marshalek_stat`ya

УДК 811.162.1'2
СЛЕД НЕ ЗАТЕРЯЛСЯ:
РУССКОЕ В ПОЛЬСКОМ ЯЗЫКЕ CОВРЕМЕННОСТИ
(НА МАТЕРИАЛЕ ЖУРНАЛА «POLITYKA»)
М. Маршалек
В
статье
анализируется
современная
ситуация
русско-польского
языкового
контактирования; рассматриваются результаты этого процесса, отраженные в
публицистических текстах; обосновывается тезис, что русско-польские языковые
контакты не прекратились из-за экстралингвистических факторов с концом ХХ века.
Языковой материал классифицируется с учетом хронологического и структурного
критериев (описываются традиционные заимствования, русизмы периода Второй мировой
войны, заимствования второй половины ХХ в. и новейшие факты, представленные
отдельными словами и сверхлексемными структурами); определяются основные функции
русизмов и количество употреблений отдельных единиц.
Ключевые слова и фразы: русский язык; польский язык; языковой контакт; заимствование;
публицистика.
THE TRACKS ARE STILL VISIBLE:
TRACES OF RUSSIAN IN POLISH (BASED ON THE MAGAZINE “POLITYKA”)
M. Marshalek
The article analyses the actual Russian-Polish language contacting, considers the consequences of
this process presented in publicist texts and proves the thesis about not breaking Russia-Polish
language contacts with the end of the XX-th century because of extralinguistic factors. Language
material is classified taking into account chronological and structural criteria (there are described
traditional borrowings, russicisms of the World War II period, borrowings of the second half of the
XX-th century and newest facts presented by separate words and superlexeme structures). The main
functions of russicisms and the amount of the separate unit uses are determined as well.
Key words and phrases: Russian language, Polish language, language contact, borrowing,
publicism.
Данная статья преследует две основные цели: во-первых, ввести в научный обиход
новые сведения и факты, относящиеся к использованию русизмов в современной польской
прессе, и, во-вторых, на основе этого показать, что влияние русского языка на польский не
утратилось c завершением ХХ-го века, как это раньше предполагалось [Karaś 2007], а
продолжается и в настоящее время – весьма четко и действенно – в публицистическом
дискурсе.
Русское слово в польской прессе – явление, как известно, не новое: оно имеет более
чем 200-летнюю традицию, уходящую корнями в глубь XVIII и XIX вв., т.е. во времена
сосуществования двух народов, польского и русского, в пределах единого государства. В
подтверждение этому отметим, что на полосах варшавской прессы 1795−1918 гг.
функционировали 1263 лексические единицы [Karaś 1996], относившиеся, в частности, к
таким основным сферам жизни, как политика и государственная администрация, военное
дело, экономика, общественные отношения, питание, религия, одежда, культура и наука, а
также явления природы [Karaś 1996].
Влияние русского языка на язык польской печати очевидно проявилось и в
послевоенные годы; в период с 1945 по 1985 г. в нем было выявлено 656 русскоязычных
единиц, ранее в словарях польского языка (толковых и специальных) не зафиксированных
[Karaś 2007]. Принадлежали они к таким тематическим группам, как: положение человека в
обществе, растительный и животный мир, одежда, культура, химия, транспорт, предметы
домашнего обихода, возведение зданий и иных объектов [Bielecka-Latkowska 1987;
Григорьева и др. 2010].
Обобщающих
сведений
о
количестве,
типах
и
особенностях
употребления
русскоязычных элементов в прессе последних полутора десятилетий пока нет. До сих пор
опубликованы немногочисленные работы, затрагивающие лишь некоторые частные вопросы,
в том числе: функционирование сверхсловных номинатов и аббревиатур
[Pstyga 2005;
Маршалек 2011; Маршалек и др. 2011], функционально-стилистические особенности
использования русизмов [Nowożenowa и др. 2006; Marszałek 2014], а также лингвистические
россики в текстах отдельных публицистов [Sarnowski 2012].
Материал, на котором строятся наcтоящие наблюдения, отобран из еженедельника
«Polityka», одного из наиболее влиятельных периодических изданий в сфере общественнополитической жизни, имеющего большое количество читателей; в январе 2015 г. средняя
продажа достигла 124 322 тыс. экземпляров, обеспечив журналу третье место во
всепольском рейтинге [Kołacz. URL: http://www.press.pl/newsy/prasa/pokaz/48265,Polityka-macoraz-wieksza-przewage-nad-Newsweekiem (дата обращения – 03.04.2016)]. Хронологические
рамки выборки материала ограничились периодом с 2000 по 2015 год, в течение которого
вышло 780 номеров журнала общим объемом в 78 тыс. страниц.
Собранный и проанализированный материал позволяет утверждать следующее.
Русское слово применяется в исследуемый промежуток времени широко и является –
как особый культурно-языковой знак – заметным элементом, определяющим в известной
степени не только стилистику отдельных текстов, но и журнала в целом. Всего выявлено 833
единицы, из которых ок. 69% приходится на «новые» языковые и речевые номинативные
знаки, не получившие до сих пор в польской лингвистике должного освещения. На
страницах журнала таких русскоязычных элементов меньше на 84 единицы, чем за 40
послевоенных лет в 35-ти периодических изданиях (ср. [Bielecka-Latkowska 1987]).
Выявленные
в
результате
исследования
русизмы
представлены
четырьмя
хронологическими группами: (1) «традиционными» заимствованиями, появившимися до
начала ХХ в., главным образом в варшавской прессе, (2) заимствованиями периода Второй
мировой войны и ближайшего послевоенного времени, (3) заимствованиями второй
половины ХХ века и (4) новейшими фактами, появившимися на страницах прессы – по всей
вероятности – в последние 15 лет.
Основную часть традиционных заимствований составляют единицы нормативные,
которые заняли прочное место в информационной базе польского языка, напр.: artel:
Zaplanowano więc cykl wykładów dla poszczególnych arteli (7/2010: 103); batiuszka: Ponoć
kiedyś przejeżdżał tamtędy wypity batiuszka (51/52/ 2008: 152); biały „контрреволюционер‟:
białych czeka klęska (33/2015: 57); blin: w sklepach bliny, wódka i ocet (39/2014: 85);
bolszewicki: zakończył życie przed bolszewickim plutonem egzekucyjnym (8/2010: 90); bolszewik:
rządy bolszewików niosą bałagan i destabilizację (17/2000: 89); bolszewizm: Miał zwyciężyć
bolszewizm (8/2010: 90); dacza: drożej kosztowało wynajęcie na tę noc podmoskiewskiej daczy
(2/2000: 18); dekabrysta: Dekabryści na placu Senackim w Petersburgu (50/2014: 63); ikonostas:
ikonostas w pobliskiej Ławrze Supraskiej (12/2010: 110); katorga: trzykrotnie został skazany na
syberyjską katorgę (39/2009: 88); miczman: prawie każdy pamięta kogoś z «Kurska». Jekaterina
np. miczmana Iwanowa (35/2000: 16); mieńszewik: rację miał Plechanow wraz z mieńszewikami
(4/2004: 60); narodnik: Nie nawiązywali do rosyjskich narodników z XIX wieku (44/2000: 61);
pałatka: Pionierów witały wymoszczone sianem pałatki (7/2010: 101); protojerej: Protojerej
Władimir (1/2011: 10); ruski: w mikrofonie odzywało się ruskie radio (9/2000: 21); Ruski
„представитель русского народа‟: ucieknie i przetrwa jakoś do przyjścia Ruskich (12/2010: 111);
samowar: Do przeżywania rozterek z «Mewy» nie trzeba samowara (2/2000: 46); sojusznik
„союзник‟: wybór między populistą Vladimirem Mecziarem a jego dawnym sojusznikiem Ivanem
Gaszparoviciem (15/2004: 16); swołocz: We Francji policjant to Archer (swołocz) (22/2004: 110);
szynel Niektórzy mieli szynele zbyt obszerne (15/2004: 98); tajga: Trzy doby przebijał się przez
dziewiczą tajgę (7/2010: 102); ukaz: Narodził się z carskiego ukazu w 1915 r. (37/2000: 102);
wilczy bilet: organizatorom zagrożono, że następnym razem wylądują na bruku z wilczym biletem
(50/2012: 59) [Karaś 1996].
Другие заимствованные слова и выражения не стали до сих пор нормой польского
языка и продолжают функционировать на его периферии, напр.: birża: Potem już tylko stała na
birży (23/2000: 32); czaj: Czaju raj (36/2004: 90); czynownik: pożary gasili ochotnicy,
skorumpowani czynownicy ratowali własne wille (12/2011: 66); etap „партия арестантов,
ссыльных‟: Stąd wysyłano etapy zeków (46/2008: 125); gradonaczalnik: u gradonaczalnika
Petersburga (21/2004: 80); jamszczik: Na koźle jamszczik, z tyłu pasażer (31/2015: 46); kazionny:
w kazionnych skarpetkach (15/2004: 113); Kraj Przywiślański: zniesiono resztę autonomii
Królestwa Polskiego, nazywanego odtąd Krajem Przywiślańskim (48/2013: 73); nary: postawił
trzypiętrowe nary (46/2008: 125); sołdat: Co noc miętoszona przez kolejnych sołdatów (17/2004:
63); tiurma: Język wyostrzył się Babuszkinowi w tiurmie (7/2004: 100); trojka: w rosyjskich
dumkach Rosję często utożsamiano z trojką, z saniami lub powozem zaprzężonych w trójkę
spienionych koni (31/2015: 46) [Karaś 1996].
Остальные единицы употребляются в языке крайне редко и до настоящего времени
признаются окказиональными заимствованиями, напр.: czasownia: do złudzenia przypomina
dach namiotowy, jaki spotyka się na karelskich czasowniach (7/2008: 101); smuta: po okresie tzw.
smuty w Rosji zawsze nadchodzi czas prawowitych carów (37/2008: 62); wor: Przecież nie wszyscy
rosyjscy biznesmeni to wory (6/2008: 50) [Karaś 1996];
Употребление русизмов периода Второй мировой войны и ближайшего
послевоенного времени в основном кодифицировано (закреплено словарями); в сферу
литературного языка вошли такие слова, как: kałasznikow: amerykańskie klisze nakładały się
na klisze rosyjskie, tworząc supeł rozwiązywalny tylko strzelbą z kałasznikowa (2/2000: 47);
katiusza: Katiusze budziły popłoch wśród niemieckich żołnierzy (1/2005: 16); pepesza: pepesza
była bronią dość prymitywną (1/2005: 15) и tuszonka: wykorzystała swoje stanowisko do kradzieży
i wprowadzania na obozowy czarny rynek tuszonki (29/2004: 93). Только одно заимствование
того времени не имеет сегодня всеобщего распространения и находится за пределами
литературного языка, напр.: razwiedka: Wschodnioniemiecka razwiedka (27/2000: 42).
Представленные в журнале русизмы второй половины ХХ века достаточно
многочисленны. В количественном отношении преобладают заимствования, прочно
закрепившиеся в языке, которые фиксируются словарями (общими и специальными), а также
энциклопедическими справочниками, напр.: agitka: użył bolszewickiej agitki w charakterze
papieru do skręta z machorką (1/2/ 2011: 99); bania: czym jest dla nich bania (3/ 2010: 78);
barachło: ludzie nie będą płacić za barachło (40/2010: 8); bezprizorny: niemal 3 mln z nich to
tzw. bezprizorni (33/2008: 1); bubliczki: Jest więc święto ludowe na lodzie z bubliczkami (11/2000:
56); czastuszka: Do przeżywania rozterek z «Mewy» nie trzeba czastuszek (2/2000: 46);
czerezwyczajka: funkcjonariuszy «czerezwyczajki» wyróżniały czarne skórzane kurtki (10/2015:
58); czystka: Walnąłby pięścią w stół i urządził czystkę (36/2000: 33); duszoszczypatielny: żyją
tam przeważnie biedni, duszoszczypatielni ludzie (17/2010: 14); glasnost: To niespotykana dla
Kremla glasnost (1/2015: 93); grażdanin: sam jestem grażdanin Eurosojuza (42/2014: 47);
jurodiwy: To samo mówi Aleksandr Dugin, na Zachodzie postrzegany jako nawiedzony jurodiwy
(37/2014: 46); łagiernik: Niektóre z jezior w dolinie Indygirki wydłubali łagiernicy (3/2011: 100);
matrioszka: Matrioszkę już ma (12/2015: 117); mołodiec: «Mołodiec!» – zawołają Rosjanie
(24/2012: 115); naczalnica: Kto ośmieliłby się osądzać dziś choćby naczalnicę obozu? (3/2011:
105); NEP: Po krótkim okresie NEP (19/2010: 62); panichida: można było odprawiać panichidę
za duszę mnicha (46/2008: 129); pielmienie: Świetnie gotuje, zwłaszcza pielmienie (23/2000: 32);
pierestrojka: idea pierestrojki ZSRR z dnia na dzień traciła aktualność (3/2000: 20); Proletkult:
ideologowie tak zwanego Proletkultu (18/2004: 52); psychuszka: dysydentów wsadzano do
«psychuszki» (27/2000: 42); purga: Dyszy purgą, zaganiając ludzi do domów (12/2008: 134);
samogon: kable sprzedało się albo wymieniło na samogon (52/2000: 20); sieriozny:
sieriozne powieściopisarki (17/2004: 63); Smiersz: Robotę kontrwywiadowczą w polskiej armii
prowadzi «Smiersz» (29/2014: 50); sowchoz: W sowchozie były skutery śnieżne (32/2009: 87);
Sowiety: coraz łatwiej uzyskać wizę turystyczną do Sowietów (9 /2009: 64); subotnik:
Młodzieżówka partii urządziła pod Modutem subotnik (51/52/ 2008: 153); towot: smród baraków,
towotu i podłóg (15/2004: 99); uszanka: trzech chłopów w przekrzywionych uszankach (52/2000:
22); żulik: Przecież nie wszyscy rosyjscy biznesmeni to żuliki (6/2008: 50).
Вторую группу русизмов того времени составляют заимствования, которые – как и в
прошлом – находятся за пределами кодифицированного языка, напр.: celina: Mówili, że
przedni odcinek frontu pracy – poskromienie celiny (52/2000: 21); czubuku: do zapasów soli
przychodziły czubuku (3/2011: 103); czum: Zabójca posłużył się toporem, który Eweni rzadko
wnoszą do czumu (3/2011: 102); jagiel: powinno być tam dość drewna jagielu dla renów (32/2009:
87); nastojaszczy: umiłowanie naszej sztuki jest «nastojaszcze» (39/2008: 115); nepman: karierę
zrobili nie nepmani, ale ludowi komisarze (24/2004: 52); pasiołek: w bamowskich pasiołkach
(32/2009: 88); pominki: rodziny zebrały się na pominki (40/2004: 116); rybałka: tajniki jakuckiej
rybałki (51/52/ 2008: 151); strojka: Kolejna strojka ruszyła w początkach lat 40. (3/2011: 101);
turbaza: prowadzi turbazę (7/2004: 103); unty: ludzie wyciągają futra i unty (12/2008: 133);
zapoj: potrafi nawet popaść w zapoj (25/2004: 49); zimnik: Kołymski zimnik (34/2013: 100).
Новейшие факты, которые впервые нашли отражение в текстах последних 15-ти лет,
являются, с одной стороны, заимствованиями графическими, ср., напр.: bolszoj: Bolszoj hałas
(20/2005: 15), goskorporacja: Przygotowania prowadzi goskorporacja (39/2009: 108); sorok:
sorok kilometrów (41/2014: 36), с другой же – фонетическими, сохраняющими, например,
такую явную особенность русского произношения, как аканье: charaszo: Clinton – Charaszo!
(27/2000: 42), pajechali: Potem Dworzec Kazański, paszporty i skupione spojrzenia urzędnicze,
zdjęcie, ładno, pajechali (25/2013: 86). Изредка они воспроизводятся и в своем исконном
графическом облике, что является своеобразным новшеством в дискурсионном ландшафте
Польши, ср.: kupuje więc biały T-shirt z napisem «Пирамида» (43/2011: 113); 16 MAРТА МЫ
ВЫБИРАЕМ (51/52/2014: 15).
У части «новых» русизмов наблюдается не утвердившееся орфографическое
оформление, которое отражает – вне сомнения – идиолектную ограниченность их
употребления, ср.: Rosniewt/ Rosnieft/Rosneft: surowcowi potentaci: Gazprom, Rosniewt
(33/2005: 9); Rosyjskie giganty surowcowe – Ałrosa i Rosnieft (16/2010: 98); podarek zawiózł szef
Rosneftu (40/2012: 9). В отдельных случаях слова воспроизводятся не совсем правильно, т.е. в
том виде, в каком они представляются публицистам на основе их недостаточных языковых
знаний, ср.: zawsze nastawieni jesteśmy na łutsze (25/2012: 104); jeśli czerwonoarmista szedł z
pieśnią na polski Lwów, to polska pieśń musiała brzmieć pretiwpołożno (36/2014: 31).
В группе новейших языковых фактов превалируют собственно заимствования, напр.:
betonszczica: te tony betonu miesiły nogami setki kobiet – betonszczic (33/ 2014: 57); chiszcznik:
Dima i Żenia byli chiszcznikami (34/2013: 105); dalniebojszczik: Oto dalniebojszczik, syberyjski
kierowca ciężarówki (34/2013: 100); doczka: statki z oficerskimi doczkami skierowali do Jokohamy
(21/2005: 80); kołymbak: jest to ciężarówka Ural z tak zwanym kołymbakiem (34/2013: 101);
stakan Stalina: Szklanka ta popularność zyskała w latach 30. XX w. i dlatego szybko zaczęto
nazywać ją «stakan Stalina» (16/2013: 6); wariag: wierzyli, iż «Rosja sama powstać i odrodzić się
nie może», więc potrzeba jej nowych «Wariagów» (33/2015: 57).
Словообразовательные кальки (полные и частичные), напр.: zielonе ludziki (зеленые
человечки): grasują uzbrojone po zęby «zielone ludziki» (20/2014: 16); świąteczne kanikuły
(праздничные каникулы): świąteczne kanikuły potrwały od 1 aż do 8 stycznia (2/2013: 9), и
семантические кальки, напр.: karuzela (карусель „одна из технологий фальсификации
результатов голосования‟): pobierali zaświadczenia uprawniające do głosowania poza miejscem
zamieszkania, by później wziąć udział w tzw. karuzelach (1/2012: 46), встречаются в собранном
материале намного реже.
В структурном плане русcкоязычные элементы представлены в журнале отдельными
словами и сверхсловными номинатами.
Характеризуя корпус выявленных слов, необходимо отметить два отличительных
момента, определяющих в известной степени современную ситуацию русско-польского
языкового контактирования. Имеется в виду, во-первых, наличие в нем немалого количества
разговорных
лексем
и
непристойных
выражений,
указывающих
раскрепощенность современной польской публицистической речи
косвенно
на
и терпимость к
сниженному стилю, напр.: аmierikosy: Celem żartów takich satyryków stał się Barack Obama
oraz inne Amierikosy (28/2015: 48); chana: postawił wielki nabój na stole i powiedział: Macie
jeden dzień i chana (3/2014: 105); сhochlaczka: Kłócą się, czy jest Ewenkijką czy Chochlaczką
(3/2014: 105); Gejropa: Im ostrzej działają zwolennicy obecnej władzy, wyśmiewając «pełną
pedałów Gejropę», tym ostrzej musi działać opozycja (28/2015: 49); diermo: Pozytywny odbiór
społeczny gwarantuje zgoda rozmówców na robienie z siebie dierma (42/2011: 59); nachuizm:
Wiktor Jerofiejew w «Encyklopedii duszy rosyjskiej» pisze, że «nachuizm» jest rosyjską filozofią
(29/2012: 48); zjobałsia: Rieduktor zjobałsia – rozległo się z ust Wani (34/2013: 104) (см. также:
[Marszałek 2014), и, во-вторых, небывало широкое использование аббревиатур, не
свойственное польской публицистике прошлого, напр.: GON: Pod tajemniczym adresem mieści
się GON (14/2012: 63); GUIN: Rosyjskie Gławnoje Uprawlienie Ispołnienija Nakazanii GUIN
(24/2005: 50); RISI: główny wniosek raportu Rosyjskiego Instytutu Studiów Strategicznych (ros.
skrót – RISI) (12/2014: 15); RŻD (РЖД): Do dziś w te rejony RŻD nie wysyła składów kolejowych
wyższych klas (24/2011: 111); sanczast: skierowano mnie do sanczasti (36/2013: 36); SPS: Sojusz
Sił Prawicy (SPS) występował jako jedno z ugrupowań popierających Władimira Putina (2/2004:
45-46) (см. также: [Маршалек и др. 2011]).
Характеризуя сверхлексемные элементы, необходимо назвать такие никем не
отмеченные черты, как разнотипность и внутренняя дифференцированность, которые
проявляются в использовании: (1) воспроизводимых устойчивых единиц необразного
характера, (2) образных номинативных единиц, (3) клишированных высказываний типа
пословиц, поговорок или цитат, (4) речевых знаков.
Воспроизводимые устойчивые единицы необразного характера, т.н. аналитические
номинации, напр.: na wypadek miał wpływ cziełowieczieskij faktor (12/2008: 134); na zesłanie
trafiały już nie tylko ofiary rozkułaczania, lecz także tzw. deklassirowannyj elemient (33/2005: 66);
ktoś podobno ten plecak z peronu do kamery chranienia chowa (25/2013: 86); jak w każdej
chałupie lampek elektrycznych nawkręcamy, iluminacja będzie galowa (33/2014: 58); Zwykli
Rosjanie uczestniczą w narodnych gulianijach (24/2012: 10); Praviła Techniki Bezopasnosti nie
pozwalają nikomu oddalić się od statku (43/2011: 112), представлены в материале в большом
количестве. Особое место в этой группе занимают:
− топонимы, напр.: Osetia Północna w prezencie dostała kawałek Inguszetii – Prigorodnyj
Rajon (40/2004: 116); idziemy na spacer na Nowyj Arbat (40/2005: 64);
− эргонимы, ср.: zarejestrowani inwestorzy to sami Rosjanie: Łukoil, Gazprom Nieft
(13/2011: 47); Małomorskij Rybnyj Zawod padł raz na zawsze, za to szpital ciągle się trzyma
(7/2004, s. 101);
− прагматонимы, напр.: Stoją w pomieszczeniu razem z odznaczeniami i słynnymi
komandirskimi zegarkami (16/2011: 32); Można u niego kupić żiguliewskie piwo (37/2013: 102);
− антропонимы, ср.: Łysyj durak kazał zaorać winnice w Gruzji i posadził kukurydzę
(7/2008: 102); na Zachodzie nazywano go «panem niet» (38/2013: 58);
− названия знаменательных событий, напр.: na fali «odwilży chruszczowowskiej»
(21/2014: 104); orędzie z okazji 400-lecia końca Wielkiej Smuty (12/2012: 51);
− заглавия литературных произведений, периодических изданий, фильмов и песен,
ср.: To pisarz Oleksij Czupa, autor dwóch powieści. Jedna nosi tytuł «Bomżi Donbassa» (39/2014:
110); scenariusz filmu sensacyjnego «Gosudarstwiennyj priestupnik» (12/2012: 80); pracował dla
pisma «Inostrannaja Litieratura» (11/2005: 64); Największym przebojem w pewnym momencie w
Rosji była piosenka «Takowo kak Putin…» (11/2014: 16);
− названия праздников и сказочных персонажей: Był koniec maja, Dzień Pogranicznika
(3/2014: 103); Dzień pobiedy (21/2015: 112); Dziada Mroza w środku lasu posadzili (22/ 2012:
110);
− лозунги болельщиков, напр.: Większość rosyjskich kibiców będzie dopingować swoją
drużynę zawołaniem «Rossija wpieriod» (22/2012: 54);
− выражения речевого этикета, напр.: robotnicy wołali – na szczastie, na szczastie
(29/2005: 93).
Образные номинативные единицы, т.е. фразеологизмы, встречаются на страницах
журнала намного реже: z Hajnówki przyszedł przelew. Tytuł: Na windę. Boh w pomoszcz
(21/2012: 121); żył zaś, jak mawiają Rosjanie, «dusza w duszę» ze swoja żoną (51/52/2012−2013:
86). Большей употребительностью отличаются зато клишированные высказывания типа
пословиц, поговорок или цитат, ср.: O trudnych sprawach Rosjanie mówią, że «bez wodki nie
rozbieriosz» (37/2013: 42); Wykładowcy to społeczność ostrożna. Nawykła do oportunizmu i
hołdująca zasadzie «tisze jedziesz, dalsze budiesz» (49/2015: 23); dobrowolność nauki podkreślał
patriarcha Kirył, cytując przysłowie «Niewolnik – nie bogomolnik» (31/2009: 10); trzech chłopów
objęło się za bary i ryczą: − Wstawaj strana narodnaja, wstawaj na smiertnyj boj (52/2000, 22);
Kalinka, kalinka, kalinka maja (26/2000: 53), а также речевые знаки, вписывающиеся в ряд
таких явлений, как рекламные слоганы: hasło reklamowe «Klej tolko dla druzjej» (47/2005: 39)
и высказывания носителей русского языка: – Nikakoj wojny nie budiet! – irytuje się Żyrinowski
(31/2015: 44); Znają się z polskimi emerytami, więc mówią bardzo bezpośrednio: dawaj, zdjełajem
festiwal (36/2014: 30); Czto diełat’, okonczilis – Dmitrij rozkłada ręce (37/2000: 104).
Включение русскоязычных элементов в языковую ткань журнала – прием, как
кажется, сознательный и прагматически ориентированный. Он позволяет обозначать, вопервых, российские реалии, ср.: W czasach Breżniewa do gigantycznych rozmiarów rozrastała
się postać Matuszki Rossiji (12/2005: 82); Największą sensacją Nowogrodu jest około tysiąca tzw.
bieriestów (18/2010: 74); Baraki dla dnieprostrojców (33/2014: 56); Iwan Groźny kazał
oprycznikom zniszczyć Nowogród (18/2010: 72); Najistotniejsze utwory to powieści, ale i tołstyje
żurnały (44/2000: 60); przeprowadzają się do wysokich mieszkań ceglanych stalinek (37/2000:
101); imię Stalina jest nierozerwalnie związane ze zwycięstwem w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej
(30/2011: 42). А во-вторых, он помогает вносить в контекст компонент особой оценочности и
эмоциональности. Обязательным условием осмысления этого компонента является, однако,
необходимость наличия у читателя соответствующих фоновых знаний, без которых сам
смысл русизма и мотив его появления в тексте останется за пределами понимания. Особенно
ярко это проявляется в следующем фрагменте: Ta arystokracja bez żadnej przesady mogłaby od
rana do wieczora cytować zmodyfikowane tylko nieco propagandowe hasło «Dziękujemy
Władimirowi Putinowi za nasze szczęśliwe dzieciństwo» (51/52/2015: 70), где актуализация
игрового момента и персуазивного эффекта возможна только в случае соотнесения
выделенной нами фразы с историей лозунга Спасибо товарищу Сталину за наше
счастливое детство!, функционирующего в политическом обиходе с 1936 года.
Прагматический потенциал русского слова используется и в заголовках, которые, являясь
важной частью публицистического текста, актуализируют его замысел и обладают, как
правило, определенной идеологической окраской, напр.: Biedniak traci, kułak się bogaci – о
тяжелой ситуации в сельском хозяйстве после вступления Польши в ЕС (24/2008: 42−43);
Służba nie drużba (3/2012: 44) – о работе органов федеральной службы безопасности.
Некоторые
русскоязычные
элементы
выполняют
также
идентификационную
функцию, позволяющую соотнести определенные высказывания с носителями русского
языка, напр.: Zapowiadają się telefonicznie, że przyjeżdżają pogadać tak sobie, kak partniory
(45/2015: 33); Co powiedziano na wieży na to iście wariackie lądowanie? «Nu, maładiec!»
(1/2/2011: 15); Mówią, że wszystko stracili, nawet urożaj (49/2014: 59); Norweżci bogatyje, a ne
pokupajut (12/2015: 120).
Об активизации интереса к русскому слову в журнале «Polityka» свидетельствует не
только его вполне целенаправленное участие в структурной и смысловой организации
текстов, но и достаточно большое количество словоупотреблений (3596). Употребление
некоторых русизмов не ограничивалось одним-двумя случаями, а достигало двадцати и
более, напр.: tajga (20), czystka (25), czekista (25), płackarta (26), siłowik (26), ruski (29),
gułag/Gułag (36), Rosneft/Rosnieft/Rosniewt (36), kołchoz (37), Tu (40), kreml „крепость
внутри города‟ (41), rubel (41), sojusznik „союзник‟ (46), FSB (49), MAK (49), pieriestrojka
(49), dacza (50), bolszewicki (51), NKWD (51), Ruski (54), łagier (61), tupolew (62), car (78),
bolszewik (79), Duma (80), sojusz „союз‟ (87), KGB (101), Gazprom (112), sowiecki (159),
Kreml „правительство РФ‟ (217).
Таким образом, основываясь на языковом материале журнала, можно утверждать, что
влияние
русского языка на польский не утратилось к концу ХХ в., но продолжается,
отличаясь от предшествующего периода рядом особенностей. Способствует этому, с одной
стороны, особый интерес польских публицистов к коммуникативно-выразительным
средствам русского языка, с другой же – масштабное явление ксенофилии, т.е. своеобразной
моды на иноязычные элементы.
Список литературы
Григорьева Т.Н., Маршалек Л., Маршалек М. Польско-русский лексико-фразеологический
диалог // Linguistics Applied. Nr 2/3. Bydgoszcz: Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza
Wielkiego, 2010. C. 57−73.
Маршалек М. Русские сверхсловные номинаты в современной польской публицистике // И.С.
Ровдо (отв. ред.). Русский язык: система и функционирование (к 90-летию БГУ и 85-летию
профессора П.П. Шубы). Минск: Изд. центр БГУ, 2011. С. 27−31.
Маршалек Л., Маршалек М. Русские аббревиатуры в польской современной публицистике:
идеографический аспект // Т.Л. Каминская, А.Н. Сперанская (отв. ред.). Человек, язык и
текст. К юбилею Татьяны Викторовны Шмелевой. Великий Новгород: ИПЦ НовГУ им.
Ярослава Мудрого, 2011. C. 229−240.
Bielecka-Latkowska J. Rosyjskie zapożyczenia we współczesnym języku polskim w świetle
materiałów słownikowych i prasy powojennej (1945−1985). Kielce: Wyższa Szkoła Pedagogiczna
im. Jana Kochanowskiego, 1987. 272 c.
Karaś H. Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów. Warszawa: Dom Wydawniczy
ELIPSA, 1996. 361 c.
Karaś H. Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie ogólnej – historia i współczesność // Poradnik
Językowy. 2007. Z. 5. C. 25−43.
Kołacz I. «Polityka» ma coraz większą przewagę nad «Newsweekiem». URL:
http://www.press.pl/newsy/prasa/pokaz/48265,Polityka-ma-coraz-wieksza-przewage-nadNewsweekiem (дата обращения – 03.04.2016)].
Marszałek M. Dżinsa, wiertuszka и musor: русское разговорное слово в польскоязычном
публицистическом тексте // M. Grabska, Ż. Sładkiewicz (red.). «Mówimy, jak mówimy…».
Komunikacja w języku potocznym: podejście interdyscyplinarne. Gdańsk: Wydawnictwo Naukowe
Uniwersytetu Gdańskiego, 2014. C. 89−99.
Nowożenowa Z., Pstyga A. Русское слово в польском тексте // Z. Nowożenowa (red.).
Wschód−Zachód. Dialog języków i kultur. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej
w Słupsku, 2006. C. 172−178.
Pstyga A. Rosyjskie frazemy w publicystyce polskiej (nie tylko o pragmatycznych aspektach
przekładu) // J. Maćkiewicz, E. Rogowska-Cybulska (red.). Wokół słów i znaczeń. T. 1.
Polszczyzna piękna i poprawna. Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, 2005. C. 87−99.
Sarnowski M. Rossica w tekstach Ryszarda Marka Grońskiego // Acta Universitatis
Wratislaviensis. Nr 3459. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2012. C.
159−177.
References
Bielecka-Latkowska J. Rosyjskie zapożyczenia we współczesnym języku polskim w świetle
materiałów słownikowych i prasy powojennej (1945−1985) [Russian borrowings in modern Polish
in light of data from dictionaries and post-war press (1945-1985)]. Kielce: Wyższa Szkoła
Pedagogiczna im. Jana Kochanowskiego Publ., 1987. 272 p.
Grigor'eva T.N., Marshalek L., Marshalek M. Pol'sko-russkij leksiko-frazeologicheskij dialog
[Polish-Russian phraseological dialogue]. Linguistics Applied. № 2/3. Bydgoszcz: Kazimierz
Wielki University Publ., 2010. Pp. 57−73.
Marshalek L., Marshalek M. Russkie abbreviatury v pol'skoj sovremennoj publitsistike:
ideograficheskij aspekt [Russian abbreviations in modern Polish publicism: ideographic aspect].
T.L. Kaminskaya, А.N. Speranskaya (Ed.). Chelovek, yazyk i tekst. K yubileyu Tat'yany
Viktorovny Shmelevoj [Human, Language and Text. On the occasion of the anniversary of
Tat‟yana Shmeleva]. Velikij Novgorod: IPTS NovGU im. Yaroslava Mudrogo Publ., 2011. Pp.
229−240.
Karaś H. Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie okresu zaborów [Dictionary russicisms in Polish
of the occupation period]. Warszawa: Dom Wydawniczy ELIPSA Publ., 1996. 361 p.
Karaś H. Rusycyzmy słownikowe w polszczyźnie ogólnej – historia i współczesność [Dictionary
russicisms in general Polish – history and the present]. Poradnik Językowy. 2007. № 5. Pp. 25−43.
Kołacz I. «Polityka» ma coraz większą przewagę nad «Newsweekiem» [”Polityka” has more and
more advantages over ”Newsweek”]. URL: http://www.press.pl/newsy/prasa/pokaz/48265,Politykama-coraz-wieksza-przewage-nad-Newsweekiem (accessed 03.04.2016).
Marshalek M. Russkie sverkhslovnye nominaty v sovremennoj pol'skoj publitsistike [Russian
superlexeme nominators in modern Polish publicism]. I.S. Rovdo (Ed.). Russkij yazyk: sistema i
funktsionirovanie (k 90-letiyu BGU i 85-letiyu professora P.P. Shuby) [The Russian Language:
System and Functioning (on the occasion of the 90-th anniversary of BSU and 85-th anniversary of
professor P. P. Shuba) ]. Minsk: Izd. tsentr BGU Publ., 2011. Pp. 27−31.
Marshalek M. Dżinsa, wiertuszka и musor: русское разговорное слово в польскоязычном
публицистическом тексте [Dżinsa, wiertuszka и musor: the Russian collowuialisms in the Polish
publicist text]. M. Grabska, Ż. Sładkiewicz (ed.). «Mówimy, jak mówimy…». Komunikacja w
języku potocznym: podejście interdyscyplinarne [”We Speak as We Want to
Speak...”Communication in Colloquial Language: Interdiscipline Approach]. Gdańsk:
Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego Publ., 2014. Pp. 89−99.
Nowożenowa Z., Pstyga A. Русское слово в польском тексте [The Russian word in the Polish
text]. Z. Nowożenowa (red.). Wschód−Zachód. Dialog języków i kultur [East – West. Dialogue of
Languages and Cultures]. Słupsk: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku Publ.,
2006. Pp. 172−178.
Pstyga A. Rosyjskie frazemy w publicystyce polskiej (nie tylko o pragmatycznych aspektach
przekładu) [Russian phrasemes in Polish publicism (not only about pragmatic aspects of
translation)]. J. Maćkiewicz, E. Rogowska-Cybulska (red.). Wokół słów i znaczeń. T. 1.
Polszczyzna piękna i poprawna [About Words and Meanings. Vol. 1. Good and Correct Polish].
Gdańsk: Gdańsk University Publ., 2005. Pp. 87−99.
Sarnowski M. Rossica w tekstach Ryszarda Marka Grońskiego [Rossika in texts by Ryshard Marek
Gronski]. Acta Universitatis Wratislaviensis. № 3459. Wrocław: Wrocław University Publ., 2012.
Pp. 159−177.
ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ:
Маршалек Марек, доктор филологических наук, профессор кафедры ономастики и истории
русского языка.
Университет Казимира Великого
Польша, 85-064, Быдгощ, ул. Я.К. Ходкевича, 30
E-mail: [email protected]
ABOUT THE AUTHOR:
Marshalek Marek, Doctor of Letters, Professor at the Department of Onomastics and History of
the Russian Language.
Kazimierz Wielki University
30 J.K. Chodkiewicza, Bydgoszcz 85-064, Poland
E-mail: [email protected]