ARCHITEKTURA

ARCHITEKTURA
Początki domu Jana Matejki sięgają epoki średniowiecza. W czasie lokacji Krakowa,
w 1257 roku, przy ulicy Floriaoskiej wytyczono działki półkuryjne. W XIV i XV wieku
wzniesiono murowaną zabudowę na części działki, na której stoi obecny trakt frontowy
kamienicy przy Floriaoskiej 41. Przyziemie murów i I piętro są najstarszymi elementami
kamienicy. Sądząc z głębokich piwnic o trzech kondygnacjach, z grubości murów
i odkrywek, dokonywanych przy różnych przebudowach, należy odnieśd czas wzniesienia
domu do drugiej połowy XVI wieku. Przemawia za tym typowa dla domów mieszczaoskich
i owych czasów „trzyokiennośd” kamienicy, wysklepienie pował w dwóch izbach I piętra,
posowa salonu z dębowych, pięknie „fazowanych” belek oraz obszernośd bramy
wejściowej zajmującej 2/3 szerokości całej kamienicy, dziś znacznie zwężonej.
Fot. Kamienica Matejków, fotografia po 1873 r., Muzeum Narodowe w Krakowie
Matejko, przywiązany do murów, w których się urodził i spędził dzieciostwo, pragnął dom upiększyd i rozszerzyd. Po
odkupieniu kamienicy od reszty rodzeostwa 8 grudnia1871 roku Matejko zdecydował się przebudowad ją. Projekt
przebudowy przygotował budowniczy Jacek Matusioski. Starał się on, o ile to było możliwe, zawrzed w projekcie
domu wszelkie elementy zalecane przez podręcznik Nauka Budownictwa, napisany przez Feliksa Radwaoskiego. Na
schemat fasady przedstawiony w Podręczniku i dostosowany do kamienicy poprzez uzupełnienie o trzecie piętro,
nałożony został kostium stylowy z użyciem elementów dekoracyjnych typowych dla stylistyki z epok baroku i rokoka.
W podziałach fasady dominują elementy pionowe. Oś środkową wyróżniają balkon, pilastry, półkolisty nadokiennik
na pierwszym piętrze i półkoliste zwieoczenie. Podziały pionowe są podkreślone poprzez płomieniste wazony na
attyce. Do tradycji budowlanej z połowy XIX wieku należą skromne, proste obramowania okien oraz balustrada
balkonu i podokienniki pierwszego piętra. Zaprzyjaźnionemu architektowi Tomaszowi Prylioskiemu powierzył
odbudowę fasady i wyciągnięcie III piętra. W pracy tej pomagał osobiście – uzupełnił i ozdobił projekt barokowej
fasady.
Fot. po lewej: Schemat fasady, wg Feliks Radwaoski, Nauka Budownictwa, Kraków 1842 r., Muzeum Narodowe w Krakowie
Fot. po prawej: Jan Matejko, projekt zwieoczenia fasady, ok. 1872 r., ołówek, papier, Muzeum Narodowe w Krakowie
Mieszkał wraz z rodziną w całej kaminienicy za wyjątkiem frontowych pokoi na III piętrze.
I piętro zajmowały salon, salonik, jadalnia i sypialnia Teodory z Giebułtowskich Matejkowej,
II mieściło pokoje samego mistrza, jego syna i dwóch córek. Na III piętrze znajdowała się
podręczna pracownia oraz wynajmowane pokoje. Dla celów muzealnych niektóre pokoje
przetworzono, nie tknięto jednak istotnych pomieszczeo: salonu, sypialni i pracowni.
„Kłosy”, jeden z najbardziej poczytnych tygodników ilustrowanych, nie omieszkały jesienią
1874 roku poinformowad czytelników, jak wygląda nowa siedziba słynnego artysty. Zamieściły
też, wykonany na podstawie fotografii, drzeworyt ukazujący nową, ukooczoną fasadę domu.
Fot. Fasada kamienicy w 1874 r., wg "Kłosy" 19 września 1874 r., Muzeum Narodowe w Krakowie
Ostateczny wygląd domu Matejki przedstawia przekrój budynku i rysunek fasady, wykonane przez Władysława
Ekielskiego w marcu 1894 roku. Zmniejszona została oficyna, pozostały trzy arkady wsparte na dwóch filarach na
parterze, wyżej wymurowano ściany z prostokątnymi oknami. Zrealizowany został stary pomysł malarza na
podwyższenie zwieoczenia oraz nowy, na umieszczenie na osi pierwszego piętra, gdzie zwykle widniały herby rodowe
– palety, pędzli i dwu książek spoczywających na poduszce pod baldachimem z udrapowanego królewskiego płaszcza,
tworzące symboliczny herb artysty.
Fot. Władysław Ekielski, przekrój pionowy kamienicy i fasady, 1894 r., Muzeum Narodowe w Krakowie
Dla Jana Matejki i jego żony istotne znaczenie miał nie tylko wygląd fasady,
widocznej dla każdego przechodzącego ulicą Floriaoską, ale również wnętrze
nowego domu, a przynajmniej salonu, w którym zamierzano przyjmowad elitę
ówczesnego Krakowa. Sufit pokryto plafonem ze sztukateriami, ściany
ozdobiono malowidłami utrzymanymi w kolorze różu pompejaoskiego
z elementami dekoracji orientalnej, zgodnie z ówczesną modą. Częśd salonu
widoczna jest na obrazie Juliusza Kossaka, upamiętniającym wizytę cesarza
Franciszka Józefa w domu Matejki 2 września 1880 roku.
Fot. Salon, fotografia z przełomu XIX i XX w., Muzeum Narodowe w Krakowie
Fot. Ornamenty kwiatowe, 1953, Przerys dawnej dekoracji pokoju frontowego I piętra, Muzeum Narodowe w Krakowie
Dziś tylko salon i sypialnia artysty zachowały prawie bez zmian wygląd z czasu, gdy mieszkali tu Matejkowie. Gdy po
śmierci Jana Matejki w kamienicy powstało muzeum, powiększano powierzchnie ekspozycyjne kosztem pokoi
mieszkalnych, usuwano wyposażenie domu artysty, a nawet zmieniano układ wnętrz. Najbardziej jednak ucierpiała
fasada kamienicy – w 1910 roku obtłuczono częśd jej ornamentów. Pierwotny układ mieszkania pozostał jednak
widoczny.
Fot. Juliusz Kossak, Wizyta cesarza Franciszka Józefa w domu Jana Matejki dnia 2 września 1880 r., 1881, akwarela, papier,
Muzeum Narodowe w Krakowie
Źródła:
Przewodnik dla zwiedzających Dom Matejki, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kraków, 1904
100 lat Domu Jana Matejki w Muzeum Narodowym w Krakowie, 2004