Gipsy i anhydryty - PORTAL - Państwowy Instytut Geologiczny

28. G I P S I A N H Y D R Y T
ZłoŜa siarczanów wapnia (gips i anhydryt) występują w Polsce w utworach mioceńskiej i
cechsztyńskiej formacji ewaporatowej, towarzysząc osadom solnym (sól kamienna i sole
potasowo-magnezowe). Ich zasoby geologiczne, udokumentowane w 15 złoŜach, wynoszą w
2008 r. ponad 260 mln t (oznacza to pomniejszenie w stosunku do 2007 r. o 0,5 %), zaś zasoby
5 złóŜ czynnych – blisko 129 mln ton (tabela 28.1).
ZłoŜa mioceńskich gipsów o znaczeniu gospodarczym zlokalizowane są głównie wzdłuŜ
północnego obrzeŜenia Zapadliska Przedkarpackiego (szczególnie w dolinie Nidy), gdzie gipsy
występują na duŜych obszarach w formie lekko nachylonego i słabo zaburzonego tektonicznie
pokładu, odsłaniając się na powierzchni lub pod kilku- do kilkunastometrowym nadkładem.
MiąŜszość serii złoŜowej waha się w granicach 3-46 m, złoŜa cechuje dość stała jakość
kopaliny, przy zawartości CaSO4.2H2O (gips) w granicach 85-95 %. Do eksploatowanych złóŜ
tego regionu naleŜą Borków-Chwałowice i Leszcze.
Udokumentowane złoŜa cechsztyńskich siarczanów (głównie anhydryty i wtórne gipsy,
powstałe z gipsyfikacji anhydrytów w strefach infiltracji wód), występujących na Dolnym
Śląsku, cechują się bardziej skomplikowanymi warunkami geologicznymi (silne zaburzenia
tektoniczne) oraz zmienną jakością. Eksploatowane są tu trzy złoŜa: Lubichów, Nowy Ląd i
Nowy Ląd-Pole Radłówka (tabela 28.3). ZłoŜa zalegają na głębokości 25-400 m, ich miąŜszość
zmienia się od 1,7 m do 50,3 m, zaś zawartość CaSO4.2H2O waha się od 56 % do 95,3 %.
Ponadto szacunkowe zasoby nieeksploatowanych gipsów i anhydrytów, towarzyszących złoŜom
miedzi Lubińsko-Głogowskiego Okręgu Miedziowego a udostępnione wyrobiskami kopalń
LGOM, określono – dla ich płycej występujących partii - na 57 mld t .
ZłoŜa gipsów dokumentuje się do głębokości 50 m, anhydrytów – do 400 m, przy
minimalnej grubości złoŜa dla gipsów równej 2 m, dla anhydrytów – 5 m. Przyjęta minimalna
zwartość składnika uŜytecznego wynosi od 60 % (anhydryt) do 80 % (gips), przy maksymalnym
stosunku grubości nadkładu do miąŜszości złoŜa w przypadku gipsów równym 0,5.
Stan geologicznych zasobów gipsu i anhydrytów oraz stopień ich zagospodarowania
przedstawiono w tabeli 28.1.
Copyright © 2009 Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy
GIPS I ANHYDRYT
2
Tabela 28.1
GIPSY I ANHYDRYTY - mln t
Wyszczególnienie
Ilość
złóŜ
ZASOBY OGÓŁEM
Razem
15
260.68
Zasoby geologiczne
bilansowe
A+B+C1
C2
189.31
Zasoby
pozabi- przemylansowe słowe
71.37
w tym - zasoby złóŜ zagospodarowanych
5
128.89
98.13
30.76
w tym - zasoby złóŜ nie zagospodarowanych
Razem 7
128.22
87.70
40.52
1. ZłoŜa rozpoz. szczegółowo
5
94.96
87.70
7.26
2. ZłoŜa rozpoz. wstępnie
2
33.26
33.26
w tym - złoŜa, których eksploatacji zaniechano
Razem 3
3.58
3.48
0.10
25.42
112.63
6.24
112.63
19.13
17.90
1.23
-
0.05
-
ZłoŜa zakładów czynnych
Rok 2008 jest kolejnym rokiem dodatniego bilansu obrotów handlu zagranicznego
gipsem i wyrobami gipsowymi. Eksport w 2008 r. wyniósł 599,8 tys. t za ponad 281 mln PLN,
głównie w postaci wyrobów budowlanych. Zakupiono za granicą 467,4 tys. t surowca (o 28 %
mniej, niŜ rok wcześniej), głównie w postaci tynków gipsowych. Wartość importu wyniosła
110 mln PLN i była niŜsza o 27 mln PLN niŜ w 2007 r.
Wielkość, wartość i główne kierunki polskiego importu i eksportu gipsu przedstawia
tabela 28.2.
Tabela 28.2
Kierunki polskiego importu i eksportu gipsu, tynków gipsowych
i gipsowych materiałów budowlanych
IMPORT
Lp.
Kraj
Ilość
tys. ton
Świat (ogółem)
467,44
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Niemcy
Francja
Czechy
Belgia
Szwecja
Wielka Brytania
Chiny
Hiszpania
Stany Zjednoczone
Austria
356,46
9,00
91,85
2,39
0,26
2,52
0,20
0,75
0,37
2,07
EKSPORT
Wartość Lp.
Kraj
Ilość
tys. PLN
tys. ton
109 692
Świat (ogółem)
599,79
80 333
7 620
5 620
4 129
3 359
2 755
1 344
1 194
1 057
814
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Rumunia
Rosja
Ukraina
Białoruś
Litwa
Węgry
Francja
Czechy
Słowacja
Bułgaria
183,96
114,38
114,24
33,39
37,14
35,92
17,14
13,70
11,52
7,38
Wartość
tys. PLN
281 164
88 290
50 475
43 265
17 035
16 739
14 690
12 059
8 361
5 440
4 574
Copyright © 2009 Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy
GIPS I ANHYDRYT
Lp.
11
12
13
14
15
16
17
Kraj
Dania
Łotwa
Włochy
Litwa
Słowacja
Węgry
Nikaragua
IMPORT
Ilość
tys. ton
0,40
0,71
0,08
0,19
0,06
0,00
0,05
Wartość Lp.
Kraj
tys. PLN
708 11 Niemcy
316 12 Mołdawia
133 13 Serbia
124 14 Łotwa
51 15 Holandia
50 16 Kazachstan
33 17 Norwegia
3
EKSPORT
Ilość
tys. ton
2,61
11,50
4,66
5,75
1,11
1,37
1,39
Wartość
tys. PLN
4 364
4 313
2 267
2 256
1 661
1 611
1 517
Wydobycie gipsów i anhydrytów w 2008 r. wyniosło ok. 1 482 tys. t (w tym: gipsu z 4
złóŜ – ok. 1283,7 tys. t i anhydrytu z 3 złóŜ – ok. 197,5 tys. t) i zmniejszyło się o 3,5 % w
stosunku do ubiegłego roku. Nie maleje zarazem wykorzystanie gipsów odpadowych,
powstających w procesie odsiarczania spalin w elektrowniach.
Przy odwadnianiu kopalń gipsu i anhydrytu sczerpano łącznie 4 380,21 tys. m3 wód,
klasy wód pitnych i przemysłowych oraz zasolonych o zawartości jonów w przedziale: Cl 0,01-0,03 g/l i SO4 – 0,03-1,44 g/l (67 % tej objętości uzyskano ze złoŜa Lubichów, zaś 26,6 %
ze złoŜa Borków-Chwałowice). Wykorzystano z nich jedynie ok. 132 tys. m3, pozostała ilość
została zrzucona do wód powierzchniowych. Podczas eksploatacji złóŜ na zwałowiskach
wewnętrznych złóŜ Borków-Chwałowice i Leszcze składowano odpady pogórnicze, głównie
gliny nadkładowe i kras, których w 2008 r. przybyło łącznie 597,83 tys. t, z czego blisko 491
tys. ton stanowią odpady ze złoŜa Leszcze.
Stopień rozpoznania zasobów i stan zagospodarowania, a takŜe wielkość wydobycia z
poszczególnych złóŜ zestawiono w tabeli 28.3.
Tabela 28.3
Wykaz złóŜ gipsu i anhydrytu - tys. t
Stan
Zasoby
zag. geologiczne
przemyzłoŜa bilansowe
słowe
ZŁOśA UDOKUMENTOWANE
260 685
112 632
złóŜ : 15; OGÓŁEM
woj. DOLNOŚLĄSKIE
62 318
74 836
złóŜ : 4
1 Lubichów
E
41 432
39 459
2 Nawojów Śląski
P
2 119
3 Nowy Ląd
E
19 355
11 167
4 Nowy Ląd-Pole
E
11 930
11 692
Radłówka
Lp.
Nazwa złoŜa
Wydobycie
1 482
Powiat
223
96
90
37
Bolesławiec
Lubań
Lwówek Śl.
Lwówek Śl.
Copyright © 2009 Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy
GIPS I ANHYDRYT
Lp.
Nazwa złoŜa
4
Stan
Zasoby
przemyzag. geologiczne
słowe
złoŜa bilansowe
woj. PODKARPACKIE
złóŜ : 2
1 Łopuszka Wielka
Z
2 Siedliska
R
woj. ŚWIĘTOKRZYSKIE
złóŜ : 8
1 Borków-Chwałowice
E
Wydobycie
Powiat
4 120
-
-
168
3 952
-
- Przeworsk
- Rzeszów
174 047
50 314
34 484
34 484
Z
E
R
Z
R
P
1 303
21 686
14 500
2 100
22 337
31 140
15 829
-
8 Winiary
R
woj. WIELKOPOLSKIE
złóŜ : 1
1 Wapno
R
46 496
-
7 683
-
-
7 683
-
- Wągrowiec
2
3
4
5
6
7
Gartatowice
Leszcze
Łatanice-Skorocice
Siesławice
Skorocice-Chotelek
Uników-Galów-Szaniec
1 259
541 Kielce
Pińczów
- Pińczów
718 Pińczów
- Busko-Zdrój
- Busko-Zdrój
- Busko-Zdrój
- Busko-Zdrój
Pińczów
- Pińczów
Opracował: Grzegorz Czapowski
Copyright © 2009 Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy