Historia nauki o zachowaniu

Historia nauki o zachowaniu
There are no translations available.
Terapia behawioralna opiera się na badaniach naukowych i powszechnie występujących,
prawach uczenia. Do rozwoju nauki o zachowaniu przyczynili się liczni badacze – najważniejsi z
nich zostaną krótko opisani poniżej.
I. P. Pawłow (1849-1936) dokonał odkrycia nazwanego później warunkowaniem klasycznym.
Zauważył mianowicie, iż naturalna reakcja psa, jaką jest ślinienie się na widok jedzenia, może
zostać uwarunkowana i występować po wcześniej całkowicie naturalnym zdarzeniu – jak
dźwięk dzwonka. W przeprowadzonym przez niego eksperymencie, po dźwięku dzwonka dostarczano badanym psom jedzenie. Zwierzęta skojarzyły dźwięk z jedzeniem i po pewnym
czasie zaczynały się ślinić na sam dźwięk dzwonka – nawet wtedy, gdy jedzenie nie zostało
podane. Reakcja warunkowa – np. wydzielanie śliny na dźwięk dzwonka, zapowiadającego
jedzenie – pełni funkcje adaptacyjną – w tym wypadku ułatwia trawienie.
E. L. Thorndike (1874-1949) zapoczątkował prace nad warunkowaniem instrumentalnym i
odkrył tzw. „prawo efektu”. Głosi ono, iż zachowanie, które powoduje w danej sytuacji odczucie
zadowolenia, zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy, to
wzrasta także prawdopodobieństwo, iż powtórzone zostanie także to zachowanie. W słynnym
już eksperymencie Thorndike umieścił w specjalnej klatce z dźwignią kota, a przed klatka
postawił miskę z jedzeniem. Aby otworzyć klatkę kot musiał nacisnąć dźwignię. Okazało się, że
za każdym następnym razem, gdy kot zostawał umieszczony w klatce, naciskał on dźwignie w
coraz krótszym czasie – ponieważ to zachowanie powodowało pożądany efekt – dostęp do
jedzenia.
J. B. Watson (1878-1958) W 1913 roku Watson napisał, iż obszarem zainteresowania
psychologii powinny być obserwowalne zachowania oraz że wszystkie zachowania podlegają
wpływom zdarzeń w otaczającym środowisku. Watson uważany jest za twórcę szkoły
psychologicznej zwanej behawioryzmem (od ang. behavior – zachowanie).
B. F. Skinner (1904-1990) rozwinął prace nad warunkowaniem instrumentalnym - sprawczym
(zapoczątkowanym przez „prawo efektu”). Wychodząc z założenia, że każde zachowanie ma
swoje konsekwencje, Skinner udowodnił, iż w przebiegu warunkowania instrumentalnemu
jednostka uczy się, w jakich warunkach wykonanie pewnych zachowań przynosi pożądane
konsekwencje. Konsekwencje przyjemne – nagrody/wzmocnienia - zwiększają
prawdopodobieństwo, iż zachowanie, które do nich doprowadziło, powtórzy się w przyszłości.
Konsekwencje awersyjne – kary – zmniejszają prawdopodobieństwo, iż zachowanie, które do
nich doprowadziło, powtórzy się. Jeśli dane zachowanie nie przynosi żadnych skutków, to
powraca ono do poziomu, na którym było przed warunkowaniem sprawczym – zostaje
wygaszone.
1/3
Historia nauki o zachowaniu
Warunkowanie instrumentalne często znajduje zastosowanie w nauce nowych zachowań
metodą kształtowania (inaczej stopniowych przybliżeń) - nagradzamy za każde zachowanie
zbliżone do zachowania, którego chcemy nauczyć, a następnie stopniowo zwiększamy
wymagania i tak krok po kroku kształtowane jest zachowanie coraz bardziej przypominające
zachowanie oczekiwane. Skinner napisał wiele prac i książek na temat behawioryzmu i
warunkowania, a jego dzieła uważane są za podwaliny nauki o zachowaniu.
Od czasu pierwszych przedstawicieli nauka o zachowaniu wciąż się rozwija. Prowadzone są
coraz to nowe badania nad prawami uczenia się. Badacze tacy jak A. C. Catania, N. H. Azrin, J.
L. Mitchael, J.Cooper, czy R.M. Fox kontynuowali pracę pionierów i wskazywali na praktyczne
możliwości wykorzystania stosowanej analizy zachowania.
Obecnie metody pracy i nauczania zaczerpnięte ze Stosowanej Analizy Zachowania stały się
częścią terapii behawioralnych i poznawczo-behawioralnych, które wykorzystuje się, aby
pomagać ludziom w wielu dziecinach życia społecznego, m.in. (opracowanie za: R. G.
Miltenberger „Behavior Modification. Principles and Procedures”):
Rehabilitacja osób po urazach lub traumach (np. urazy powypadkowe lub po zawałach), gdzie
metody czerpane z analizy behawioralnej stosowanej wykorzystywane są do promocji
zachowań prozdrowotnych, do skłaniania chorych do podążania za zaleceniami lekarza (np. do
częstszego udziału w fizykoterapii), do nauki nowych umiejętności – mogących zastąpić te
utracone w trakcie wypadku; a także metody te pomagają polepszyć funkcjonowanie pamięci i
radzić sobie z chronicznym bólem.
Psychologia Środowiskowa, która ma na celu pomóc społecznościom we wprowadzaniu takich
zasad współżycia, aby korzyści przypadły w udziale zarówno lokalnej społeczności jak i
każdemu mieszkańcowi z osobna – tutaj metody Stosowanej Analizy Zachowania
wykorzystywane są do ograniczenia śmiecenia, marnotrawstwa energii, ilości przypadków
niebezpiecznego prowadzenia samochodów i używania narkotyków oraz zwiększenia
recyclingu i częstotliwości używania pasów bezpieczeństwa.
W Psychologii Klinicznej – mającej na celu pomoc osobom z różnymi problemami –
wykorzystuje się różnorodne metody Stosowanej Analizy Zachowania przede wszystkim w
terapii fobii, uzależnień, zachowań kompulsywno - obsesyjnych.
W Edukacji badacze behawioralni analizowali interakcje nauczyciel-uczeń, a ich badania
pomogły w ulepszeniu metod nauczania i polepszeniu zachowań uczniów na lekcjach.
W Edukacji Specjalnej metody Stosowanej Analizy Zachowania pomogły w rozwinięciu nowych,
skutecznych metod nauczania, pomogły także w rozwijaniu umiejętności społecznych i
samodzielności u uczniów.
W pracy z osobami z zaburzeniami psychicznymi Stosowana Analiza Zachowania okazała się
pomocna w rozwoju samoobsługi, zachowań interpersonalnych i umiejętności zawodowych
oraz w ograniczeniu zachowań psychotycznych i agresywnych.
W Biznesie i Przemyśle metody Stosowanej Analizy Zachowania pomogły w zwiększeniu
wydajności i bezpieczeństwa pracy i zmniejszeniu ilości wypadków. Wszystko to przynosi
pozytywne skutki zarówno dla pracodawców (zwiększone zyski) jak i pracowników (zwiększona
satysfakcja z pracy).
W Prewencji niepożądanych zachowań Stosowana Analiza Zachowania została użyta przy:
zapobieganiu seksualnego wykorzystywania dzieci, zapobieganiu przemocy w rodzinie i przy
prewencji chorób przenoszonych drogą płciową.
Psychologia Zdrowia wykorzystuje dokonania Stosowanej Analizy Zachowania przy promocji
zachowań prozdrowotnych (takich jak ćwiczenia fizyczne i właściwe odżywianie się) i przy
2/3
Historia nauki o zachowaniu
ograniczaniu zachowań szkodliwych dla zdrowia (takich jak palenie, picie alkoholu, nadmierne
przejadanie się).
W Psychologii Sportu Stosowana Analiza Zachowania pomocna jest do polepszania wyników
sportowców w różnych dyscyplinach sportu i okazała się lepszą metodą na zwiększenie
osiągnięć niż tradycyjne metody trenerskie.
Badania nad stosowaną analizą zachowania wciąż trwają, nauka ta cały czas się rozwija i
odnajdowane są coraz to nowe dziedziny jej praktycznego zastosowania.
3/3