JACEK BATÓG Uniwersytet Szczeciński PRÓBA KLASYFIKACJI

ZESZYTY NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO
NR 450
PRACE KATEDRY EKONOMETRII I STATYSTYKI NR 17
2006
JACEK BATÓG
Uniwersytet Szczeciński
PRÓBA KLASYFIKACJI
CZYNNIKÓW WZROSTU GOSPODARCZEGO
Jedną z najwaŜniejszych kategorii ekonomicznych jest wzrost gospodarczy. Wynika to przede wszystkim z faktu, Ŝe większość teorii ekonomicznych
dotyczy wzrostu gospodarczego, który jest uznawany za podstawową determinantę rozwoju, dobrobytu i jakości Ŝycia społeczeństw. W przeciwieństwie do
tych trzech pojęć, których definicje mają aspekt jakościowy, wzrost gospodarczy jest rozpatrywany głównie w ujęciu ilościowym, najczęściej jest on utoŜsamiany z dynamiką produktu krajowego brutto.
Podstawowym celem rozwaŜań zawartych w artykule jest przedstawienie
klasyfikacji czynników wzrostu gospodarczego1. Wstępnej identyfikacji czynników wzrostu moŜna dokonać przez obserwację ewolucji istniejących teorii
wzrostu2. Teorie te wskazują, w jaki sposób w ujęciu historycznym zmieniał
się zbiór czynników uwaŜanych za decydujące i pomocnicze w procesie wzrostu gospodarczego. NaleŜy jednak mieć na uwadze ograniczenia w budowaniu
modeli wzrostu, czyli wysokie uogólnienie i uproszczenie skomplikowanej
rzeczywistości gospodarczej3, trudności w zdefiniowaniu występujących
1
Według M. Woźniaka [22], s. 102, jako czynniki wzrostu naleŜy traktować zjawiska wykorzystane, kształtujące procesy wzrostu, natomiast zjawiska, które mogą decydować o tempie
i proporcjach wzrostu, to jedynie przesłanki wzrostu.
2
Zob. m.in. prace [1]; [2]; [10]; [11]; [12]; [13]; [15]; [17]; [19]; [20].
3
Zagadnienia te poruszane były m.in. przez Z. Czerwińskiego [7] i J. Hozera [15].
44
Jacek Batóg
zmiennych i ich prawidłowym pomiarze oraz brak uniwersalności, przejawiającej się w tym, Ŝe w procesie weryfikacji poszczególnych teorii prawidłowości
widoczne są najczęściej wówczas, gdy próba jest jednorodna, na przykład
obejmuje wyłącznie kraje rozwinięte.
Poszczególne nurty myśli ekonomicznej wypracowały zróŜnicowane teorie wzrostu gospodarczego. Reprezentantami szkoły klasycznej byli przede
wszystkim A. Smith, D. Ricardo, F. Ramsey, T. Malthus, A. Young, F. Knight
i J. Schumpeter. Podstawowe załoŜenia formułowane w ramach klasycznej
teorii wzrostu to malejąca krańcowa produktywność czynników produkcji,
związek między dochodem na mieszkańca i stopą wzrostu ludności, istotny
wpływ na wzrost gospodarczy postępu technicznego zwiększającego specjalizację pracy oraz odkrywania nowych metod produkcji i produktów. Podstawą
do tworzenia popytowych teorii wzrostu było załoŜenie o decydującej roli popytu krajowego, sformułowane przez J.M. Keynesa. Jego głównymi kontynuatorami byli R. Harrod i E. Domar. Wraz ze zmianą obowiązującej szkoły ekonomii pojawiły się neoklasyczne teorie wzrostu (R. Solow, T. Swan). Podkreślano w nich głównie egzogeniczny charakter postępu technologicznego
i wzrostu populacji w stosunku do wzrostu gospodarczego, moŜliwość wzrostu
spowodowanego w krótkim okresie przez wzrost stopy oszczędności, prowadzący do zwiększonej akumulacji kapitału, stałe efekty skali i malejącą krańcową produktywność czynników produkcji. Teorie neoklasyczne wyraŜały
pogląd, Ŝe w długim okresie stopa wzrostu gospodarczego ma charakter egzogeniczny, niezaleŜny od skłonności do oszczędzania, stopy amortyzacji i wydajności pracy. Jednocześnie w teoriach tych podkreślano, Ŝe przy braku stałego ulepszania technologii, zmniejsza się wzrost dochodu na mieszkańca. Jest to
spowodowane przede wszystkim egzogenicznym charakterem postępu technicznego. Według R. Solowa, tylko 25–50% zmian produktu krajowego brutto
jest spowodowanych zmianą poziomów kapitału i pracy, a pozostała część to
wynik organizacji obrotu (charakteru rynku). Podejście to znane jest jako metoda niewyjaśnionych reszt. Według A. Jakimowicza, reszta ta to przede
wszystkim skutek wpływu postępu technicznego4.
4
Podobne rezultaty otrzymali M. Boskin i L. Lau w pracy [6].
Próba klasyfikacji czynników wzrostu gospodarczego
45
W związku z ograniczeniami występującymi w neoklasycznych teoriach
wzrostu podejmowano próby ich modyfikacji przez wprowadzanie czynników
o charakterze endogenicznym. Sprowadzały się one do endogenizacji stopy
oszczędności (D. Cass, T. Koopmans), dyfuzji wiedzy jako dobra powszechnie
dostępnego (K. Arrow, E. Sheshinski) czy załoŜenia, Ŝe wydajność w produkcji
dóbr finalnych jest uzaleŜniona od zatrudnienia i efektywności sektora badawczo-rozwojowego (H. Uzawa). Do najnowszych teorii wzrostu gospodarczego
naleŜą endogeniczne i ewolucyjne5. Pierwsze podkreślają moŜliwość zahamowania spadku produktywności kapitału w procesie jego akumulacji (P. Romer,
R. Lucas, S. Rebelo) ze względu na występowanie specyficznego czynnika
produkcji, którym jest kapitał ludzki6, który nie wykazuje malejącej krańcowej
produktywności. Inwestycje w kapitał fizyczny i ludzki powodują postęp technologiczny w formie procesu learning by doing. W skali całej gospodarki skutkuje to dodatnimi efektami skali pomimo stałych efektów skali na poziomie
przedsiębiorstw. Powinna jednak pojawiać się pewna nadwyŜka tempa wzrostu
inwestycji w kapitał ludzki w porównaniu z tempem wzrostu inwestycji
w kapitał rzeczowy. NadwyŜka ta jest niezbędna do wejścia na ścieŜkę stabilnego zrównowaŜonego wzrostu, postępu technicznego i zdolności konkurencyjnych7.
W zaleŜności od stosowanych hipotez modelowych, jakości danych statystycznych i stosowanych procedur estymacji otrzymywane są zróŜnicowane
oceny wpływu inwestycji w kapitał ludzki na wzrost gospodarczy8. Do pod-
5
W ewolucyjnych teoriach wzrostu wzrost gospodarczy jest traktowany jako proces transformacji, a nie dąŜenie do ścieŜki równowagi. Istotną rolę w tym procesie odgrywają naturalna
selekcja firm oraz innowacje technologiczne, nauka i instytucje (zob. [21]).
6
Początki zainteresowania się pojęciem kapitał ludzki wywodzą się od prac G.S. Beckera,
których skutkiem była całościowa teoria przedstawiona w pracy [4] oraz badań prowadzonych
przez K.J. Arrowa, R.R. Nelsona, S. Phelpsa, P. Romera i R.E. Lucasa. Kapitał ludzki moŜe być
zdefiniowany jako zasób wiedzy, umiejętności, zdrowia i energii witalnej zawarty w danym
narodzie (zob. [8], s. 32).
7
Zob. ibidem, s. 36.
8
Zob. [3].
46
Jacek Batóg
stawowych wersji modeli uwzględniających rolę kapitału ludzkiego w procesie
wzrostu zalicza się następujące:
Y = A ⋅ K α ⋅ H 1−α
gdzie:
Y
A
K
H
–
–
–
–
wielkość (wartość) produktu,
stała,
poziom kapitału rzeczowego,
kapitał ludzki obliczany jako iloczyn liczby zatrudnionych
i przeciętnego poziomu indywidualnego kapitału ludzkiego,
Y = A ⋅ K β ⋅ (u ⋅ h ⋅ N )1− β ⋅ sγ
Y
A
K
N
u
h
s
–
–
–
–
–
–
–
(1)
(2)
wielkość (wartość) produktu,
poziom produktywności,
poziom kapitału rzeczowego,
liczba zatrudnionych,
udział czasu pracy w czasie ogółem,
czynnik pracy w jednostkach efektywności,
externality.
NaleŜy jednocześnie zauwaŜyć, Ŝe kapitał ludzki jest waŜnym czynnikiem
wzrostu gospodarczego jedynie wówczas, gdy odpowiada mu odpowiednia
struktura popytu na pracę.
Teorie endogeniczne (P. Romer, P. Aghion, P. Howitt, G. Grossman,
E. Helpman, C. Jones, D. Acemoglu) i ewolucyjne zakładają równieŜ istotne
znaczenie innowacji i dyfuzji technologii, nakładów na badania i rozwój;
wprowadzają załoŜenie o braku konkurencji doskonałej skutkującej nadzwyczajnymi zyskami uzyskiwanymi przez producentów nowych technologii, które
pokrywają nakłady ponoszone na odkrywanie innowacji; podkreślają równieŜ
wpływ na wzrost gospodarczy takich czynników, jak realizowana polityka
Próba klasyfikacji czynników wzrostu gospodarczego
47
państwa, zmiany w przyroście naturalnym wywołane zmianami wzorca płod9
ności, procesy migracyjne, globalizacja , dynamika i struktura handlu zagranicznego, nierówności w poziomie uzyskiwanego dochodu, międzynarodowy
10
transfer wiedzy, wzrost demokracji i kapitału społecznego oraz dokonywanie
wyboru między pracą i odpoczynkiem.
Innowacje w procesie wzrostu gospodarczego mogą uczestniczyć
w róŜnych płaszczyznach. Do podstawowych moŜna zaliczyć następujące podejścia:
a) learning by doing, knowledge spillovers – wiedza technologiczna dostępna dla przedsiębiorstw wzrasta wraz z kolejnymi inwestycjami lub
dzięki wzrostowi kapitału ludzkiego;
b) creative destruction – istniejące produkty i stosowane wcześniej technologie zastępowane są przez nowe produkty i technologie;
11
c) diffusion of technology – rozprzestrzenianie się technologii poprzez
naśladownictwo, z czym wiąŜą się niŜsze koszty i zjawisko konwergencji występujące równieŜ przy załoŜeniu malejących przychodów
z kapitału i działalności badawczo-rozwojowej.
Zarówno teoria jak i badania empiryczne wskazują na występowanie
ujemnego związku między wzrostem gospodarczym i nierównością dochodów.
WyŜsza nierówność powoduje spadek wzrostu przez wzrost efektu redystrybucji dochodów (stosowanie restrykcyjnej polityki fiskalnej), spadek inwestycji
w kapitał ludzki (przy załoŜeniu niedoskonałego rynku kapitałowego), wzrost
niestabilności społecznej i politycznej wzrost przyrostu naturalnego powodującego spadek intensywności inwestycji w kapitał ludzki. Nierówność dochodowa, powodując spadek dochodów duŜych grup pracowniczych, wpływa na
mniejszy poziom konsumpcji i oszczędności w skali gospodarki, a przez to
9
Zob. [18].
10
Kapitał społeczny, rozumiany m.in. jako zaufanie do uczestników procesów gospodarczych, zmniejsza koszty i zwiększa skłonność do inwestowania, a wzrost zaufania prowadzi
równieŜ do wzrostu kapitału ludzkiego, dyfuzji innowacji i rozprzestrzeniania się wiedzy.
11
Zob. [5].
48
Jacek Batóg
niŜsze przychody i inwestycje przedsiębiorstw, czego rezultatem jest spowolnienie wzrostu gospodarczego.
Wśród czynników wzrostu istotną rolę odgrywa równieŜ poziom popytu
generowany przez państwo. Sposób uwzględniania wydatków publicznych
w procesie wzrostu gospodarczego moŜna przedstawić na przykład za pomocą
następujących modeli:
Y = K α ⋅ G β ⋅ (nL)1−α
(3)
Y = AL1−α ⋅ K α ⋅ G1−α
(4)
gdzie:
Y – wielkość (wartość) produktu,
A – stała,
L – nakłady (zasoby) pracy Ŝywej,
K – poziom kapitału rzeczowego,
n – liczba dostępnych dóbr pośrednich determinowanych zwykle przez
poziom aktualnej technologii,
G – wydatki publiczne na produkty i usługi komplementarne w stosunku
do nakładów kapitału pracy (wzrost wydatków publicznych zwiększa
ich krańcową produktywność, przy załoŜeniu stałego poziomu zatrudnienia występują stałe efekty skali, jeŜeli parametr przy zmiennej
G byłby mniejszy niŜ 1 – α, oznaczałoby to brak wzrostu
o charakterze endogenicznym).
Najnowsze podejścia w ramach teorii endogenicznych i ewolucyjnych akcentują znaczenie statusu społecznego (dąŜenie do jego poprawy zmniejsza
wzrost przez nadmierną konsumpcję dóbr luksusowych pokazującą przynaleŜność do danej grupy społecznej, co w efekcie zmniejsza oszczędności i inwestycje) oraz podziału pracy, tak zwany profit-seeking (konkurencja między
firmami prowadzi do wyboru aktywności o wyŜszej produktywności, co powoduje wzrost podziału pracy przez organizacyjne i technologiczne zmiany
w firmach oraz zmianę struktury gospodarki). Do czynników wspomagających
Próba klasyfikacji czynników wzrostu gospodarczego
49
wzrost i jego bariery zaliczane są równieŜ takie, jak poszukiwanie dodatkowe12
go zysku przez działania korupcyjne , tak zwany rent-seeking, stopień urbani13
zacji , organizacja, rozwój i globalizacja rynków kapitałowych, połoŜenie
14
geograficzne oraz posiadane zasoby naturalne.
Ogólny zapis modelu uwzględniającego poza jakością kapitału ludzkiego
między innymi rolę takich czynników, jak polityka gospodarcza, poziom cen,
posiadane zasoby naturalne oraz koszt kapitału, moŜe mieć następującą postać:
∆y = g [ f ( K , H , R, A, p) − CK (r , δ , p )]
(5)
gdzie:
K, H, R – odpowiednio kapitał rzeczowy, kapitał ludzki, posiadane zasoby
naturalne,
p – wektor zmiennych charakteryzujących politykę gospodarczą i poziom cen,
A – czynnik określający produktywność (total factor productivity –
TFP),
f – krańcowa produktywność kapitałów K, H i posiadanych zasobów
naturalnych R,
CK – krańcowy koszt kapitału,
R – stopa procentowa,
δ – stopa amortyzacji.
W literaturze nie ma jednej wyczerpującej klasyfikacji czynników wzrostu. Jest to spowodowane przede wszystkim duŜą róŜnorodnością tych czynników oraz znacznym zróŜnicowaniem ich właściwości. Proponowane są
12
Skutki korupcji to m.in. błędna alokacja utalentowanych ludzi, spadek poziomu inwestycji krajowych i zagranicznych, wzrost gospodarki nieoficjalnej, zniekształcenie wydatków publicznych, spadek dochodów publicznych, centralizacja zarządzania.
13
Zob. [14].
14
Zob. [9].
50
Jacek Batóg
w związku z tym alternatywne podejścia do klasyfikacji, do których zaliczyć
moŜna na przykład:
a) podejście zasobowe, które wyróŜnia czynniki o charakterze tradycyjnym, takie jak kapitał, praca, ziemia, zasoby naturalne, oraz czynniki
o charakterze nowoczesnym: postęp, struktura społeczna, mechanizmy rynkowe, powiązania międzynarodowe, czynniki społeczne;
b) podejście dzielące czynniki na gospodarcze i z otoczenia gospodarki
(np. społeczne, polityczne, geograficzne);
c) podejście uwzględniające czynniki endogeniczne i egzogeniczne, te
ostatnie są uznawane za niezaleŜne od czynników uwzględnionych
w modelu (najczęściej są stałe lub zmieniają się według ściśle okreś15
lonej stopy wzrostu) i są niepomnaŜalne w krótkim okresie ;
d) podejście uwzględniające zakres oddziaływania, dzielące czynniki na
międzynarodowe, krajowe, regionalne, lokalne.
W tabeli 1 przedstawiono klasyfikację czynników wzrostu gospodarczego
uwzględniającą ich charakter. Jest to zbiór zjawisk decydujących o dynamice
wzrostu gospodarczego zarówno w krótkim jak i długim okresie czasu. Większość zaprezentowanych czynników ma charakter wewnętrzny, co oznacza, Ŝe
ich wielkość jest uzaleŜniona od działań podejmowanych w ramach danej gospodarki. Pomimo stosunkowo duŜej liczby uwzględnionych czynników
z pewnością nie jest to zbiór wyczerpujący. Wydaje się jednak, Ŝe te wymienione tworzą zbiór czynników najistotniejszych zjawisk wpływających na
wzrost gospodarczy.
15
Zob. [7].
Próba klasyfikacji czynników wzrostu gospodarczego
51
Tabela 1
Klasyfikacja czynników wpływających na wzrost gospodarczych
1. Ekonomiczne
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
rodzaj systemu ekonomicznego
stopień otwarcia gospodarki
sytuacja makroekonomiczna
faza cyklu gospodarczego
poziom i struktura handlu zagranicznego
wyjściowy poziom produktu krajowego brutto
na mieszkańca
zasób kapitału rzeczowego i siły roboczej
skłonność do oszczędzania
stopa inwestycji w kapitał rzeczowy
skłonność do konsumpcji
wydajność pracy i produktywność kapitału rzeczowego
struktura sektorowa gospodarki
struktura rynku pracy
stopa bezrobocia
dynamika wzrostu cen
deficyt budŜetowy, wydatki publiczne
poziom zadłuŜenia krajowego i zagranicznego
popyt na pieniądz i prędkość jego obiegu
stopień sprywatyzowania gospodarki
polityka gospodarcza (fiskalna, monetarna)
zagraniczne rynki zbytu
stopa procentowa, koszt kapitału
koszty pracy
napływ BIZ
poziom płac
popyt krajowy
poziom konkurencji i współpracy między
przedsiębiorstwami
system organizacji produkcji, obrotu gospodarczego, podziału i wymiany
efektywność systemu bankowego
poziom zysków w sektorze prywatnym
poziom kursów walutowych
struktura i poziom barier celnych
2. Społeczne i kulturowe
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
realizowana polityka społeczna
preferowany wzór konsumpcji
wzorce wychowania i zachowania
stopień nierówności dochodowych
poziom korupcji
poziom zaufania do innych osób
natęŜenie kontaktów międzyludzkich
poziom chęci współpracy jednostek
pozostałe elementy kapitału społecznego
poziom nałogów i wykluczenia społecznego
rodzaj dominującej religii
wielonarodowość społeczeństwa
bezpieczeństwo wewnętrzne
3. Demograficzne
–
–
–
–
przyrost naturalny
migracje krajowe i zewnętrzne
struktura społeczeństwa według wieku
dalsze trwanie Ŝycia
–
–
–
–
–
–
efektywność zarządzania w przedsiębiorstwach
hierarchia priorytetów rozwoju narodowego
system administracji publicznej
system finansowy
instytucje i przepisy rynku pracy
ochrona konkurencji, siła związków zawodowych
ochrona własności intelektualnej
uregulowanie praw własności
system wymiaru sprawiedliwości
system sądów gospodarczych
współpraca przedsiębiorstw
przepisy związane z działalnością gospodarczą
bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne
bezpieczeństwo współpracy gospodarczej
system finansowania rozwoju regionalnego
system finansowania rozwoju przedsiębiorstw
4. Instytucjonalne
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
52
Jacek Batóg
cd. tab. 1
5. Infrastrukturalne
–
–
–
–
układ komunikacyjny
zasób i jakość środków komunikacji
nasycenie elementami ICT
zaawansowanie społeczeństwa informacyjnego
6. Technologiczne
–
–
–
–
–
–
7. Polityczne
–
–
–
–
–
system polityczny
bezpieczeństwo zewnętrzne
stabilność polityczna
przynaleŜność do struktur wielonarodowych
jakość stosunków politycznych i z krajami sąsiadującymi
–
–
–
–
–
–
–
–
–
poziom rozwoju oświaty i nauki
wydatki na edukację
jakość kształcenia
jakość kapitału ludzkiego
szkolenia, stałe dokształcanie się
znajomość języków obcych
umiejętność wykorzystywania komputerów
międzynarodowy transfer wiedzy
infrastruktura edukacyjna
9. Edukacyjne
kapitałochłonność gospodarki
wydatki na badania i rozwój
produktywność kapitału
postęp technologiczny
poziom innowacyjności gospodarki
stosowane technologie (zwłaszcza ICT)
8. Geograficzne i środowiskowe
–
–
–
–
–
–
–
otoczenie międzynarodowe
poziom akceptacji sąsiadów
klimat
zanieczyszczenie środowiska
zasoby naturalne
występowanie klęsk Ŝywiołowych
atrakcyjność turystyczna
10. Związane z opieką zdrowotną
– wydatki na opiekę zdrowotną
– organizacja słuŜby zdrowia
11. Historyczne
– opóźnienia rozwojowe wywołane zniszczeniami
w sferze majątkowej i społecznej
Źródło: opracowanie własne.
Jednym z najwaŜniejszych czynników wpływających na wzrost gospodarczy, bez względu na poziom rozwoju danej gospodarki, jest wielkość nakładów
inwestycyjnych. Według przeprowadzonych badań, wzrost gospodarczy
w wysokości 6–7% wymaga udziału inwestycji w PKB rzędu 30–35%. Równie
duŜe znaczenie ma struktura ponoszonych nakładów inwestycyjnych. Zapewnienie trwałego wzrostu jest moŜliwe wyłącznie wówczas, gdy ponoszone są
nakłady na działalność badawczo-rozwojową i edukację społeczeństwa. Istotne
Próba klasyfikacji czynników wzrostu gospodarczego
53
16
znaczenie ma równieŜ finansowanie i funkcjonowanie sektora ICT . Niestety,
w polskiej gospodarce mamy do czynienia zarówno z niskimi nakładami na
edukację, jak i działalność o charakterze innowacyjnym. Wydaje się, Ŝe obecnie notowany wzrost produktu krajowego brutto, któremu nie towarzyszy istotny wzrost zatrudnienia, to skutek wykorzystywania rezerw wzrostu wydajności
pracy i zdolności produkcyjnych oraz warunków sprzyjających wzrostowi polskiego eksportu. NaleŜy jednak pamiętać równieŜ o tym, Ŝe dynamika wzrostu
gospodarczego ma zróŜnicowany charakter w zaleŜności od rodzaju sektora
gospodarczego. SpostrzeŜenie to moŜe być podstawą do planowania polityki
gospodarczej państwa, ukierunkowanej na rozwój tych rodzajów działalności,
które w przyszłości będą rozstrzygały o potencjale rozwojowym gospodarki
oraz o jej konkurencyjności.
Przeprowadzone rozwaŜania wskazują na bardzo zróŜnicowany i wieloaspektowy charakter czynników wzrostu gospodarczego. W identyfikacji tych
czynników duŜe znaczenie ma równieŜ zmienność ich zbioru w czasie. Zjawiska, które rozstrzygały o tempie wzrostu gospodarczego jeszcze kilkadziesiąt
lat temu, często tracą na znaczeniu. Ich miejsce zajmują nowe zjawiska,
o zupełnie odmiennym charakterze. MoŜna tu wymienić między innymi takie
czynniki, jak jakość czynników produkcji, a zwłaszcza kapitału ludzkiego,
intensywność procesów innowacyjnych czy globalizacja gospodarki. Konsekwencją tych przemian jest wzrost trudności z jednoznacznym określeniem
przyczyn wzrostu i spadku koniunktury gospodarczej, co ma istotny wpływ na
moŜliwości aktywnego oddziaływania na poszczególne elementy systemów
gospodarczych w celu osiągania zadowalającego tempa wzrostu gospodarczego.
16
Ocenia się, Ŝe w drugiej połowie lat 90. inwestycje w sektor ICT były przyczyną wzrostu
rocznego PKB na poziomie od około 0,3 punktu procentowego w Portugalii do ponad 0,8 punktu
procentowego w Stanach Zjednoczonych – szacunki OECD otrzymane na podstawie [16].
54
Jacek Batóg
Literatura
1.
Aghion P., Howitt P.: Endogenous Growth Theory. MIT Press, Cambridge,
London 1999.
2.
Barro R., Sala I.M.X.: Economic Growth. MIT Press, Cambridge, London 2004.
3.
Bassanini A., Scarpetta S.: Does Human Capital Matter for Growth in OECD
Countries? Evidence from Pooled Mean-group Estimates. OECD Economic
Department, Working Papers No 282. OECD Publishing 2001.
4.
Becker G.: Human Capital. Third Edition. The University of Chicago Press,
Chicago 1993.
5.
Bloom D., Canning D., Sevilla J.: Technological Diffusion, Conditional
Convergence and Economic Growth. National Bureau of Economic Research,
Working Paper No 8713. NBER, Cambridge 2002.
6.
Boskin M., Lau L.: Generalized Solow-Neutral Technical Progress and Postwar
Economic Growth. National Bureau of Economic Research, Working Paper No
8023. NBER, Cambridge 2000.
7.
Czerwiński Z.: Moje zmagania z ekonomią. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 2002.
8.
Domański R.: Kapitał ludzki, podział pracy i konkurencyjność. „Gospodarka Narodowa” 2000, nr 7–8.
9.
Gallup J., Sachs J., Mellinger A.: Geography and Economic Development.
National Bureau of Economic Research, Working Papers No 6849. NBER,
Cambridge 1998.
10. George D., Oxley L., Carlaw K.: Surveys in Economic Growth. Theory and
Empirics. Blackwell Publishing, Malden, Oxford–Carlton 2004.
11. Grossmann V.: Inequality, Economic Growth and Technological Change.
Physica-Verlag Springer-Verlag, Heidelberg 2001.
12. Haffer M., Karaszewski W.: Czynniki wzrostu gospodarczego. Wyd. Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika, Toruń 2004.
13. Hellwig Z.: Metody ilościowe w ekonomii. Pisma wybrane. Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1999.
Próba klasyfikacji czynników wzrostu gospodarczego
55
14. Henderson V.: The Effects of Urban Concentration on Economic Growth. National Bureau of Economic Research, Working Papers No 7503. NBER, Cambridge
2000.
15. Hozer J.: Matematyczno-ekonomiczne modele funkcjonowania gospodarki. Wyd.
Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004.
16. ICT and Economic Growth: Evidence from OECD Countries, Industries and
Firms. OECD 2003.
17. Jakimowicz A.: Od Keynesa do teorii chaosu. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa
2003.
18. Piasecki R.: Rozwój gospodarczy a globalizacja. PWE, Warszawa 2003.
19. Salvadori N.: The Theory of Economic Growth. Edward Elgar Publishing,
Cheltenham–Northampton 2003.
20. Siedlecki J.: Równowaga a wzrost gospodarczy. Wyd. Naukowe PWN, Warszawa
2000.
21. Verspagen B.: Economic Growth and Technological Change: An Evolutionary
Interpretation. OECD Science and Technology and Industry, Working Papers
2001/1. OECD Publishing 2001.
22. Woźniak M.: Wzrost gospodarczy. Podstawy teoretyczne. Wyd. Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2004.
AN ATTEMPT OF CLASSIFICATION OF FACTORS
OF ECONOMIC GROWTH
Summary
A basic aim of paper is providing of the classification of factors of the economic
growth. In the literature there is no unique and common classification of these factors.
This is due first of all a large variety of these factors and the significant differences
among their properties. Each of the economic theory worked out its own approach to
the economic growth. For example endogenous and evolutional theories gave the
essential meaning in the process of the economic growth such factors as innovations
56
Jacek Batóg
and the diffusion of the technology, the level of expenditure on research and
development, migration processes, the globalization, the increase of social capital and
the search of the extraordinary profits across corruption. Considerations providing in
the article furnish evidence of very diverse and multiaspect character of factors of the
economic growth. The essential meaning in the identification of these factors has also
their variability in time. The difficulty in the univocal qualification of reasons of the
prosperity and the recession is a consequence of that and has an significant influence on
creating of the economic policy oriented on the achievement of the satisfactory
economic growth rate.
Translated by Jacek Batóg