WYCIECZKI NA WĄSKICH TORACH

WYCIECZKI NA WĄSKICH TORACH
Turystyka kolejowa pojawiła się wraz
z narodzinami transportu kolejowego
– początkowo miała charakter zwykłych
przejażdżek a pierwotnie na krótszych
dystansach, a w późniejszym okresie
także wielodniowych podróży.
W 2 połowie XX w. zyskała nowe
oblicze – wraz z odchodzeniem do
przeszłości wielu obiektów związanych
z wczesnym okresem rozwoju kolei,
pojawiła się fascynacja dziedzictwem
jej kultury technicznej. Współcześni
turyści nie tylko zwiedzają świat
pociągiem, lecz także odwiedzają
dotąd zaniedbywane w turystyce
obiekty, takie jak dworce, muzea
i skanseny kolejowe. Po blisko
200 latach nastąpiło ciekawe
odwrócenie ról – początkowo kolej
umożliwiała dotarcie do ciekawych
miejscowości turystycznych,
przyczyniając się do ich rozwoju,
a od pewnego czasu sama w sobie
48
stanowi cel wypraw. W Polsce turystyka
kolejowa jest zjawiskiem stosunkowo
nowym (liczącym kilkanaście lat),
które nie wpisało się jeszcze w katalog
produktów turystycznych. Według
Polskiej Organizacji Turystycznej
wśród 150 najbardziej atrakcyjnych
turystycznie obiektów blisko jedna
trzecia to zabytki związane
z dziedzictwem przemysłowym, wśród
których znajduje się kilka obiektów
kolejowych. Jednak w rzeczywistości
potencjał starych obiektów kolejowych
(niestety często zaniedbanych
i wymagających remontu) jest znacznie
większy. Pierwszą w Polsce koleją
przekształconą w atrakcję turystyczną
jest Sochaczewska Kolej Dojazdowa
przekazana w 1984 r. Muzeum
Kolejnictwa w Warszawie. Masowe
zamknięcia linii kolejowych
w ostatniej dekadzie XX w. objęły
w pierwszej kolejności koleje
wąskotorowe uważane za przeżytek.
Jednak dzięki zaangażowaniu
miłośników kolei działających
w organizacjach społecznych oraz
samorządów lokalnych niektóre z nich
udało się przynajmniej częściowo
zachować, tworząc muzea, skanseny
i trasy turystyczne. Współcześnie
w Polsce funkcjonuje kilkanaście
kolei wąskotorowych o charakterze
turystycznym, a na kilku prowadzony jest
rozkładowy ruch towarowy i pasażerski.
49
Gryficka Kolej Wąskotorowa
Wypoczywając nad polskim morzem warto przejechać się
pociągiem turystycznym Gryfickiej Kolei Wąskotorowej,
która oferuje podróż jedną z najładniejszych widokowo tras
w Polsce. Pierwszy odcinek gryfickiej wąskotorówki łączący
Gryfice, Trzęsacz, Rewal i Niechorze o prześwicie 750 mm
powstał w lipcu 1896 r. Kolejka prowadziła ruch towarowy
i osobowy, łącząc nadmorskie miejscowości z głębią lądu.
W 1916 r. została powiększona o odcinki do Pogorzelicy
i Trzebiatowa oraz przebudowana (zmiana prześwitu na
1000 mm). W okresie największego rozkwitu liczyła 300 km
długości i 98 przystanków, z czego zachowało się 196 km.
Po II wojnie światowej kolejkę gryficką oraz inne linie
zachodniopomorskie wcielono do PKP, tworząc tzw.
Pomorskie Koleje Dojazdowe, które stanowiły najdłuższą
sieć na Pomorzu Zachodnim. W 2001 r. PKP podjęły
decyzję o zamknięciu kolejki, lecz dzięki zaangażowaniu
miejscowych władz przejęła ją gmina Rewal, która
w 2002 r. uruchomiła przewozy turystyczne na trasie
Gryfice–Pogorzelica Gryficka–Trzęsacz. Gryficka Kolej
Wąskotorowa jest jedną z nielicznych kolei wąskotorowych
o prześwicie 1000 mm i jedną z dwóch obecnie czynnych
kolei tego typu. Na zdjęciu: pociąg turystyczny Gryfickiej
Kolei Wąskotorowej w okolicach Trzęsacza.
50
Pociąg turystyczny Gryfickiej Kolei Wąskotorowej na tle
latarni morskiej z 1866 r. w Niechorzu. Ponadto w Niechorzu
na uwagę zasługuje zachowany charakterystyczny budynek
dworca oraz Muzeum Rybołówstwa.
51
Zabytkowy parowóz Px48 „Parys”
prowadzi w sezonie letnim codzienne
pociągi turystyczne na trasie
Gryfice–Pogorzelica Gryficka–Gryfice
oraz wahadłowo na odcinku Pogorzelica
Gryficka–Trzęsacz.
Dworzec w Rewalu.
Oblot parowozu Px48 „Parys” na
stacji końcowej.
52
53
Żuławska Kolej Dojazdowa
Żuławska Kolej Dojazdowa łączy znane
miejscowości wypoczynkowe: Mikoszewo, Jantar,
Stegnę, Sztutowo i Nowy Dwór Gdański. Kolejka
oferuje podróż po najniżej położonym terenie
w Polsce. Pierwszy odcinek żuławskiej
wąskotorówki Nowy Staw–Kościeliczki
(5 km) powstał w 1891 r. na potrzeby cukrowni
Nowy Staw. Kolej miała rozstaw 750 mm, a na
pierwszym odcinku używano trakcji konnej.
W 1920 r. całkowita długość kolejki liczyła 343 km,
z czego 233 km miały charakter całoroczny.
Od końca lat 50. XX w. przewozy malały, a linie
zaczęto stopniowo zawieszać: w 1974 r. zamknięto
całą lewobrzeżną część łącznie ze stacją
i parowozownią Gdańsk Wąskotorowy, natomiast
na prawym brzegu Wisły na odcinku Nowy
Dwór–Sztutowo uruchomiono w 1976 r.
sezonowe przewozy turystyczne („Jantar Express”).
W 1996 r. zrezygnowano z ruchu pasażerskiego,
a wkrótce towarowego i w 1999 r. zlikwidowano
Gdańskie Koleje Dojazdowe.
54
Regularne przejazdy pociągiem turystycznym prowadzonym przez lokomotywą spalinową odbywają się od 2003 r. Od połowy 2006 r.
operatorem kolejki jest Stowarzyszenie Żuławskiej Kolei Dojazdowej. W 2006 r. kolej woziła turystów w sezonie wakacyjnym na trasach:
Nowy Dwór Gdański–Stegna (na zdjęciu Jantar Leśn.) oraz Sztutowo–Mikoszewo–Ujście Wisły.
55
Pociągi turystyczne
Żuławskiej Kolei
Dojazdowej złożone
są z lokomotywy
spalinowej Lxd2
z lat 70. XX w. i wagonu
doczepnego produkcji
rumuńskiej.
56
57
Wigierska Kolej Wąskotorowa
Wigierska Kolej Wąskotorowa, zwana dawniej Koleją Leśną Płociczno–Zelwa, niegdyś służyła do wywozu
drewna z Puszczy Augustowskiej i była jedną z najdłużej pracujących kolejek leśnych w Polsce.
Od kilku lat wozi turystów podziwiających z jej wagoników Wigierski Park Narodowy i jezioro Wigry.
Początki Wigierskiej Kolei Leśnej o rozstawie 600 mm sięgają I wojny światowej, kiedy wojska niemieckie
masowo eksploatowały Puszczę Augustowską. Pierwotnie powstał odcinek Płociczno–Tartaczysko, który
wydłużono do Jeziora Zelwa (w sumie 36 km). Linia ta stanowiła uzupełnienie Kanału Augustowskiego.
W latach 1923–26 po wybudowaniu odgałęzień długość linii wynosiła ok. 50 km. Jednak w 1989 r. wraz
z utworzeniem Wigierskiego Parku Narodowego ostatecznie zawieszono ruch. Jednak szybko dostrzeżono
w niej atrakcję turystyczną i w 2001 r. utworzono linię turystyczną (10 km na odcinku Płociczno–Krusznik).
Obecnie jest jedną z czterech zachowanych w Polsce wąskotorowych kolejek leśnych. Na zdjęciu: parowóz
HF dojeżdża do stacji Gawrych Ruda położonej nad jeziorem Wigry.
Pociągi turystyczne
prowadzone są także przez
lokomotywy spalinowe
(WLs40 i WLs50). W skład
pociągu wchodzą wagony
letniaki przerobione
z platform.
58
59
Przejazdy turystyczne Wigierską
Koleją Wąskotorową odbywają się
z powodzeniem od 2001 r. wzdłuż
jeziora Wigry na 10-kilometrowej
trasie Płociczno–Krusznik (Zielona
Karczma). Po drodze pociąg
„Wigierek” zatrzymuje się na czterech
widokowych przystankach (Binduga,
Powały, Bartny Dół i Zielona Karczma).
Lokomotywa spalinowa wykonuje
oblot składu.
60
61