FULL TEXT - Antropomotoryka

Jeszcze raz o somatycznych uwarunkowaniach zdolności siłowych – uwagi metodologiczne dotyczące obliczeń...
NR 27
ANTROPOMOTORYK A
2004
JESZCZE RAZ O SOMATYCZNYCH
UWARUNKOWANIACH ZDOLNOŒCI SI£OWYCH –
UWAGI METODOLOGICZNE DOTYCZ¥CE OBLICZEÑ
SI£Y WZGLÊDNEJ
ONCE AGAIN ABOUT THE STRENGTH ABILITIES SOMATIC
CONDITIONS – METODOLOGICAL REMARKS REFFERED
TO ESTIMATIONS OF THE RELATIVE STRENGTH
Jerzy Januszewski*, Edward Mleczko**
* prof. dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Sportu AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78
** prof. dr hab., Katedra Teorii i Metodyki Lekkiej Atletyki AWF, Kraków, al. Jana Pawła II 78
Słowa kluczowe: młodzież w wieku 13,5 do 15,5 lat, dynamometria, rzut piłką lekarską,
skok w dal z miejsca, siła względna, wskaźnik sprawności
Key words: girls and boys 13,5 – 15,5 year-old, dynamometry, heavy baal throw, standing broad jump, relative strenght, index ability
STRESZCZENIE • SUMMARY
-
-
-
-
-
Cel pracy. Celem pracy jest: 1) Weryfikacja badań Haleczki [3] nad siłą względną uczennic i uczniów klas
gimnazjalnych; 2) Odpowiedź na pytania czy rezultat skoku w dal z miejsca może być przydatny w relatywizacji
siły? oraz 3) Czy aktywna i bierna masa ciała mogą zastąpić ciężar ciała w przeliczeniach ilorazowych siły absolutnej na względną?
Materiał i metody. Badaniom poddano 240 dziewcząt i 240 chłopców podzielonych na trzy grupy wiekowe.
Ustalono u nich wysokość i masę ciała oraz grubość podskórnej tkanki tłuszczowej, a także rezultaty rzutu piłką
lekarską, skoku w dal z miejsca i pomiary dynamometryczne. Z tych danych wyliczono FM, LBM oraz wskaźniki
siły względnej z wykorzystaniem masy ciała i jej składowych. Zebrany materiał opracowano podstawowymi
–
metodami statystycznymi jak: x , s, v, korelacje liniowe i wskaźniki proporcji.
Wyniki i wnioski. Potwierdzono w całej rozciągłości wyniki badań Haleczki [3]. Rezultat skoku w dal z miejsca jest pozbawiony masy ciała oraz jej składowych i dlatego może być miernikiem względnej siły „zrywowej”
(szczególnie u dziewcząt). Aktywna i bierna masa ciała wykazują inne powiązania ze wskaźnikami dynamicznej
i statycznej siły względnej niż całkowita masa ciała. LBM i FM nie powinny być wykorzystywane do relatywizacji
siły absolutnej.
The aim of this study is 1) Verification of Mr Haleczko’s researches [3] on the relative strength of girls and
boys (primary school: 6-9 grade) 2) Answer to the questions – can the standing broad jump result be useful in
comparing the strengh 3) Can the active and passive body mass replace the body weight in quotient reckoning
from the absolute strength to relative strength?
Material and method. 240 girls and 240 boys researched, divided into 3 age groups. Every age group described with: height and body mass, thickness of the subcutaneous fat tissue. And also measured the results of:
– 37 –
Jerzy Januszewski, Edward Mleczko
heavy ball throw, standing broad jump, dynamometric measures. These measures were calculated to: FM, LBM,
the indicator of the relative strength using body mass and its elements. The basic statistical methods were used:
–
x , s, v, lineal correlation, relation indicators.
R esults and conclusions
conclusions. All Mr Haleczko’s research results were confirmed [3]. The standing broad jump
result exludes the body mass, and its elements that is why it can be dashed relative strength measure (especially
among girls) active and passive body mass shows diefferent connections with the dynamic and statistic relative
strength indicators than with entire body mass. LBM and FM should not be used to create relative absolute
strength.
-
-
-
-
-
Wstęp
Celna i precyzyjna opinia Osińskiego [1] stwierdza,
że „(...) siła jest podłożem i podstawą wszelkich wysiłków fizycznych. Stanowi ona w stosunku do innych, cechę pierwotną, w istocie warunkującą przejawianie się wszystkich znamion motorycznych człowieka”. Definiując ten termin można natomiast sądzić, że są to określone zdolności organizmu
(wyrażające się w skurczu mięśniowym) do pokonywania wszelkiego rodzaju oporów – wynikających
m. in. z bezwładności, tarcia, grawitacji czy sprężystości materiałów – oraz do przeciwstawiania się
oporom lub siłom zewnętrznym. Z powyższego określenia wynika, że omawiana zdolność motoryczna
może się przejawiać w różnych „odcieniach” wysiłku dynamicznego i statycznego. Wyróżnia się dlatego wiele rodzajów siły takich jak: maksymalna, absolutna, bezwzględna, zrywowa, dynamiczna, statyczna itp. Ta różnorodność przymiotników w
określaniu możliwości siłowych jest bardzo wyraźnie
powiązana ze sposobami ich ewaluacji. Trudności
związane z tym zagadnieniem można znaleźć m. in.
w wypowiedzi Szopy [2] stwierdzającej, że „(...) zdecydowanie najbardziej obiektywną i znaczącą w wykonywaniu większości zadań ruchowych jest siła
względna”, podkreślając równocześnie, że „(...) siła
absolutna – niezależnie od wielkości zespołu mięśni
– jest tak silnie skorelowana z wielkością ciała, iż we
wszystkich analizach identyfikuje się z nią we wspólnym czynniku: np. najbardziej popularny z testów (siła
chwytu ręki) mierzy w rzeczywistości w większym
stopniu wielkość ręki (proporcje dźwigni), niż jej siłę”.
W podobnym tonie uzasadnia swe wątpliwości
w ocenie siły (szczególnie u dzieci) Haleczko [3], badając tę sprawność u 13–15-letnich dziewcząt i chłopców. Wstęp tego opracowania jest przeglądem piśmiennictwa [4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 1], uzasadniającym
podjęcie badań nad zastosowaniem zrelatywizowanych testów siły, przy wyłączeniu w ich rezultatach
masy ciała. wspomniany Autor zwraca również uwagę jak weryfikowano wcześniej poprawność zastosowanych przekształceń danych siły [11]. Bardzo niska
wartość wskaźników korelacji pomiędzy masą ciała
a obliczonym kryterium siły względnej dowodzi o trafności ich modyfikacji. Proponuje również inne rozwiązanie w tej kwestii [3], zalecając konfrontację średnich arytmetycznych obliczonych wielkości wskaźników zrelatywizowanej siły u osobników o skrajnych
wartościach masy ciała. Idealną będzie w tym przypadku sytuacja, gdy otrzymane przeciętne przybiorą
xmax) bębardzo zbliżone wielkości, a ich iloraz (x–min: –
dzie równy jedności. Zwraca także uwagę, że powyższe uzależnienia powinny iść w parze z prostoliniowymi powiązaniami rezultatów oceny siły względnej
z masą ciała oraz na prowadzenie badań i analiz statystycznych z uwzględnieniem zarówno płci [12], jak
i poszczególnych grup wiekowych [13 i 14].
Powyższe uwagi uzasadniają podjęcie badań
ukierunkowanych na osiągnięcie następujących
celów: 1. Zweryfikowanie wyników dociekań opublikowanych przez Haleczkę [3], który w podsumowaniu swych enuncjacji sugeruje ponowne ich potwierdzenie na liczebnie większych grupach obojga
płci przy równoczesnym zawężeniu granicy odchyleń od wzorca danych wskaźników proporcji, jako
kryterium przydatności w kwalifikowaniu wskaźników siły względnej do praktyki. 2. Włączenie do
1
oceny siły absolutnej (obok pomiarów rzutu piłką
lekarską i prób dynamometrycznych) rezultatu skoku w dal z miejsca, będącego wykładnikiem siły „zrywowej” oraz 3. Uzyskanie odpowiedzi na pytanie:
czy – oprócz wagi ciała – również jej składowe (masa
tłuszczu – FM i ciała szczupłego – LBM) też mogą
być przydatne w relatywizacji pomiarów absolutnej
siły dynamicznej i statycznej?
O takich możliwościach świadczyć może, podany m. in. przez Zaciorskiego [15] i Ważnego [7] poniższy wzór:
Fwzgl. =
Fabs.
Wakt . + Wbier.
gdzie F wzgl. – siła względna, Fabs. – siła absolutna, W –
waga ciała, Wakt. – aktywna waga ciała, Wbier. – bierna waga ciała.
1
Rozumiana jako siła możliwa do rozwinięcia przez ćwiczącego w wybranym ruchu [7].
– 38 –
Jeszcze raz o somatycznych uwarunkowaniach zdolności siłowych – uwagi metodologiczne dotyczące obliczeń...
Powyższy wzór może być zastąpiony bardziej
„współczesnym” ilorazem:
Fwzgl. =
Fabs.
Fabs.
=
MC LBM + FM
gdzie: MC – masa ciała, LBM – masa ciała szczupłego, FM – masa tłuszczu.
Ponieważ użyteczność LBM została już sprawdzona w przeistoczeniach siły absolutnej [np. 16] pozostaje nam odpowiedź na pytanie czy faktycznie – jak
sądzą zdaniem Haleczki [3] niektórzy autorzy [4, 7,
10, 1] – wyeliminowanie masy aktywnej z rezultatów siły absolutnej jest zabiegiem bardziej adekwatnym w porównaniu z wytrąceniem masy ciała? Chodzi nam także o zweryfikowanie w tym względzie
przydatności FM. Zdajemy sobie przy tym sprawę z
tego, że ciężar tłuszczu stanowi – w ogólnej masie
ciała – nieduży odsetek oraz, iż jego rozkład danych
indywidualnych (ustalanych dzięki pomiarom tkanki podskórnej) w każdym wieku charakteryzuje się
rozrzutem wyników „(...) wyraźnie skośnym, z długim prawym zstępującym ramieniem” [m.in. 17 i 18].
Materiał i metody
W opracowaniu wykorzystano materiały zebrane w
badaniach prowadzonych w latach 1955–1999
wśród dzieci i młodzieży, mieszkających w miastach
i wsiach województwa małopolskiego [19]. W celu
rozwiązania podjętej problematyki dokonano losowego wyboru – z całości zebranych materiałów –
danych 240 dziewcząt i 240 chłopców (po 80 osobników) w trzech rocznikach: 13,5, 14,5 i 15,5 roku,
czyli uczęszczających do I, II i III klasy gimnazjalnej.
W niniejszej publikacji uwzględniono wyniki takich pomiarów, jak:
·
·
wysokość (Wys) i masa ciała (MC),
procentowa zawartość masy tłuszczu (FM) –
obliczeń dokonano na podstawie równań przewidujących Slaughtera i wsp. [20],
masa ciała szczupłego (LBM) – różnica między
masą ciała a masą tłuszczu, wyliczona z procentowej zawartości tłuszczu w ciężarze ciała,
siła statyczna chwytu ręki sprawniejszej (SI) z
zastosowaniem dynamometru Colina,
siła dynamiczna kończyn górnych (RZ) – test rzutu piłką lekarską 2 kg ponad głową,
siła „zrywowa” kończyn dolnych (SK) – test skoku w dal z odbicia obunóż z miejsca wg Eurofitu
[21].
·
·
·
·
Zgodnie z kolejnością postępowania Haleczki [3]
wyliczono następnie wskaźniki siły względnej dzięki
przekształceniom masy ciała, masy ciała szczupłego
oraz masy tłuszczu (stanowiących mianowniki trzech
ilorazów: siła/MC, siła/LBM i siła/FM), wyłączając
dzięki temu ich wpływ na rezultaty testowania siły
Tabela 1. Zestawienie numeracji wskaźników siły względnej
Table 1.
Comparison of the relative strength numbering
-
WskaŸnik/
Index
L/P/
No
Masa cia³a
Body mass
Masa cia³a szczup³ego
Lean body mass
Masa t³uszczu
Fat mass
I
II
RZ/MC
RZ/ MC
II
RZ/ 3 MC
RZ/LBM
RZ/ LBM
RZ/ 3 LBM
RZ/FM
RZ/ FM
RZ/ 3 FM
IV
V
RZ/( 3 MC )
RZ/[log(0,1.MC)].10
RZ/( 3 LBM )
RZ/[log(0,1.LBM)].10
RZ/( 3 FM )
RZ/[log(0,1.FM)].10
VI
VII
SI/MC
SI/ MC
VIII
SI/ 3 MC
SI/LBM
SI/ LBM
SI/ 3 LBM
SI/FM
SI/ FM
SI/ 3 FM
IX
X
SI/( 3 MC )
SI/[log(0,1.MC)].10
2
2
2
2
SI/( 3 LBM )
SI/[log(0,1.LBM)].10
2
2
SI/( 3 FM )
SI/[log(0,1.FM)].10
XI
SK/ MC
SK/LBM
SK/FM
XII
SK/ MC
SK/ LBM
SK/ FM
XIII
SK/ 3 MC
XIV
3
3
SK/( MC )
SK/[log(0,1.MC)].10
SK/ 3 FM
2
SK/( LBM )
SK/[log(0,1.LBM)].10
2
SK/( 3 FM )
SK/[log(0,1.FM)].10
-
-
-
-
XV
SK/ 3 LBM
2
Objaśnienia: RZ – rzut piłką lekarską / Heavy ball throw
Commentary: SI – dynamometria / Dynamometry
SK – skok w dal z miejsca / Standing broad jump
– 39 –
MC – masa ciała / Body mass
LBM – masa ciała szczupłego / Lean body mass
FM – masa tłuszczu / Fat mass
Jerzy Januszewski, Edward Mleczko
statycznej (SI), dynamicznej (RZ) i „zrywowej” (SK).
W tym celu wykorzystano – oprócz trzech podstawowych (RZ/MC, SI/MC oraz SK/MC) – dalsze
cztery warianty transformacji masy ciała: MC ,
3
MC , (3 MC )2 i [log(0,1 · MC)]10 oraz identyczne
dla przebudowy wskaźników LBM i FM. W analizie
zebranego materiału wykorzystano w sumie 45 wariantów przekształceń mianowników (patrz zestawienie w tabeli 1) dla trzech zespołów wiekowych
dziewcząt oraz trzech klas gimnazjalnych chłopców.
Dla wszystkich badanych cech ww. grup obliczono:
– podstawowe charakterystyki statystyczne (x–, s, v)
–
oraz macierze korelacji pierwszego rzędu między wszystkimi ustaleniami objętymi analizą.
Sprawdzając prostoliniowość korelacji wykonano także punktowe wykresy związków masy ciała i jej składowych (LBM i FM) z próbami siły
absolutnej i ze wskaźnikami siły względnej.
Aby uniknąć przypadkowości, w każdej z sześciu
zespołów, wyłoniono po trzydzieści dziewcząt i trzydziestu chłopców o skrajnych danych masy ciała, LBM
oraz FM. Następnie obliczono dla nich średnie arytmetyczne wskaźników siły względnej, co umożliwiło
ocenę proporcji między otrzymanymi przeciętnymi
osobników obojga płci o najwyższej i najniższej masie ciała, zróżnicowanym ciężarze tkanki aktywnej
oraz masie tłuszczu. Zawężona ich wartość od 0,95
do 1,05 stanowiła podstawę do końcowych ustaleń
przydatności kryterium oceny siły względnej w działaniach praktycznych.
-
-
-
-
-
Wyniki i dyskusja
Z analizy danych liczbowych (prezentowanych w
tab. 2 i 4) wynika, że zmienność z wiekiem – branych pod uwagę – podstawowych cech somatycznych w zespołach dziewczęcych i chłopięcych wskazuje (zgodnie z oczekiwaniami) na stały wzrost średnich arytmetycznych. Jest on zgodny z ogólną tendencją rozwojową i najczęściej występuje w
populacjach wielkomiejskich. Dziewczęta w klasie
pierwszej przewyższają nieznacznie swoich rówieśników w bezwzględnych przeciętnych wysokości
ciała, masy i jej składowych (LBM i FM) oraz w pomiarach dynamometrycznych – SI. W ustaleniach
dotyczących rzutu piłką lekarską – RZ i rezultatów
skoku w dal z miejsca – SK (tab. 4) wykazują natomiast zdecydowanie gorsze osiągnięcia. Różnice te
potęgują się w dwóch następnych grupach wiekowych. W trzeciej klasie chłopcy przeważają już znacznie nad swymi koleżankami, zarówno w podstawo-
wych danych morfologicznych, jak i sprawnościowych. Należy zaznaczyć, że powyższe przewartościowanie odbywa się przy wyraźnie niższej masie tłuszczu i równocześnie przy istotnej statystycznie różnicy
w wysokości ciała. Wypada także wspomnieć, że najwyższymi wartościami wskaźnika zmienności (V) charakteryzuje się masa tłuszczu (FM), wskazując tym
samym na – wspomnianą w metodyce – nieprawidłowość rozproszenia danych indywidualnych [17,
18]. Nieco niższe wielkości (ocenionego wskaźnika),
ale też znaczące (powyżej 30%), wykazują ponadto
pomiary dynamometryczne siły ścisku (SI) ręki sprawniejszej oraz wyliczonego z niej wskaźników siły
względnej (tab. 4) od XI do XV.
Godzi się również podkreślić, że w tabelach 2 i 4
zamieszczono tylko podstawowe dane statystyczne
obliczonych wskaźników siły względnej z wytrąceniem w nich masy ciała (MC). Podlegają one podobnym przekształceniom (zgodnie z ogólną tendencją rozwojową) jak podstawowe dane somatyczne
oraz średnie rezultaty siły absolutnej (RZ, SI oraz SK).
W tym zestawieniu liczbowym świadomie nie
uwzględniono przeciętnych wartości ilorazów,
w których umieszczono w mianowniku wielkości
masy czynnej – LBM oraz biernej – FM. Są to odpowiednio mniejsze komponenty wagi ciała (LBM średnio o co najmniej 15 do 25%, a FM o 75 do 85%).
Będą one dlatego zwiększały odpowiednio wartość
wskaźników siły względnej, nie przekształcając jednak kierunku zmian ewolucyjnych oraz wielkości
różnic międzypłciowych.
Obrazując wspomniany wyżej skutek przykładowo podano niżej średnie arytmetyczne wskaźnika I,
utworzonego z danych rzutu piłką lekarską – z
uwzględnieniem w mianowniku masy ciała (1), masy
ciała szczupłego (2) i masy tłuszczu (3) – dla grup
najmłodszych i najstarszych obojga płci.
P³eæ / Age
13,5 lat
years
?
?
1
152,0
169,3
2
192,1
243,2
3
866,4
1203,6
P³eæ / Age
15,5 lat
years
?
?
1
137,0
183,3
2
177,2
230,2
3
756,1
1417,5
1. masa ciała / Body mass, 2. masa ciała szczupłego / Lean body
mass, 3. masa tłuszczu / Fat mass
– 40 –
Jeszcze raz o somatycznych uwarunkowaniach zdolności siłowych – uwagi metodologiczne dotyczące obliczeń...
Tabela 2. Podstawowe dane statystyczne badanych grup dziewcząt i chłopców
Table 2.
The basic statistical data of the rescarched groups of girls and boys
Klasy – Forms
Pomiar – Trait
P³eæ
Sex
I
II
III
x
v
x
v
x
v
Wysokoœæ cia³a w cm
Body height (WYS)
X
Y
154,89
153,53
4,72
4,90
159,33
160,66
4,28
5,56
160,90
168,39
4,46
4,45
Masa cia³a w kg
Body mass (MC)
X
Y
44,92
42,56
16,53
17,22
49,36
49,16
17,18
18,64
52,52
55,83
15,51
17,41
Masa t³uszczu w kg
Fat mass (FM)
X
Y
8,84
7,46
38,56
55,92
10,14
7,34
38,35
46,52
10,79
8,23
38,39
47,85
Masa cia³a szczup³ego w kg
Lean body mass (LBM)
X
Y
35,95
35,08
14,34
25,31
39,14
41,61
19,14
22,84
41,70
47,58
17,35
20,26
Rzut pi³k¹ lekarsk¹ w cm
Heavy ball throw (RZ)
X
Y
669,13
710,50
21,54
21,29
688,25
874,88
25,10
21,93
707,75
1012,38
24,31
23,46
Dynamometria w N
Dynamometry (SI)
X
Y
206,26
204,05
34,61
34,58
204,17
279,71
38,92
34,79
243,17
356,84
37,56
29,53
WskaŸnik I*) Rzut
Index Heavy
X
Y
152,00
169,32
24,40
20,28
142,30
180,80
27,51
21,25
137,01
183,34
26,77
22,56
WskaŸnik II Rzut
Index Heavy
X
Y
100,52
109,29
21,51
18,83
98,63
125,25
25,10
19,41
98,18
135,77
24,19
21,43
WskaŸnik III Rzut
Index Heavy
X
Y
188,95
203,81
21,17
19,23
188,33
239,19
24,80
19,78
189,54
265,04
23,90
21,76
WskaŸnik IV Rzut
Index Heavy
X
Y
53,51
58,65
22,18
18,89
51,69
65,64
25,66
19,54
50,89
69,60
24,78
21,46
WskaŸnik V Rzut
Index Heavy
X
Y
104,29
114,53
22,21
19,02
100,79
128,14
25,38
19,56
99,40
136,62
24,65
21,35
WskaŸnik VI Dynam.
Index Dynam.
X
Y
46,28
48,62
33,45
34,89
41,84
56,78
39,25
29,18
46,54
64,04
37,45
25,04
WskaŸnik VII Dynam.
Index Dynam.
X
Y
30,79
31,39
32,89
33,69
29,12
39,69
38,03
30,74
33,53
47,64
36,24
26,05
WskaŸnik VIII Dynam.
Index Dynam.
X
Y
58,00
58,54
33,22
33,76
55,69
76,03
38,08
31,83
64,86
93,14
36,40
26,95
WskaŸnik IX Dynam.
Index Dynam.
X
Y
16,36
16,84
32,82
33,86
15,24
20,74
38,21
29,93
17,35
24,39
36,38
25,43
WskaŸnik X Dynam.
Index Dynam.
X
Y
31,88
32,88
32,82
33,86
29,73
40,50
38,12
29,99
33,92
47,89
36,50
25,62
-
-
-
-
-
*) Objaśnienia – patrz: Materiał i metody badań (tabela 1) / Commentary – Metods and Research Files (table 1)
Powyższe zestawienie generalnie potwierdza zarysowane wcześniej procentowe ramy odsetek LBM
i FM w masie ciała i uzasadnia „przeniesienie” tych
stosunków do wielkości liczbowych określających
dane wskaźników siły względnej.
Podobnie jak w dociekaniach Haleczki [3] (były
one zgodne z wynikami badań Mleczki [22] i Osińskiego [1] wartości otrzymanych przez nas ilorazów
siły względnej chłopców – wyliczonych na podsta-
wie rezultatów rzutu piłką lekarską (wsk. I-V) i pomiarów dynamometrycznych (wsk. VI-X) – wzrastają znacznie z wiekiem. U dziewcząt wskaźniki od I
do V obniżają swe wielkości z biegiem lat, natomiast
od VI do X wykazują pewną nieregularność. Najwyższe wielkości zanotowano w najstarszej klasie,
a najniższe w średniej (tab. 2).
Czy zawężenie granicy przydatności wskaźników
proporcji oraz zwiększenie liczby badanych dziew-
– 41 –
-
-
-
-
-
Jerzy Januszewski, Edward Mleczko
cząt i chłopców w wieku 13,5 – 15,5 lat miało wpływ
na wyniki naszych penetracji w porównaniu z rezultatami dociekań Haleczki [3]? Analiza danych liczbowych tabeli 3 umożliwia odpowiedź na powyższe pytanie. Generalnie potwierdza ona stanowisko
ww. Autora, że przede wszystkim płeć oraz wiek
wymagają różnych, adekwatnych dla każdej grupy
badanych, przekształceń danych siły absolutnej,
mierzonej wynikiem rzutu piłką lekarską (RZ) i ustalanej za pomocą pomiarów dynamometrycznych
(SI). Prawdziwa jest także sugestia, że konieczne jest
– w tego typu działaniach – stosowanie odmiennych
form transformacji masy ciała oraz, że wybrane
wskaźniki siły względnej powinno się stosować w
zbiorowościach rodzimych.
Z analizy wielkości współczynników korelacji (rxy)
wynika, że dla wszystkich obserwowanych uczennic lepszym wariantem ustaleń siły względnej wydają się być przekształcenia pomiarów dynamometrycznych (szczególnie wsk. IX, X i VII), a dla uczniów
– rezultatu rzutu piłką lekarską (wsk. II, IV, X i III).
Świadczą o tym – przede wszystkim – wartości współczynników korelacji prostej (są nieistotne statystycznie i bardzo zbliżone do zera). W tym świetle – dla
wszystkich klas płci pięknej – mogą być ewentualnie stosowane ponadto wsk. III, II oraz VI. Zauważono również, że przydatność przekształceń dynamometrycznych dla płci męskiej jest znacznie zróżnicowana: i tak dla uczniów pierwszej klasy gimnazjalnej mogłyby być wykorzystane wsk. od VII do X,
dla drugiej VI, a dla trzeciej VI i IX.
Spostrzeżeń tych nie potwierdzają dalsze analizy liczb zamieszczonych w tabeli 3, a dotyczących
wielkości wskaźników proporcji dla lżejszych i cięższych osobników obojga płci (nie powinny one odbiegać od jedności). Powstałe z rezultatu rzutu piłką
lekarską wahają się u dziewcząt w zakresie od 0,95
do 1,44 i od 0,88 do 1,31 u chłopców. Ogólnie rzecz
ujmując są one nieznacznie wyższe niż utworzone
z pomiarów siły ścisku ręki sprawniejszej (0,77 – 1,16
oraz 0,64 – 1,32). Taki zestaw danych potwierdza
wyniki porównywanych badań Haleczki [3].
Sugerowane przez wspomnianego Autora [3
i 23] zawężenie granic kryterium użyteczności ww.
proporcji, charakteryzujące się w naszym przypadku w granicach ± 0,05 od wzorca (0,95–1,05), pozwala uznać 17 – z ogólnej liczby 90 otrzymanych
ilorazów – za przydatne w ocenie sprawności siłowej dziewcząt i chłopców analizowanych klas gimnazjalnych. Osiem z nich może być wykorzystane w
grupach żeńskich, a dziewięć w męskich.
Zauważono także, iż w wielu przypadkach ww.
wskaźniki odbiegają od jedności, mimo że odpowiadające im wielkości współczynników korelacji pro-
stej tylko minimalnie (w setnych!) różnią się od zera.
Trudno jest logicznie wytłumaczyć to zjawisko. Przykładowo – dane współczynników relacji masy ciała
ze wskaźnikami siły względnej (oznaczone jako nr
IX) u obserwowanych uczennic kolejnych klas gimnazjalnych równe są: 0,02, 0,03 i 0,06, a obliczone
odpowiednie dla nich ilorazy przybierają następujące wartości: 1,00, 0,94 i 0,87. Fenomen ten oddaje również porównanie danych podobnych powiązań i wskaźników proporcji indeksów nr X i VII
u dziewcząt.
W świetle powyższych uwag stosunki przeciętnych wielkości siły względnej dla osobników lżejszych i ciężkich nie mogą być jedynym kryterium
kwalifikacyjnym w ich doborze do praktyki w szkolnym wychowaniu fizycznym i współzawodnictwie
sportowym. Indeksy te (bardzo zbliżone do jedności) muszą być równocześnie konfrontowane z wielkością współczynników korelacji masy ciała z odpowiednim zrelatywizowanym probierzem siły. Wielkość ta powinna być równa zeru albo tylko nieznacznie od niego odbiegać. Przy braku takiej zależności
x1
= 1 i rxy = 0 można powątpiewać w prawidłox2
wość doboru wskaźników siły względnej do działań
praktycznych.
Przy uwzględnieniu ww. zastrzeżeń można sądzić,
że dla dziewcząt, we wszystkich klasach, najbardziej
odpowiednim wskaźnikiem siły względnej jest indeks
III ( 3
RZ : MC ), a dla chłopców II ( RZ : MC ).
Dodatkowo dla wszystkich zespołów chłopięcych
polecić można wsk. V i IV. W kolejnych dziewczęcych grupach wiekowych, oceniających ich zdolności siłowe, można ponadto zalecić wsk. IX i X (13,5
lat), II i IX (14,5 lat) oraz VI (15,5 lat), natomiast dla
zespołów męskich odpowiednio: VII i VIII, III oraz
VI i IX.
Jaki jest efekt uwzględnienia rezultatu skoku w
dal z miejsca (SK) w analizach związanych z oceną
siły względnej? Jest to drugie pytanie jakie wynika z
celów tego opracowania. Ćwiczenie to, uważane
za wykładnik tzw. siły „eksplozywnej”, figuruje co
najmniej w kilkunastu zestawieniach analitycznych
testów sprawnościowych [m.in. 24], co usprawiedliwia włączenie go do sugerowanych wyżej obliczeń. Z naszych danych (tabela 4) wynika, że indeksy siły względnej, ustalone na podstawie skoku, są
wyższe u chłopców w porównaniu ze średnimi wielkościami badanych dziewcząt. Podobnie jak sam
rezultat tego testu przeciętne wskaźników rosną
z wiekiem u płci męskiej, natomiast w klasach żeńskich takiego trendu nie zaobserwowano. Najwyż-
– 42 –
-
-
-
-
-
Dziewczêta – Girls
WskaŸnik
Index
Ch³opcy – Boys
Klasy – Forms
Klasy – Forms
– 43 –
I
II
III
I
II
rxy
rxy
rxy
I RZ · 10/MC
II RZ/ MC
III RZ/ 3 MC
2
IV RZ/( 3 MC )
V RZ/[log(0,1 · MC)] · 10
-50*)
-20
-07
-31
-32
-43
-15
-05
-25
-24
-35
-12
-01
-21
-23
1,44
1,14
1,05
1,23
1,24
1,31
1,03
0,95
1,11
1,10
VI SI · 10/MC
VII SI/ MC
VIII SI/ 3 MC
IX SI/( 3 MC )2
X SI/[log(0,1 · MC)] · 10
-14
11
19
02
02
-17
05
12
03
01
-09
14
22
06
09
1,16
0,92
0,85
1,00
1,00
XI SK · 10/MC
XII SK/ MC
XIII SK/ 3 MC
XIV SK/( 3 MC )2
XV SK/[log(0,1 · MC)] · 10
-79
-59
-47
-68
-69
-82
-63
-51
-71
-70
-70
-40
-45
-53
-48
1,65
1,31
1,21
1,41
1,42
x
I
II
III
rxy
rxy
rxy
1,43
1,15
1,05
1,24
1,21
-41
01
16
-14
-16
-40
03
18
-13
-10
-28
08
21
-05
02
1,22
0,96
0,88
1,04
1,05
1,31
1,01
0,92
1,10
1,08
1,23
0,97
0,89
1,05
1,01
1,11
0,86
0,79
0,95
0,92
1,03
0,83
0,77
0,89
0,87
-23
00
08
-08
-10
04
33
41
24
26
-04
27
36
17
23
1,32
1,04
0,96
1,13
1,14
0,90
0,70
0,64
0,76
0,75
1,09
0,85
0,79
0,93
0,89
1,76
1,38
1,28
1,50
1,48
1,45
1,27
1,22
1,26
1,23
-74
-42
-48
-56
-58
-82
-48
-44
-65
-62
-77
-41
-39
-57
-50
1,52
1,19
1,26
1,29
1,31
1,49
1,25
1,32
1,25
1,24
1,44
1,31
1,28
1,23
1,39
min
: x
III
max
*) Współczynniki korelacji pomnożono przez 100; Wielkość statystycznie istotna rxy = 22 / Correlation coefficients multiplied by 100
I
II
x
min
: x
III
max
Jeszcze raz o somatycznych uwarunkowaniach zdolności siłowych – uwagi metodologiczne dotyczące obliczeń...
–
–
Tabela 3. Związki masy ciała (MC) ze wskaźnikami siły względnej w poszczególnych klasach (r xy) oraz zestawienie proporcji (x min : x max) między danymi dziewcząt i chłopców o najmniejszym i największym ciężarze ciała
–
–
Table 3. Relationships betwen the body mass as well as the relative strength indices in school forms under consideration (rxy) and comparison of proportions (xmin : x max) between the data of girls and
boys with minimum and maximum body mass
Jerzy Januszewski, Edward Mleczko
Tabela 4. Podstawowe dane statystyczne badanych dziewcząt i chłopców
Table 4. The basic statistical data of the rescarched groups of girls and boys
WskaŸnik
Index*)
P³eæ
Sex
Klasy – Forms
I
II
III
x
v
x
v
x
v
Skok w dal z miejsca w cm
Standing broad jump (SK)
X
Y
159,58
170,89
13,51
12,52
159,40
184,75
13,18
10,73
166,68
192,10
13,84
11,11
WskaŸnik XI Skok
Index Jump
X
Y
36,59
41,12
22,50
18,69
33,34
38,59
22,49
17,24
32,39
35,16
18,66
16,22
WskaŸnik XII Skok
Index Jump
X
Y
24,08
26,42
16,62
13,58
22,97
26,59
16,46
11,19
23,17
25,90
14,60
11,43
WskaŸnik XIII Skok
Index Jump
X
Y
45,20
49,18
15,16
12,63
43,78
50,69
14,94
10,18
44,70
50,48
13,89
10,68
WskaŸnik XIV Skok
Index Jump
X
Y
12,84
14,20
18,38
14,98
12,06
13,96
18,28
12,84
12,02
13,30
15,68
12,70
WskaŸnik XV Skok
Index Jump
X
Y
25,03
27,73
18,60
15,33
23,52
27,24
17,96
12,55
23,46
26,09
15,29
11,92
*) Objaśnienia – patrz: Materiał i metody badań (tabela 1) / Commentary – Metods and Research Files (table 1)
sze wielkości indeksów siły względnej ustalono w
najmłodszej grupie wiekowej dziewcząt.
Ujemne i istotne statystycznie powiązania wielkości obliczonych – ze skoku – indeksów z masą ciała, zarówno u płci żeńskiej (od –0,40 do –0,79), jak
i chłopców (od –0,39 do –0,74), a także podobne
ujemne oraz znamienne relacje składowych ciężaru ciała – LBM i FM (patrz tab. 5 i 6), stanowią zdecydowane przeciwwskazania do stosowania takiej
oceny siły względnej u obu płci. Sam rezultat skoku
w dal z miejsca – szczególnie u dziewcząt – nie jest
natomiast powiązany z masą ciała (1), z masą ciała
szczupłego (2) i z masą tłuszczu (3). Ilustruje to poniższe zestawienie liczbowe współczynników korelacji:
Potwierdzeniem tego zjawiska będzie wykaz odpowiednich wskaźników proporcji pomiędzy lżejszymi i cięższymi osobnikami z wyeliminowaniem w
nich jw. MC, LBM oraz FM:
Klasy – Forms
I
X
Klasy – Forms
X
II
III
1
0,13
0,16
0,12
2
-0,03
-0,02
0,13
3
-0,20
-0,19
-0,17
Klasy – Forms
Y
I
II
III
0,21
0,33
0,31
2
0,34
0,32
0,35
3
-0,16
-0,04
0,07
-
-
-
-
-
1
1. masa ciała / Body mass,
2. masa ciała szczupłego / Lean body mass,
3. masa tłuszczu / Fat mass
III
1
1,04
1,09
0,94
2
0,98
1,06
0,93
3
1,08
1,04
1,05
Klasy – Forms
Y
I
II
I
II
III
1
0,94
0,89
0,89
2
0,87
0,89
0,85
3
1,01
1,00
1,00
1. masa ciała / Body mass,
2. masa ciała szczupłego / Lean body mass,
3. masa tłuszczu / Fat mass
Idąc śladem poprzednich rozważań sam wynik
skoku w dal z miejsca jest już pozbawiony masy ciała i jej składowych. Rezultaty tego ćwiczenia nie
posiadają zatem wad wskaźników ilorazowych – o
których wspomina m.in. Haleczko [3, 23], powołując się na stanowisko Sulisza [6] oraz Vandenburgh’a
i wsp. [9] – i dlatego analizowany test może być jednym z wyróżników „zrywowej” siły względnej.
Czy faktycznie wykluczenie z rezultatów siły absolutnej (z RZ i SI) aktywej masy ciała – LBM jest
– 44 –
-
-
-
-
-
Dziewczêta – Girls
WskaŸnik
Index
Ch³opcy – Boys
Klasy – Forms
I
II
III
Klasy – Forms
I
II
III
I
II
III
rxy
rxy
rxy
I
II
III
– 45 –
rxy
rxy
rxy
I RZ·10/LBM
-44*)
-57
-46
1,33
1,28
1,49
-70
-51
-60
1,48
5,16
1,19
II RZ/ LBM
-16
-10
-16
1,09
0,97
1,16
-31
-50
-22
1,07
1,30
0,95
III RZ/ 3 LBM
-05
07
-03
1,02
0,89
1,06
-05
-12
00
0,96
1,03
0,98
IV RZ/( 3 LBM )
.
.
V RZ/[log(0,1 LBM)] 10
-26
-28
-28
1,17
1,06
1,26
-51
-53
-40
1,19
1,83
1,02
-34
-49
-32
1,23
1,22
1,31
-49
-29
-54
3,00
0,67
1,02
VI SI·10/LBM
-19
02
-33
03
-24
03
1,25
1,02
1,39
1,05
1,24
0,95
-58
-16
-51
-41
-36
15
1,33
0,99
4,06
1,00
1,00
0,80
2
VII SI/ LBM
VIII SI/ 3 LBM
x
min
: x
max
x
min
: x
max
10
13
13
0,95
0,97
0,87
00
-13
32
0,90
0,78
0,75
IX SI/( LBM )
X SI/[log(0,1.LBM)].10
-05
-01
-09
-46
-07
-11
1,09
1,04
1,16
1,28
1,04
1,09
-32
-49
-50
-26
-04
-41
1,09
2,34
1,42
0,44
0,87
0,87
XI SK·10/LBM
-73
-84
-71
1,46
1,79
1,52
-83
-51
-75
1,61
7,92
1,32
XII SK/ LBM
-49
-71
-40
1,20
1,37
1,18
-68
-56
-62
1,18
1,66
1,06
XIII SK/ 3 LBM
-36
-55
-32
1,22
1,26
1,19
-46
-56
-41
1,07
1,24
1,38
-59
-79
-55
1,28
1,50
1,28
-78
-54
-71
1,31
2,50
1,14
-66
-51
-57
1,36
1,70
1,33
-48
-33
-61
3,49
0,71
1,14
2
3
3
2
XIV SK/( LBM )
.
.
XV SK/[log(0,1 LBM)] 10
*) Współczynniki korelacji pomnożono przez 100; Wielkość statystycznie istotna rxy = 22 / Correlation coefficients multiplied by 100
Jeszcze raz o somatycznych uwarunkowaniach zdolności siłowych – uwagi metodologiczne dotyczące obliczeń...
–
–
Tabela 5. Związki masy ciała szczupłego (LBM) ze wskaźnikami siły względnej w poszczególnych klasach (r ) oraz zestawienie proporcji (x : x ) między danymi dziewcząt i chłopców o najmniejxy
min
max
szym i największym ciężarze ciała
–
–
Table 5. Relationships betwen the lean body mass (LBM) as well as the relative strength indices in school forms under consideration (r ) and comparison of proportions (x : x ) between the data
xy
min
max
of girls and boys with minimum and maximum lean body mass
-
-
-
-
-
–
Tabela 6. Związki masy tłuszczu (FM) ze wskaźnikami siły względnej w poszczególnych klasach (rxy) oraz zestawienie proporcji (x
największym ciężarze ciała
min
–
:x
max
) między danymi dziewcząt i chłopców o najmniejszym i
–
–
Table 6. Relationships betwen the fat mass (FM) as well as the relative strength indices in school forms under consideration (rxy) and comparison of proportions (x min : x max) between the data of girls
and boys with minimum and maximum lean body mass
WskaŸnik
Index
Dziewczêta – Girls
Ch³opcy – Boys
Klasy – Forms
Klasy – Forms
II
III
I
II
III
rxy
rxy
rxy
rxy
rxy
rxy
I RZ · 10/FM
-80*)
-77
-75
2,39
2,85
II RZ/ FM
III RZ/ 3 FM
-59
-60
-58
1,51
1,70
2,23
-77
-79
-72
2,68
2,35
2,57
1,46
-68
-62
-47
1,61
1,58
-41
-47
-43
1,29
1,49
1,43
1,26
-54
-45
-24
1,34
1,37
IV RZ/( 3 FM )2
-70
-69
-68
1,23
1,77
2,02
1,68
-75
-71
-61
1,92
1,82
20
17
1,79
00
-0,56
-0,34
-0,32
11
-07
03
-1,23
-0,46
-0,34
VI SI · 10/ FM
-61
VII SI/ FM
-33
-59
-57
2,04
2,38
1,94
-78
-62
-66
2,21
1,97
2,88
-33
-33
1,28
1,43
1,26
-80
-35
-43
1,38
1,31
VIII SI/ 3 FM
1,66
-26
-28
-29
1,20
1,20
1,19
-75
-39
-36
1,46
1,33
1,38
-45
-44
-44
1,50
1,69
1,46
-80
-47
-55
1,62
1,51
2,00
21
18
00
-0,47
-0,27
-0,25
13
-05
04
-1,42
-0,32
-0,42
XI SK · 10/FM
-85
-85
-82
2,79
2,93
2,41
-66
-86
-81
2,89
2,25
2,96
XII SK/ FM
-81
-82
-80
1,75
1,75
1,60
-50
-85
-79
1,75
1,56
1,73
XIII SK/ 3 FM
-73
-74
-72
1,49
1,47
1,38
-37
-78
-70
1,46
1,36
1,44
-84
-85
-83
2,05
2,08
1,84
-58
-87
-82
2,08
1,78
2,07
-06
03
-1,27
-0,47
-0,40
V RZ/[log(0,1 · FM)] · 10
2
IX SI/( 3 FM )
X SI/[log(0,1 · FM)] · 10
3
2
XIV SK/( FM )
XV SK/[log(0,1 · FM)] · 10
17
18
00
I
II
III
x min : x max
-0,64
-0,33
-0,23
11
*) Współczynniki korelacji pomnożono przez 100; Wielkość statystycznie istotna rxy = 22 / Correlation coefficients multiplied by 100
I
II
III
x min : x max
Jerzy Januszewski, Edward Mleczko
– 46 –
I
Jeszcze raz o somatycznych uwarunkowaniach zdolności siłowych – uwagi metodologiczne dotyczące obliczeń...
zabiegiem bardziej adekwatnym w ocenie siły
względnej w porównaniu z wytrąceniem całkowitego ciężaru ciała? Z danych liczbowych tabeli 5
wynika, że dla dziewcząt zrelatywizowane wskaźniki pomiarów dynamometrycznych lepiej nadają się
do praktycznej działalności w porównaniu z ustaleniami obliczonymi z rezultatu rzutu piłką lekarską – RZ. W świetle wartości współczynników korelacji przykładem może być indeks VII, którego dane
dla wszystkich uczennic najbardziej są zbliżone do
zera, a odpowiadające im przeciętne proporcje między uczennicami o najniższej i najwyższej LBM są
bardzo zbliżone do jedności. Przydatność w działalności pedagogicznej wykazują również wskaźniki: X, III i VIII dla dziewcząt najmłodszych, VIII i II
dla 14-latek i IX dla uczęszczających do najstarszej
klasy.
Podobna analiza w klasach chłopięcych jest o
wiele bardziej skomplikowana. Okazuje się bowiem,
że z 9 „kwalifikujących” wskaźników proporcji tylko
w czterech przypadkach natrafiają one na bliskie
zeru współczynniki korelacji (indeks II dla wszystkich klas i VII dla grupy najmłodszej), natomiast w 5
przypadkach kryteria te nie są spełnione. Przykładowo w najstarszej klasie – przy indeksie nr V –
wskaźnik proporcji, różniących się chłopców wiel-
kością LBM, wynosi 1,02, a odpowiadający mu współczynnik powiązań z masą tkanki aktywnej jest równy
–0,54, czyli dyskwalifikujący do działań praktycznych.
Bliźniacze obserwacje, w omawianym zespole badanych, dotyczą jeszcze wskaźników: II, IV i VI oraz VII
dla wieku 14,5 roku. Odwrotne przykłady (rxy bliskie
zeru i proporcje odbiegające znacznie od jedności)
dotyczą ponadto indeksów: nr VIII dla klasy pierwszej i drugiej oraz nr VII i IX dla trzeciej.
Potwierdza to wcześniejsze spostrzeżenie, że dobór zrelatywizowanych wskaźników siły do działań
praktycznych wymaga konfrontacji wskaźnika proporcji i odpowiadającego mu współczynnika korelacji.
Porównując przekształcenia siły absolutnej przez
wyłączenie z niej masy ciała oraz aktywnej jej części
nie można stwierdzić, że wyeliminowanie LBM – jak
sądzą wymienieni przez Haleczkę [3] autorzy [4, 7,
10, 1] – jest bardziej „wartościowe” w ocenie siły
względnej. Za eliminowaniem masy ciała, a nie LBM
przemawiają:
–
–
łatwiejsza dostępność ustaleń MC w porównaniu z LBM;
prostota przeliczeń (z danych ciężaru ciała) siły
absolutnej na względną, co w praktyce ma niebagatelne znaczenie.
FM vs. RZUT/[LOG(0,1*FM)]10
RZUT/[LOG(0,1*FM)]10
= -586,3 +
53,336
* FM
Wsp. korelacji / Correlation
factor
= 0,106
Wsp. korelacji = ,10668
18000
RZUT/[LOG(0,1*FM)]10
12000
6000
0
-6000
-
-12000
0
4
8
12
16
20
24
28
Regresja
95% p.ufnoœci
-
-
-
-
FM
Rycina 1. Zależność pomiędzy wskaźnikiem siły względnej (Rzut / [log(0,1 × FM)] × 10) a masą tłuszczu (FM) u 13-letnich chłopców
Figure 1. Relationship between 5th indicator of relative strength (Throw / [log(0,1 × FM)] × 10) and fat mass (FM) of 13-year old
boys
– 47 –
Jerzy Januszewski, Edward Mleczko
Z naszych analiz wynika, że jest większy wybór
wskaźników siły względnej przy wyłączeniu MC z siły
absolutnej w porównaniu z eliminowaniem z niej
tkanki aktywnej, a także fakt że
–
przy obliczaniu LBM teoretyczne wyłączenie FM
z ogólnej masy ciała, czyli 15–25% jej ciężaru,
powoduje nieuzasadnione zmiany powiązań
sprawności motorycznej z somatyką i funkcjami
fizjologicznymi organizmu, co decyduje o zafałszowaniu prawidłowości obliczeń siły względnej
z testów wysiłkowych (i ich powiązań), w wykonaniu których uczestniczy przecież cała masa
ciała (czyli LBM + FM).
Powyższe uwagi oraz zwielokrotnione pod tym
względem wyniki analiz zawarte w tabeli 6 przekonują, że otrzymane (przez wytrącenie z MC – LBM)
zrelatywizowane indeksy zdolności siłowych nie
nadają się do działań praktycznych w ramach szeroko pojętej kultury fizycznej. Wskazują one bowiem
(poza wsk. V, X i XV) oczekiwane, ujemne – chociażby ze względu na wspomniany już zbyt mały %
MC (o 75 – 85%) i swoisty balast – oraz znaczące
statystycznie powiązania z nieaktywną tkanką masy
ciała. Podkreślone wyżej indeksy informują wprawdzie o zaniku ww. relacji (co manifestuje się zbliżoną do zera wartością rxy), ale odpowiadające im –
dalekie od jedności – wskaźniki proporcji też je dyskwalifikują. Zauważony brak zależności FM z omawianymi wskaźnikami siły względnej świadczy, że
zabieg zlogarytmowania masy tłuszczu tylko częściowo zbliża dane indywidualne do poprawnego ich
rozsiewu (rycina 1) nie likwiduje jednak całkowicie
krzywoliniowości i skośnego układu pojedynczych
wartości zrelatywizowanych ilorazów siły.
Wszystkie uwagi dotyczące wyłączania FM w
obliczeniach LBM i wytrącenia tkanki aktywnej przy
przekształcaniu siły absolutnej na względną przemawiają za zweryfikowaniem dotychczasowego rozumowania w tej kwestii. Sądzimy, że przy opracowywaniu takowych wskaźników należy poprzestać na
wyeliminowaniu – z rezultatów testowania zdolności siłowych – wyłącznie masy ciała, pomijając LBM,
a tym bardziej FM.
Zwiększenie liczby badanych grup obojga płci oraz
zawężenie granicy odchyleń od jedności (od 0,95
-
-
-
-
-
Podsumowanie
do 1,05) danych wskaźników proporcji między przeciętnymi przekształceń siły absolutnej na względną
o najwyższej i najniższej masie ciała nie podważają
dociekań Haleczki [3]. Rezultaty naszych badań potwierdzają, że płeć i wiek wymagają odmiennych
i adekwatnych – dla każdego zespołu uczących się
w klasach gimnazjalnych – transformacji rezultatów
rzutu piłką lekarską i pomiarów dynamometrycznych
w ocenie zrelatywizowanych zdolności siłowych.
Słuszna jest także sugestia, że działania te powinno
się stosować w zbiorowościach rodzimych. Analizy
nasze potwierdzają również, że przy doborze wskaźnika siły względnej np. ewaluacji w działaniach praktycznych należy sprawdzić jego wartość zgodnie
z formułą „zero – jeden”. Nie powinien on zatem
korelować z masą ciała (rxy równe lub bliskie zeru),
a stosunek średnich arytmetycznych osobników
o wysokiej i niskiej wadze nie może odbiegać od jedności, w granicach ±0,05.
Włączenie do praktyki w kulturze fizycznej próby skoku w dal z miejsca, jako wskaźnika „zrywowej” siły względnej, jest uzasadnione. Z naszych
analiz wynika bowiem, że sam rezultat tego testu
wysiłkowego istotnie nie koreluje z masą ciała i z jej
składowymi, co potwierdzają zbliżone do jedności wskaźniki proporcji między zróżnicowanymi
wagą ciała osobnikami. Walory te są bardzo widoczne przede wszystkim w przeliczeniach badanych
grup dziewczęcych oraz w najstarszej klasie chłopców.
Przy obliczaniu wielkości masy ciała szczupłego i masy tłuszczu teoretyczne wyłączanie ich danych z ogólnej wagi organizmu powoduje nieuzasadnione zmiany m.in. w powiązaniach sprawności motorycznej z somatyką. Zabieg ten zafałszowuje prawidłowość obliczeń wskaźników siły
względnej. Świadczą o tym porównywane między
sobą (ustalone dla tych samych zespołów dziewcząt i chłopców) wielkości współczynników korelacji ustrojowego ciężaru oraz jego pochodnych
z ustalonymi (z ich udziałem) wskaźnikami siły
względnej. Wskazują one na to, że – w porównaniu z masą ciała – nie zostały z nich wyeliminowane powiązania z LBM i FM. Potwierdzają ten fakt
także wyliczone wskaźniki proporcji osobników
o zróżnicowanych danych składowych ciężaru organizmu. Tkanka czynna – LBM (dla chłopców),
a tym bardziej bierna – FM (dla obu płci) nie powinny być dlatego wykorzystywane do relatywizacji siły absolutnej, tak dynamicznej, jak i statycznej.
– 48 –
Jeszcze raz o somatycznych uwarunkowaniach zdolności siłowych – uwagi metodologiczne dotyczące obliczeń...
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE
[14] Haleczko A: Biologiczne aspekty ewaluacji sprawności motorycznej dzieci w wieku szkolnym – wybrane
zagadnienia metodologiczne. Antropomotoryka, 1989;
1: 19-36.
[15] Zaciorski W: Przerost roboczy mięśni szkieletowych
jako czynnik w zwiększaniu siły sportowców. Kultura
Fizyczna, 1963; 2: 147-159.
[16] Mleczko E: Przebieg i uwarunkowania rozwoju funkcjonalnego dzieci krakowskich między 7 a 14 rokiem
życia. Wyd. Monograficzne, Kraków, AWF, 1991; 44.
[17] Tanner JM: Rozwój w okresie pokwitania. Warszawa,
PZWL, 1963.
[18] Witkowski N: Zmienność komponentów tkankowych
u młodzieży. Warszawa, PWN, 1977.
[19] Mleczko E: Stopień urbanizacji a poziom rozwoju somatycznego oraz motorycznego dzieci i młodzieży
z Małopolski – doniesienia wstępne. Antropomotoryka, 2002; 23: 53-66.
[20] Slaughter MM, Lohman FG, Boilean RA, Horswil SA,
Stilman RJ, Van Loan AD, Bemben DA: Skinfold equations for estimation of body fitness in children and
youth. Human Biology, 1988; 60 (5), 709-723.
[21] Eurofit. European tests of physical fitness. Counsil of
Europe Committee for the Development of Sport,
Strasbourg, 1993.
[22] Mleczko E: Zmienność ontogenetyczna zdolności
motorycznych na tle ich predyspozycji; w: Szopa J.,
Mleczko E., Żak S.: Podstawy antropomotoryki. Warszawa, PWN, 1996; 68-88.
[23] Haleczko A: Znaczenie siły w ujęciu relatywnym dla
osiągnięć 10–13-letnich chłopców w lekkoatletycznym
czwórboju – wskazania metodologiczne. Antropomotoryka, 2003; 26: 33-46.
[24] Lubaś J, Żak S: Przegląd najważniejszych testów ogólnej sprawności fizycznej stosowanych w praktyce
szkolnego wychowania fizycznego i sportu. Rocznik
Naukowy, T. XVII, Kraków, AWF, Warszawa – Kraków,
PWN, 1980; 255-278.
-
-
-
-
-
[1] Osiński W: Antropomotoryka. Seria: Podręczniki AWF,
Poznań 2003.
[2] Szopa J: Raz jeszcze o strukturze motoryczności – próba syntezy. Antropomotoryka, 1993; 10: 217-227.
[3] Haleczko A: Sprawność siłowa 13–15-letnich dziewcząt i chłopców. Antropomotoryka, 2002; 24: 45-56.
[4] Zaciorski WM: Kształcenie cech motorycznych sportowca. Warszawa, Sport i Turystyka, 1970.
[5] Fidelus K: Próba ustalenia podstawowych czynników
motorycznych wpływających na rezultat sportowy; Studia nad motorycznością ludzką. Rocznik Naukowy,
Warszawa, AWF, 1972; 16: 143-160.
[6] Sulisz S: Określenie siły ogólnej młodych kobiet i mężczyzn metodą dynamometryczną. Materiały i Prace
Antropologiczne, 1975; 89: 49-80.
[7] Ważny Z: Trening siły mięśniowej. Warszawa, Sport
i Turystyka, 1977; 22.
[8] Żak S: Poziom sprawności fizycznej 12-letnich dziewcząt i chłopców w zależności od wieku morfologicznego. Roczniki Naukowe, Kraków, AWF, 1986; 21: 237274.
[9] Vanderburgh PM, Machar MT, Chou CH: Allometric
scaling of grip strength by body mass in college – age
men and women. Research Quarterly for Exercise and
Sport, 1995; 1, 80-84.
[10] Szopa J: Uwarunkowanie, przejawy i struktura motoryczności. W: Szopa J., Mleczko E, Żak S.: Podstawy
antropomotoryki. Warszawa, PWN, 1996; 35: 19-48.
[11] Milicerowa H, Ołpiński R: Metody wyznaczania faktycznej sprawności w podnoszeniu ciężarów. Wychowanie Fizyczne i Sport, 1958; 3: 423-432.
[12] Hunter G, Hester D, Snyder S, Clayton G: Rationale
and methods for evaluating relative strength handicapping models. National Strength Conditioning Assoc. J., 1990; 12: 61-70.
[13] Haleczko A: Wiek jako czynnik różnicujący sprawność
fizyczną dzieci i młodzieży. Zeszyty Naukowe, Wrocław, AWF, 1982; 28: 23-43.
– 49 –