Polityka fiskalna państwa_teoria

POLITYKA FISKALNA PAŃSTWA - pojęcia podstawowe:
 Budżet państwa – plan finansowy zawierający dochody i wydatki państwa zatwierdzany na
okres 1 roku przez władze ustawodawcze.
 Polityka fiskalna (budżetowa) – polityka państwa w zakresie kształtowania dochodów
(podatków) i wydatków budżetowych podporządkowana realizacji celów ekonomicznych i
społecznych.
 Fiskalizm – polityka skarbowa dążąca do osiągnięcia jak największych wpływów z podatków i
opłat lub też nakładanie nowych podatków.
Polityka fiskalna polega na dysponowaniu przez rząd dochodami i wydatkami budżetowymi dla
osiągnięcia określonych celów gospodarczych i społecznych. Związana jest z jednej strony z polityką
podatkową, a z drugiej z polityką budżetową.[1]
Polityka fiskalna realizowana jest przez budżet państwa. Jej narzędziami (instrumentami) są przede
wszystkim podatki i wydatki rządowe.
Rodzaje podatków i systemów podatkowych:
1. Pogłówny - przedmiotem opodatkowania jest sama osoba podatnika, a nie
jego dochód.
2. Dochodowe – pobierane od dochodów osobistych ludności.
3. Konsumpcyjne (podatki od wydatków) – nakładane na produkty i usługi będące
przedmiotem obrotu – VAT i akcyza.
4. Majątkowe – płacone od posiadanego majątku (katastralny) oraz od przenoszenia
praw własności (spadkowy).
Wyróżnia się dwa podstawowe rodzaje opodatkowania:
 Bezpośrednie
 Pośrednie
 Podstawą podziału podatków na bezpośrednie i pośrednie jest stosunek przedmiotu
opodatkowania do źródła podatku.
o
Podatkiem bezpośrednim obłożone są dochody oraz majątek podatnika. Podatek ten
jest nieprzerzucany lub trudno przerzucany i spełnia zasadę zdolności płatniczej
podatnika. Takim podatkiem jest np.: podatek przychodowy, dochodowy,
majątkowy.
o
Podatki pośrednie stanowią składnik cen towarów i usług, ich ciężar ponoszą
konsumenci w chwili dokonywania zakupów. Nie uwzględniają zdolności płatniczej
podatnika i są przerzucane. Takim podatkiem jest np. VAT, akcyza.
Rodzaje systemów podatkowych:
•
Progresywny
•
Proporcjonalny (liniowy)
•
Degresywny
•
Ujemny (negatywny)
Podatek progresywny
•
Stopa podatkowa rośnie wraz ze wzrostem wartości przedmiotu opodatkowania –
stosowany głownie w odniesieniu do dochodów osobistych ludności.
•
Z reguły towarzyszą mu różne ulgi i zwolnienia podyktowane względami
ekonomicznymi i społecznymi które nie tylko komplikują system podatkowy czyniąc
go podatnym na nadużycia, ale także zwiększają koszty jego funkcjonowania.
•
Stąd ostatnio dążenie do jego uproszczenia poprzez zmniejszenie stopnia progresji
połączone z likwidacją ulg i zwolnień.
Podatek degresywny
•
Stopa podatkowa spada wraz ze wzrostem wartości przedmiotu opodatkowania.
•
Stosowany rzadko – Łotwa.
Liniowy (proporcjonalny, jednolity) - stała stopa opodatkowania niezależnie od wartości przedmiotu
opodatkowania, bez ulg i zwolnień, co zapewnia jego prostotę, ogranicza koszty poboru i możliwości
nadużyć, sprzyja wzrostowi.
1. Mimo zalet ograniczony zakres stosowania – głównie w krajach Wschodniej
Europy
2. Trudności w akceptacji tego systemu w krajach rozwiniętych
Płaski – jedna stawka ale z kwotą wolną od podatku oraz różnymi ulgami.
Podatek negatywny/ ujemny:
 Stosowany od 30 lat w USA a także w Irlandii jako element systemu pomocy socjalnej dla
najuboższych rodzin oraz czynnik wzmacniający motywację do podejmowania pracy.
 Polega na uzupełnianiu dochodów rodzin uzyskujących dochody nie przekraczające
określonego poziomu – 35 000$ dla rodzin czteroosobowych.
 Im mniejszy dochód tym wyższa subwencja.
 Przykład: rodzina 4 osobowa z dochodem 10,75 tys. $ otrzymuje do 40% subwencji (4204$).
Państwo może wpływać na sytuację gospodarczą dokonując zmian po stronie wpływów budżetowych
(głównie podatków), jak i wydatków budżetowych (realnych i transferów).
Rząd, jako podmiot ustalający politykę podatkową, wpływa na całkowity popyt w gospodarce, czyli
popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych i popyt inwestycyjny firm.
Obniżając stawki podatków państwo może doprowadzić do wzrostu całkowitego popytu, a w
konsekwencji do wzrostu wielkości produkcji dóbr i usług oraz zatrudnienia.[1]
WPŁYW POLITYKI FISKALNEJ NA SYTUACJĘ GOSPODARCZĄ [1]
Polityka fiskalna może mieć charakter ekspansywny bądź restrykcyjny w zależności od potrzeby
pobudzania lub studzenia "przegrzanej" gospodarki.
Do ekspansywnych działań rządu zalicza się obniżkę stawek podatkowych i zwiększenie wydatków
budżetowych, co w konsekwencji wpływa na wzrost popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego.
Gospodarka zostaje pobudzona, następuje jej ożywienie
Działania restrykcyjne wywołują skutki odwrotne. W sytuacji pojawienia się presji inflacji (groźby
wzrostu cen), przy wysokim wykorzystaniu mocy produkcyjnych, rząd zmniejsza wydatki, podwyższa
podatki i dąży do ograniczenia popytu.
Wpływ polityki ekspansywnej i restrykcyjnej na gospodarkę przedstawia poniższa tabela [1]:
Polityka fiskalna jest bardziej skuteczna jako narzędzie zwalczania zjawisk recesyjnych niż jako sposób
chronienia gospodarki przed przegrzaniem koniunktury.
POLITYKA MONETARNA
Polityka pieniężna polega na kształtowaniu podaży pieniądza w celu utrzymania produkcji,
zatrudnienia i cen na pożądanym poziomie.[1]
PODSTAWOWE FUNKCJE PIENIĄDZA
1. Miernik wartości
Pieniądz staje się „wspólnym mianownikiem „ dla wyrażenia wartości towarów, pozwalającym
przejść od
systemu cen relatywnych (1 kg cukru na 2 kg maki) do systemu cen absolutnych (1 kg cukru – 5 zł).
Ułatwia to liczenie wartości realnych. Pieniądz jest jednostka rozrachunkowa, czyli jednostka w której
prowadzone są rozliczenia i wyrażone są ceny. Wartość jednostki pieniężnej ustala państwo,
wprowadzając tzw. skale cen.
2. Środek wymiany
Innymi słowy cyrkulacji, transakcji. Oznacza to, że pieniądz jest pośrednikiem w transakcjach kupna –
sprzedaży, inaczej mówiąc pełni funkcje środka płatniczego. Jest środkiem regulowania zobowiązań.
3. Środek gromadzenia bogactwa
Funkcja ta nazywana jest funkcja tezauryzacji (gr.thesauros to„skarb”). Pieniądz pełni funkcje środka
przechowywania majątku finansowego. Jest miernikiem odroczonych płatności co można określić
inaczej
Jako role jednostki rozrachunkowej w dłuższym czasie. Inaczej mówiąc, wartość udzielonej pożyczki,
która należy spłacić w przyszłości, mierzymy w jednostkach pieniężnych – np. w złotych.
ISTOTA PODAŻY PIENIĄDZA I JEJ MIARY:
Podaż pieniądza to ilość pieniądza dostępna w gospodarce, która zależy od tego, co zostanie uznane
za pieniądz. Miara podaży pieniądza określana jako M1 obejmuje:



gotówkę - banknoty i monety w obiegu
depozyt na żądanie - które bardzo łatwo zamienić na gotówkę,
depozyty terminowe(oszczędnościowe), które przynoszą ich właścicielom większe odsetki niż
depozyty na żądanie, ale za to nie można ich zamienić na gotówkę przed upływem
określonego terminu (inaczej przepadają odsetki) [1]
Bank centralny realizuje politykę pieniężną państwa i wykorzystuje w tym celu instrumenty takie jak:
stopę procentową, stopę rezerw obowiązkowych oraz operacje na otwartym rynku.[1]
"Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest
niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzrostu gospodarczego.
Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię bezpośredniego celu
inflacyjnego. W jej ramach Rada Polityki Pieniężnej określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje
poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo
osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. Narodowy Bank Polski realizuje ciągły cel inflacyjny
na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje
poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość
nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego. Stopy rynku pieniężnego
mają wpływ na oprocentowanie kredytów i depozytów w bankach komercyjnych, a co za tym idzie
na rozmiary kredytu, popyt w gospodarce i stopę inflacji.
Wykorzystywany przez NBP zestaw instrumentów polityki pieniężnej pozwala na kształtowanie
rynkowych stóp procentowych. Instrumenty te obejmują:

operacje otwartego rynku,

rezerwę obowiązkową,

operacje depozytowo-kredytowe.
Operacje otwartego rynku
Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami
komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów
wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego.
Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki
komercyjne w banku centralnym. Dzięki temu bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych
stóp procentowych na rynku międzybankowym.
Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji
własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest
równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.
Rezerwa obowiązkowa
Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma
na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe
na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.
Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w złotych część środków pieniężnych zgromadzonych
na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków
przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, z wyjątkiem środków przyjętych od innego banku
krajowego, a także pozyskanych z zagranicy na co najmniej 2 lata. Rezerwa obowiązkowa
utrzymywana jest na rachunkach w NBP.
Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 grudnia 2010 r. stopa
rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5 proc. dla wszystkich rodzajów depozytów, z wyjątkiem środków
uzyskanych z tytułu sprzedaży papierów wartościowych z udzielonym przyrzeczeniem odkupu,
dla których stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 0 proc. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki
pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy
obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.
Operacje kredytowo-depozytowe
W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym
terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza
jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowodepozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty
terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają
na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi
oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną – oprocentowanie depozytu w NBP.
NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych.
Kredyt ten umożliwia im pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności. Udzielany jest
na następujących zasadach:

zastawem są skarbowe papiery wartościowe, a wysokość kredytu nie może przekroczyć
80 proc. ich wartości nominalnej,

termin spłaty kredytu przypada w następnym dniu operacyjnym po dniu jego udzielenia,

warunkiem udzielenia kredytu jest uprzednia spłata wcześniej zaciągniętego kredytu.
Narodowy Bank Polski oferuje też bankom możliwość składania krótkookresowego (jednodniowego)
depozytu w banku centralnym. Lokaty przyjmowane są do końca dnia operacyjnego, a zwrot kwoty
depozytu wraz z należnymi odsetkami następuje w kolejnym dniu operacyjnym. Lokaty są
oprocentowane według stopy zmiennej ustalanej przez Radę Polityki Pieniężnej (stopy depozytowej).
Lokaty terminowe w NBP pozwalają bankom komercyjnym na zagospodarowanie nadwyżek płynnych
środków. W efekcie przeciwdziałają spadkowi krótkookresowych stóp na rynku międzybankowym
poniżej stopy depozytowej." [2]
Źródła:
[1] Mierzejewska - Majcherek J., Podstawy ekonomii, Centrum doradztwa i informacji Difin,
Warszawa 2008
[2] http://www.nbp.pl/home.aspx?f=/o_nbp/informacje/polityka_pieniezna.html