Poradnik - NIEMOWLĘ 2015

PIELĘGNACJA
W rozdziale:
CHOROBY
Odbieramy dziecko ze szpitala. . . . . . . . . . . . . . . . 7
Pierwsze chwile w domu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Witaj służbo zdrowia, czyli badania bilansowe. . . 9
Święty spokój . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
SZCZEPIENIA
Odpowiedni klimat. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21
Zdrowy sen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Bezpieczna noc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25
Sport od kołyski . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
Pielucha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
KARMIENIE
Kąpiel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31
Pępek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 34
PIELĘGNACJA
6
CHOROBY
SZCZEPIENIA
w ciepłym pomieszczeniu, koniecznie ciepłymi rękami, gdy dziecko jest zupełnie spokojne. Należy ułożyć je w pozycji na plecach,
a następnie wymacać, czy oba jądra znajdują się w mosznie. Lekarz
stara się określić ich wielkość (wymiar podłużny w milimetrach),
czy są jednakowej wielkości i jaka jest ich konsystencja (sprężyste,
twarde, wiotkie).
Jeżeli jądra nie ma w mosznie, to trzeba go poszukiwać w kanale pachwinowym. W tym celu należy delikatnie ucisnąć palcami
górną część pachwiny, a następnie przesunąć w pachwinie palce
ku dołowi. W zależności od oceny jąder, zalecona zostanie dalsza
obserwacja lub konsultacja specjalisty chirurga.
Stawy biodrowe
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Stawy biodrowe należy zbadać już w pierwszych dniach po
porodzie. Przeprowadza się test przesiewowy do wykrywania rozwojowej dysplazji stawu biodrowego. W teście oceniane są objaw
Barlowa i Ortolaniego oraz objaw ograniczonego odwodzenia kończyn w stawach biodrowych. Można też sprawdzić objaw asymetrii
fałdów pośladkowych lub udowych. Dziecko powinno być nakarmione (mały głodny Polak też zły), a w czasie badania spokojne.
Test przeprowadza pediatra lub lekarz rodzinny, ale w razie najmniejszych wątpliwościach dziecko powinien zbadać specjalista
ortopeda.
Uzupełnieniem badania klinicznego jest badanie ultrasonograficzne (USG) stawów biodrowych, które wykonuje się w 6–8 tygodniu życia, a następnie około 4. miesiąca życia. W badaniu USG
nie tylko potwierdza się podejrzewaną nieprawidłowość, lecz także
14
15
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
W ostatnich latach coraz więcej dzieci w przedszkolu i szkole
ma problemy z koncentracją, nie radzi sobie ze stresem i z własnymi emocjami. Coraz częściej rodzice zmuszeni są szukać pomocy
u specjalistów. Nie wszyscy jednak mają na to czas i pieniądze, nie
do końca wiadomo też, co jeszcze jest normą, a co już nie.
A zaczyna się tak wcześnie. Specjaliści od mechanizmów
neurorozwojowych uważają, że, poza czynnikami dziedzicznymi
i ewentualnymi zaburzeniami okołoporodowymi, na rozwój człowieka największy wpływ mają pierwsze tygodnie życia. Noworodki
są ciekawe świata, ale ich możliwości poznawania otoczenia są
ograniczone. Mózg dopiero się rozwija, niedojrzały układ nerwowy bardzo szybko reaguje na nadmiar bodźców stresem, co może
się objawiać niepokojem, bólami brzucha, nieregularnymi wypróżnieniami czy też wzmożonym napięciem mięśniowym. Dlatego nie
wolno traktować noworodków i niemowląt jak „małych dorosłych”. To wykracza poza ich możliwości i w konsekwencji niekorzystnie wpływa na rozwój.
Najlepiej kierować się intuicją. Jeśli mówiąc do naszego dziecka, zbliżamy twarz, żeby nas wyraźnie widziało, mówimy wolniej
i często powtarzamy słowa – to takie zachowanie podpowiedziała
nam intuicja. Od setek tysięcy lat rodzice dobrze wychowują dzieci, słuchając intuicji, popartej wiarą we własne możliwości. Warto
jednakże uwzględnić wyniki rzetelnych obserwacji naukowych
PIELĘGNACJA
Święty spokój
CHOROBY
można rozpoznać tzw. niemą dysplazję, czyli wadę bez objawów
klinicznych (częstość występowania: 6–8%).
Nasze dziecko śpi za mało – to dla rodziców kolejny powód
do niepokoju. Jednak dobowy rytm snu i czuwania jest sprawą indywidualną, dzieci pod tym względem bardzo się różnią, nie ma
tu normy. Wszystkim należy zapewnić wspomniany odpowiedni
klimat oraz święty spokój, pamiętając, że wszelkie napięcie w rodzinie udzieli się dziecku. Jeśli maleństwo dobrze je i nie wykazuje
objawów bólu – to wszystko w porządku. Przestrzeganie stałego
trybu codziennego życia przyczyni się do tego, że dziecko stanie się
aktywne w dzień, a w nocy będzie spało.
Inna przyczyna zmartwień, to nieregularny oddech dziecka.
Kiedy rodzice nie słyszą oddechu i nie widzą wyraźnego poruszania klatki piersiowej, boją się, że maleństwo w ogóle przestało
oddychać. Tymczasem dla niemowląt w pierwszych miesiącach
życia naturalne są okresowe przyśpieszanie oddechu, a następnie
kilku-, a nawet kilkunastosekundowa przerwa. Taki tor oddychania
25
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
Bezpieczna noc
PIELĘGNACJA
zestresowane i lepiej się wysypiają, kiedy czują przy sobie zapach
i oddech matki. W Wielkiej Brytanii wspólne spanie matki i dziecka
jest zalecane przez poradnie laktacyjne, jako ułatwiające karmienie
piersią – jeśli matka nie przyjmuje leków nasennych i nie wypiła
przed snem ani kropli alkoholu. Większym zagrożeniem dla dziecka
jest spanie w jednym łóżku z obojgiem rodziców. Nie można zapomnieć, że i we wspólnym łóżku dziecko musi spać na dość twardym
materacu. Należy usunąć wszelkie poduszki i pluszaki, które mogłyby zatkać drogi oddechowe niemowlaka. Dziecko lepiej okryć
osobną kołderką.
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
jest związany z niedojrzałością dziecka i z czasem się wyrównuje.
Zdrowy niemowlak oddycha cicho, łatwiej zauważyć poruszanie się
brzuszka niż klatki piersiowej.
Lęk przed bezdechem, czyli zaprzestaniem oddychania na
ponad 20 sekund, wiąże się ze strachem przed tzw. zespołem nagłej śmierci niemowlęcia (ang. SIDS). Zgon dziecka podczas snu
z niewyjaśnionych przyczyn jest na szczęście bardzo rzadki (chodzi
o ułamki promila),ale jest zarazem jedną z głównych przyczyn zgonów niemowląt w krajach wysoko rozwiniętych.
SIDS występuje zwykle w 2–4 miesiącu życia, a ponad połowa
przypadków dotyczy niemowląt śpiących na brzuchu; jedna czwarta
– dzieci urodzonych przedwcześnie lub z masą ciała poniżej 2500 g.
Ofiarami częściej są chłopcy, szczególnie przechodzący przeziębienie
lub biegunkę. W grupie ryzyka są także dzieci urodzone z ciąż mnogich. Częściej umierają dzieci, których mamy w czasie ciąży chorowały na poważne zakażenia lub niedokrwistość oraz depresję.
Na podstawie przeprowadzonych obserwacji grupy ekspertów opracowały zalecenia mające zmniejszyć ryzyko śmierci łóżeczkowej. Zaleca się więc:
−−układanie niemowląt do snu w pozycji na plecach,
−−używanie w łóżeczku nowych, twardych materacyków,
−−niepozostawianie żadnych przedmiotów w łóżeczku (zabawek, pieluszek czy ubranek),
−−spanie w jednym pokoju, ale nie w jednym łóżku z dzieckiem,
−−unikanie przegrzewania (w sypialni powinno być ok. 19°C),
−−niepalenie tytoniu w domu dziecka,
−−bezwzględnie – niepicie alkoholu i niezażywanie narkotyków przez matkę.
26
CHOROBY
W pierwszych dniach dobrze jest korzystać z ręczników jednorazowych – w zwykłych łatwo gromadzą się zarazki. Skórę dziecka,
jeśli jest sucha albo się łuszczy, natłuszczamy. Nie używamy oliwki
w nadmiarze; skóra musi oddychać. Kosmetyki dla niemowląt powinny być dostosowane do wieku dziecka i mieć atest odpowiedniej instytucji.
Pępek
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Noworodek wypisywany ze szpitala powinien mieć odpięty
zacisk kikuta pępowiny.
Kikut jest pozostałością po pępowinie odciętej podczas porodu. Zaczyna się obkurczać w pierwszej dobie życia dziecka, potem
stopniowo zasycha, twardnieje i czernieje. Kikuta nie wolno odrywać – odpadnie sam, co zwykle następuje w ciągu dwóch pierwszych tygodni życia dziecka.
Pępek jest częścią ciała najbardziej podatną na zakażenie, nawet poważne, zagrażające życiu noworodka. Dlatego do czasu odpadnięcia kikuta i wygojenia pępka należy to miejsce chronić przed
zamoczeniem i osłaniać płatkami jałowej gazy; trzeba też odwijać
brzeg pieluszki, żeby zapewnić dostęp powietrza. Szczelne opatrunki na pępku utrudniają naturalne wysuszanie kikuta pępowiny
i zwiększają ryzyko zakażenia.
Do czasu odpadnięcia kikuta pępowiny należy kąpać noworodka w wanience z niewielka ilością wody, aby nie moczyć pępowiny. Zalecana sucha pielęgnacja pępka polega na umyciu kikuta
pępowiny wodą z mydłem jeśli zostanie zabrudzony kałem lub
moczem oraz jego dokładnym osuszeniu. Kikut trzeba przemywać
34
KARMIENIE
W rozdziale:
CHOROBY
Żywienie niemowlęcia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
Co powinna jeść karmiąca mama . . . . . . . . . . . . . 41
Problemy z karmieniem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Przechowywanie mleka matki . . . . . . . . . . . . . . . 58
Karmienie mieszanką mleczną. . . . . . . . . . . . . . . . 60
SZCZEPIENIA
Nie samym mlekiem… . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
38
51
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Miarą skuteczności ssania jest częstotliwość połykania.
Ideałem jest jeden ruch ssący na jedno połknięcie; słychać połykanie, a nie cmokanie. Przez uchylony kącik ust maleństwa można
zauważyć pracujący język, obejmujący brodawkę od spodu. Jeżeli
dziecko przełyka mleko przynajmniej przez 10 minut z każdej piersi,
a pierś po karmieniu jest miękka, to znaczy, że się najadło. Najedzone
niemowlę oddaje 3–4 stolce na dobę i moczy 5–6 pieluch.
Mlaskanie, cmokanie, prężenie się i przerywanie ssania
świadczy o nieprawidłowym przystawieniu niemowlaka do piersi. Podobnie gdy po krótkotrwałym ssaniu malec zniecierpliwiony
i poirytowany wypuszcza pierś. Poprawne i cierpliwe dostawianie
do piersi zlikwiduje te dolegliwości.
Jeśli dziecko ssie długo, wkłada rączki do buzi albo nawet płacze – nie musi to jeszcze oznaczać, że zjadło za mało. Ważenie dzieci
przed karmieniem i po nim jest niemiarodajne, za to bardzo stresujące. W razie uzasadnionych wątpliwości, czy dziecko się najada (jest nadmiernie senne i ma małe łaknienie), można je zważyć
w odstępie kilku dni, na tej samej wadze. Różnica podzielona przez
ilość dni nie powinna być mniejsza niż 20 gramów – orientacyjne
przyrosty masy ciała w pierwszych tygodniach życia wynoszą 150–
200 gramów na tydzień. Jeśli dziecko przybiera na wadze mniej,
trzeba się poradzić lekarza albo konsultanta laktacyjnego. Ich lista znajduje się na stronie Komitetu Upowszechniania Karmienia
Piersią: www.laktacja.pl. Specjaliści mogą zaproponować więcej
karmień nocnych albo, dla zwiększenia ilości pokarmu, kilkakrotne
CHOROBY
Czy dziecko się najada?
CHOROBY
SZCZEPIENIA
wadę zgryzu. Zasypianie z butelką skutecznie zwiększa ryzyko wystąpienia próchnicy zębów.
Podobnie jak przy karmieniu piersią, nie należy układać
dziecka poziomo na plecach; grozi to zakrztuszeniem, zapaleniem
ucha i wadą zgryzu. Dziecko powinno spoczywać na przedramieniu
osoby karmiącej, w pozycji półpionowej.
Łyżeczka służy do podawania pokarmów uzupełniających. Nie
powinna być zbyt miękka, aby nie uginała się na języku niemowlaka.
Otwartym kubkiem, około szóstego miesiąca, podajemy
wodę niemowlakom karmionym mieszankami mlecznymi. W drugim półroczu można uczyć dziecko picia z kubka przez słomkę.
Ile dziecko ma zjeść?
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Podobnie jak dorośli, jedne dzieci chcą i mogą zjeść więcej
i częściej niż inne. Nie wolno jednak karmić, ile wlezie, na zasadzie:
„nie będziemy dziecku żałować”. Nadmierna ilość kalorii prowadzi
bowiem do otyłości.
U dzieci karmionych mieszankami mlekopodobnymi wolniejszy jest metabolizm i opróżnianie żołądka niż u rówieśników karmionych mlekiem mamy. Dlatego należy zachować przynajmniej
trzygodzinne przerwy między posiłkami. Poważnym błędem jest
więc karmienie przy każdym płaczu, czy też innych objawach niezadowolenia. Butelka pocieszy, ale nie jest „uspokajaczem”. Dziecko,
podobnie jak dorosły, może stres „zajadać”, a później odwrotnie,
otyłość „zjada” człowieka.
Nie należy wymagać od dziecka zjadania całej porcji. O sytości świadczy: grymaszenie lub zasypianie podczas jedzenia,
64
CHOROBY
SZCZEPIENIA
zaprzestania połykania, zaciskanie ust, odwracanie głowy od pokarmu oraz jego odpychanie.
Głód sugeruje: płacz, nadmiernie energiczne ruchy rączek
i nóżek, otwieranie buzi, podążanie główki w stronę piersi, lub też
butelki czy łyżki.
Podobnie jak u karmionych piersią, prawidłowe wzrastanie
i przybieranie na wadze (siatki centylowe) świadczą o prawidłowej
ilości przyjmowanego pokarmu. Wskazane są comiesięczne pomiary. Zarówno zbyt wolne, jak i zbyt szybkie przybieranie na wadze
sprawia, że krzywa rozwoju będzie się odchylać od pierwotnego
kanału, a gdy przetnie jedną z wydrukowanych linii (granicę kanału), konieczna jest konsultacja pediatry.
65
PIELĘGNACJA
Obecnie uważa się, że przez około 6 miesięcy należy karmić
dziecko wyłącznie piersią; pokarmy uzupełniające wprowadzać nie
wcześniej niż po ukończeniu 17 tygodnia życia; karmienie piersią
kontynuować co najmniej do 12 miesiąca.
Zaleca się stopniowe wprowadzanie nowych produktów
w zależności od mleka, które maluch zjada: karmionym mieszanką
sztuczną po skończeniu 4 miesięcy, ale karmionym mlekiem matki
– po skończeniu 5 miesięcy.
Zbyt wczesne rozszerzanie diety nie jest dobre, gdyż redukuje częstość i czas karmienia piersią, a także może powodować
gorszą tolerancje nowych pokarmów.
Lekarz może zlecić wcześniejsze (po 17 tygodniu) wprowadzanie pokarmów uzupełniających u niemowląt karmionych
KARMIENIE
Nie samym mlekiem…
Wiek
(mies.)
CHOROBY
6
7–9
SZCZEPIENIA
10
KARMIENIE
11–12
Pokarmy uzupełniające u niemowląt
karmionych naturalnie
Autor zaleca w 6. miesiącu „miesięczne smakowanie”, jak wyżej.
Posiłki uzupełniające (początkowo 1, pod koniec 9 miesiąca 2–3)
1 raz 150–180 g zupy jarzynowej lub przecieru jarzynowego z gotowanym mięsem, w ilości 10–15 g. Mięso zastępujemy rybą
1–2 razy w tygodniu. Do zupek dodajemy codziennie kleik zbożowy
(1–2 ­ł yżeczki) i 1/2 żółtka co drugi dzień. Zupki wzbogacamy tłuszczem wysokiej jakości (masło, niskoerukowy olej rzepakowy, oliwa)
w ilości ok. 1 łyżeczka na porcję.
1 raz ok. 150 g kaszki lub kleiku bezglutenowego (na mleku mamy
lub modyfikowanym, albo dodany do przecieru warzywnego lub
owocowego),
Jeden raz przecier owocowy lub sok owocowy (najlepiej przecierowy, nieklarowany) nie więcej niż 150 g/dobę.
2–3 posiłki uzupełniające
Obiad z dwóch dań: zupa jarzynowa z kaszką (do 2 łyżeczek)
+ ­jarzynka z gotowanym mięsem (15–20 g) lub zamiennie z rybą
(1–2 razy/tydz.) lub większa porcja zupy jarzynowej (ok. 200 g)
z kaszką (4 łyżeczki), z mięsem (15–20 g) lub rybą (1–2 razy/tydz.).
Zupkę wzbogacamy tłuszczem jak wcześniej.
1/2 żółtka do jednego z posiłków codziennie.
Podobnie jak poprzednio 1 raz ok. 150 g kaszki lub kleiku (na mleku
mamy lub modyfikowanym, albo z przecierem warzywnym/owocowym) bądź niewielka ilość pieczywa, biszkopty, sucharki i ewentualnie owoc.
Przecier lub sok owocowy (nie więcej niż 150 g/dobę).
PIELĘGNACJA
3 posiłki uzupełniające
Obiad z dwóch dań (dziecko nie musi zjadać ich na raz, mogą to być
oddzielne posiłki): zupa jarzynowa (ok. 200 g) z kaszką + jarzynka z gotowanym mięsem (15–20 g) lub zamiennie z rybą (1–2 razy/tydz.),
ewentualnie z ziemniakiem lub ryżem i całe jajko (3–4 razy/tydz.)
starte do zupy, albo jako samodzielny posiłek – np. jajecznica na
parze lub lane kluseczki. Do zupki dodajemy tłuszcz jak wcześniej.
Jeden oddzielny posiłek w formie kaszki jak w poprzednich miesiącach: produkty zbożowe (jeśli nie ma przeciwwskazań kaszki glutenowe, podobnie jak bezglutenowe), lub też pieczywo, biszkopty,
sucharki łączone z produktami mlecznymi (np. mleko modyfikowane dla niemowląt, twarożek, jogurt, kefir – kilka razy/tydz.), przecier lub sok owocowy (nie więcej niż 150 g/dobę).
70
W jakim wieku – jakie warzywa
5–6
marchew, dynia, ziemniak, pietruszka, brokuł
7–8
kukurydza, kalafior, fasolka szparagowa, pomidor, seler, por,
cukinia, buraczek, szpinak, kalarepka
9–10
soczewica, zielony groszek, cebula, brukselka, kabaczek
11–12
bakłażan, papryka, pieczarki, drobna fasolka, szczaw
Owoce – na początku rozszerzania diety wprowadzamy
jabłko gotowane (miesięczne smakowanie). Później możemy je
zastąpić skrobanym, do 3 łyżeczek dziennie. W 7 miesiącu można
także podać przetarte przez sitko maliny, winogrona, jeżyny, jagody
i porzeczki. Nowe pokarmy wprowadzamy ostrożnie, początkowo
w mniejszych ilościach, ale już bez takich ograniczeń jak podczas
„miesięcznego smakowania”. Lepiej owoce po wcześniejszym
wprowadzeniu warzyw podstawowych (5–6 miesiąc).
73
CHOROBY
KARMIENIE
warzywa
PIELĘGNACJA
wiek dziecka
w mies.
SZCZEPIENIA
Podana wielkość porcji jest średnią, jaką zjada dziecko w danym wieku, ale zależnie od łaknienia i zapotrzebowania może być
modyfikowana. Różnice mogą również dotyczyć liczby posiłków,
szczególnie ze wskazań lekarskich.
Starszym niemowlętom, niezależnie od karmienia naturalnego czy sztucznego, można zaproponować jedną lub dwie
przekąski. Przekąskami są niewielkie porcje pokarmów, zwykle samodzielne spożywane przez dziecko miedzy posiłkami głównymi,
np. cząstka warzywa lub owocu, kawałek chleba lub kilka chrupek
kukurydzianych.
SZCZEPIENIA
OCHRONNE
SZCZEPIENIA OCHRONNE
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Rodzice czasami maja wątpliwości: czy szczepić dzieci? Ja
takich wątpliwości nie mam. Szczepienia nie bez powodu nazywają się: ochronne. Mają chronić przed groźnymi chorobami –
i chronią. Nie trzeba sięgać do dalekiej historii, czy też zaglądać
na egzotyczne lądy. Z własnego dzieciństwa pamiętam utykających
rówieśników, którzy zachorowali na poliomyelitis, zwany chorobą
Heinego Medina. Od kiedy stosujemy szczepionkę (IPV) – to już na
szczęście tylko historia medycyny. Pamiętam również duże kartki
doczepiane do szpitalnych łóżeczek pacjentów – „uwaga antygen
HBS dodatni”. Niestety, wiele pielęgniarek i lekarzy nie uniknęło zarażenia, i dla części z nich była to choroba śmiertelna. Szczęśliwie,
po wprowadzeniu powszechnych szczepień (WZW B), to również
historia.
Choroby potrafią być bardzo groźne, a ich powikłania – tragiczne. Owszem, szczepienia mogą czasami dawać odczyny poszczepienne, ale nieporównywalne ze skutkami choroby, przed
którą mają chronić. Poważniejsze powikłania zdarzają się szalenie
rzadko.
Ryzyko ponosimy każdego dnia, czy to wsiadając do samochodu, czy gotując obiad. Bez przerwy dokonujemy wyboru, jak duże
ryzyko chcemy wziąć na siebie i jak je rozliczyć w swoim sumieniu.
Rodzicom, pytającym, czy szczepić swoje dzieci, odpowiadam pytaniem: czy sami zostali zaszczepieni? Co powiedzą swoim dzieciom,
jeśli te dzieci nieszczęśliwie zachorują z powodu niezaszczepienia?
Ochronę przez szczepienia rozpoczynamy już w pierwszej dobie. Kolejne szczepienia są około 6 tygodnia życia dziecka i powtarza
82
Zakażenie pałeczką hemofilną typu b
DTP
Hib
3–4 miesiąc
DTP
Hib
IPV
5–6 miesiąc
DTP
Hib
IPV
Wiek
Gruźlica
1 doba
BCG
WZW B
2 miesiąc
7 miesiąc
WZW B
Nagminne
porażenie
dziecięce
WZW B
Skróty nazw szczepionek:
−−BCG – szczepionka przeciwko gruźlicy,
−−WZW B – szczepionka przeciwko wirusowemu zapaleniu
wątroby typu b,
−−DTP – szczepionka przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi,
−−IPV – szczepionka przeciwko nagminnemu porażeniu dziecięcemu.
83
CHOROBY
SZCZEPIENIA
Błonica,
tężec,
krztusiec
WZW
typu b
KARMIENIE
Szczepienia obowiązkowe (nieodpłatne)
PIELĘGNACJA
się je zwykle co sześć tygodni. Podstawowe szczepienia refunduje
Ministerstwo Zdrowia. Rodzice, po rozmowie z lekarzem, mogą
zdecydować się na odpłatne szczepionki skojarzone lub szczepienia
dodatkowe. Zalecane u niemowląt szczepienia odpłatne, to szczepienia przeciw pneumokokom (dla dzieci z grupy ryzyka 3 dawki
refundowane), przeciw meningokokom oraz przeciw rotawirusom.
Wybór szczepionek należy do rodziców. Muszą rozważyć ich przydatność oraz cenę.
CHOROBY
W rozdziale:
CHOROBY
Dziecko płacze. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
Choroba przeziębieniowa niemowląt . . . . . . . . . . 96
Gorączka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102
Kolka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107
SZCZEPIENIA
Alergia. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112
Atopowe zapalenie skóry (AZS). . . . . . . . . . . . . . . 116
Skórna uroda czy choroba? . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124
Problemy z urodą, czyli choroby skóry niemowląt. 129
Oczy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137
KARMIENIE
Usta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 141
Uszy. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147
Nos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
Paznokcie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 148
PIELĘGNACJA
Brzuszek i jego problemy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149
Kupka „zdrowa i niezdrowa” . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
92
93
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Napady płaczu bez konkretnego powodu, trwające do godziny, zdarzają sie prawie każdemu niemowlakowi. Płacz jest dla
niemowlęcia narzędziem komunikacji, toteż niepokój pediatry budziłoby raczej dziecko, które nie płacze. Trudno, noworodek też
człowiek i ma swoje potrzeby i zachciewajki, a daje o nich znać
– płacząc. Badania wskazują, że szczyt płaczu przypada na okres
między 4 a 12 tygodniem życia. Prawdopodobnie jest to związane
z dojrzewaniem mózgu do nowych okoliczności. Dzieci płaczą częściej po południu, gdy mózg jest przeładowany bodźcami i przeżyciami. Maleńki człowiek uczy się sygnałów, które do niego docierają
i które wysyła jego ciało. Gdy jest zmęczony – będzie płakać, bo nie
wie, co się z nim dzieje i czego pragnie.
Płacz dziecka najczęściej kojarzy się rodzicom z głodem i bólem, co nie zawsze jest prawdą, ale może być. To, że dziecko przed
godziną zakończyło posiłek, wcale nie znaczy, że nie chce znów
jeść. Głodne nie tylko płacze, ale także: wkłada piąstkę do ust lub
zaczyna mlaskać, jakby już ssało.
Najmłodszych najczęściej boli brzuch – z powodu kolki jelitowej. Dzieci płaczące ponad miarę, czyli dłużej niż 3 godziny
dziennie, mogą mieć kolkę jelitową, ale też mogą być po prostu
„wrażliwcami”. Jeśli tak długotrwałe napady płaczu rozpoczynają
się i kończą bez uchwytnej przyczyny i są częściej niż 3 dni w tygodniu, to zwykle chodzi o kolkę. W ocenie problemu pomocne bywa
zapisywanie godzin płaczu z zaznaczeniem sytuacji poprzedzających jego wystąpienie.
CHOROBY
Dziecko płacze
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
w kocyk, inne dobrze reagują na ciepłą kąpiel lub spacer na świeżym powietrzu. Dobrze, jeśli na spacer z płaczącym dzieckiem wyjdą ojciec lub dziadkowie. Mamie przyda się chwila przerwy w jej
nieustającym dyżurze.
W wyjątkowych sytuacjach, jeśli dziecko skończyło 6 tygodni,
można mu podać smoczek (wcześniej smoczek może mieć negatywny wpływ na ssanie piersi). Smoczek powinien być ortodontyczny, co znaczy, że nie doprowadzi do wady zgryzu. Nie wolno
go przyczepiać dziecku tasiemką czy łańcuszkiem, które mogłyby
zawinąć się wokół szyi. I nie należy go oblizywać. Przede wszystkim
jednak trzeba pamiętać, że smoczek nie zastąpi rodziców.
Jeśli płacz spowodowany jest trudnościami w oddaniu gazów
i stolca, skuteczne bywa ułożenie dziecka na brzuszku, na kolanach
rodzica lub na ramieniu, tak aby brzuszek był uciśnięty. Można też
naprzemiennie zginać kolanka dziecka i przyciskać mu do brzuszka na 10 sekund, potem powoli puścić i częściowo wyprostować;
­powtarzamy to kilkakrotnie.
Kiedy do lekarza? Jeśli napadom płaczu towarzyszą inne
niepokojące objawy (wymioty, biegunka, brak apetytu) lub jeśli
płacz znacznie się nasila, albo pojawił się nagle u spokojnego dotąd
dziecka.
PIELĘGNACJA
Choroba przeziębieniowa niemowląt
Dzieci powszechnie chorują na stany zapalne nosa i gardła, najczęściej (w 80%) wywołane przez wirusy. Zarazki zwykle
przynoszą do domu ojcowie, z pracy, albo starsze rodzeństwo –
z przedszkola. Ojcowie do pracy chodzić muszą i można im tylko
96
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
W pierwszych dniach zakażenia górnych dróg oddechowych, szczególnie przebiegającego z katarem i bez gorączki, wskazane jest
„leczenie domowe”. Nie ma bowiem leków przeciwwirusowych,
które moglibyśmy zastosować w tego typu przypadkach, szczególnie u niemowląt. Pozostają jedynie środki, które mogą zmniejszać
objawy choroby. I nie są to syropy, tym bardziej że skuteczność
wielu z nich nie jest naukowo potwierdzona, a zawierają cukier
oraz barwniki i dodatki smakowe, które mogą być dla niemowlęcia
szkodliwe. Należy stale pamiętać, że leki stosuje się tylko wtedy,
gdy korzyści z ich użycia przewyższają efekty uboczne. Już chyba wszystkim rodzicom wiadomo, że na wirusy nie działa żaden
antybiotyk.
Podstawą leczenia jest zdrowy klimat – gdy dziecko jest przeziębione, rodzice często zwiększają temperaturę w pomieszczeniach i w konsekwencji jeszcze bardziej utrudniają mu oddychanie.
W dzień temperatura powinna wynosić 20–21°C, w nocy powinna
być obniżona do 17–18°C. Wilgotność powietrza należy utrzymać
na poziomie mniej więcej 50%. Zbyt ciepłe i suche powietrze może
spowodować sapkę nawet u zdrowego niemowlęcia.
Usuwanie śluzu z nosa ma istotne znaczenie – śluz utrudnia oddychanie, a poza tym jest siedliskiem zarazków. Niemowlę
z chusteczki nie skorzysta, ale potrafi śluz wydmuchać. Najlepiej,
gdy leży na brzuszku. Wysiłek fizyczny związany z dźwiganiem głowy wymusza głębokie oddychanie i sprzyja oczyszczaniu nie tylko
nosa, lecz także oskrzeli. Na brzuszku układamy niemowlę do ćwiczeń oddechowych w dzień, ale nie robimy tego przed spaniem
w nocy.
100
Normalna temperatura niemowlęcia, mierzona w odbytnicy, to 36,9–37,4°C; o stanie podgorączkowym mówimy, odczytując
temperaturę do jednego stopnia powyżej wartości prawidłowych,
czyli gorączkę rozpoznamy, jeśli temperatura w odbycie przekroczy
38,4°C.
Jeśli jednak dziecko nie sprawia wrażenia nadmiernie ciepłego, bawi się i dobrze zjada – należy upewnić się, czy termometr
funkcjonuje należycie. Im termometr jest bardziej „nowoczesny”, tym bardziej może być zawodny. Należy pamiętać, że różne
103
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
Kiedy rozpoznajemy gorączkę?
PIELĘGNACJA
Niepotrzebne podanie leków przeciwgorączkowych wiąże się z ryzykiem ich przedawkowania i toksycznym wpływem na narządy.
Z najmłodszymi niemowlętami sprawa jest poważniejsza.
Z jednej strony trudniej dochodzi u nich do obronnego podwyższenia temperatury, z drugiej – choroby są bardziej niebezpieczne. Wyjątkiem jest łagodny gorączkowy odczyn pojawiający się
w pierwszej dobie po szczepieniu.
Dziecko z temperaturą 38°C i powyżej (prawidłowo zmierzona w odbycie) w pierwszych 3 miesiącach życia wieziemy do
szpitala lub wzywamy pogotowie (telefon 999).
W zależności od stanu zdrowia i wyników podstawowych badań laboratoryjnych dziecko będzie przyjęte do szpitala, lub też zostanie zalecona dalsza obserwacja domowo-ambulatoryjna.
Pilnej konsultacji lekarskiej (nie od razu szpitalnej) wymagają
również gorączkujące niemowlęta w 4–6 miesiącu życia oraz niemowlęta starsze sprawiające wrażenie chorych.
105
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
wystąpienia drgawek gorączkowych. Starszym niemowlętom należy obniżać temperaturę powyżej 38,5°C. Wskazaniem do podania
leku są również ból lub wspomniane wybitnie złe samopoczucie
z powodu gorączki. U najmłodszych niemowląt takim najbezpieczniejszym środkiem jest paracetamol, sprzedawany w aptekach
pod różnymi nazwami handlowymi, w różnych stężeniach. U dzieci
starszych za podstawowy lek przeciwgorączkowy uważany jest ibuprofen, który może być stosowany również u niemowląt powyżej
3 miesiąca życia, które ważą nie mniej niż 7 kg.
Najmłodszym łatwiej podać lek w formie czopka, dla starszych preferowana jest forma doustna, jako szybciej i pewniej
działająca. Zarówno czopki, jak i preparaty doustne paracetamolu
stosujemy w dawce 15 mg/kg masy ciała. Taka dawkę możemy powtarzać nie częściej niż co 4 godziny, do 4 razy w ciągu doby. I tak
na przykład, dla dziecka ważącego 5 kg taką dawką zalecaną będzie
75 mg. Obliczanie dawki według wagi dziecka jest znacznie dokładniejsze, niż kierowanie się wiekiem, bowiem waga poszczególnych
dzieci w tych samych miesiącach życia może się znacznie różnić.
Ustalając dawkę preparatów doustnych, należy uwzględnić jej stężenie. Konieczne jest zwrócenie uwagi, czy preparat zawiera 12, 24,
50 czy też 100 mg w 1 ml. Obecnie dostępne są czopki zawierające
50, 80, 125, 150 mg lub więcej. Wielkość czopka można zmniejszyć
przez odcięcie zbędnej części.
Skuteczna leczniczo powinna być już dawka zawierająca
10 mg paracetamolu/kg masy ciała dziecka. Nie można przekraczać dla noworodków 45, a dla niemowląt 60 mg/kg w ciągu doby,
ale nie zaszkodzi dziecku podanie jednorazowe dawki 20 mg/kg.
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
przypadkach zaburzenie wzrastania. Choroba najczęściej ma charakter łagodny i samoistnie ustępuje po zastosowaniu okresowej
diety. Bardziej nasilone objawy, jak obfite wymioty lub ciężka biegunka sugerują inne, rzadziej występujące zaburzenia alergiczne,
na przykład zapalenie jelit lub enteropatię.
Wystąpienie objawów alergii u niemowlęcia karmionego
wyłącznie piersią bywa wskazaniem do eliminacji z diety matki
alergenu najczęściej wywołującego chorobę. Wyklucza się zatem
wszystkie produkty, zawierające mleko, również kozie: jogurty,
sery, masło, lody, czekoladę, herbatniki, bułki maślane itd. Mama
zwykle jest na diecie przez 2 tygodnie, gdy problemy dotyczą skóry
dziecka, oraz 4 tygodnie, gdy dominują objawy ze strony przewodu
pokarmowego. W przypadku atopowego zapalenia skóry lub objawów wskazujących na zapalenie jelita grubego czasowo wyklucza
się również jaja; wprowadza się je ponownie po uzyskaniu tolerancji
na produkty mleczne. W trakcie diety bezmlecznej matka powinna
zażywać wapń w dawce 1200 mg dziennie oraz preparat multiwitaminowy. Zwykle w ciągu 3–4 dni obserwuje się ustąpienie objawów u dziecka. Po uzyskaniu poprawy należy rozważyć ponowne
wprowadzenie mleka do diety matki. W razie nawrotu objawów
alergen ten należy wykluczyć z diety na co najmniej 6 miesięcy i nie
wprowadzać go przed ukończeniem przez dziecko 9 miesiąca życia. Można mieć nadzieję, że „dojrzewający” przewód pokarmowy
niemowlęcia zacznie lepiej tolerować mleko w mleku mamy. Dieta
może być wydłużona do 12 miesięcy, jeśli obserwowane objawy
są nasilone lub występują dodatkowe – objawy nadwrażliwości na
pokarm (np. zmiany skórne).
114
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
W razie skrajnie ciężkiej alergii z upośledzeniem wzrastania dziecka lekarz może zalecić przerwanie karmienia piersią
i zastosowanie mieszanki hipoalergenowej do czasu konsultacji
specjalistycznej.
Niekiedy matki dzieci z rodzin obciążonych alergią na wszelki
wypadek podczas karmienia piersią unikają mleka i jaj, w przekonaniu, że uchroni to ich dzieci przed alergią pokarmową. Dowiedziono
jednak, że profilaktyczna eliminacja silnych alergenów z matczynego jadłospisu nie jest czynnikiem skutecznie zapobiegającym
rozwojowi alergii na pokarmy u niemowlęcia, zarówno w okresie
karmienia piersią, jak i po jego zakończeniu. Niepotrzebne ograniczenia mogą natomiast prowadzić do niedoborów w diecie matki
karmiącej i tym samym szkodzić kobiecie. Należy zachować zdrowy rozsądek. Najzdrowiej jest dla dziecka, jeśli matka je częściej
i różnorodnie – sześć skromniejszych posiłków składających się
z rozmaitych produktów. W ten sposób, jeśli nawet matka zje coś
alergizującego, to zje tego mało. Zawsze należy unikać konserwantów i sztucznych barwników.
Atopowe zapalenie skóry (AZS)
PIELĘGNACJA
Powszechnie się uważa, że dziecko dostało wysypki, bo matka czegoś się najadła. Owszem, istnieje związek zapalenia skóry
z alergią, a konkretnie z atopią, czyli genetycznie uwarunkowanym
ryzykiem wystąpienia alergii. Występowanie atopii u chorego lub
członków jego rodziny jest nawet jednym z kryteriów ułatwiających
rozpoznanie, ale nie są to procesy jednoznaczne.
116
Skórna uroda czy choroba?
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Duża głowa z małą twarzą, długi tułów i krótkie kończyny – to
po prostu noworodkowa uroda. Również inne niepokojące rodziców objawy mogą być jej elementem.
ŻÓŁTACZKA. Co trzeci noworodek w pierwszym tygodniu
życia – poczynając od 2 lub 3 doby – ma żółte zabarwienie skóry
i białka oka. Podwyższone stężenie bilirubiny (żółtego barwnika)
wynika ze zwiększonego rozpadu krwinek czerwonych; niedojrzała
wątroba nie potrafi jej wychwycić i wydalić. Wszystko to jest fizjologiczne, czyli prawidłowe.
Żółte zabarwienie skóry może się utrzymywać do 10 dni
(u wcześniaków – do dwóch tygodni). Stężenie bilirubiny we krwi
nie przekracza 12 mg/dl.
U noworodków karmionych piersią żółtaczka pojawia się niekiedy po 4 dobie i narasta przez dwa pierwsze tygodnie. Ten typ
żółtaczki może być spowodowany tym, że w mleku kobiecym występuje czynnik osłabiający wiązanie bilirubiny w wątrobie. Lekarz
niekiedy może zalecić karmienie przez 1–3 dni pokarmem przegotowanym, znacznie rzadziej – stosowanie mieszanki.
Jeżeli żółtaczka pojawiła się w pierwszej dobie albo stężenie
bilirubiny w pierwszych dniach życia dziecka przekracza granice
normy – lekarz zajmie się maleństwem już na oddziale noworodkowym. Przyczyną takiej żółtaczki mogą być konflikt serologiczny,
zakażenie, albo też choroba wątroby.
Kiedy do lekarza? Jeśli żółtaczka pojawia się lub nasila po
wypisie ze szpitala, a szczególnie gdy kolor skóry zmienia się na żółtooliwkowy, mocz jest ciemny, stolce są szarobiałe, a dziecko jest
124
Oczy przemywamy dziecku przegotowaną wodą lub solą fizjologiczną, każde oko świeżym wacikiem, od kącika zewnętrznego
do wewnętrznego.
CHOROBY
Oczy
137
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Noworodkom mogą „uciekać” oczka. Zdarza się – wcale nierzadko – że każde oczko porusza się po swojemu, jedno ucieka na
zewnątrz, drugie do środka. Jest to spowodowane tym, że mięśnie
koordynujące ruchy gałek ocznych są jeszcze słabe.
W okresie niemowlęcym gałki oczne często są w niewielkim
stopniu zwrócone na zewnątrz (rozbieżnie). Ten najczęstszy typ
zeza szybko przyjmuje postać zbieżną, która początkowo również
mieści się w granicach normy. Jeżeli zez utrzymuje się po ukończeniu drugiego miesiąca życia, konieczne jest skierowanie dziecka
do okulisty dziecięcego.
Jednym z częstych błędów w ocenie wzroku niemowlęcia jest
stwierdzenie odchylenia gałki ocznej, które w rzeczywistości nie
występuje – co nazywamy zezem pozornym.
Na szczęście wykrycie zeza pozornego jest dość proste.
W tym celu wykonuje się test odblasków rogówkowych, który polega na ocenie położenia refleksu świetlnego (świecące plamki) przy
oświetleniu obu oczu latarką kieszonkową i skupieniu wzroku na
źródle światła. Refleks zlokalizowany równo w środkowych punktach obu źrenic wskazuje na prawidłowe ustawienie gałek ocznych.
SZCZEPIENIA
Zezowanie
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Wychodzenie ząbków wywołuje u niemowląt pewne dolegliwości, raczej łagodne, ale nie każde dziecko znosi je cierpliwie.
Rozdrażnienie, marudzenie, kłopoty ze spaniem są objawami bólu,
świąd dziąseł i ból prowokują dziecko do wpychania do buzi paluszków i różnych przedmiotów, co z kolei zwiększa ilość wydzielanej
śliny. W miarę rozwoju umiejętności połykania ślinienie jest coraz
mniej widoczne. Należy zwracać uwagę, aby dziecko nie wkładało do buzi ostrych lub brudnych rzeczy – mogą one spowodować
uszkodzenie błony śluzowej i zakażenie, które dodatkowo nasilą
dyskomfort ząbkowania.
Z ząbkowaniem wiąże się wiele mitów, z których najgroźniejszy dotyczy gorączki. Należy podkreślić, że gorączkuje dziecko chore. Ząbkowaniu może towarzyszyć temperatura do 38°C, ale nie
wyższa. Niestety, czas na ząbki zbiega się z wyczerpaniem przeciwciał uzyskanych od mamy. Tym samym łatwo o wszelkiego rodzaju
zakażenia dróg oddechowych i przewodu pokarmowego oraz zmiany na skórze.
Do złagodzenia dolegliwości związanych z ząbkowaniem
najczęściej stosuje się masaż dziąseł, przemywanie ich naparem
z rumianku i podawanie dziecku schłodzonych (ale nie zimnych)
gryzaków. Dziąsła niemowlęcia są bardzo delikatne. Szczególnie
ostrożnie należy je przecierać, gdy stosuje się sterylną, wilgotną
gazę nawiniętą na palec. Wygodniejsza i bezpieczniejsza może być
nakładka silikonowa.
Rodzice często, ale z miernym skutkiem, stosują żele zawierające środki przeciwbakteryjne, odkażające i znieczulające. Gdy
duża bolesność uniemożliwia spanie, można sporadycznie podać
142
151
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Jeśli dziecko karmione sztucznie często ulewa (5 lub więcej
razy dziennie) lub bądź objętość ulewanego pokarmu dochodzi
do połowy tego, co zjadło – lekarz może polecić mleko typu AR.
Dolegliwości się zmniejszą, bo zawarte w tym mleku substancje zagęszczające podnoszą jego kaloryczność i dziecko może zjeść mniej.
Jak w przypadku dzieci karmionych piersią, lepiej podawać mniejsze porcje, a częściej.
Substancje zagęszczające mogą być różne: Enfamil AR zawiera skrobię ryżową, NAN AR – ziemniaczaną, Bebilon AR – mączkę
chleba świętojańskiego. Nie ma dowodów na wyższość jednych
nad drugimi. Jest ponadto preparat zagęszczający Nutriton, który można dodawać do mieszanek mlecznych. On również zawiera
mączkę chleba świętojańskiego. Takie preparaty należy przygotowywać bezpośrednio przed karmieniem, żeby nie zdążyły zgęstnieć
w butelce. Mieszanki ze skrobią ziemniaczaną i ryżową gęstnieją
dopiero w żołądku, pod wpływem kwasu solnego.
Ulewanie może być objawem alergii na białka mleka krowiego.
Jeśli istnieje takie podejrzenie, u niemowląt karmionych sztucznie
stosuje się dwutygodniową próbę karmienia mieszanką hipoalergiczną (oznaczoną jako HA) i ocenia się ulewanie po zmianie mieszanki
i ewentualnym ponownym włączeniu zwykłej. W zależności od wyników leczenia dietetycznego zaleca się dalszy rodzaj karmienia.
Jeśli dziecko ma udokumentowaną alergię na białka mleka
krowiego, karmione jest mieszankami HA i nadal ulewa, można mu
zalecić mieszanki zawierające białko o znacznym stopniu hydrolizy
(Nutramigen, Bebilon Pepti).
Kiedy do lekarza? Zdrowe, prawidłowo przybierające na wadze i rozwijające się niemowlęta nie odczuwają zwykle ulewania
Kupka „zdrowa i niezdrowa”
CHOROBY
SZCZEPIENIA
KARMIENIE
PIELĘGNACJA
Rodzice zamartwiają się, że ich nowo narodzone maleństwo
wypróżnia się za często albo za rzadko, a kupka ma dziwny kolor
i konsystencję.
Pierwsze wypróżnienie po urodzeniu to tzw. smółka – ciemna
i rzadka, powinna pojawić się w ciągu dwóch dni (u 90% w pierwszej dobie). Potem przez kilka dni stolce mają barwę zieloną, konsystencję luźną – te tzw. stolce przejściowe zawierają nie do końca
strawiony cukier mleczny (laktozę) z pokarmu matki. Później stolce
noworodka zmieniają barwę na żółtą (musztardową), często pozostają wodniste, zapach miewają kwaśny.
Niewielka ilość śluzu (zwłaszcza w stolcach niemowląt karmionych piersią) nie świadczy o chorobie i nie wymaga żadnych
działań.
Jeśli noworodek lub małe niemowlę przed oddaniem stolca
napina się, stęka i czerwienieje – nie oznacza to zaparcia. Problemy
wynikają z niedojrzałości przewodu pokarmowego i po kilku miesiącach ustąpią. U małych zdrowych niemowląt obserwujemy często tzw. dyschezję, czyli nagły krzyk, trwający od dziesięciu minut
do pół godziny, z widocznym zaczerwienieniem twarzy. Krzyk ustępuje po oddaniu miękkiego stolca. Nie ma czym się przejmować.
Niemowlę w pierwszych miesiącach nie zawsze potrafi wytworzyć
zwiększone ciśnienie w jamie brzusznej i skutecznie przeć na stolec, a zaciskanie odbytu podczas prób wydalania jeszcze pogarsza
problem. Dyschezja nie wymaga leczenia, ustąpi sama, gdy dziecko nauczy się skutecznie zwiększać ciśnienie w jamie brzusznej.
Czopki, a tym bardziej lewatywy nie są wskazane.
154
Optymistyczne zakończenie
Zbliżają się pierwsze urodziny, święto dla całej rodziny.
Rodzice z dumą patrzą na rosnącą Roczną Wysokość. Bobas już taki
duży, taki mądry i taki ładny. Zawsze podobny do kogoś z rodziny.
Mały odkrywca z determinacją godną podziwu poznaje otaczający świat. Stanowczo potrafi walczyć o swoje prawa i przywileje.
Ciekawe, po kim to ma?
Przeglądając zdjęcia z minionych miesięcy, cieszymy się minami i uśmiechami naszego malucha. Szczęśliwi, zapominamy
o kolkach, problemach z laktacją oraz wielu niepokojach i wątpliwościach. Mam nadzieję, że dzięki temu poradnikowi łatwiej przeszliśmy pierwszy rok. Jestem świadomy, że pierwsze wydanie nie
jest pozbawione mankamentów, że nie wszystko zostało wytłumaczone albo wytłumaczone nie dość
jasno. Chętnie zapoznam się z uwaga­
mi czytelników – będę wdzięczny za
ich przekazanie na adres mailowy:
­[email protected].
Sto lat w zdrowiu
i pomyślności oraz radosnej
i bezpiecznej zabawy
urodzinowej wszystkim
milusińskim i ich rodzinom
życzy Marek Pleskot
– lekarz dzieci
162