Teoria poznania, cz. 1

Przedmiot, źródła i drogi poznania
Wieloznaczność pojęcia „poznanie”
Czynność (uświadomiona)
Rezultat czynności
Pozostałe czynności, mające na celu uzyskanie informacji
Przedmiot, źródła i drogi poznania
1.Relacja poznawcza.
Przedmiot
Podmiot
Akty poznawcze
Przedmiot, źródła i drogi poznania
1.1 Przedmiot poznania:
- byt materialny, zmienny, istniejący w czasie i
przestrzeni (rzeczy, stany rzeczy, cechy, relacje, zdarzenia,
procesy, itp.);
- idea, czyli charakteryzujący się niezmiennością i doskonałością
wzorzec, dostępny jedynie umysłowi;
- psychika, czyli zespół trwałych, wewnętrznych, jednostkowych i
jednocześnie, uświadomionych procesów – zasada i warunek
poznania oraz wiedzy;
- Bóg, czyli wieczny, idealny i niezmienny oraz spekulatywny
poznawczo byt;
- wartość, pojęcie, zasada, relacja.
Przedmiot, źródła i drogi poznania
1.2. Podmiot poznawczy:
- podmiot empiryczny (Francis Bacon) – zmysłowo doznający i
poznający świat oraz subiektywnie go oceniający, empiria
stanowi źródło wiedzy o zewnętrznej rzeczywistości;
- podmiot uniwersalny (Kartezjusz) – rozumna, racjonalna
jednostka wykorzystująca wszelkie formy myślenia, do których
należy zaliczyć: wnioskowanie, analizowanie i abstrahowanie;
- podmiot transcendentalny (Immanuel Kant) – wykorzystujący
w poznaniu aprioryczne (czyli nie zaburzone doświadczaniem)
rodzaje zmysłowości.
Przedmiot, źródła i drogi poznania
1.3. Akty poznawcze:
- empiryczna percepcja otaczającej nas rzeczywistości za
pomocą wrażeń zmysłowych;
- zdobywanie i wykorzystywanie informacji będących wynikiem
empirycznej percepcji zmysłowej
- proces myślowy mający na celu poznanie pojęć i zasad oraz
relacji między nimi;
- proces poznania wewnętrznego – introspekcja;
- akty wiary – bez doświadczenia i racjonalnego uzasadnienia;
- intuicje i przeczucia – pozaracjonalne, uczuciowe i
emocjonalne.
Przedmiot, źródła i drogi poznania
2.1. Spór o relację pomiędzy przedmiotem a podmiotem poznania:
- realizm epistemologiczny: przedmiot poznania istnieje
obiektywnie, odrębnie i niezależnie względem podmiotu; poznanie
ma charakter zewnętrzny, rzeczywistość istnieje poza podmiotem;
- idealizm subiektywny: przedmiot poznania istnieje jedynie w
świadomości podmiotu; człowiek poznając rzeczywistość nie
wykracza poza psychikę – umysł; wiedza jest rezultatem przeżyć
wewnętrznych człowieka (subiektywizm immanentny,
subiektywizm transcendentalny).
Przedmiot, źródła i drogi poznania
2.2. Spór o przedmiot poznania:
- realizm naiwny (prezentacjonizm) – treści spostrzeżeń zawierają
cechy poznawanych przedmiotów; rzeczy są takie jakimi je
spostrzegamy;
- realizm bezpośredni – istnieje trwała relacja pomiędzy przedmiotami
poznania, a naszymi spostrzeżeniami na ich temat; jeżeli coś
spostrzegamy, to znaczy, że taki przedmiot istnieje;
- realizm krytyczny (reprezentacjonizm) – przedmiotem poznania nie
jest rzeczywistość, ale jej wyobrażenie; nie podważa istnienia
rzeczywistości, ale wskazuje na wpływ czynników wewnętrznych
zaburzających wizerunek poznawanej rzeczywistości, dlatego
niemożliwe jest poznanie zewnętrznego dla podmiotu, obiektu
poznania.
Przedmiot, źródła i drogi poznania
2.3. Spór o pochodzenie wiedzy:
- natywizm (racjonalizm genetyczny), uznaje wrodzony charakter
wiedzy (Sokrates); dusza ludzka obcując w świecie idei nabywa
wiedzę, po czym rolą człowieka jest „przypomnienie” tej wiedzy anamneza (Platon); wrodzona wiedza pochodzi od Boga (Kartezjusz);
natywizm stanowi podstawę dla racjonalizmu metodologicznego
(wiedza aprioryczna), ale jest trudny w obronie ze względu na brak
empirycznego lub racjonalnego uzasadnienia;
- empiryzm genetyczny (psychologiczny), wiedza pochodzi z
doświadczenia, a umysł człowieka nie posiada żadnej wiedzy
apriorycznej i zapełnia się jedynie informacjami pochodzącymi z
doświadczenia (empiryzm genetyczny – skrajny i umiarkowany)
Przedmiot, źródła i drogi poznania
2.4. Spór o metody zdobywania wiedzy.
Empiryzm
(aposterioryzm)
Racjonalizm
(aprioryzm)
Metody zdobywania
wiedzy
Irracjonalizm
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Empiryzm
Skrajny empiryzm Metody
zdobywania
metodologiczny
metodologiczny
wiedzy
(aposterioryzm)
- sensualizm
Umiarkowany
empiryzm
metodologiczny
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Skrajny empiryzm metodologiczny - sensualizm
- doświadczenie (zmysłowe, zewnętrzne);
- wiedza szczegółowa (zawierająca spostrzeżenia);
- krytyka pojęć ogólnych w opisie poznania – skrajny empiryzm
sprowadza je do tautologii;
- krytyka wiedzy pozazmysłowej;
- weryfikacja wiedzy metodą empiryczną;
- zarzut: minimalistyczny charakter poznania.
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Umiarkowany empiryzm metodologiczny
- wiedza, jako rezultat poznania dzieli się na wiedzę empiryczną i
nieempiryczną;
- wiedza empiryczna jest zawarta w sądach sprawozdawczych i
wynikających z nich rozumowań indukcyjnych;
- wiedza nieempiryczna jest wiedzą analityczną – wyjaśnia i
tłumaczy pojęcia (wiedza rozumowa).
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Skrajny racjonalizm
metodologiczny
Metody
Racjonalizm
zdobywaniaUmiarkowany racjonalizm
(aprioryzm)
wiedzy
metodologiczny
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Skrajny racjonalizm metodologiczny
- prawdziwa wiedza pochodzi jedynie od rozumu i jest
niezależna od doświadczenia;
Metody zdobywania
- poznanie polega na interpretacji
treści samego rozumu;
wiedzy
- wynikiem poznania są pojęcia,
dowody, definicje,
twierdzenia;
- antydogmatyczność, pewność, konieczność i powszechność;
- akceptacja natywizmu.
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Umiarkowany racjonalizm metodologiczny
- próba pogodzenia empirycznego sposobu poznania i
racjonalnej wiedzy;
Metody
zdobywania
- rozum to podstawowe
narzędzie
myślenia i kształtowania
wiedzy
wiedzy;
- doświadczenie to sposób na uzyskiwania informacji i
weryfikacji wiedzy;
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Intuicjonizm
Woluntaryzm
Fideizm
Metody zdobywania
Irracjonalizm
wiedzy
Iluminizm
Mistycyzm
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Intuicjonizm
- narzędziem poznania jest intuicja, która potrafi dotrzeć
do istoty przedmiotu, co stanowi źródło prawdziwej
wiedzy;
- brak porozumienia w w pojmowaniu intuicji:
„uświadomiony instynkt”, „źródłowo prezentująca
naoczność”,
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Woluntaryzm
- ustanowił hierarchię władz poznawczych człowieka:
wola – rozum – doświadczenie;
- wola jako pierwotna przyczyna aktywności człowieka,
w tym poznawczej;
- źródłem wiedzy jest wola.
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Fideizm
- wiara jest wystarczającym sposobem na poznanie Boga;
- prawdziwość poznania Boga wynika z niezrozumienia
wiedzy o nim;
- Bóg jest doskonały, a ludzkie poznanie w tej kwestii
ograniczone.
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Mistycyzm
- istnieją różne formy poznania Boga;
- formy poznanie mają charakter pozazmysłowy i
pozaracjonalny - ezoteryczny;
- poznanie ezoteryczne jest możliwe dzięki specjalnym
technikom: transu, ekstazy, specjalnych ćwiczeń,
medytacji, kontemplacji, itp.
Przedmiot, źródła i drogi poznania
Iluminizm
- poznanie jest możliwe dzięki oświeceniu umysłu
ludzkiego przez Boga – iluminacja;
- prawdziwa wiedza jest efektem Łaski Bożej;
- trzy rodzaje objawienia: przyrodzone (powszechne),
wewnętrzne (umożliwiające poznanie własnej duszy) i
praobjawienie (mające na celu poznanie prawd
najwyższych – prorocy, patriarchowie).
Przedmiot, źródła i drogi poznania –
podsumowanie.
Złożoność duszy ludzkiej umożliwia interpretować
proces poznania z wielu perspektyw, a co za tym
idzie wskazać bogactwo ludzkich możliwości
poznawczych. Bez wątpienia twierdzenie to znajduje
uzasadnienie w wielości wytworów działalności i
form aktywności człowieka.
Cytat tygodnia:
„Chciałbym odzwyczaić się od
wszystkiego, móc wszystko od
nowa widzieć, od nowa słyszeć,
od nowa czuć. Przyzwyczajenie
psuje naszą filozofię.”
Georg Christoph Lichtenberg (1742-1799)
Repetytorium
1. Co filozofia traktuje jako przedmiot poznania?
2. W jakiej relacji pozostaje podmiot do przedmiot
poznania?
3. Co przemawia za brakiem możliwości
bezpośredniego poznania wg reprezentacjonistów?
4. Jakie sądy są uznawane przez racjonalistów i
empirystów?
5. Jakie są podobieństwa i różnice pomiędzy
rodzajami irracjonalizmu?