prof. Maciej Luniak

1
prof. dr hab.Maciej LUNIAK
Muzeum i Instytut Zoologii PAN
Wilcza 64, 00-679 WARSZAWA
e-mail: [email protected]
2013-03-09
Informacja
dot. składu i uwarunkowań ekologicznych awifauny (ptaków)
kompleksu parkowego Park Wielkopolski + skwer Sue Rider
Podstawa
Dokument ten opracowałem na życzenie nieformalnej grupy mieszkańców okolicy
w.w. kompleksu parkowego, w związku z planowanym tam przez władze Dzielnicy,
wycięciem części drzew i krzewów.
Wykorzystane tu dane ornitologiczne pochodzą z następujących źródeł:
moich obserwacji na w.w. terenie dokonanych 5 bm oraz z mojej ogólnej znajomości
awifauny (ptaków) terenów zieleni miejskiej w Warszawie;
obserwacji mgra Antoniego Marczewskiego - ornitologa z OTOP (Ogólnopolskie
Tow. Ochr. Ptaków);
wyników przeglądu skrzynek lęgowych dokonanego (5 bm) na tym terenie przez firmę
Ussuri;
informacji przekazanych mi przez w.w. grupę mieszkańców;
danych z publikacji inwentaryzującej awifaunę m.in. tego terenu w latach 1975-1976
(Luniak M., 1981. The birds of park habitats in Warsaw. Acta Ornithologica 18 (6):
335-370.).
Moją specjalnością naukową oraz jako eksperta, jest ornitologia (w szczególności ptaki Wwy) oraz ekologia miasta.
Skład awifauny
Aktualnie (przedwiośnie) nie można zinwentaryzować awifauny lęgowej (t.zn. ptaki
gniazdujące i wychowujące potomstwo) tego terenu, na podstawie bezpośrednich obserwacji.
Jednak na podstawie danych z w.w. źródeł oraz znajomości miejscowych warunków
bytowania ptaków, można z wystarczającym prawdopodobieństwem określić skład awifauny
omawianego terenu.
Awifaunę lęgową stanowi tu 12-15 gatunków ptaków (w nawiasach szacunkowa
liczba par lęgowych):
- szpak (10-15 par w skrzynkach i dziuplach drzew), dzwoniec (3-5), sikory – bogatka i
modra (po 3-5), kos (2-4) , gawron (są już 2 zajęte gniazda), po 1-3 par - gołębia grzywacza,
sroki, wrony, mazurka i zięby (1-3), po 1 parze pokrzewek - piegży i kapturki, pełzacza
ogrodowego, możliwe jest też gniazdowanie sierpówki (1), pleszki i kwiczoła.
Stale przebywają na tym terenie również zalatujące z sąsiedztwa gołębie miejskie
(ponad 100 osobników) i wróble (kilkadziesiąt), a poza okresem lęgowym (podczas
wędrówek, zimą) występuje tu regularnie kilkanaście gatunków ptaków.
Ocena awifauny i jej zmiany
Zestaw gatunków występujących tu jest typowy dla podobnych niewielkich i
intensywnie zagospodarowanych terenów parkowych śródmieścia W-wy. Podobnie
1
2
różnorodność (liczba gatunków) i liczebność (ogólna liczba gniazdujących par) awifauny
lęgowej są na średnim poziomie. Znaczny udział mają gatunki, których sposób gniazdowania
związany z dziuplami drzewnymi, tutaj zastąpionymi przez skrzynki lęgowe – są to szpak,
obie sikory i mazurek. Jednak znajdują tu też warunki dla gniazdowania ptaki związane z
gęstymi kępami krzewów – są to kos i dwa gatunki pokrzewek. Wysokie
prawdopodobieństwo gniazdowania obu tych pokrzewek korzystnie wyróżnia ten teren,
bowiem w niektórych „wygolonych” warszawskich parkach nie ma tych ptaków. Podobną
wartością jest prawdopodobne gniazdowanie (obserwowany dwukrotnie) pełzacza
ogrodowego – ptaka związanego ze starymi drzewami, unikającego niektórych innych
parków.
W stosunku do stanu z lat 1970. ogólny poziom różnorodności i liczebności awifauny
lęgowej tego terenu nie uległ istotnym zmianom, natomiast są one widoczne w występowaniu
niektórych gatunków. Nastąpiła „wymiana” w grupie ptaków gniazdujących w
dziuplach/skrzynkach – wróbla i mazurka zastąpiły w dużym stopniu szpak i sikory. Osiedlił
się kos (2-4 pary) i prawdopodobnie gołąb grzywacz (przyleci wiosną), a przestał
(prawdopodobnie) gniazdować zaganiacz (w 1975 r. były 2 pary). Te zmiany awifauny
wynikły głównie z przyczyn pozalokalnych, bowiem w omawianym okresie warunki
środowiskowe dla ptaków były tu dość stabilne.
Wnioski w aspekcie planowanego wycięcia drzew i krzewów
Planowane usunięcie tak znacznej liczby drzew i krzewów na niewielkim terenie, w
większości niezbyt bogatym w te składniki szaty roślinnej, obniży jego wartość jako
środowiska bytowania ptaków. W szczególności negatywne znaczenie będzie miała redukcja
starych drzew i zwartych kęp krzewów.
Stare drzewa, poza wartością estetyczną (również ich „wykrzywienie” jest piękne), są
głównym tworzywem przyrody (ekosystemu) parku, a bezpośrednio dla ptaków stanowią
bazę żerowiskową (bezkręgowce w listowiu korony, na gałęziach i pniu) i miejsce dla
założenia gniazda (w gałęziach, w dziuplach). Pełną wartość pod tym względem osiągają
dopiero w wieku kilkudziesięciu lat – nowe nasadzenia nie są więc tu rekompensatą.
Planowana redukcja starych drzew wyrządzi więc istotną szkodę. Specjalnie należy tu
wspomnieć o starym klonie jesionolistnym koło szkoły, którego dziuple i „kostropaty” pień
znacznie wzbogacają środowisko bytowania ptaków (miejsce lęgowe pełzacza ogrodowego?)
w Parku.
Podobnie ważnym składnikiem środowiska bytowania ptaków na omawianym terenie
są kępy krzewów, w szczególności zwartych i wysokich. Jest to podobnie jak stare drzewa
baza żerowiskowa ptaków, miejsce ich gniazdowania oraz bezpiecznego schronienia,
potrzebnego w licznie odwiedzanym parku. Skupiska krzewów są m.in. warunkiem
występowania na tym terenie pokrzewek i kosa - ptaków wyróżniających się pięknym
śpiewem. Wycięcie tych krzewów spowodowałoby ubytek tych gatunków.
Innym istotnym aspektem planowanej na marzec wycinki drzew i krzewów jest
niepokojenie ptaków i „zaskoczenie” ich zubożeniem środowiska w porze gdy obierają sobie
miejsca lęgowe, czy nawet już są w trakcie zakładania gniazd. To już stanowi naruszenie
Ustawy o Ochronie Przyrody (Dz.Ustaw 2004, nr. 92, poz. 880).
Poza aspektem ornitologicznym szkodą związaną z usunięciem drzew, w
szczególności o rozrosłych koronach, jest zubożenie bilansu tlenowego miasta (dwa duże
drzewa w ciągu roku pokrywają roczne zapotrzebowanie tlenu dla jednej osoby).
Propozycje dot. ochrony/wzbogacenia przyrody (awifauny)
Pod tym względem za szczególnie istotne (i chyba możliwe do zrealizowania)
uważam:
2
3
Załatwienie statusu pomnika przyrody dla starej topoli (piekna sylwetka!) w P.
Wielkopolskim.
Liczba (24) małych i średnich skrzynek lęgowych jest na tym terenie prawie
wystarczająca – trzeba tylko uzupełnić zaistniałe ostatnio ubytki z pewnym zapasem.
Natomiast warto zainstalować kilka skrzynek dużych (typ D) – przeznaczonych dla
kawek i wiewiórek.
Zwiększenie ilości krzewów, w większych zwartych (również przy ziemi) strukturach,
ze znacznym udziałem krzewów wysokich (w takich osiedlają się najładniej
śpiewające gatunki ptaków). Krzewy (wysokie żywopłoty) mogą też oddzielić park od
otaczających go ulic i parkingów stanowiąc osłonę przed spalinami.
Nie wygrabiać ściółki w miejscach zadrzewionych i pod krzewami – ona użyźnia
glebę i stanowi ważne żerowisko dla ptaków (to m.in warunek osiedlenia się słowika).
Pod krzewami mogą być gromadzone kopki ściółki – to schronienia (m.in. zimowe)
dla jeży, ewentualnie też innych drobnych ssaków.
Zaprzestać/ograniczyć dokarmianie ptaków (szczególnie gołębi miejskich). Ważne
jest natomiast zapewnienie stałego (higienicznego!) wodopoju o brzegach
umożliwiających dostęp małym ptakom.
W przypadkach bezpośredniego zagrożenia ptaków lub ich lęgów, także innych
dzikich zwierząt – należy korzystać z pomocy STOP (Stołeczne Tow. Ochr. Ptaków)
OTOP (Ogólnopolskie Tow. Ochr. Ptaków), straży miejskiej (patrol ekologiczny),
lokalnych władz ochrony środowiska.
3