestał składać oferty,
potem jednak doszedł do wniosku, że Błażej jest znany jako wielki miłośnik dział A.Z. i niewielkie przekroczenie ceny
nie powinno mu robić różnicy, skoro może stać się właścicielem tak unikatowego obrazu. Złożył ofertę nabycia obrazu
za cenę 115 tys. zł – i zostało mu udzielone przybicie. Następnego dnia Błażej uległ wypadkowi samochodowemu. Po
przewiezieniu do szpitala zdążył tylko powiedzieć swojej żonie Elżbiecie (w obecności lekarza i pielęgniarki): „Sprawdź
czy Stefan kupił obraz i odbierz go od niego” i stracił przytomność. Elżbieta zadzwoniła do Stefana, a potem odebrała
od niego zakupiony obraz. Badania wykazały, że Błażej ma uszkodzony kręgosłup i może nigdy nie odzyskać
przytomności; dlatego został ubezwłasnowolniony całkowicie, a jego opiekunem sąd ustanowił żonę Elżbietę. Elżbieta,
historyk sztuki, po obejrzeniu obrazu, zleciła jego ekspertyzę, z której wynikało, że obraz jest wprawdzie autentyczny,
ale został stworzony nie ok. roku **57, ale co najmniej 10 lat później, ponieważ dopiero wtedy A.Z. zaczął stosować
taką technikę. Elżbieta, działając w imieniu Błażeja, domaga się od Grzegorza odebrania obrazu i zwrotu ceny,
wskazując że gdyby jej mąż wiedział, że obraz jest późniejszy, nigdy by go nie kupił, ponieważ nie był zainteresowany
dziełami stworzonymi w tym okresie, a jego kolekcja obejmuje wyłącznie obrazy z lat **40 – 62. Sprawa stała się
głośna w środowisku, ponieważ okazało się, że ekspertyza przygotowana na zlecenie Grzegorza została (bez jego
wiedzy) fałszowana. Kiedy dowiedziała się o tym kolekcjonerka Patrycja, zażądała od Elżbiety wydania jej obrazu (rok
powstania nie ma dla niej znaczenia), z uwagi na to, że jej oferta za cenę 114 tys. zł była ostatnią przed ofertą złożoną
przez Stefana i w tych okolicznościach należy uznać, że przybicie zostało udzielone jej. Czy żądania Elżbiety i Patrycji są
zasadne?
Uwagi wprowadzające:
I. Z okoliczności przedstawionych w kazusie wynika, że Elżbieta działająca jako pełnomocnik Błażeja składa
oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia złożonego pod wpływem błędu i domaga się zwrotu
spełnionych świadczeń (podstawą prawną w takim wypadku są przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu, art. 405
w zw. z art. 410 KC). Takie żądanie jest zasadne, jeżeli umowa między Grzegorzem i Błażejem (zastępowanym przez
pełnomocnika - Stefana) została zawarta i jest ważna (część 1 klucza), muszą także być spełnione przesłanki błędu
i dochowane zasady złożenia oświadczenia o uchyleniu się (część 2 klucza).
II. Patrycja domaga się wydania jej obrazu – powołując się na swoje prawo własności (art. 222 § 1 KC) wynikające z jej
(subiektywnego) przekonania, że ze względu na wadliwość umowy między Grzegorzem i Błażejem, umowa sprzedaży
obrazu została zawarta z nią (część 3 klucza)
Punkty wskazane w kluczu były udzielane za prawidłowe określenie sytuacji prawnej; opis rozwiązania zawiera
jednak także wskazanie błędów, które uniemożliwiały uzyskanie punktu/-ów za jego poszczególne elementy.
1
Kolokwium I (część ogólna prawa cywilnego)
KLUCZ
dr Anna Rachwał
CZĘŚĆ 1: łącznie można otrzymać 4 pkt
Cena nabycia obrazu została przez Błażeja wskazana zarówno w treści umowy zlecenia, którą zawarł ze Stefanem, jak
i w treści pełnomocnictwa. Rozbieżność między treścią zlecenia i treścią pełnomocnictwa nie prowadzi do nieważności
ani zlecenia, ani pełnomocnictwa, są to niezależne od siebie czynności prawne. Stefan, składając oświadczenie
o nabyciu obrazu za cenę 115 000 zł przekroczył granice wskazane w pełnomocnictwie i w zleceniu. Umowa zlecenia
wiąże jednak tylko Stefana i Błażeja i nie ma skutków względem osób trzecich. Naruszenie zlecenia nie ma zatem
żadnego wpływu na fakt zawarcia i ważność umowy zawartej przez Stefana. (1 pkt)
W odniesieniu do przekroczenia granic pełnomocnictwa, art. 103 KC przewiduje natomiast, że umowa jest dotknięta
bezskutecznością zawieszoną. To oznacza, że powinna być traktowana jak ważna (czasem sankcję wzruszalności/
bezskuteczności zawieszonej/ określa się z tego względu jako nieważność względną), do czasu wypowiedzenia się o jej
losach przez mocodawcę. Umowa będzie w pełni skuteczna, jeżeli mocodawca ją potwierdzi, a stanie się nieważna
jeżeli mocodawca odmówi potwierdzenia. Upływ czasu czy cyt. „brak potwierdzenia” – jeżeli druga strona nie
wyznaczyła mocodawcy terminu do potwierdzenia – NIE powoduje, że umowa staje się nieważna. Nic w treści kazusu
nie wskazuje, ani nawet nie sugeruje, że Grzegorz Błażejowi taki termin wyznaczył. (1 pkt)
PS. Błędne przyjęcie, że umowa jest nieważna z powodu „braku potwierdzenia” powodowało w niektórych wypadkach,
niestety, utratę punktów za część 2 (przesłanki błędu).
Jako potwierdzenie umowy wchodzą w grę dwa zachowania: po pierwsze, wypowiedź Błażeja w szpitalu skierowana do
żony. Potwierdzenie powinno zostać złożone drugiej stronie czynności, można byłoby jednak przyjąć, że żona –
odbierając obraz działała jako posłaniec przenoszący oświadczenie Błażeja. Nie sposób jednak twierdzić, że Błażej mógł
potwierdzić czynność nie wiedząc o przekroczeniu przez Stefana granic umocowania, a skoro kazał Elżbiecie sprawdzić,
czy Stefan kupił obraz, to jednoznacznie nie miał świadomości tego, co stało się na aukcji. Z tego samego powodu, co
do zasady, nie można przyjąć, że drugie zachowań z wchodzących w grę jako potwierdzenie, tj. samo odebranie obrazu
przez Elżbietę stanowi potwierdzenie (zakładając, że kiedy odbierała obraz była już opiekunem ubezwłasnowolnionego
Błażeja, co akurat nie zostało w treści kazusu jednoznacznie wskazane). Po drugie, podnosząc roszczenia w stosunku do
Grzegorza Elżbieta nie powołuje się na przekroczenie granic pełnomocnictwa, ale na inne okoliczności (datę powstania
obrazu). Trudno zatem twierdzić, że odmawia potwierdzenia. Konsekwentnie umowa nadal jest dotknięta
bezskutecznością zawieszoną, ale nie jest nieważna, można zatem oceniać jej wadliwość także punktu widzenia
przepisów o błędzie.
Za tą część rozwiązania można było otrzymać (2 pkt), w zależności od tego na ile argumentacja była spójna. Przyjęcie,
że Elżbieta jednak złożyła oświadczenie o potwierdzeniu nie dyskwalifikowało rozwiązania, mogło dać (1 pkt ), o ile
zostało wskazane, jakie zachowanie – i dlaczego jest uważane przez Autora/-kę za potwierdzenie.
CZĘŚĆ 2: łącznie można otrzymać 3 pkt – po jednym za każdą przesłankę błędu
Elżbieta próbuje wzruszyć umowę sprzedaży z uwagi na wadliwe określenie daty powstania obrazu zawarte
w sfałszowanej opinii przedstawionej przez Grzegorza. Wskazuje to na przesłanki błędu. Spór, czy dla dopuszczalności
uchylenia się od błędu miarodajny jest błąd mocodawcy czy pełnomocnika, nie ma tu akurat znaczenia, bo nic w treści
kazusu nie wskazuje na to, żeby któryś z nich wiedział o rzeczywistym stanie rzeczy.
Błąd prawnie doniosły (art. 84 KC) musi:
(a) dotyczyć treści czynności prawnej: treścią umowy sprzedaży jest przeniesienie własności, wydanie rzeczy, zapłata
ceny, odebranie rzeczy i modalności wykonania tych zobowiązań. Błażej nie miał niezgodnego z rzeczywistością
2
Kolokwium I (część ogólna prawa cywilnego)
KLUCZ
dr Anna Rachwał
wyobrażenia o żadnej z tych okoliczności. Ze względu na treść opinii miał natomiast mylne wyobrażenie o cechach
przedmiotu świadczenia. W tym punkcie literatura przedmiotu jest podzielona: niektórzy uznają, że cechy świadczenia,
o ile można wskazać ich związek z konstrukcją prawną umowy (np. wpływ na cenę, sposób odebrania albo termin,
konieczność transportu itd.) mogą być uznane za element treści czynności prawnej, inni przyjmują, że tylko
okoliczności mające wpływ na skutki prawne jakie czynność wywołuje mogą być uznane za odnoszące się do treści
czynności prawnej. Większość z Państwa tą przesłankę w ogóle pominęła…
(b) być istotny: w literaturze toczy się dyskusja, czy istotność błędu należy oceniać przy użyciu kryteriów subiektywnych
(ocena konkretnej osoby składającej oświadczenie woli) czy przy użyciu kryteriów obiektywnych (ocena rozsądnej
osoby, która nie działała pod wpływem błędu). Z treści kazusu wynika, że subiektywnie kryterium istotności byłoby
spełnione (nic nie wskazuje, że Elżbieta kłamie o kolekcji Błażeja). Nie jest to natomiast takie jednoznaczne przy
kryterium obiektywnym; w zależności od artysty, z punktu widzenia rozsądnego kolekcjonera data powstania obrazu
czasem ma znaczenie, a czasem - nie. Nie wiemy w kazusie wystarczająco dużo, żeby powiedzieć, o który z tych
przypadków chodzi. Samo stwierdzenie, że cyt. „Błażej nie kupiłby obrazu” to dla prawnika za mało, żeby powiedzieć,
że błąd był istotny w znaczeniu art. 84 KC.
(c) przy czynnościach odpłatnych, a taką jest sprzedaż - zostać wywołany przez drugą stronę, choćby bez jej winy.
Grzegorz wprawdzie nie sporządził samodzielnie ekspertyzy, ani jej nie sfałszował, dołączył ją jednak do warunków
aukcji i z tego względu to jego zachowanie spowodowało rozbieżność pomiędzy rzeczywistym stanem rzeczy,
a wyobrażeniem, które miał Błażej. To wystarczy dla spełnienia przesłanki wywołania błędu. NIE wystarczy natomiast
do spełnienia przesłanek podstępu (w tym wypadku Grzegorz musiałby celowo przedstawić nieprawidłową opinię
w celu wywołania błędu).
Wniosek (należało go napisać, bo dopiero z niego często wynika, co Autor/-ka miał/-a na myśli przy analizie
przesłanek): w zależności od przyjętych założeń. Oświadczenie o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli – jeżeli
Autor/-ka uznał/-a, że przesłanki błędu są spełnione, powinno jednak zostać złożone w formie pisemnej (pod rygorem
dowodowym) w terminie roku od wykrycia błędu (art. 88 KC) – a zatem w terminie roku od uzyskania przez Elżbietę
prawidłowej ekspertyzy. Dla uzyskania kompletu punktów nie było konieczne zastanawianie się nad podstępem, bo
brak jego podstawowej przesłanki jest oczywisty (skoro wiemy, że opinia została sfałszowana, o czym Grzegorz nie
wiedział)
CZĘŚĆ 3: łącznie można otrzymać 3 pkt
Umowa sprzedaży między Grzegorzem i Patrycją, prowadząca do przeniesienia na nią własności obrazu mogła zostać
zawarta w okolicznościach przedstawionych w kazusie tylko w toku aukcji. Patrycja złożyła wprawdzie ofertę, ale oferta
ta nie została przyjęta w czasie jej wiązania (1 pkt). Z chwilą złożenia oferty korzystniejszej przez Stefana (działającego
w imieniu Błażeja) oferta Patrycji wygasła (1 pkt). W okresie jej wiązania nie została natomiast przyjęta, ponieważ
w toku aukcji jedynym przewidzianym przez KC sposobem jej przyjęcia jest udzielenie przybicia – a ta czynność
w odniesieniu do Patrycji nie została dokonana wówczas, kiedy jej oferta była wiążąca (1 pkt).
3