Edukacja informacyjna oraz zbiory typu open access

Edukacja informacyjna
oraz zbiory typu open access
Ewa A. Rozkosz
Otwartość
Otwarta nauka
Otwarta wiedza, otwarte badania - otwarte modele komunikacji naukowej,
otwarty dostęp do treści naukowych (publikacji, podręczników, kursów,
surowych danych), otwarte sposoby współpracy (np. recenzowania), otwarte
modele oceny działalności naukowej.
Zasady otwartej nauki (Science Commons, 2008):
• zapewnienie otwartego dostępu do treści (publikacje, rękopisy, raporty)
finansowanych z publicznych pieniędzy;
• zapewnienie otwartego dostępu do narzędzi (oprogramowanie) finansowanych
z publicznych pieniędzy;
• przenoszenie danych badawczych finansowanych z publicznych pieniędzy
do domeny publicznej (metadane, dane surowe);
• inwestowanie w otwartą cyber-infrastrukturę (sieci, sprzęt, e-laboratoria).
Otwarta edukacja
Utożsamiana z ruchem na rzecz Otwartych Zasobów Edukacyjnych (OZE).
Otwarte Zasoby Edukacyjne definiowane są najczęściej jako te materiały,
które są publicznie dostępne w internecie (bez kontroli dostępu),
opublikowane wraz z prawem do dalszego ich wykorzystania (zalecane jest
stosowanie tzw. wolnych licencji) i rozwijane w otwarty sposób z możliwością
udziału beneficjentów w procesie redakcyjnym.
Otwarta kultura
Ruch wolnej kultury promuje wolność dystrybucji, modyfikacji utworów
(kultura remiksu). Obowiązujące prawo stanowi - wg jej zwolenników hamulec dla uczestniczenia w kulturze, głównie zapośredniczonego przez
media cyfrowe.
4 istotne wartości:
1. Kreatywność i innowacje
2. Wolna komunikacja i ekspresja twórcza
3. Powszechny dostęp do wiedzy
4. Swobody obywatelskie
Ruch otwartościowe
1. Ruch wolnego oprogramowania (R. Stallman) - 1985
2. Ruch otwartego oprogramowania - 1998
3. Ruch otwartej nauki - 1991
4. Ruch na rzecz otwartych zasobów edukacyjnych - 2002
5. Ruch wolnej kultury - 2004
Prawo autorskie
Utwór
Utwór to „przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze,
ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia
i sposobu wyrażenia” (UPAPP)
Prawo autorskie nie obejmuje:
•aktów normatywnych i ich urzędowych projektów, •urzędowych materiałów, znaków i symboli, •opublikowanych opisów patentowych lub ochronnych, •prostych informacji prasowych.
Ochrona utworu
Pola eksploatacji
Określają obszary, w jakich autor (właściciel autorskich praw majątkowych) może decydować o korzystaniu i rozporządzaniu utworem:
1. Wytwarzanie, kopiowanie, zwielokrotnianie utworu.
2. Obrót egzemplarzami utworu (oryginałem, kopią).
3. Inne rozpowszechnianie utworu (wykonywanie, wyświetlanie, udostępnienie w Internecie).
4. Inne pola eksploatacji.
Dozwolony użytek osobisty
Umożliwia korzystanie z egzemplarza utworu właścicielowi oraz osobom z kręgu jego rodziny i znajomych (zazwyczaj interpretacja tego zapisu wyklucza z grona znajomych z internetu).
Nie dotyczy programów komputerowych.
Dozwolony użytek publiczny
Uprawnienia dla bibliotek, archiwów i szkół
• kopiowanie oraz korzystanie z fragmentów utworu w celach naukowych i
dydaktycznych,
• kopiowanie dla uzupełnienia, zachowania lub ochrony zbiorów,
• udostępnianie w ramach zadao statutowych (także na terminalach w jednostce).
Darmowe imprezy szkolne i akademickie:
• dozwolone jest wykorzystywanie utworów chronionych (o ile wykonawca występuje
za darmo).
Prawo cytatu:
• dozwolone jest przytaczanie fragmentów innych utworów w dziełach stanowiących
samoistną całośd (konieczne jest podanie źródła, tytułu i autora).
Domena publiczna
Obejmuje utwory, do których wygasły autorskie prawa majątkowe lub które nie były objęte ochroną. Są one „własnością publiczną”. Każdy może z nich korzystać w dowolnym celu.
vs.
Creative Commons - warunki licencji
Creative Commons - licencje
>> wolne licencje
Creative Commons - warstwy licencji
GNU GPL
Celem licencji GNU GPL jest przekazanie użytkownikom
czterech podstawowych wolności:
1. wolność uruchamiania programu w dowolnym celu
2. wolność analizowania, jak program działa
i dostosowywania go do swoich potrzeb
3. wolność rozpowszechniania niezmodyfikowanej kopii
programu
4. wolność udoskonalania programu i publicznego
rozpowszechniania własnych ulepszeń, dzięki czemu
może z nich skorzystać cała społeczność
Test Zosi (Jarosław Lipszyc)
„Zosia znajduje w sieci zdjęcie kotka i chce go pokazać
koleżankom. Jak wszyscy korzysta z publicznych kanałów
komunikacji – wkleja zdjęcie na swojego bloga.
Teza: jeśli działanie Zosi będzie poza zakresem dozwolonego
użytku (czyli Zosia narusza prawo) to wszelkie próby
zwiększania restrykcyjności, ścigania i karania będą odbierane
jako naruszenie swobód. Dzisiejszy system opiera się na tym, że
pewne działania są nielegalne, ale w praktyce te przepisy nie są
przestrzegane. Zagrożeniem nie jest więc zmiana przepisów, ale
wprowadzenie realnej możliwości ich egzekwowania. Wszelka
reforma prawa musi zalegalizować przypadek niekomercyjnego
użytkowania. Reforma, która nie przejdzie Testu Zosi, będzie
nieskuteczna”.
Piramida otwartości
Studium przypadku
Przypadek 1
Przygotowujesz broszurę z fotografiami wykonanymi przez
uczestników warsztatów, jakie odbyły się w bibliotece podczas
wakacji. Publikacja zostanie wydana w formie elektronicznej na
licencji CC BY.
Czy konieczne jest podpisanie umowy (jeżeli tak, to z kim i jakiej)?
Przypadek 2
Planujecie nagrać biblioteczny LipDub.
Czy mogę wykorzystać dowolny utwór znaleziony w sieci?
Gdzie znajdę odpowiednią muzykę?
OpenGLAM
galerie, biblioteki (libraries), archiwa, muzea
Otwarta Zachęta (Hanna Wróblewska)
„Półtora roku temu zgłosili się do nas przedstawiciele Stowarzyszenia Wikimedia
Polska z prośbą o udostępnienie sali na potrzeby organizowanej przez nich
dwudniowej konferencji. Wspólnie postanowiliśmy wzbogacić program zjazdu
o warsztaty dla jego uczestników, podczas których jako ilustracje haseł
encyklopedycznych zostałyby użyte fotografie wybranych dzieł z kolekcji Zachęty.
Wtedy po raz pierwszy zetknęliśmy się z kwestią udostępniania wizerunków dzieł na
wolnych licencjach. Uświadomiliśmy sobie, iż posiadanie kolekcji nie oznacza, że
jest ona naszą wyłączną własnością, i że w imię tej >>własności<< powinniśmy
kontrolować każde wykorzystanie zdjęcia. We współczesnym świecie nie można
nadzorować wszystkiego, i chyba należy się z tym pogodzić”.
Open GLAM
„Pod hasłem >>Open GLAM<< skrzyknęła się grupa europejskich organizacji
pozarządowych działających w obszarze poszerza- nia dostępu do wiedzy. Celem
grupy jest otwieranie dostępu do treści i danych znajdujących się w zbiorach
galerii, bibliotek, archiwów i muzeów. Instytucje zrzeszone wokół Open GLAM
dążą przede wszystkim do udostępniania materiałów znajdu-jących się w domenie
publicznej, czyli takich, które nie są już chronione prawem autorskim”.
Wiki Loves Art
„Latem 2009 roku Creative Commons Holandia i Wikimedia Holandia
zorganizowały miesięczny konkurs fotograficzny >>Wiki Kocha Sztukę<<, który
zachęcał do robienia zdjęć eksponatom w 46 państwowych muzeach w Holandii.
Choć te na co dzień zabraniają wykonywania zdjęć, na czas trwania konkursu
zezwoliły na to, dzięki czemu prawie 5500 fotografii na licencji Creative Commons
Uznanie autorstwa – Na tych samych warunkach pojawiło się w sieci. Po konkursie,
grafik Hendrik-Jan Grievink stworzył książkę-projekt, w którym wybrane zdjęcia
zostały specjalnie skategoryzowane i opatrzone komentarzami. Książka zawiera
również cztery eseje ekspertów związanych ze sztuką, którzy wyjaśniają szerszy
kontekst całego przedsięwzięcia >>Wiki Loves Art<< i roli otwartości w sztuce.
Choć celem konkursu było pozyskanie zdjęć na Wikimedia Commons ilustrujących
artykuły o sztuce, to najciekawszym rezultatem projektu było otworzenie drzwi
przed kolejnymi projektami współpracy między instytucjami kultury a
wikipedystami”.
Strona biblioteki na wolnej licencji
Niewiele polskich bibliotek określa zasady, na jakich publikuje swoje treści
(np. rekomendacje książek i płyt, doniesienia z wydarzeń kulturalnych). Wszelka
działalność mieszcząca się w ramach otwartej kultury powinna być prezentowana
w sposób umożliwiający dalsze dzielenie się.
Pierwszy krok do otwartości to udostępnienie treści na stronie internetowej, na
wolnej licencji!
Wykorzystałam
• Otwartość. W: KOED. http://koed.org.pl
• Otwartość w publicznych instytucjach kultury. http://creativecommons.pl/wpcontent/uploads/2012/01/CC-publikacja.pdf
• Skill Share by Iconathon (domena publiczna). http://thenounproject.com/
noun/skill-share/
• Test Zosi i test Wikipedii. W: Lipszyc. http://lipszyc.pl/2012/02/06/test-zosi-itest-wikipedii/
Treść prezentacji dostępna na licencji
Creative Commons Uznanie autorstwaNa tych samych warunkach
[email protected]