Anatomia funkcjonalna człowieka: ukł. oddechowy (mgr M. Siudak)

ANATOMIA UKŁADU ODDECHOWEGO
(Systema respiratorium)

A. Drogi oddechowe górne:
nos (nasada nosa, grzbiet i skrzydła)
 jama nosowa (nozdrza przednie, przegroda, małżowiny nosowe i przewody nosowe, zatoki
przynosowe); okolica węchowa i oddechowa nosa
 gardło (skrzyżowanie drogi oddechowej i pokarmowej)


B. Drogi oddechowe dolne:





krtań (chrząstki krtani parzyste i nieparzyste, głośnia i nagłośnia)
tchawica (budowa: chrząstki tchawicze, przekrój poprzeczny, rozdwojenie tchawicy);
korzenie płucne
oskrzela: główne, płatowe i segmentowe, drzewo oskrzelowe i jego budowa, pęcherzyki
płucne (rola surfaktantu)


C. Płuca (różnice w budowie lewego i prawego płuca) i opłucne (ścienna i płucna)


MECHANIKA ODDYCHANIA - mięśnie oddechowe (przepona, mięśnie
międzyżebrowe), ich rola w czasie wdechu i wydechu oraz unerwienie. Pomocnicze
mięśnie wdechowe i wydechowe. Tor brzuszny i piersiowy oddychania.
Terminologia łacińska:




















jama nosowa – cavum nasi

przegroda nosa – septum nasi

przewód nosowy: górny, środkowy i dolny – meatus nasi

superior, medius, inferior

małżowiny nosowe: górna, środkowa i dolna – concha nasalis 
superior, medius inferior

okolica węchowa – regio olfactoria

okolica oddechowa – regio respiratoria

zatoki przynosowe – sinus paranasales

zatoka czołowa – sinus frontalis

zatoka szczękowa – sinus maxillaris

zatoka sitowa – sinus ethmoidalis

zatoka klinowa – sinus sphenoidalis

gardło – pharynx

krtań – larynx

fałdy głosowe (struny) – plicae vocales

więzadła głosowe – ligamenta vocalia

nagłośnia – epiglottis

głośnia – glottis

tchawica – trachea

chrząstki tchawicze – cartilagines tracheales

oskrzela – bronchi

oskrzeliki – bronchioli
zraziki płucne – lobuli pulmonis
grona – acini
pęcherzyki płucne – alveoli pulmonis
opłucna ścienna – pleura parietalis
opłucna płucna – pleura pulmonalis
jama opłucnej – cavum pleurae
płuca – pulmones
płaty – lobi
szczelina pozioma – fissura horizontalis
szczelina skośna – fissura obliqua
korzeń płuc – radix pulmonis
wnęka płuc – hilus pulmonis
kość gnykowa – os hyoideum
więzadło tarczowo-gnykowe – ligamentum thyrohyoideum
błona tarczowo-gnykowa – membrana thyrohyoidea
chrząstka tarczowata – cartilago thyroidea
chrząstka pierścienowata – cartilago cricoidea
chrząstka nagłośniowa – epiglottica
chrząstka nalewkowata – cartilago arytenoidea
chrząstka różkowata – cartilago corniculata
chrząstka klinowata – cartilago cuneiformis
Układ oddechowy – podział

•
•

•
•
•

Drogi oddechowe górne:
nos i jama nosowa
gardło
Drogi oddechowe dolne:
krtań
tchawica
oskrzela (główne, płatowe,
segmentowe)
Płuca
Układ oddechowy – budowa
Struktury tworzące przegrodę nosową
Małżowiny nosowe (l.poj. Concha nasalis)
Nabłonek węchowy
Nabłonek oddechowy
Droga przepływu powietrza z nosa do krtani
Migdałki (Tonsillae)
języczek
migdałek gardłowy
ujście trąbki słuchowej
(migdałek trąbkowy)
migdałek podniebienny
część nosowa gardła
część ustna gardła
cz. krtaniowa gardła
migdałek językowy
Bronchoskopowy obraz otwartych
(odwiedzionych) więzadeł głosowych
Tchawica i części sąsiednich struktur
Wzajemne relacje tchawicy i przełyku
20 rozgałęzień, najmniejsze
oskrzela wnikają do
zrazików i dzielą się na:
•oskrzeliki (ok. 1000)
•oskrzeliki końcowe (ok. 10 tys.)
•oskrzeliki oddechowe
•pęcherzyki płucne
(500-700 mln.)
Pęcherzyki i sieć włośniczkowa
A. Grupa pęcherzyków
B. Przekrój przez pęcherzyk
Narządy sąsiadujące z płucami
Płaty płuc i naczynia oraz drogi oddechowe
Płuca (Pulmones)
Zapalenie migdałków
• przyczyna: wirusy i paciorkowce
ropne
• ciężkie zakażenie - może doprowadzić do
utworzenia ropnia okołomigdałkowego
• zakażenie może szerzyć się na szyję,
powodując zapalenie tkanki podskórnej
• wielokrotne infekcje – mogą stać się
przyczyną przewlekłej choroby,
zwłóknienia i trwałego powiększenia
migdałów
• endotoksyny z zapalenia migdałków wywołanego przez paciorkowce
ropne mogą doprowadzić do choroby reumatycznej i kłębuszkowego
zapalenia nerek
• ponawiające się zakażenia migdałów nosowo – gardłowych mogą
powodować ich powiększenie i zwłóknienie czy też zwężenie dróg
oddechowych, zwłaszcza u dzieci
Zapalenie gardła, krtani i tchawicy
• gardło, krtań i tchawica
mogą
ulec
wtórnemu
zakażeniu w przebiegu innej
infekcji
górnych
dróg
oddechowych, takiej jak np.
przeziębienie lub zapalenie
migdałów
• zapalenie krtaniowo – tchawiczo – oskrzelowe – (u dzieci zwane
krupem) jest rzadkim, poważnym powikłaniem zakażenia górnych
dróg oddechowych; dochodzi wtedy do zatkania dróg oddechowych
przez duży obrzęk wokół krtani i nagłośni, czemu towarzyszą świst
oddechowy i duszność
Błonica
• bakteryjne
zakażenie
gardła,
wywołane przez Corynebacterium
diphtheriae, które może się szerzyć
na jamę nosowo – gardłową i
tchawicę
• w tej okolicy powstaje gruba
włóknista błona, co grozi zatkaniem
dróg oddechowych
• wydzielające się silne egzotoksyny
mogą poważnie uszkadzać mięsień
sercowy,
mięśnie
szkieletowe,
wątrobę, nerki i nadnercza
• w krajach, w których wykonuje się powszechne szczepienia ochronne, choroba ta
zdarza się rzadko
Gorączka sienna (alergiczne zapalenie nosa)
• w stanie tym dochodzi do atopowej („natychmiastowej”)
nadwrażliwości na obce białka (antygeny), takie jak np. pyłki
roślin, roztocza w pierzu poduszek, czy złuszczona sierść zwierząt
• ostry stan zapalny błony śluzowej nosa i spojówek powoduje silny
wyciek wodnistej wydzieliny z nosa, zaczerwienienie oczu
i łzawienie
• nadwrażliwość atopowa wykazuje tendencję do występowania
rodzinnego, choć dotąd nie wykryto czynnika genetycznego
• do innych postaci nadwrażliwości atopowej zalicza się: astmę
(początek w okresie dzieciństwa); wyprysk (egzemę) i alergie
pokarmowe
Przewlekłe zapalenie oskrzeli
•
klinicznie
przewlekłe
zapalenie
oskrzeli rozpoznaje się na podstawie
powtarzających się przez dwa kolejne
lata 3-miesiećzynych okresów kaszlu
z odkrztuszaniem wydzieliny
•
postępujące procesy zapalne stanowią
rezultat
podrażnienia
nabłonka
oskrzeli, często nasilającego się pod
wpływem dużej wilgotności powietrza i
chłodnej pogody
•
na ogół udaje się stwierdzić co najmniej 1 czynnik usposabiający, taki jak:
palenie papierosów; ostre zapalenie oskrzeli wywołane przez Haemophilus
influenzae lub Streptococcus pneumoniae;
przebywanie w miejscach
intensywnego zanieczyszczenia atmosfery (smog); poprzednio przebyte
epizody ostrego zapalenia oskrzeli
•
w oskrzelach dochodzi do wielu zmian, takich jak np. zwiększenie wielkości i
liczby gruczołów śluzowych; obrzęk i inne zmiany towarzyszące zapaleniu;
zmniejszenie liczby i pogorszenie funkcji komórek rzęskowych; zwłóknienie
dróg oddechowych
Astma
MUKOWISCYDOZA
•
choroba genetyczna –
1/2500 noworodków
•
5% ludzi – nosicielstwo
nieprawidłowego genu
recesywnego
•
pełnoobjawowa choroba
– gen recesywny u
obojga rodziców
•
wydzieliny gruczołów
egzokrynowych –
nadmierna lepkość
•
gruczoły – płuc, trzustki,
jelit, dróg żółciowych,
układ rozrodczy
mężczyzn
•
długość życia ok. 40 lat; leczenie – opanowanie zakażeń oddechowych
•
powikłania: przewlekłe choroby płuc i serca
Zapalenie płuc
•
•
zakażenie pęcherzyków płucnych
przy osłabionych procesach
obronnych i działaniu
drobnoustrojów: wirusów,
pierwotniaków i grzybów;
najczęściej bakteria: Streptococcus
pneumoniae, Staphylococcus aureus
•
czynniki sprzyjające: upośledzony
mechanizm kaszlowy, uszkodzenie
nabłonkowej wyściółki dróg
oddechowych, upośledzona
fagocytoza w pęcherzykach
płucnych
Ryzyko zapalenia płuc jest większe: w bardzo młodym i w bardzo podeszłym
wieku; w chorobach przewlekłych, takich jak np. niewydolność krążenia,
przewlekła niewydolność nerek czy alkoholizm; wskutek upośledzenia
odporności w następstwie np. naświetlań promieniami jonizującymi, stosowania
leków kortykosteroidowych; w hipotermii; podczas wentylacji mechanicznej
Gruźlica (tuberculosis)
•
Gruźlica pierwotna – na ogół przebiega
bezobjawowo; dalszy przebieg
zróżnicowany: w drogach
oddechowych dochodzi do
odoskrzelowego zapalenia płuc , w
opłucnej może pojawiać się wysięk; w
innych okolicach ciała drogą chłonki
lub krwi powstają drobne ogniska
zakażenia; spadek masy ciała,
osłabienie, przewlekły kaszel,
krwioplucie
Gruźlica wtórna – tylko u ludzi, u których istnieje ognisko pierwotne (w szczycie 1
lub obu płuc); przyczyna – nowe zakażenie lub uczynnienie się zakażenia przez
bakterie; stopniowy proces niszczenia tkanki płucnej może prowadzić do
powstawania jam, zapalenia opłucnej, gromadzenia się płynu w jamie opłucnej,
szerzenie się choroby drogą krwi może doprowadzić do zakażenia innych tkanek np.
kości lub mózgu
•
•
zakażenie – jedna lub dwie podobne
postacie prątków gruźlicy
(Mycobacterium tuberculosis); droga
kropelkowa od osoby z czynną postacią
choroby albo drogą kurzu zakażonego
odkrztuszaną przez chorego plwociną
Zapadnięcie płuca
Cztery przyczyny niedodmy (zapadnięcia się
płuca):
• zatkanie
dróg
oddechowych
(niedodma
wskutek
wchłonięcia
się
powietrza)
–
w odcinku obwodowym w stosunku do miejsca
zatkania
uwięzione
powietrze
zostaje
wchłonięte, płuco się zapada i w to miejsce
gromadzi się wydzielina; dłuższe utrzymywanie
się takiego stanu – prowadzi do zwłóknień
• pogorszenie funkcji surfaktantu – jego
rozcieńczenie przez zbierający się w płucach
płyn, sprawia, że napięcie powierzchniowe nie
jest obniżane
• niedodma uciskowa – powietrze lub płyn
wnikający do jamy opłucnej powoduje
powstanie
ciśnienia
dodatniego,
czego
konsekwencją jest rozdymanie się płuca, płyn
gromadzi się u podstawy płuc, a powietrze
blisko ich szczytów
• niedostateczna wentylacja pęcherzyków