docProblemy nadzoru korporacyjnego w Polsce w warunkach
download 
Reklamacja Transkrypt
Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce w warunkach
Zesz yty Naukowe nr 727 2007 Akademii Ekonomicznej w Krakowie Czes∏aw Mesjasz Katedra Procesu Zarzàdzania Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce w warunkach transformacji gospodarczej 1. Uwagi wst´pne Doskonalenie mechanizmów nadzoru korporacyjnego (corporate governance) sta∏o si´ obecnie jednym z najwa˝niejszych wyzwaƒ stojàcych przed gospodarkà rynkowà1. Oprócz nieprawid∏owoÊci tego nadzoru obserwowanych w ostatnich latach, poczynajàc od kryzysu w paƒstwach Dalekiego Wschodu w 1998 r., poprzez nadu˝ycia dokonywane przez mened˝erów w USA (Enron) i w Europie Zachodniej (Permalat), istniejà równie˝ inne powody sk∏aniajàce do poÊwiecenia wi´kszej uwagi temu problemowi. Zaliczyç do nich mo˝na takie przyczyny, jak prywatyzacj´, zwi´kszajàce si´ przep∏ywy kapita∏owe zwiàzane z deregulacjà i globalizacjà Êwiatowych rynków finansowych, fuzje i przej´cia oraz wzrost znaczenia inwestorów instytucjonalnych, w tym funduszy emerytalnych. W krajach kontynuujàcych procesy transformacji gospodarczej problemy zwiàzane z nadzorem korporacyjnym nabierajà równie istotnej wagi. Do powy˝szych, uniwersalnych wyzwaƒ nale˝y dodaç to, ˝e jednym z elementów przejÊcia do systemu rynkowego by∏o zbudowanie w zasadzie od podstaw nadzoru korporacyjnego poprzez tworzenie odpowiednich regulacji prawnych oraz rozwiàzaƒ instytucjonalnych. Proces ten nie zosta∏ jeszcze zakoƒczony i ciàgle poszukuje si´ nowych, lepszych rozwiàzaƒ takich problemów, jak zmiana roli paƒstwa, prywatyzacja, brak doÊwiadczenia i wzorców adekwatnych dla pro1 Artyku∏ przygotowany zosta∏ w ramach indywidualnego grantu badawczego KBN „Metodyka oceny nadzoru korporacyjnego” – 2 H02D 062 24. 42 Czes∏aw Mesjasz cesu transformacji, efektywne zach´canie zagranicznych inwestorów, a tak˝e, niestety, korupcja. Pomimo powy˝szych trudnoÊci mo˝na stwierdziç, ˝e jednym ze znaczniejszych osiàgni´ç reform gospodarczych w Polsce jest zbudowanie od podstaw nadzoru korporacyjnego, który pomimo swych wad, pozwala na w miar´ skuteczne koordynowanie dzia∏aƒ inwestorów i mened˝erów, a w szerszym uj´ciu, wszystkich interesariuszy. Jednym z dowodów na to stwierdzenie mo˝e byç równie˝ i fakt, ˝e w Polsce dzia∏a rynek kapita∏owy, któremu co prawda daleko jeszcze do wielkoÊci i wp∏ywu, jaki te rynki majà w krajach rozwini´tych, który jednak˝e stanowi ju˝ dosyç istotny instrument alokacji kapita∏u. Wydaje si´ równie˝, ˝e normy i praktyka nadzoru korporacyjnego, który uda∏o si´ zbudowaç w Polsce, mo˝e byç traktowany jako w znacznym stopniu reprezentatywny dla krajów realizujàcych transformacj´ gospodarczà. Po 15 latach funkcjonowania systemu rynkowego mo˝na ju˝ dokonaç pewnych ocen oraz wskazaç ewentualne kierunki zmian poszczególnych rozwiàzaƒ w zakresie nadzoru korporacyjnego, które zosta∏y wdro˝one w naszym kraju. Celem artyku∏u, zawierajàcego czàstkowe wyniki badaƒ o szerszym zakresie, jest wst´pna charakterystyka nadzoru (w∏adania) korporacyjnego wdro˝onego w Polsce po roku 1989 – zasad, regulacji prawnych, instytucji oraz funkcji. W artykule zawarta równie˝ zosta∏a wst´pna próba oceny podstawowych wad i zalet tego nadzoru. Wykorzystuje si´ dla tego celu za∏o˝enia metodyki oceny nadzoru korporacyjnego znajdujàcej si´ w trakcie opracowania. Podstaw´ rozwa˝aƒ stanowià zarówno koncepcje teoretyczne z zakresu nadzoru korporacyjnego, jak równie˝ podstawowe regulacje prawne, dodatkowe metody usprawniania nadzoru korporacyjnego, czyli kodeksy dobrych praktyk. W artykule przedstawiono równie˝ wst´pny przeglàd wyników badaƒ empirycznych zarówno autorów krajowych, jak i zagranicznych dotyczàcych oceny nadzoru (w∏adania) korporacyjnego w Polsce. Ze wzgl´du na rozbie˝noÊci terminologiczne w zakresie teorii i praktyki nadzoru korporacyjnego w artykule przedstawione równie˝ zosta∏y kierunki poszukiwaƒ definicji, które pozwoli∏yby na zapewnienie zgodnoÊci polskiej terminologii z zakresu nadzoru z terminologià mi´dzynarodowà oraz zachowanie spójnoÊci z terminologià prawnà. Wa˝nym czynnikiem w tym przypadku jest równie˝ unikni´cie sprzecznoÊci z ogólnie zaakceptowanymi definicjami teorii i praktyki zarzàdzania, finansów i rachunkowoÊci. 2. Budowanie nadzoru korporacyjnego jako element reform gospodarczych Tworzenie odpowiednich relacji pomi´dzy podmiotami (interesariuszami) zwiàzanymi z przedsi´biorstwem stanowi∏o i stanowi bez wàtpienia jeden z najwa˝niejszych elementów reform w krajach przechodzàcych od gospodar- Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce... 43 ki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Warto przy tym przypomnieç, ˝e relacje te ujmowane jako nadzór w∏aÊcicielski, nadzór korporacyjny (w∏adanie korporacyjne, w∏adztwo korporacyjne, ∏ad korporacyjny) pozostawa∏y w znaczny stopniu nieokreÊlone w okresie dominacji w∏asnoÊci paƒstwowej, w ramach której zwiàzki pomi´dzy paƒstwem jako w∏aÊcicielem a przedsi´biorstwem mia∏y charakter swego rodzaju „zniekszta∏conego nadzoru”. Z jednej strony organy paƒstwa stara∏y si´ narzuciç przedsi´biorstwom swoje decyzje, a z drugiej strony, przedsi´biorstwa prowadzi∏y „gr´” o pozyskanie jak najwi´kszej swobody manewru dzi´ki ulgom, dotacjom i dodatkowym przydzia∏om kluczowych zasobów. Zbudowanie efektywnych systemów nadzoru korporacyjnego w procesie reform gospodarczych wymaga∏o, i cz´Êciowo dalej wymaga, realizacji nast´pujàcych celów: – wyboru podstawowego wzorca nadzoru korporacyjnego odzwierciedlajàcego ekonomiczne, polityczne, prawne i kulturowe uwarunkowania dzia∏alnoÊci gospodarczej, – realizacji podstawowych celów reform w odniesieniu do dzia∏alnoÊci przedsi´biorstw: restrukturyzacji przedsi´biorstw paƒstwowych i ich prywatyzacji, zmiany roli paƒstwa w gospodarce, stworzenia rynku kapita∏owego, zach´t dla inwestorów krajowych i zagranicznych, – stworzenia metod wdra˝ania i egzekwowania norm prawnych zapewniajàcych w∏aÊciwe funkcjonowanie nadzoru korporacyjnego, – zmiany zachowania interesariuszy w istniejàcych przedsi´biorstwach oraz wdra˝anie nowych wzorców zachowania interesariuszy w przedsi´biorstwach nowo tworzonych, – stworzenie rynku kapita∏owego pozwalajàcego na efektywnà alokacj´ kapita∏u, – zapobieganie ró˝nego rodzaju niew∏aÊciwym zachowaniom podmiotów zaanga˝owanych w procesy restrukturyzacji, prywatyzacji i zarzàdzania przedsi´biorstwami. 3. Praktyczne konsekwencje rozbie˝noÊci terminologicznych W rozwa˝aniach teoretycznych oraz w praktyce nadzoru korporacyjnego w Polsce istotnà rol´ odgrywajà problemy terminologiczne. Wbrew pozorom nie stanowià one abstrakcyjnego, akademickiego zagadnienia, nieistotnego dla praktyki. Brak tego rodzaju rozwiàzaƒ w trakcie przygotowywania prawa regulujàcego nadzór korporacyjny niesie ze sobà konsekwencje praktyczne, przejawiajàce si´ m.in. w tym, ˝e wkrótce po wprowadzeniu Kodeks spó∏ek handlowych musia∏ podlegaç uzupe∏nieniom i zmianom. Wydaje si´, ˝e przyczynà niedostatecznej uwagi poÊwi´conej przez prawników autorów Kodeksu spó∏ek handlowych jest specyficzna izolacja polskiego 44 Czes∏aw Mesjasz Êrodowiska prawniczego od Êrodowiska specjalistów z zakresu ekonomii i zarzàdzania. Warto wi´c jedynie zwróciç uwag´, ˝e tego rodzaju zwiàzki odgrywajà bardzo du˝à rol´ w Stanach Zjednoczonych. W znaczàcym stopniu pozwalajà one na szersze wykorzystanie ekonomii (teorii zarzàdzania) w tworzeniu regu∏ prawa gospodarczego. Ekonomistów oraz teoretyków i praktyków zarzàdzania sk∏aniajà natomiast do bardziej precyzyjnych rozwa˝aƒ normatywnych [Coase 1990]. Problemy wynikajàce z braku precyzyjnych definicji poj´ç z zakresu teorii i praktyki nadzoru korporacyjnego mo˝na podzieliç na cztery grupy: – problemy z definiowaniem terminu governance i jego odpowiednika w j´zyku polskim, – brak precyzji w definiowaniu poj´cia corporate governance i wynikajàce z tego poszukiwanie jego odpowiednika w j´zyku polskim, – rozbie˝noÊci terminologiczne wynikajàce z braku definicji poj´cia korporacji w polskim systemie prawnym, – konsekwencje przyj´cia terminu „∏ad korporacyjny” w regulacjach dotyczàcych rynku kapita∏owego. 4. Definicje i podstawowe mechanizmy governance Podstawowà przeszkod´ w interpretacji poj´cia corporate governance stanowià nie tylko trudnoÊci z t∏umaczeniem tego terminu na j´zyk polski, ale równie˝ problemy z definiowaniem terminu governance w j´zyku angielskim. W klasycznym rozumieniu governance traktowane jest jako control albo authority, czyli rzàdzenie, w∏adanie czy te˝ kontrola, chocia˝ w tym ostatnim przypadku nale˝y pami´taç, ˝e s∏owo control nie zawsze mo˝na t∏umaczyç jako kontrola, ale te˝ jako sterowanie (New Webster’s Dictionary..., 1992). Koncepcja governance staje si´ ostatnio bardzo popularna w socjologii, naukach politycznych, ekonomii oraz w zarzàdzaniu. Tak szerokie zastosowanie sprawia, ˝e zakres jego znaczenia zaczyna si´ poszerzaç, coraz bardziej utrudniajàc podanie jednoznacznej definicji. Mo˝na w zwiàzku z tym wyró˝niç dwie interpretacje governance: spo∏eczno-politycznà oraz ekonomiczno-organizacyjnà. W interpretacji spo∏eczno-politycznej governing traktowane jest jako ca∏okszta∏t interakcji pomi´dzy podmiotami publicznymi i prywatnymi, których celem jest rozwiàzywanie problemów spo∏ecznych oraz stwarzanie mo˝liwoÊci spo∏ecznych (societal opportunities). Governing odnosi si´ do instytucji stanowiàcych kontekst tych interakcji i polega na ustaleniu ich podstaw normatywnych. W ramach tego uj´cia, governance traktowane jest jako ogó∏ koncepcji teoretycznych dotyczàcych governing. Wyró˝niç mo˝na w zwiàzku z tym nast´pujàce rodzaje governance [Kooiman 2003, s. 4, s. 77]: Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce... 45 – self-governance (samorzàdnoÊç), – co-governance (wspó∏w∏adanie), – hierarchical governance (w∏adanie hierarchiczne – sprawowanie w∏adzy). W uj´ciu ekonomiczno-organizacyjnym interpretacje governance nawiàzujà do nast´pujàcych koncepcji: – teorii agencji (teorii przedstawicielstwa), – teorii kosztów transakcyjnych, – teorii kontraktów niekompletnych stanowiàcej syntez´ obydwu powy˝szych teorii, W ramach teorii agencji podstawowà jednostk´ analizy relacji w ramach corporate governance stanowià kontrakty jako instrumenty wià˝àce mocodawc´ i agenta (przedstawiciela) [Jensen 2000]. W podejÊciu nawiàzujàcym do teorii kosztów transakcyjnych punktem wyjÊcia definiowania governance jest analiza relacji Êrodki–cele, czyli ocena efektywnoÊci ró˝nego rodzaju sposobów organizacji dzia∏aƒ. Struktura governance traktowana jest w zwiàzku z tym jako ramy instytucjonalne zapewniajàce w∏aÊciwà realizacj´ transakcji stanowiàcej w tym przypadku podstawowà jednostk´ analizy. Governance staje si´ wi´c Êrodkiem osiàgni´cia porzàdku, ∏adu (order) w relacjach, w których konflikty mogà zagroziç osiàgni´ciu wspólnych celów [Williamson 1996, s. 11–12]. W podejÊciu nawiàzujàcym do teorii kontraktów niekompletnych (incomplete contracts) przyjmuje si´ z kolei, i˝ ze wzgl´du na ograniczenia wyst´pujàce w teorii agencji, jak i w teorii kosztów transakcyjnych – asymetri´ informacji i ograniczonà racjonalnoÊç wszystkie kontrakty mogà redukowaç niepewnoÊç jedynie w ograniczonym zakresie [Hart 1995]. Nale˝y przy tym pami´taç, ˝e pomimo cz´Êciowych rozbie˝noÊci obydwie zasadnicze interpretacje governance pozostajà ze sobà zgodne w j´zyku angielskim. W interpretacji spo∏eczno-politycznej k∏adzie si´ nacisk na ogólne normy spo∏eczne oraz uj´cie opisowe, natomiast w uj´ciu ekonomiczno-organizacyjnym podstawowe znaczenie majà kryteria ekonomiczne oraz formalne metody opisu i analizy. 5. Definicja nadzoru korporacyjnego a polski system prawny Rozwa˝ania dotyczàce definicji nadzoru korporacyjnego stanowià istotny element badaƒ teoretycznych w tym zakresie i cz´sto niosà ze sobà istotne konsekwencje praktyczne [Mesjasz 2004]. Interesujàcy problem terminologiczno-prawny majàcy istotny wp∏yw na definiowanie nadzoru korporacyjnego zosta∏ przedstawiony przez T. Kulesz´ [2002]. Twierdzi on, ˝e przyjmujàc angielskà definicj´ korporacji jako organizacji gospodarczej posiadajàcej osobowoÊç prawnà stosowanie okreÊlenia nadzór korporacyjny w odniesieniu do wszystkich spó∏ek prawa handlowego jest swego rodzaju nadmiernym rozszerzeniem 46 Czes∏aw Mesjasz zakresu tego poj´cia, gdy˝ 4 spoÊród 6 z nich nie posiada osobowoÊci prawnej. Dlatego te˝ nale˝y wobec nich stosowaç termin nadzór w∏aÊcicielski. Powy˝sza rozbie˝noÊç terminologiczna wymaga jednak˝e pewnej ostro˝noÊci. Nale˝y bowiem zwróciç uwag´, ˝e w wielu uniwersalnych definicjach corporate governance eksponuje si´ relacje pomi´dzy interesariuszami pomijajàc charakter prawny spó∏ki (company). Wspomina o tym S. Turnbull [2000, s. 4-5], a i w innych definicjach corporate governance nie stosuje si´ tego rozró˝nienia. Stosujàc rozumowanie per analogiam mo˝na si´ zgodziç z powy˝szym stwierdzeniem. Nale˝y jednak podkreÊliç, ˝e w polskiej terminologii prawnej jak dotychczas nie wyst´puje poj´cie korporacja, dlatego te˝ termin nadzór korporacyjny ma charakter funkcjonalny, wynikajàcy z trudnoÊci t∏umaczenia za pomocà jednego poj´cia wszystkich form relacji pomi´dzy interesariuszami, w tym równie˝ nadzoru w∏aÊcicielskiego. Dlatego te˝ nale˝y stwierdziç, ˝e propozycja T. Kuleszy zawiera pewnà niedogodnoÊç, polegajàcà na tym, ˝e proponowane zaw´˝enie znaczenia terminu nadzór korporacyjny wynika z niejako sztucznego wprowadzenia poj´cia korporacja z innego systemu prawnego. Post´pujàc zgodnie z tym tokiem rozumowania nale˝a∏oby oczekiwaç, ˝e kiedyÊ do polskiego systemu prawnego wprowadzone zostanie poj´cie korporacji jako spó∏ki posiadajàcej osobowoÊç prawnà. Mo˝na w zwiàzku z tym zaproponowaç nast´pujàce rozwiàzanie, które logicznie wynika z przedstawionych powy˝ej definicji nadzoru korporacyjnego. Nale˝y przede wszystkim podkreÊliç, ˝e zgodnie z powy˝szymi definicjami nadzór w∏aÊcicielski, t∏umaczony na j´zyk angielski jako supervision [Kodeks spó∏ek handlowych 2004] jest szczególnym przypadkiem nadzoru korporacyjnego. Chcàc zachowaç absolutnà precyzj´, nale˝a∏oby w zwiàzku z tym stosowaç jedynie termin nadzór, czy te˝ jak si´ proponuje wy˝ej, w∏adanie albo w∏adztwo. Poniewa˝ by∏oby to istotnym uproszczeniem, dlatego te˝ proponuje si´ przyjàç dwa rozwiàzania. Pierwsze rozwiàzanie wynikajàce z zaw´˝enia rozumienia polega∏oby na tym, ˝e wprowadza si´ do polskiej terminologii poj´cie „korporacja” w rozumieniu podanym powy˝ej. Wtedy nale˝y dà˝yç do ugruntowania si´ terminu w∏adanie przedsi´biorstwem spó∏ki, a termin w∏adanie (w∏adztwo) korporacyjne utrzymaç dla spó∏ek posiadajàcych osobowoÊç prawnà w polskim prawie, czyli b´dàcych odpowiednikiem korporacji (spó∏ka z ograniczonà odpowiedzialnoÊcià oraz spó∏ka akcyjna) – rys. 1. W drugim rozwiàzaniu proponuje si´ przyjàç szerszà interpretacj´ corporate governance jako adekwatnà dla wszystkich spó∏ek. Wówczas we wszystkich przypadkach mo˝na by stosowaç jedynie dwa poj´cia – w∏adanie spó∏kà i jej przedsi´biorstwem (w∏adanie korporacyjne). Proponujàc stosowanie terminu w∏adanie korporacyjne nale˝y jeszcze wyjaÊniç jego zwiàzek z „∏adem korporacyjnym” propagowanym przez teoretyków i praktyków skupionych wokó∏ Gie∏dy Papierów WartoÊciowych w Warszawie. Wydaje si´ jednak˝e, i˝ termin ten niejako zaciera podstawowe znaczenie poj´cia governance wià˝àce si´ ze sprawowaniem kontroli. O. Wil- Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce... 47 liamson [1996, s. 11] wprowadza poj´cie ∏adu (order) w organizacji, lecz stwierdza, ˝e odpowiedni ∏ad jest efektem w∏aÊciwych mechanizmów governance. Bioràc pod uwag´ uniwersalizacj´ poj´ç zwiàzanych z governance, mo˝na jedynie dodaç, ˝e stosowanie na przyk∏ad poj´cia „∏ad globalny” jako odpowiednika global governance nie wydaje si´ w∏aÊciwe. Bli˝sze temu poj´ciu by∏by bowiem termin global order. W∏adanie spó∏kà i jej przedsi´biorstwem (w∏adztwo nad spó∏kà i jej przedsi´biorstwem) Nadzór w∏aÊcicielski (spó∏ki nie posiadajàce osobowoÊci prawnej) Nadzór korporacyjny (w∏adanie korporacyjne) (spó∏ki posiadajàce osobowoÊç prawnà – sp. z o.o. oraz SA) Rys. 1. Interpretacje w∏adania spó∏kà i przedsi´biorstwem èród∏o: opracowanie w∏asne. Drugim istotnym obszarem wp∏ywu interpretacji corporate governance jako ∏adu korporacyjnego sà kodeksy dobrych praktyk. Poj´cie „∏ad korporacyjny” stosowane jest w „Zasadach Dobrych Praktyk – Dobre praktyki w spó∏kach publicznych w 2002 r.” (zmodyfikowany w 2004 r. i wdro˝ony w 2005 r.), dokumencie przygotowanym przez Komitet Dobrych Praktyk, dzia∏ajàcym pod patronatem Gie∏dy Papierów WartoÊciowych i przyj´ty przez nià jako oficjalny dokument. Jak stwierdza A. Mikosz [2002] w opracowaniu dotyczàcym porównania obydwu polskich kodeksów dobrych praktyk, intuicje zwiàzane z u˝yciem s∏owa „∏ad” sà niewàtpliwie ró˝ne od intuicji zwiàzanych z u˝ywaniem s∏owa governance. U˝ywanie w j´zyku polskim, jako odpowiednika angielskiego wyra˝enia s∏owa governance s∏owa „∏ad” jest jednym z powodów, dla których do projektów kodeksów „∏adu korporacyjnego” wprowadzane sà zapisy, które dotyczà szerszego zakresu spraw ani˝eli te, które dotyczà corporate governance sensu stricto. Dlatego te˝, stosowane przez GPW Zasady Dobrych Praktyk majà charakter bardziej kazuistyczny. W niektórych przypadkach obejmujà wyk∏adni´ norm Kodeksu spó∏ek handlowych i bli˝sze sà regu∏om „dobrych oby- 48 Czes∏aw Mesjasz czajów kupieckich”, ani˝eli typowym kodeksom dobrych praktyk dotyczàcych typowych zagadnieƒ corporate governance. Bli˝szy temu uj´ciu jest tzw. Kodeks Gdaƒski, czyli Kodeks Corporate Governance dla polskich spó∏ek publicznych, przygotowany przez inicjatyw´ o nazwie Polskie Forum Corporate Governance, a firmowany przez Instytut Badaƒ nad Gospodarkà Rynkowà w Gdaƒsku [Mikosz 2002, s. 2, s. 13–14]. 6. Normatywne podstawy nadzoru (w∏adania) korporacyjnego w Polsce 6.1. Przepisy prawa Istotnym czynnikiem wyró˝niajàcym polski system prawny w poczàtkowym okresie tworzenia zr´bów nadzoru korporacyjnego by∏o posiadanie dwóch podstawowych regulacji – Kodeksu cywilnego z 23 kwietnia 1964 r. oraz Kodeksu handlowego z 27 czerwca 1934 r. Pomimo tego, ˝e Kodeks cywilny pochodzi z okresu gospodarki planowej, to jednak˝e po usuni´ciu niektórych artyku∏ów i wprowadzeniu odpowiednich poprawek stanowi∏ wa˝ny czynnik w procesie tworzenia nadzoru korporacyjnego. Nie sposób jest natomiast przeceniç faktu, ˝e Kodeks handlowy z 1934 r., pomimo utraty aktualnoÊci przez niektóre postanowienia, móg∏ byç wykorzystany w poczàtkowym okresie reform jako narz´dzie tworzenia nadzoru w∏aÊcicielskiego. Inne regulacje, w tym przede wszystkim Kodeks spó∏ek handlowych z 15 wrzeÊnia 2000 r., stanowi∏y swego rodzaju kolejne etapy tworzenia i doskonalenia ró˝nych form nadzoru w∏aÊcicielskiego (nadzoru korporacyjnego, w∏adania korporacyjnego). W doskonaleniu tym nale˝a∏o równie˝ uwzgl´dniç dyrektywy Unii Europejskiej oraz zasady OECD. Trudno jest oczywiÊcie w sposób jednoznaczny okreÊliç wp∏yw poszczególnych regulacji prawnych na funkcjonowanie nadzoru korporacyjnego. Mo˝na jednak˝e podjàç prób´ podzia∏u przepisów prawa na pewne grupy, w zale˝noÊci od zakresu ich wp∏ywu na funkcjonowanie nadzoru korporacyjnego: – przepisy podstawowe (ustawy) oraz wynikajàce z nich zarzàdzenia i rozporzàdzenia szczegó∏owe, – regulacje pomocnicze dotyczàce poszczególnych aspektów nadzoru korporacyjnego, przejrzystoÊci (transparency) i jawnoÊci (disclosure), – regulacje (ustawy i prawa ni˝szego rz´du) okreÊlajàce zasady funkcjonowania innych organizacji, w tym inwestorów instytucjonalnych i jednoczeÊnie okreÊlajàce ich wp∏yw na nadzór korporacyjny, – prawa ni˝szego rz´du ustanowione przez instytucje regulujàce dzia∏anie rynku kapita∏owego. Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce... 49 Tabela 1. Przepisy determinujàce w∏adanie przedsi´biorstwami w Polsce Grupa przepisów Ustawy i prawa ni˝szego rz´du Przepisy podstawowe 1. Kodeks cywilny z 23 kwietnia 1964 r. z póên. zm. 2. Ustawa z dnia 25 wrzeÊnia 1981 r. o przedsi´biorstwach paƒstwowych 3. Kodeks spó∏ek handlowych z 15 wrzeÊnia 2000 z póên. zm. 4. Ustawa z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsi´biorstw paƒstwowych z póên. zm. 5. Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. – Prawo o publicznym obrocie papierami wartoÊciowymi wraz z rozporzàdzeniami wykonawczymi: – rozporzàdzenie Rady Ministrów – z dnia 16 paêdziernika 2001 r. w sprawie informacji bie˝àcych i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartoÊciowych, – rozporzàdzenie Rady Ministrów z dnia 16 paêdziernika 2001 r. w sprawie szczegó∏owych warunków, jakim powinien odpowiadaç prospekt emisyjny oraz skrót Regulacje zawierajàce postanowienia uzupe∏niajàce 1. Ustawa z 29 wrzeÊnia 1994 r. o rachunkowoÊci z póên. zm. 2. Ustawa z 19 listopada 1999 r. Prawo dzia∏alnoÊci gospodarczej 3. Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o ochronie konkurencji i konsumentów 4. Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upad∏oÊciowe i naprawcze Regulacje okreÊlajàce zasady funkcjonowania innychorganizacji i rynków majàce wp∏yw na nadzór korporacyjny 1. Prawo bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 r. 2. Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o funduszach inwestycyjnych z póên. zm. 3. Ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych z póên zm. 4. Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sàdowym Najwa˝niejsze prawa ni˝szego rz´du ustanowione przez instytucje regulujàce dzia∏anie rynku kapita∏owego Gie∏da Papierów WartoÊciowych 1. Statut Gie∏dy Papierów WartoÊciowych w Warszawie SA.; Za∏àcznik do uchwa∏y Rady Gie∏dy z dnia 16 lutego 2005 r. 2. Regulamin Gie∏dy Papierów WartoÊciowych w Warszawie SA; wprowadzony uchwa∏à Rady Gie∏dy z dnia 24 lutego 2005 3. Inne regulacje GPW: Regulamin Sàdu Gie∏dowego, Uchwa∏y Zarzàdu GPW, Uchwa∏y Rady GPW Krajowy Depozyt Papierów WartoÊciowych 1. Statut Krajowego Depozytu Papierów WartoÊciowych SA; zmieniony uchwa∏à z dnia 21 czerwca 2004 r. 2. Regulamin Krajowego Depozytu Papierów WartoÊciowych èród∏o: opracowanie w∏asne. 50 Czes∏aw Mesjasz 6.2 Mi´dzynarodowe uwarunkowania w∏adania korporacyjnego w Polsce Ze wzgl´du na rozwój rynków kapita∏owych oraz wyst´pujàce coraz cz´Êciej nieprawid∏owoÊci w∏adania korporacyjnego sta∏o si´ ono równie˝ przedmiotem zainteresowania organizacji mi´dzynarodowych – gospodarczych i politycznych. Pierwsze propozycje stworzenia uniwersalnych regulacji nadzoru korporacyjnego przedstawione zosta∏y przez OECD w 1999 r. (OECD Corporate Governance Prinicples – Zasady Nadzoru Korporacyjnego). Celem tych zasad mia∏o byç usprawnienie funkcjonowania nadzoru w spó∏kach akcyjnych nie tylko w krajach cz∏onkowskich tej organizacji, ale mia∏y si´ one staç podstawà usprawnienia funkcjonowania nadzoru korporacyjnego równie˝ w innych krajach. Zasady OECD adresowane sà przede wszystkim do spó∏ek publicznych, ale mogà byç one równie˝ wykorzystywane do doskonalenia nadzoru korporacyjnego w spó∏kach niepublicznych, a tak˝e w przedsi´biorstwach paƒstwowych [OECD 2005]. Zasady OECD nie posiadajà mocy wià˝àcej w uj´ciu prawnym, lecz stanowià jedynie zbiór ogólnych wskazówek przydatnych przy tworzeniu regulacji prawnych i kodeksów dobrych praktyk oraz w doskonaleniu istniejàcych rozwiàzaƒ. Tego rodzaju wp∏yw zasad OECD widoczny by∏ przy tworzeniu Kodeksu spó∏ek handlowych z 2000 r. oraz kodeksów dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego tworzonych w Polsce od 2000 r. Problemami nadzoru korporacyjnego zajmujà si´ równie˝ Bank Âwiatowy, w tym równie˝ jego agenda – Mi´dzynarodowa Korporacja Finansowa (International Financial Corporation) (http://rru.worldbank.org/Themes/CorporateGovernance, http://www.ifc.org). Zagadnieniami w∏adania korporacyjnego zajmuje si´ równie˝ Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (http://www.ebrd.com/country/sector/law/corpgov/asses/main.htm). Wp∏yw tych instytucji na funkcjonowanie nadzoru w Polsce ma charakter poÊredni. Wyra˝a si´ on np. poprzez publikowanie analiz i raportów dotyczàcych w∏adania korporacyjnego w poszczególnych krajach i regionach. Nale˝y przy tym dodaç, ˝e ze wzgl´du na zmian´ warunków dzia∏ania przedsi´biorstw zmianom podlegajà dokumenty normatywne dotyczàce nadzoru korporacyjnego opracowywane przez instytucje mi´dzynarodowe. Po kilkuletnich doÊwiadczeniach OECD przedstawi∏o zmieniony zbiór zasad dotyczàcych w∏adania korporacyjnego [OECD 2004]. Starajàc si´ niejako wyjÊç naprzeciw problemom przedsi´biorstw ca∏kowicie albo te˝ cz´Êciowo kontrolowanych przez w∏adze paƒstwowe, OECD przedstawi∏o zalecenia dotyczàce nadzoru korporacyjnego w tego rodzaju przedsi´biorstwach. Inne znaczenie majà natomiast normatywne dokumenty Unii Europejskiej. Wraz z wejÊciem do Unii Europejskiej przedsi´biorstwa dzia∏ajàce w Polsce muszà uwzgl´dniaç regulacje unijne dotyczàce nadzoru korporacyjnego. Ze wzgl´du na wady istniejàcych mechanizmów nadzoru korporacyjnego, od lat Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce... 51 90. obserwuje si´ znaczne zwi´kszenie nacisku na ich doskonalenie. Wynika ono zarówno z koniecznoÊci eliminowania niewielkich niedoskona∏oÊci, jak i z przypadków istotnych nadu˝yç, które wystàpi∏y w ostatnich latach w krajach europejskich i w USA. Efektem tych dzia∏aƒ by∏ Report of the High Level Grup opracowany w 2002 r. przez zespó∏ pod kierownictwem Jaapa Wintera. Doskonalenie nadzoru korporacyjnego realizowane jest w poszczególnych krajach w ramach Unii Europejskiej oraz poprzez odpowiednie dyrektywy i rekomendacje. Regulacje te majà na celu harmonizacj´ norm prawnych i wspomagajàcych norm dotyczàcych nadzoru korporacyjnego (kodeksy dobrych praktyk). Dyrektywy i rekomendacje Unii dotyczà nast´pujàcych obszarów nadzoru korporacyjnego2: – praw akcjonariuszy, – znaczenia w∏aÊcicieli, – dzia∏ania rady nadzorczej, – ochrony akcjonariuszy mniejszoÊciowych, – jawnoÊci i przejrzystoÊci (disclosure and transparency), – zapobieganie korupcji i nadu˝yciom, – uwzgl´dnienie spo∏ecznej odpowiedzialnoÊci w dzia∏alnoÊci przedsi´biorstw. Unia Europejska propaguje te˝ zwi´kszenie roli pracowników we w∏adaniu korporacyjnym. 8 paêdziernika 2001 r. przedstawiona zosta∏a dyrektywa stanowiàca podstaw´ wprowadzenia statutu „Spó∏ki Europejskiej”, w której pracownicy uzyskujà prawo udzia∏u w radzie nadzorczej. Dyrektywa ta wesz∏a w ˝ycie 8 paêdziernika 2004 r., lecz nie oznacza to koniecznoÊci natychmiastowego wprowadzania pracowników do rady. Innym obszarem zainteresowania Unii zwiàzanym z nadzorem korporacyjnym jest spo∏eczna odpowiedzialnoÊç biznesu. 2 lipca 2002 r., Komisja Europejska przedstawi∏a swojà strategi´ realizacji i upowszechniania spo∏ecznej odpowiedzialnoÊci biznesu. Strategia Komisji Europejskiej – European Commission's Communication on CSR „Corporate Social Responsibility – A Business Contribution to Sustainable Development” nie zak∏ada ustanowienia ˝adnych prawnych zobowiàzaƒ w obszarze odpowiedzialnoÊci biznesu, lecz jedynie mo˝e byç traktowana jako swego rodzaju zbiór zaleceƒ. Oprócz dyrektyw i rekomendacji w krajach Unii Europejskiej propaguje si´ wdra˝anie kodeksów dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego. Wdra˝anie tych kodeksów rozpocz´∏o si´ w Europie od 1992 r. (Kodeks Cadbury’ego). Po og∏oszeniu zasad dobrych praktyk przez OECD w 1999 i w 2004 r., w zasadzie we wszystkich krajach europejskich wdro˝one ju˝ zosta∏y tego rodzaju kodeksy [Gregory, Simmelkjaer 2002]. Warto przy tym zaznaczyç, ˝e w polityce doskonalenia nadzoru korporacyjnego w Unii Europejskiej w niedostatecznym stopniu si´ga si´ do dorobku 2 Zestawienie dyrektyw Unii Europejskiej dotyczàcych w∏adania korporacyjnego mo˝na znaleêç na stronie internetowej Polskiego Forum Corporate Governance (www.pfcg.org.pl). 52 Czes∏aw Mesjasz wspomnianych powy˝ej koncepcji teoretycznych. Teoretycznà podstaw´ proponowanych zmian stanowi teoria agencji (teoria przedstawicielstwa), a ujmujàc problem bardziej dok∏adnie, koniecznoÊç ∏agodzenia konfliktów wynikajàcych z istnienia tej relacji [Walkner 2004]. 6.3. Kodeksy dobrych praktyk Poniewa˝ istniejàce systemy prawne w ca∏ym Êwiecie w zasadzie nie mogà objàç wszystkich uwarunkowaƒ w∏adania korporacyjnego, dlatego te˝ w wielu krajach uznano, ˝e istniejàce regulacje prawne nale˝y uzupe∏niç o zbiory regu∏ post´powania, które okreÊlono jako tzw. kodeksy dobrych praktyk. W wi´kszoÊci przypadków kodeksy tego rodzaju dotyczà spó∏ek publicznych (listed companies), przy czym w niektórych przypadkach postuluje si´ ich stosowanie tak˝e w innych spó∏kach. Cz´sto nawiàzuje si´ w nich wzorcowych zaleceƒ OECD [1999, 2004]. W kodeksach przygotowanych w poszczególnych krajach uwzgl´dnia si´ równie˝ specyfik´ problemów lokalnych rynków. Nale˝y przy tym podkreÊliç, ˝e kodeksy dobrych praktyk nie sà wdra˝ane jako dokumenty prawne. Sà one traktowane w mniejszym lub wi´kszym stopniu jako swego rodzaju „kodeksy dobrych obyczajów”. Ich znaczenie wynika z tego, ˝e albo na danym rynku wymaga si´ deklaracji dotyczàcych stosowania tych praktyk, które egzekwowane sà przez instytucje rynku kapita∏owego, g∏ównie gie∏dy papierów wartoÊciowych. Og∏oszenia publiczne o rezygnacji danej spó∏ki z tego rodzaju praktyk traktowane sà jako sankcje wp∏ywajàce negatywnie na reputacj´, a co za tym idzie i na wartoÊç spó∏ki. W Polsce prace nad kodeksami dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego rozpocz´te zosta∏y w 2001 r. Prace prowadzone by∏y przez dwa oÊrodki i w rezultacie funkcjonujà dwa projekty, ka˝dy o innym zakresie oddzia∏ywania i opierajàce si´ na innych za∏o˝eniach. Dokument zatytu∏owany „Zasady Dobrych Praktyk – Dobre praktyki w spó∏kach publicznych w 2002 r.” przygotowany zosta∏ przez „Komitet Dobrych Praktyk” Forum Corporate Governance i firmowany jest przez Instytut Rozwoju Biznesu – Centrum Prywatyzacji w Warszawie. Czasami nazywany jest Kodeksem Warszawskim. Jego pierwsza wersja przyj´ta zosta∏a 4 lipca 2002 r. Na mocy Uchwa∏y nr 209/2002 Zarzàdu Gie∏dy z dnia 4 wrzeÊnia 2002 r. przyj´ty on zosta∏ jako podstawa „∏adu korporacyjnego” dla spó∏ek akcyjnych b´dàcych emitentami akcji, obligacji zamiennych lub obligacji z prawem pierwszeƒstwa, które sà dopuszczone do obrotu gie∏dowego. Na podstawie dwuletnich doÊwiadczeƒ 15 grudnia 2004 r. Rada i Zarzàd Gie∏dy Papierów WartoÊciowych w Warszawie przyj´∏y nowy dokument: „Dobre praktyki w spó∏kach publicznych 2005”. Przygotowany on zosta∏ w tym samym Êrodowisku – „Komitet Dobrych Praktyk” Forum Corporate Governance oraz Instytut Rozwoju Biznesu, co dokument z 2002 r. „Dobre praktyki….” z 2005 r. i stanowi∏ rozszerzenie i uzupe∏nienie wczeÊniejszych zasad „∏adu korporacyjnego”. Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce... 53 Deklaracja przestrzegania zasad „Dobrych praktyk” zosta∏a podpisana przez wi´kszoÊç spó∏ek notowanych na Gie∏dzie Papierów WartoÊciowych. Na dzieƒ 28 lutego 2005 r. na 238 spó∏ek notowanych na Gie∏dzie 9 spó∏ek nie przestrzega∏a ˝adnej z zasad, 97 deklarowa∏o wype∏nianie wszystkich zasad, poza zasadà 20 dotyczàcà niezale˝nych cz∏onków rad nadzorczych, natomiast 229 spó∏ek deklarowa∏o przestrzeganie co najmniej jednej z zasad zawartych w „Dobrych praktykach” (www.gpw.com.pl). Drugi kodeks dobrych praktyk, „Kodeks Nadzoru Korporacyjnego”, zwany te˝ „Kodeksem Gdaƒskim” przygotowany zosta∏ w przez Polskie Forum Corporate Governance, a firmowany przez Instytut Badaƒ nad Gospodarkà Rynkowà w Gdaƒsku. W ostatecznej wersji opublikowany zosta∏ w czerwcu 2002 r. Na skutek ca∏ego splotu uwarunkowaƒ spo∏eczno-politycznych, a tak˝e, i to trzeba przyznaç, personalno-ambicjonalnych, nie zosta∏ on wdro˝ony do praktyki. Stanowi on natomiast doskona∏e êród∏o inspiracji i porównaƒ we wszelkiego rodzaju normatywnych opracowaniach dotyczàcych w∏adania korporacyjnego w Polsce. Wyczerpujàca analiza porównawcza przeprowadzona zosta∏a przez A. Mikosza [2002]. Warto natomiast zwróciç uwag´ na kilka problemów zwiàzanych w wdra˝aniem kodeksów dobrych praktyk nadzoru korporacyjnego w Polsce. Kodeks dobrych praktyk wdro˝ony przez GPW ma charakter dokumentu opisujàcego regu∏y „w∏aÊciwego zachowania”, przez co jest on mniej podobny do analogicznych kodeksów. Wynika to m.in. z faktu, ˝e w dokumencie tym corporate governance traktowana jest jako „∏ad korporacyjny”. Firmowany przez IBNGiR „Kodeks Nadzoru Korporacyjnego” bli˝szy jest podobnym dokumentom opracowanym w innych krajach, chocia˝, co jest oczywiste, eksponuje si´ w nim problemy specyficzne dla polskiego rynku kapita∏owego – ochron´ akcjonariuszy mniejszoÊciowych oraz koniecznoÊç wprowadzenia w sk∏ad rady nadzorczej tzw. cz∏onków niezale˝nych. Nota bene, zalecenie to postulowane te˝ jest przez „Kodeks Warszawski”, chocia˝ w kodeksie tym istnieje mo˝liwoÊç póêniejszego jego wdro˝enia. Porównanie obydwu kodeksów dobrych praktyk mo˝na podsumowaç w nast´pujàcy sposób. Po pierwsze, propagowane sà dwa kodeksy, gdy tymczasem pojawia∏o si´ coraz wi´cej g∏osów, aby zastàpiç je jednym dokumentem. Po drugie, wiele firm w sposób wybiórczy traktuje wersj´ Kodeksu przyj´tà przez Gie∏d´ Papierów WartoÊciowych, publicznie deklarujàc nieprzestrzeganie niewygodnych dla siebie deklaracji. Po trzecie, pomimo wysokiej jakoÊci merytorycznej obydwu kodeksów, podobnie jak w przypadku regulacji prawnych, w obydwu projektach kodeksów brakuje ÊciÊlejszego nawiàzania do zwiàzków pomi´dzy systemem prawnym a teoretycznych koncepcjami dotyczàcymi nadzoru. 54 Czes∏aw Mesjasz 7. Wst´pne wyniki oceny funkcjonowania nadzoru korporacyjnego w Polsce Ocena efektów funkcjonowania nadzoru korporacyjnego w Polsce winna oczywiÊcie stanowiç przedmiot odr´bnych, kompleksowych rozwa˝aƒ. Nale˝y jà prowadziç natomiast na dwóch p∏aszczyznach. Po pierwsze, musi ona obejmowaç porównanie funkcjonowania polskich rozwiàzaƒ z rozwiàzaniami stosowanymi w innych krajach. Warto przy tym zwróciç uwag´, ˝e kraje stanowiàce uk∏ad odniesienia nale˝y podzieliç na dwie grupy – kraje wysoko rozwini´te oraz kraje reformujàce swoje systemy ekonomiczne, zarówno w wyniku upadku gospodarki centralnie planowanej, jak i kraje rozwijajàce si´. Obydwie te grupy krajów okreÊlane sà cz´sto jako tzw. emerging markets – wy∏aniajàce si´ rynki czy te˝ nowo powstajàce rynki. Oczywistym jest, ˝e porównanie rozwoju w∏adania korporacyjnego w Polsce winno byç dokonywane przede wszystkim z krajami zmieniajàcymi swoje systemy gospodarcze. Drugie podejÊcie w ocenie w∏adania korporacyjnego mo˝na okreÊliç jako wewn´trzne. Opieraç si´ ono powinno na wszelkiego rodzaju analizach porównawczych – rankingach w ramach danego kraju, przemys∏u czy te˝ rodzaju stosowanych systemów i rozwiàzaƒ szczegó∏owych w ramach w∏adania korporacyjnego. SpoÊród coraz wi´kszej liczby porównawczych ocen nadzoru korporacyjnego w Polsce mo˝na przedstawiç wyniki wielorakich badaƒ prowadzonych przez Bank Âwiatowy i zwiàzane z nim instytucje (http://www.rru.worldbank.org/Themes/CorporateGovernance). W rankingach tych system nadzoru korporacyjnego w Polsce oceniany jest z regu∏y na 3-4 pozycji po takich krajach jak W´gry, Czechy i S∏owenia. Znacznie ni˝sze wskaêniki kraj nasz osiàga natomiast w ocenie negatywnego wp∏ywu korupcji na efektywnoÊç w∏adania korporacyjnego. Prób´ oceny ratingowej w∏adania korporacyjnego w przedsi´biorstwach dzia∏ajàcych w Polsce, w której nawiàzuje si´ czynników determinowanych przez system prawny, przedstawili P. Tamowicz i M. Dzier˝anowski [2002]. Korzystajàc poÊrednio z modelu, który opracowa∏ R. La Porta [1997, 1998] z zespo∏em oraz koncepcji K. Pistor [2000] i zespo∏u, dokonali oni oceny polskich spó∏ek gie∏dowych z wykorzystaniem nast´pujàcych indeksów: – indeks rady nadzorczej opisujàcy jej pozycj´ w ramach systemu w∏adania korporacyjnego (sk∏ad, stabilnoÊç, mo˝liwoÊci realizacji funkcji kontrolnych), – indeks kontroli oportunizmu (rozumianego jak w teorii kosztów transakcyjnych), opisujàcy stan zabezpieczeƒ przed wykorzystaniem uprzywilejowanej pozycji do czerpania wybranych rodzajów transakcji, – indeks zarzàdu opisujàcy pozycj´ zarzàdu w ramach w∏adania korporacyjnego, – indeks pozwalajàcy na analiz´ wykorzystywania przez spó∏k´ rozwiàzaƒ ograniczajàcych mo˝liwoÊç przej´cia (takeover), Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce... 55 – indeks wskazujàcy na reprezentatywnoÊç WZA, – dwa indeksy opisujàce jawnoÊç informacyjnà spó∏ki. Ratingi nadzoru korporacyjnego w Polsce korzystajàce z powy˝szych za∏o˝eƒ publikowane sà przez Polskie Forum Corporate Governance (www.pfcg.org.pl). Wp∏yw systemu prawnego na w∏adanie korporacyjne w krajach transformacji by∏ równie˝ przedmiotem badaƒ wspomnianych powy˝ej specjalistów zagranicznych. R. La Porta [1997, 1998] wraz z zespo∏em stwierdzi∏, ˝e system prawny mo˝e wp∏ywaç na wielkoÊç rynków finansowych, wycen´ przedsi´biorstwa, dost´p do zewn´trznego finansowania oraz poziom koncentracji w∏asnoÊci i kontroli. Do analizy znaczenia regulacji prawnych dla w∏adania korporacyjnego wspomniany zespó∏ autorów kierowany przez R. La Porta zastosowa∏ dwie miary: indeks praw akcjonariuszy oraz indeks praw kredytodawców. Koncepcj´ powy˝szà dostosowa∏a K. Pistor [2000] wraz z zespo∏em do oceny wp∏ywu regulacji prawnych na w∏adanie korporacyjne w krajach transformacji gospodarczej. W jej opracowaniach indeks praw akcjonariuszy La Porty zosta∏ uzupe∏niony o pi´ç dodatkowych skumulowanych indeksów dotyczàcych nast´pujàcych kwestii: – ochrona prawa g∏osu akcjonariuszy, – prawo do wycofania si´ akcjonariuszy z udzia∏u w przedsi´biorstwie, – sposób regulacji relacji pomi´dzy akcjonariuszami a mened˝erami oraz relacji pomi´dzy mniejszoÊciowymi akcjonariuszami a blokiem akcjonariuszy, – wskaênik poziom integralnoÊci rynku kapita∏owego. Kolejnà kompleksowà prób´ oceny dzia∏ania nadzoru korporacyjnego stanowi∏y badania przeprowadzone przez zespó∏ kierowany przez B. Wawrzyniaka [1998], które dotyczy∏y Narodowych Funduszy Inwestycyjnych. Wyniki przeprowadzonych badaƒ pozwoli∏y na sformu∏owanie wielu wniosków dotyczàcych ca∏ego programu NFI, natomiast wp∏yw systemu prawnego by∏ w nich ujmowany jedynie w poÊredni sposób. 8. Zakoƒczenie Celem artyku∏u, stanowiàcego czàstkowy wynik badaƒ o szerszym zakresie, by∏o dokonanie wst´pnej charakterystyki nadzoru (w∏adania) korporacyjnego wdro˝onego w Polsce po roku 1989. Na podstawie przeprowadzonych rozwa˝aƒ mo˝na wyciàgnàç nast´pujàce wnioski: 1. Tworzenie odpowiednich relacji pomi´dzy podmiotami (interesariuszami) zwiàzanymi z przedsi´biorstwem stanowi∏o i stanowi bez wàtpienia jeden z najwa˝niejszych elementów reform w krajach przechodzàcych od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. 2. Stworzenie i wdro˝enie w∏aÊciwych form nadzoru korporacyjnego w Polsce jest jednym z wi´kszych osiàgni´ç reform gospodarczych. 56 Czes∏aw Mesjasz 3. Wykorzystywanie zasad OECD oraz wp∏yw cz∏onkostwa w Unii Europejskiej przyczyni∏y si´ do poprawy jakoÊci funkcjonowania nadzoru korporacyjnego w Polsce. 4. Pomimo znacznych osiàgni´ç, teoria i praktyka nadzoru (w∏adania) korporacyjnego w Polsce musi byç ciàgle doskonalona. Dotyczy to w szczególnoÊci takich zagadnieƒ, jak jawnoÊç i otwartoÊç oraz usuni´cie nieprawid∏owoÊci powstajàcych w nadzorze nad prywatyzowanymi przedsi´biorstwami oraz w nadzorze korporacyjnym w spó∏kach z udzia∏em Skarbu Paƒstwa. 5. Problemy terminologiczne zwiàzane z t∏umaczeniem na j´zyk polskich governance i corporate governance niosà ze sobà bardzo istotne konsekwencje teoretyczne i praktyczne, które sà zaniedbywane w niedostatecznie pog∏´bionych badaniach. 6. Celem unikni´cia konfliktów i nieporozumieƒ dotyczàcych teorii i praktyki w∏adania korporacyjnego w przedsi´biorstwach dzia∏ajàcych w Polsce w warunkach globalizacji i integracji konieczne jest wyjaÊnienie wszelkiego rodzaju wàtpliwoÊci terminologicznych i jeÊli to mo˝liwe wprowadzenie pewnych ujednoliconych koncepcji terminologicznych. Literatura Coase R.H. [1990], The Firm, the Market and the Law, The University of Chicago Press, Chicago. Gregory H.J., Simmelkjaer R.T. red. [2002], Comparative Study of Corporate Governance Codes Relevant to the European Union and Its Member States, Weil, Gotshal & Manges LLP, New York (www.weil.com). Hart O. [1995], Firms, Contracts, and Financial Structure, Clarendon Press, Oxford. Jensen M.C. [2000], A Theory of the Firm. Governance, Residual Claims, and Organizational Forms, Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts. Jerzemowska M. [2002], Nadzór korporacyjny, PWE, Warszawa. Kodeks spó∏ek handlowych (Polish Commercial Companies Code) [2004], Two language version, wyd. 3, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Kooiman J. [2003], Governing as Governance, SAGE Publications, London. Kulesza T. [2002], Nadzór korporacyjny a zarzàdzanie spó∏kà kapita∏owà, Wydawnictwo Prawnicze LexisNexis, Warszawa. La Porta R., Lopez-de-Silanes F., Shleifer A., Vishny R.W. [1997], Legal Determinants of External Finance, „Journal of Finance”, vol. 52, nr 3. La Porta R., Lopez-de-Silanes F., Shleifer A., Vishny R.W. [1998], Law and Finance. „Journal of Political Economy”, vol. 106, nr 6. Mesjasz C. [2004], Teorie nadzoru korporacyjnego [w:] Ekonomiczne i spo∏eczne problemy nadzoru korporacyjnego, S. Rudolf (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu ¸ódzkiego, ¸ódê. Mikosz A. [2002], Porównanie i ocena polskich projektów Kodeksów „corporate governance”, Weil, Gotshal & Manges, Warszawa 29 maja (www.pfcg.org.pl). New Webster’s Dictionary and Thesaurus of the English Language [1992], Lexicon Publications, Danbury, CT. OECD [1999], Principles of Corporate Governance, Paris. OECD [2004], Principles of Corporate Governance (Revised), Paris. Problemy nadzoru korporacyjnego w Polsce... 57 OECD [2005], Guidelines on the Corporate Governance of State-Owned Enterprises, Paris. Pistor K. [2000], Patterns of Legal Change: Shareholder and Creditor Rights in Transition Economics, „EBRD Working Paper”, nr 49. Pistor K., Raiser M., Gelfer S. [2000], Law and Finance in Transition Economies, „EBRD Working Paper”, nr 48. Report of the High Level Group of Company Law Experts on a Modern Regulatory Framework for Company Law in Europe [2002], Brussels, 2 November. Tamowicz P., Dzier˝anowski M. [2002], Problem pomiaru efektywnoÊci nadzoru korporacyjnego: Ratingi nadzoru korporacyjnego, ich charakterystyka, dylematy i u˝ytecznoÊç, „Organizacja i Kierowanie”, nr 1 (107). Turnbull S. [2000], Corporate Governance: Theories, Challenges and Paradigms, Social Science Research Network Electronic Paper Collections (http://papers.ssrn.com/paper.taf?abstract_id=220945). Walkner C. [2004], Issues in Corporate Governance, Economic Papers, no. 200, European Commission, Directorate General for Economic and Financial Affairs, Brussels, March. Narodowe Fundusze Inwestycyjne. Zarzàdzanie nowà strukturà [1998], B. Wawrzyniak (red.), I. Ko∏adkiewicz, J. Solarz, M. Trocki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Williamson O.E. [1996], The Mechanisms of Governance, Oxford University Press, Oxford. Problems of Corporate Governance in Poland under the Conditions of Economic Transformation Despite numerous difficulties, it may be concluded that the building from scratch and development of corporate governance constitutes one of the more important achievements of economic reform in Poland. Corporate governance rules and institutions allow the activities of managers and investors and, more broadly, all stakeholders, to be coordinated relatively efficiently. Poland’s capital market, although still smaller and less important than those in developed countries can, in spite of its weaknesses, be viewed as a significant instrument of efficient capital allocation. The aim of this article, which includes the partial results of broader research, is to present the characteristics of corporate governance in Poland after 1989 – its rules, legal regulations, institutions and functions. The paper also contains an attempt to assess the advantages and disadvantages of corporate governance in Poland. To this end, the assumptions of a new methodology for assessing corporate governance are applied.
