Międzypaństwowe umowy gospodarcze

Międzypaństwowe umowy gospodarcze
piątek, 28 stycznia 2011 15:59
Podkreślono już, że zagraniczna polityka ekonomiczna każdego państwa jest realizowana
częściowo za pomocą środków autonomicznych, a częściowo w drodze umów gospodarczych
zawieranych z innymi państwami. Międzypaństwowe umowy gospodarcze mogą mieć charakter
dwustronny lub wielostronny zależnie od liczby uczestniczących w nich krajów. Przez długi czas
- praktycznie do II wojny światowej - wśród międzypaństwowych umów gospodarczych
dominowały umowy dwustronne, zwane także bilateralnymi. Umowy wielostronne albo
multilateralne, gdzie uczestniczy więcej niż dwa kraje, rozpowszechniły się na większą skalę
dopiero po II wojnie światowej.
Z punktu widzenia rodzaju spraw, które podejmują międzypaństwowe umowy gospodarcze,
można wyróżnić umowy handlowe, umowy o współpracy gospodarczej, technicznej i
kapita-łowej, umowy osiedleńcze, komunikacyjne, dotyczące m.in. komunikacji kolejowej,
lotniczej, umowy morskie, umowy dotyczące rybołówstwa na wodach należących do strefy
ekonomicznej innych krajów, umowy finansowe, a wśród nich umowy kredytowe i umowy
płatnicze.
Najstarszą formą międzypaństwowych umów gospodarczych są umowy handlowe. Początkowo
przedmiotem ich była ochrona osoby kupca, okrętu i ładunku. W miarę rozwoju masowej
wymiany handlowej w kapitalizmie punkt zainteresowań umów handlowych przeniósł się na
zapewnienie możliwie najlepszych warunków dostępu do rynków zbytu dla eksportu oraz dla
rozwijania działalności gospodarczej na terytorium innych krajów przez kapitał danego kraju.
Do najważniejszych rodzajów umów handlowych należą traktaty handlowe, konwencje
handlowe, układy handlowe, porozumienia handlowe i protokoły handlowe. Najbardziej
uroczystą, tradycyjną formą dwustronnych umów handlowych s;| traktaty handlowe. Traktat
handlowy jest wieloletnią umową regulującą całokształt stosunków handlowych, a szerzej,
stosunków gospodarczych między dwoma państwami. Kwestie wymiany handlowe| regulowane
są w traktacie handlowym zazwyczaj przez wzajemne przyznanie sobie przez układające się
kraje Klauzuli Największego Uprzywilejowania (KNU).
Gwarantuje ona układającym się krajom traktowanie ich towarów na terenie drugiego kraju pod
względem obciążeń celnych na stopie kraju najbardziej uprzywilejowanego, a więc zapewnia
równość traktowania pod względem obciążeń celnych. W traktatach handlowych umieszcza się
także rozdziały dotyczące traktowania osób fizycznych i prawnych (tj. zwłaszcza
przedsiębiorstw) podejmujących działalność gospodarczą na terytorium drugiego kraju.
1/4
Międzypaństwowe umowy gospodarcze
piątek, 28 stycznia 2011 15:59
Zapewnia się w tym przypadku najczęściej tzw. Klauzulę Narodową (oznaczającą traktowanie
osób i przedsiębiorstw państwa zawierającego traktat tak jak własnych obywateli i jak własne
przedsiębiorstwa). Traktaty handlowe zawierają również klauzule zabezpieczające inwestycje
kapitałowe jednego kraju na terytorium drugiego, a także zapewniające ochronę tzw. własności
intelektualnej, tj. praw autorskich do dzieł i wynalazków obywateli drugiego kraju.
Klauzule osiedleńcze traktatów dotyczą warunków osiedlania się osób jednego kraju na
terytorium drugiego. Zwykle sprawy te regu-lowane są wg Klauzuli Narodowej. Z tego typu
zobowiązań wyłą-czone są zwykle sprawy związane z traktowaniem emigrantów, które, jeśli są
podejmowane, regulowane są zazwyczaj osobnymi umowami.
W traktatach handlowych mogą być umieszczone rozdziały dotyczące kwestii komunikacyjnych,
w tym klauzule morskie dotyczące traktowania statków jednej strony w portach drugiej strony.
Stosuje się tu zwykle Klauzulę Narodową, uzupełnianą czasem Klauzulą Najwyższego
Uprzywilejowania, jeśli statki innych państw traktowane są lepiej. Spod tych zasad wyłączone
są zazwyczaj żegluga przybrzeżna i rybołówstwo. Sprawy rybołówstwa na wodach danego
kraju regulują zwykle osobne umowy.
W części końcowej traktatów handlowych zawarta jest zwykle tzw. Klauzula Ucieczki,
pozwalająca na uchylenie się lub zawie-szenie wykonania na pewien czas przyjętych
zobowiązań w przypadku, gdyby zaszły nieprzewidziane okoliczności i wykonanie zobowiązań
narażałoby kraj na duże straty. W końcowej części traktatu określony jest okres, na jaki został
on zawarty oraz procedura związana z ewentualnym wcześniejszym wypowiedzeniem traktatu
przez jedną ze stron. Traktaty są zwykle umowami długo-terminowymi, tj. zawieranymi np. na
okres 10 lub więcej lat, z możliwością przedłużenia na czas bezterminowy po upływie terminu
obowiązywania traktatu. Wcześniejsze wypowiedzenie traktatu wymaga wypowiedzenia go, np.
na pół roku przed zamierzonym terminem wycofania się jednej ze stron z traktatu.
Konwencja handlowa może obejmować podobny zakres problemów międzyzawierającymi ją
krajami, z tym, że jest formą mniej uroczystą niż traktat handlowy. Układ handlowy reguluje
zwykle w sposób szczegółowy część zagadnień związanych z wymianą handlową między
dwoma krajami. Układ handlowy może szczegółowo regulować wzajemne traktowanie pod
względem celnym, może to być układ regulujący stosowanie ograniczeń ilościowych. W tym
przypadku kraje o gospodarce rynkowej, ustalając listy kontyngentów importowych i
eksportowych na towary przywożone lub wywożone z/lub do kraju, z którym zawiera się Układ
Handlowy, do wysokości uzgodnionych kwot ilościowych lub wartościowych. Czasami w
2/4
Międzypaństwowe umowy gospodarcze
piątek, 28 stycznia 2011 15:59
odniesieniu do niektórych pozycji towarowych układ może zawierać tzw. kontyngenty celne.
Eksport w ramach kontyngentów może korzystać z cła preferencyjnego, natomiast eksport
ponad uzgodniony kontyngent celny obciążany bywa znacznie wyższym cłem.
Innym rodzajem umowy jest porozumienie handlowe regulujące zwykle węższą grupę
szczegółowych problemów spornych. Podobny charakter ma protokół handlowy. Może on być
także załącznikiem do ogólniejszej umowy lub zawierać uzupełnienia do umowy, np. do układu
handlowego zawartego wcześniej. Protokół z rozmów może stanowić przygotowanie do
właściwej umowy, tj. zawierać pisemne potwierdzenie zainteresowania stron zawarciem umowy
oraz wstępne określenie stanowisk wyjściowych do dalszych rokowań.
Traktaty, konwencje i układy handlowe wymagają do swojej ważności ratyfikowania ich przez
parlamenty. Natomiast porozu-mienia i protokoły handlowe nie wymagają ratyfikacji. Mogą więc
dotyczyć spraw mniej ważnych.
Umowa wielostronna zawarta po II wojnie światowej w 1947 r. w sprawie redukcji ceł i ogólnej
liberalizacji handlu, tj. Układ Ogólny o Taryfach i Handlu (GATT), umożliwiła znaczną
liberalizację handlu światowego i określenie podstawowych „reguł gry" we wzajemnych
stosunkach handlowych krajów członkowskich, aż do utworzenia w 1995 r. Światowej
Organizacji Handlu - WTO (World Trade Organization). Światowa Organizacja Handlu jest już
nie tylko wielostronną umową, ale formalną organizacją międzynarodową z władzami
statutowymi: Komisją Ministerialną państw członkowskich, stanowiącą najwyższy organ WTO,
Radą Generalną pełniącą funkcję Komisji między jej sesjami (zwoływanymi co najmniej co dwa
lata), pełniącą rolę organu Rozstrzygania Sporów i organu Przeglądu Polityki Handlowej, oraz
Sekretariatem, którym kieruje Dyrektor Generalny mianowany przez Komisję Ministerialną.
Merytoryczny zakres działania Światowej Organizacji Handlu jest znacznie szerszy niż GATT-u.
Zajmuje się ona nie tylko sprawami polityki handlowej dotyczącej handlu towarami, ale także
międzynarodowym obrotem w zakresie usług oraz handlowymi aspektami Praw Własności
Intelektualnej. Do działania w tych l rzęch sprawach powołane są w ramach WTO odpowiednie
Rady.
Światowa Organizacja Handlu zapewnia uczestniczącym krajom traktowanie na zasadzie
Klauzuli Największego Uprzywilejowania, a ponadto stanowi - tak jak GATT - forum dla
dalszych negocjacji i dalej idącej liberalizacji handlu, stopniowej, uzgodnionej redukcji ceł,
zniesienia ograniczeń ilościowych, a w przypadku stosowania - do niedyskryminacyjnego ich
3/4
Międzypaństwowe umowy gospodarcze
piątek, 28 stycznia 2011 15:59
charakteru. WTO zobowiązuje państwa członkowskie do wyeliminowania subwencji
eksportowych oraz innych restrykcyjnych środków polityki handlowej taryfowych i
pozataryfowych. Ogranicza m.in. możliwość stosowania porozumień o „uporządkowanym
zbycie" i stosowanie „dobrowolnych ograniczeń eksportowych".
Przewiduje jednak także możliwość zabezpieczania się krajów przed subwencjonowanym
eksportem na ich rynek i przed dum-pingiem za pomocą dodatkowych „ceł wyrównawczych" i
„ceł antydumpingowych". Równocześnie stara się zapobiegać nad-używaniu postępowań
antysubwencyjnych i antydumpingowych, zmierzających do utrzymania lub zaostrzenia
protekcjonizmu cel-nego. Określa w związku z tym zasady, jakim powinny odpowiadać
postępowania antysubwencyjne i antydumpingowe. Obok samego stwierdzenia faktu
subwencjonowania lub dumpingu, konieczne jest tak jak dotąd wykazanie, że subwencje i
sprzedaż po cenach dumpingowych wywołują zakłócenia i powodują szkody na rynku kraju
importującego.
W tej mierze WTO dopuszcza zawieranie dwustronnych poro-zumień dla ograniczenia działań
wywołujących zakłócenia na rynku kraju importera i przynoszących mu szkody. WTO służy
również pomocą przy rozwiązywaniu spornych kwestii między krajami członkowskimi.
Źródło: Wiesław Iskra (red.), Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Warszawa 2004.
4/4