182 ROCZNICA WYBUCHU POWSTANIA LISTOPADOWEGO

182 ROCZNICA WYBUCHU POWSTANIA LISTOPADOWEGO
29 listopada obchodzimy 182. rocznicę wybuchu powstania listopadowego. W
przeciwieństwie do Powstania Warszawskiego, o tym zrywie z pierwszej połowy XIX
wieku nie mówi się tak często. A był to waŜny zryw, który kosztował Ŝycie ok. 40 tys.
Polaków. W powstaniu przeciwko carskiej Rosji zginęło wielu wybitnych Polaków. W sumie
ofiar po stronie polskiej było ok. 40 tys. (w wyniku działań wojennych, a takŜe epidemii liczba ta jest jednak umowna, bo trudno dokładnie oszacować rzeczywiste straty - red.).
Jeszcze gorsze były jednak skutki, które nastąpiły po upadku zrywu. Nastąpiła wtedy
rusyfikacja Królestwa Polskiego oraz zaostrzenie represji na kaŜdym moŜliwym polu:
politycznym, gospodarczym czy kulturowym. Na pamiątkę wybuchu powstania do dzisiaj
obchodzi się Dzień PodchorąŜego.
Wzięcie Arsenału 1830
Powstanie listopadowe 1830-1831
Powstanie wybuchło przeciw Rosji i trwało od 29 listopada 1830 do października 1831.
Objęło swym zasięgiem Królestwo Polskie, Litwę, część Ukrainy i Białorusi. Sprowokowane
zostało m.in. łamaniem konstytucji Królestwa z 1815 roku oraz represjami wobec tajnych
związków i organizacji. Do wybuchu walk przyczyniły się rewolucje we Francji i Belgii
(Rewolucja belgijska w 1830 roku, Rewolucja lipcowa we Francji w 1830 roku) oraz
planowana wobec nich interwencja Rosji. Spiskowcy zdecydowali się rozpocząć powstanie
od zamachu na wielkiego księcia Konstantego, atakując jego rezydencję w Belwederze. Inne
oddziały miały za zadanie zajęcie koszar rosyjskich i rozbrojenie znajdujących się tam
Ŝołnierzy.
Noc listopadowa
Ppor. Piotr Wysocki 29 listopada 1830 roku
Na skutek pośpiechu i nieporozumień plan ten nie został w pełni zrealizowany. Konstanty
zdołał uciec, nie powiodło się równieŜ zaskoczenie oddziałów rosyjskich. Spiskowcy pod
wodzą Piotra Wysockiego ruszyli na Stare Miasto, wzywając do walki ludność Warszawy. Do
spiskowców przyłączyli się głównie rzemieślnicy i biedota miejska oraz nieliczne oddziały
wojskowe, z pomocą których zdobyto Arsenał. W ciągu nocy i następnego dnia uzbrojona
ludność stolicy i część wojska polskiego, która opowiedziała się po stronie powstańców,
opanowały Warszawę. Wojsko polskie pozostające przy Konstantym oraz oddziały rosyjskie
wycofały się do Wierzbna. Gdy osłabły pierwsze nastroje rewolucyjne, kierownictwo nad
powstaniem przejęła skłonna do kompromisu arystokracja. Z inicjatywy F.K. LubeckiegoDruckiego Rada Administracyjna przystąpiła do rozbrajania ludu i podjęła próbę
porozumienia z Konstantym. W odpowiedzi na kroki podjęte przez arystokrację 1 grudnia
1830 roku powstało Towarzystwo Patriotyczne domagające się wszczęcia działań wojennych
przeciwko oddziałom rosyjskim znajdującym się w Królestwie.
Dyktatura Chłopickiego
Pod naciskiem Towarzystwa doszło do utworzenia Rządu Tymczasowego, na czele którego
stanął A. Czartoryski. Tymczasem 5 grudnia ogłoszona została dyktatura generała J.
Chłopickiego. Pozyskany przez konserwatystów dyktator zawiesił działalność Towarzystwa
Patriotycznego i wszczął rokowania z Petersburgiem co do warunków i sposobu likwidacji
powstania. Car zaŜądał bezwarunkowej kapitulacji, widząc w zaistniałych wydarzeniach
wygodny pretekst dla ograniczenia autonomii Królestwa. Radykalizacja nastrojów sprawiła,
Ŝe Chłopicki podał się do dymisji, a sejm 25 stycznia 1831 roku ogłosił detronizację Mikołaja
I i dynastii Romanowów.
Detronizacja Cara Mikołaja I 25 stycznia 1831 roku
Wojna z caratem stała się nieunikniona. Władza w państwie pozostawała w tym czasie w ręku
obradującego nieprzerwanie sejmu. Podlegał mu Rząd Narodowy, w którego składzie
znalazło się po dwóch przedstawicieli konserwatystów i kaliszan oraz J. Lelewel jako
reprezentant Towarzystwa Patriotycznego. 4 lutego 1831 roku do Królestwa Polskiego
wkroczyła armia rosyjska pod dowództwem feldmarszałka I.I. Dybicza.
Początkowe sukcesy powstańców
Wobec przewagi przeciwnika Polacy postanowili skoncentrować swe siły. Zarządzono
taktyczny odwrót w kierunku Warszawy, gdzie powstańcy zamierzali stoczyć decydującą
bitwę. W trakcie odwrotu doszło do kilku bitew i potyczek. 14 lutego 1831 roku pod
Stoczkiem jazda polska generała J. Dwernickiego pokonała rosyjską brygadę kawalerii. Do
zasadniczego starcia doszło na polach Grochowa w dniach 24 i 25 lutego 1831 roku. Wskutek
cięŜkich strat poniesionych w bitwie Dybicz zrezygnował ze szturmu na Warszawę. Po bitwie
pod Grochowem naczelne dowództwo powierzono generałowi J. Skrzyneckiemu.
Jednocześnie wykorzystano okres przerwy w działaniach wojennych dla wzmocnienia armii.
Do wojska napłynęło wielu ochotników z innych zaborów. W końcu marca wybuchło
powstanie na śmudzi, które objęło wkrótce znaczne obszary Litwy i Białorusi. W marcu
wojsko polskie przystąpiło do ograniczonej ofensywy, odnosząc sukcesy w bitwach pod
Dębem Wielkim (31 marca) i Iganiami (10 kwietnia). Znacznie gorzej zakończyła się akcja
polska przeciwko gwardiom carskim rozlokowanym w rejonie ŁomŜy.
Bitwa pod Ostrołęką
Wojska rosyjskie w porę wycofały się, zostawiając Polaków zagroŜonych natarciem Dybicza.
W dniu 26 maja doszło do bitwy pod Ostrołęką, która wskutek nieudolnego dowodzenia
skończyła się poraŜką wojsk polskich. Przegrana pod Ostrołęką spowodowała załamanie się
Skrzyneckiego, który utracił wiarę w zwycięstwo i radził natychmiastowe podjęcie układów.
Bierność naczelnego wodza umoŜliwiła armii rosyjskiej (po śmierci Dybicza dowodzonej
przez I.F. Paskiewicza) spokojny przemarsz przez północne Mazowsze, sforsowanie Wisły i
podejście od zachodu pod Warszawę. Bezczynność naczelnego wodza wywołała wzburzenie,
15 sierpnia doszło w Warszawie do wielkich demonstracji, w toku których Ŝołnierze i lud
domagali się przeprowadzenia zmian w rządzie i objęcia kierownictwa powstania przez
lewicę. Doszło do rozruchów, rząd utracił kontrolę nad wydarzeniami w stolicy.
OblęŜenie Warszawy i upadek powstania
W tych warunkach władzę przejął generał J. Krukowiecki, takŜe nie wierzący w zwycięstwo
powstania. Krukowiecki surowo rozprawił się z uczestnikami rozruchów i wobec dwukrotnej
przewagi Rosjan chciał kapitulować. Dopiero na wyraźne polecenie sejmu przystąpił do
obrony Warszawy. W dniu 6 września 1831 roku rozpoczął się szturm, główne uderzenie
skierowało się na Wolę. Mimo pełnej poświęcenia postawy wojska polskiego pierwsza linia
fortyfikacji znalazła się w ręku wroga (śmierć poniósł generał J. Sowiński). Krukowiecki
przystąpił do rokowań z Paskiewiczem i poddał stolicę. Wojsko polskie, a wraz z nim rząd i
sejm wycofały się do Zakroczymia. Sejm powierzył dowództwo nad powstaniem M.
Rybińskiemu, później J.N. Umińskiemu. Nie miało to juŜ jednak większego znaczenia, gdyŜ
powstanie faktycznie upadło wraz z kapitulacją Warszawy. Większość wojska polskiego, a
takŜe cywilne kierownictwo powstania przekroczyły granicę pruską i udały się na emigrację
(Wielka Emigracja). Ostatnie kapitulowały twierdze w Modlinie (9 października) i Zamościu
(21 października). Klęska powstania listopadowego spowodowała ograniczenie autonomii
Królestwa Polskiego i nasilenie ucisku narodowego we wszystkich zaborach.
Skutki powstania
Skutkami upadku powstania było zaostrzenie represji Cesarstwa Rosji wobec Królestwa
Polskiego. TuŜ po powstaniu Rosjanie powołali Rząd Tymczasowy Królestwa Polskiego pod
prezesurą Fiodora Engela. Jego zadaniem była pacyfikacja i militaryzacja Królestwa. W
kolejnym roku nasilały się represje i ograniczanie autonomii. Konstytucja Królestwa została
zastąpiona Statutem Organicznym, armia polska została wcielona do rosyjskiej, zniesiono
polski sejm i samorządy, rozpoczęła się postępująca rusyfikacja administracji, a
namiestnikiem królestwa został Iwan Paskiewicz. Represje dotykały takŜe polskiej kultury i
gospodarki. Zlikwidowano m.in. polskie szkolnictwo wyŜsze, obniŜono jakość szkolnictwa
średniego, spadła ilość szkół elementarnych oraz wprowadzono język rosyjski jako
dodatkowy do szkół średnich. W sprawach gospodarczych na Królestwo nałoŜono wysoką
kontrybucję, zbudowano na koszt Polski Cytadelę z silnym garnizonem rosyjskim,
wprowadzono barierę celną na granicy polsko-rosyjskiej, a po 1840 roku wprowadzono
rosyjski system monetarny oraz system miar i wag, oraz ilości. W Powstaniu zginęło ok. 40
tys. Polaków, ale skutki demograficzne były szersze. Interwencyjna armia rosyjska
przywlokła ze sobą epidemię cholery, dziesiątkującą ludność Królestwa, w wyniku powstania
około 11 tysięcy osób opuściło kraj, w następnych latach sporą ilość męŜczyzn z Królestwa
wcielono do armii rosyjskiej.
portalwiedzy.onet.pl/Onet/wikipedia