Rola badań laboratoryjnych

Transkrypt

WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
Laboratorium posiada Certyfikat
Systemu Zarządzania Jakością
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Badania Laboratoryjne – wiadomości podstawowe
dr n. wet. Roman Jędryczko
Weterynaryjna Diagnostyka Laboratoryjna – Gietrzwałd.
[email protected]; [email protected]
Laboratorium z certyfikatem
ISO 9001
Badanie laboratoryjne w działalności weterynaryjnej jest obecnie najważniejszym elementem zdobywania
informacji koniecznych do podjęcia właściwych postępowań lekarskich.
Aby badanie te były w pełni przydatne
• prowadzone muszą być w pomieszczeniach laboratoryjnych odpowiadającym normom, wyposażonych w odpowiednią aparaturę (zwłaszcza pomiarową), oraz dysponujących wyspecjalizowanym w
diagnostyce weterynaryjnej personelem.
• Laboratorium musi dysponować dobrej jakości próbką
• Próbka musi być reprezentatywna
• Próbka musi być adekwatna do zlecanego kierunku badania
Badania laboratoryjne są bardzo zróżnicowane, zwykle dzielone są na kilka zakresów w zależności od używanych technik laboratoryjnych. Nadto, każdy gatunek zwierząt a nawet rodzaj próbki posiada swoją specyfikę badań. Klasyczny podział obejmuje:
1. Badanie anatomopatologiczne
a. Nie jest stricte badaniem laboratoryjnym.
b. W warunkach laboratoryjnych sekcja jest prowadzona bardzo dokładnie z dokumentacją fotograficzną ułatwiającą interpretację otrzymanego wyniku.
c. Materiał badawczy pobierany jest z miejsc (tkanek) najbardziej przydatnych, zabezpieczany
w odpowiednich warunkach, wykorzystany do zleconych kierunków badań.
2. Badania histopatologiczne, cytologiczne
a. Badania histopatologiczne trwają nawet do kilku tygodni. Z punktu widzenia klinicysty taka
forma może posiadać jedynie wartość poznawczą.
b. badania cytologiczne w ostatnich latach są faworyzowane z uwagi łatwość pobierania próbek
(wymazy, punktaty), na szybkość przygotowania preparatów i ich ocenę.
3. Badanie mikrobiologiczne
a. Bakteriologiczne
i. Najczęściej wykonywane. Można dodatkowo podzielić na zakres badań:
1. Jednokierunkowe (np. Salmonella, Clostridium etc). Częściej spotykane w
monitoringu.
2. Wielokierunkowe – częściej spotykane w diagnostyce klinicznej.
ii. W przypadku badania stada konieczna są systematyczne badania. Wynik badania jednego zwierzęcia nie może stanowić jednoznacznej podstawy do odpowiedzialnych
decyzji w stosunku do całego stada.
iii. Autoszczepionki. Ogólna tendencja preferowania stosowania autoszczepionek. Bardziej precyzyjne narzędzie w walce z wieloma jednostkami, zwłaszcza w przypadku
antygenów o polimorficznej strukturze (APP, Hps, S.suis, Staphylococcus, PRRS,
BVD etc.)
b. Mikologiczne
i. W zależności od matrycy (grzybice skórne, narządowe)
ii. W zależności od rodzajów grzybów (drożdżaki, dermatofity, pleśniowe)
c. Wirusologiczne
i. Bardzo rzadkie zlecenia. Czasochłonne i kosztowne badania. W ostatnich latach z
powodzeniem zastępowane technikami PCR rzadziej ELISA.
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
ii. Obecne zastosowanie izolacji wirusa tylko w produkcji autoszczepionek.
4. Badania serologiczne
a. Powszechne badania (przewaga technik ELISA)
b. Pobranie próbek krwi nie stanowi problemu
c. W krótkim czasie można pobrać zwykle zalecane 23 szt
d. Zabezpieczenie i przesyłanie krwi jest mało wymagające
e. Duża ilość próbek daje możliwość wiarygodnej oceny statusu immunologicznego stada w
krótkim czasie i pod kątem nawet wielu jednostek.
f. Jedna z tańszych technik badawczych
g. Wada: badanie retrospektywne.
5. Badania biochemiczne
a. Próbką jest plazma, osocze lub krew pełna (to ostatnie bardzo rzadko). Płyny przesiękowe.
Także woda.
i. Łatwość pobrania, separacji surowicy, zabezpieczenia
ii. Transport tylko w warunkach kontrolowanych (zamrożenie lub krótki czas transportu)
b. Zlecane badania:
i. Jednokierunkowe (np. poziom Ca czy AST)
ii. Profile (np. nerkowy, wątrobowy, energetyczny)
iii. Kompleksowe (pełny zakres lub wybrane profile)
c. Niskie koszty badań w trybie oznaczeń na analizatorach „chemii mokrej”.
d. Narzędzie przede wszystkim lekarzy klinicystów zajmujących się zwierzętami towarzyszącymi
e. Coraz częściej zlecane badania lekarzy zajmujących się chowem wielkostadnym.
i. Niedobory, proporcje makroelementów.
ii. Skutki intoksykacji
iii. Profil energetyczny
iv. Poziomy witamin
6. Badania morfologiczne krwi
a. Z pomiarem automatycznym
b. Z badaniem rozmazu
UWAGA: krwinki każdego gatunku zwierzęcia cechują się innymi rozmiarami. Badanie na nieprzystosowanym sprzęcie np. w diagnostyce medycyny ludzkiej jest błędem w sztuce.
7. Badania parazytologiczne
Metoda ilościowa
Metoda jakościowa
a. Badanie kału, treści jelit
i. Flotacja
ii. Dekantacja
iii. Baermanna-Wajdy
b. Zeskrobiny
c. Ściółka
d. Gnojowica
8. Badania toksykologiczne
a. Mikotoksyny (techniki HPLC- uważane za odwoławcze, pozostałe screeningowe)
b. Inne (NaCl, pochodne kumarynowe, kokcydiostatyki)
9. Badania składu (chemiczne)
a. Skład (białko, włókno, energia etc),
Weterynaryjna diagnostyka laboratoryjna –Gietrzwałd
2
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
b. Jakość (liczba nadtlenkowa, białko strawne etc)
10. Badania w technice PCR
a. Najczulsza i najszybsza technika badawcza.
b. Dość kosztowna (jednak przy łączeniu próbek celem sprawdzenia obecności wybranego patogenu np. krętków Brachyspira w kale – do 30 szt- ceny stają się bardzo atrakcyjne)
c. Wykorzystywane do szybkiej bezpośredniej diagnozy np. PRRS, IBR, MD etc, także w
zwalczaniu np. przy BVD, Ptbc.
11. Inne (mocz, nasienie, woda)
Metody stosowane w diagnostyce laboratoryjnej.
Część I. Dlaczego przeprowadzać badania ?, Współodpowiedzialność kierującego i laboratorium.
Weterynaryjna Diagnostyka Laboratoryjna – Gietrzwałd. [email protected]; [email protected]
Lekarz weterynarii jest nie tylko doradcą hodowcy, w większości przypadków jego decyzja (opiniotwórzość) waży o skuteczności postępowań weterynaryjnych. Wywiad, badanie kliniczne oraz anatomopatologiczne to pierwszy etap oceny statusu zdrowotnego. Dla większości hodowców i lekarzy obiektywnym
wsparciem rozpoznania i rozstrzygające są badania laboratoryjne, to już codzienność i rutyna. Ciągle jeszcze
pozostaje grupka hodowców i niestety lekarzy, którzy nie doceniają znaczenia badań laboratoryjnych lub mających złe doświadczenia z czasów minionych czy takich u których nie spełniły się ich oczekiwania, wreszcie,
dla innych wcale nie jest łatwe ustalenie jaki materiał nadaje się do badań lub też sam wynik badania jest zbyt
zawiły – a przyznać należy, że wydruki komputerowe, niekiedy w języku obcym, tabele liczb, niezrozumiałe
pojęcia, zagadkowe skróty, nadmiar danych proceduralnych itp. nie ułatwiają zadania.
W systemie akredytacji laboratoriów marginalizuje się lub wręcz nie dopuszcza się aby laboratorium dodawało komentarz czy wskazówki pomocne w interpretacji a nawet nie umieszcza się na nim
niektórych parametrów, które zgodnie tym systemem muszą być wykonywane. Nie ułatwia to współdziałania z klientem a we współczesnym chowie i hodowli konieczna jest ciągła współpraca pomiędzy
laboratorium, lekarzem nadzorującym fermę i fermą. Rozwiązanie problemu nie nastąpi po sporadycznym kontakcie i suchym wyniku, rodzi się ono po systematycznych obserwacjach popartych wnikliwą analizą (w tym analizą statystyczną).
Laboratorium powinno być w stanie pomóc w usystematyzowaniu kierunków badań, ale co najważniejsze po zakończeniu
badań powinno być pomocne w końcowej
interpretacji wyników. Nie może dziwić, że
lekarz klinicysta pozbawiony wsparcia
merytorycznego laboratorium często nie
daje sobie rady z zawiłościami technik laboratoryjnych, specyfiką testów, oceną
wszystkich elementów wyniku, jego procedur itp. Laboratorium chcące kooperować
w aktywny sposób z lekarzem i być pomocne w rozwiązywaniu problemów fermy, nie może ograniczać się do wydania
„suchego” wyniku (chyba, że dotyczy to ba-
3
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
dań urzędowych), musi być przygotowane z jednej strony do udzielania wszelkich informacji wspomagających interpretację wydanego wyniku a z drugiej do podpowiedzi w zakresie próbkowania, ukierunkowania badań oraz wskazania warunków zabezpieczenia próbki i jej transportu. Bardzo istotnym
jest aby laboratorium określiło wpływ powyżej wymienionych elementów na końcowy rezultat. W laboratoriach, które w zakresie dobrej praktyki laboratoryjnej przyjęły aktywne wspomaganie klienta, już
w trakcie prowadzenia badań (przed wysłaniem końcowego raportu) na bieżąco konsultuje się ewentualne korekty zakresów badań.
Obserwując styl pracy lekarzy, zastanawia, że nadal rutynowe postępowania „w ciemno” bez wsparcia o badania laboratoryjne są jeszcze spotykane, chyba nie do końca zdając sobie sprawę, iż za wszystkie te
„eksperymenty” płaci hodowca. Jednak prędzej czy później lekarzowi zostanie postawione pytanie – na jakiej
podstawie podjął decyzję takiego a nie innego postępowania i sprawa nie zakończy się polubownie. W krajach, które odwiedzałem oczekuje się, że diagnozę lekarza nawet jeżeli jest ona jednoznaczna, potwierdza się
w laboratorium. Wynik badania jest podstawą kontynuowania postępowania lub też jest podstawą zmiany
procedury. Zatem warto byłoby może przyjąć te zasady, które zostały sprawdzone i które są rutynowymi
praktykami naszych zachodnich kolegów. Swoją drogą jest to sposób na zdobycie dalszych doświadczeń w
aspekcie praktyki klinicznej.
Poprzez badania laboratoryjne uzyskać można wiele informacji, ale użyteczne będą tylko te z nich, które stanowią podstawę dalszej decyzji. Ukierunkowanie badań należy zatem przeprowadzać w sposób przemyślany
tak aby wyniki dały nie tylko odpowiedź na postawione pytanie ale przede wszystkim aby było to pomocne w
konkretnie rozwiązywanym problemie. Prosty przykład: analizując np. problem niepłodności, w kierunkach
badań wskazano między innymi mykoplazmozę. Laboratorium udzieli odpowiedzi na to pytanie ale czy przybliży nas to do rozwiązania zadanego problemu niepłodności?. Pamiętać trzeba o fundamentalnej zasadzie:
badanie laboratoryjne zaczyna się już w kurniku, oborze czy chlewni – i składa się z trzech części: po
pierwsze jest to pobór próbek, bowiem dobór próbek jest nieodwracalny i ma decydujące znaczenie co do
możliwości podjęcia badań i późniejszej interpretacji wyniku. Następnie zabezpieczenie i transport próbek.
Wreszcie – ustalenie zakresu badań; próbka po dotarciu do laboratorium będzie badana w żądanym kierunku
co stanowi później bazę na której hodowca i lekarz opierać będą dalsze postępowanie.
Pryncypialnym zadaniem jest zatem trud postawienia sobie pytania "jaki jest cel badania (o stanowi kluczową informację ?) i jaką decyzję na tej podstawie jesteśmy w stanie podjąć ?!!". Musimy przewidzieć
czy otrzymany rezultat (zwłaszcza nieoczekiwany) umożliwi nam podjęcie decyzji. Zwykle po otrzymaniu
wyniku niezgodnego z naszymi oczekiwaniami raz jeszcze znajdziemy się na początku rozwiązywania problemu, tracąc przy okazji cenny czas oraz próbki. Warto zatem od razu poczynić pewne założenia i tak prowadzić rozpoznanie aby mieć możliwość manewru. Np. rozwiązujemy problem pokarmowy z podejrzeniem o
kokcydiozę. Przesyłamy wycinki jelit czy kał. Otrzymując wynik ujemny, analizę problemu zmuszeni jesteśmy zaczynać od nowa. Natomiast, zakładając od początku taki obrót sprawy w piśmie przewodnim należałoby zastrzec zachowanie powierzonej próbki. W tej sytuacji wystarczyłoby dodatkowe zlecenie na inne kierunki badań nie tracąc i próbki i czasu na jej powtórne pobranie i dostarczenie. Podczas ewentualnych konsultacji przed próbkowaniem, pracownik laboratorium wskazałby dodatkowo optymalny czas próbkowania,
ilość próbek kału (z wyjaśnieniem dlaczego) a poza tym przypomniał o dodatkowych próbkach istotnych w
zaistniałym problemie np. o paszy czy wodzie.
Zdarza się, że w zakładanym postępowaniu nie uwzględniamy trywialnego elementu: koszów badań.
Jasność w tym zakresie oszczędzi każdemu niepotrzebnych przykrości i nieporozumień. Cenniki są powszechnie dostępne, zawsze też można telefonicznie sprecyzować kosztorys. Podstawowy zakres badania mikrobiologicznego czy serologicznego obraca się w granicach 300 zł netto !!.
1. Będąc na fermie podejmujemy wespół z hodowcą decyzję o podjęciu badań laboratoryjnych. Przyjęte postępowanie zależne jest od naszej wiedzy, wiedzy łączącej różne gałęzie nauki (hodowla, żywienie, środowisko, nawet uprawa roślin, weterynaria w tym znajomość technik laboratoryjnych) oraz dostępnych
4
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
informacji w zakresie konkretnej fermy, w tym z wykorzystaniem dotychczasowych wyników analiz laboratoryjnych.
pasze
środowisko
patogeny
genetyka
zarządzanie
stadem
2. Przed podjęciem ostatecznej decyzji, zalecałbym skontaktowanie się z laboratorium, którego pracownicy
po przedstawieniu problemu, potwierdzą lub dookreślą zakres próbkowania i dobór próbek. (ile, skąd,
grupa wiekowa, grupa technologiczna, stan choroby, ukierunkowanie, rodzaj materiału badawczego, uzupełniającego, sposób zabezpieczenia itp.). W wielu przypadkach oszczędzi nam to środków a jednocześnie skróci czas dochodzenia.
W większości nieświadomie, całość odpowiedzialności za wynik badania spada na laboratorium. Jednak na
końcowy wynik badania, który otrzymujemy z laboratorium składa się,
analiza laboratoryjna ale także
czynności wstępne, które pozostają poza gestią laboratorium:
1. Na obecnym poziomie technik laboratoryjnych o skuteczności badań laboratoryjnych decyduje ... pobór próbek. To nie pomyłka, badanie zaczyna się w tym właśnie momencie. Tu popełnia się błędy,
których naprawić już nie sposób dlatego trzeba poświęcać temu wiele uwagi. Przydaje się tu wiedza
zarówno z zakresu oceny środowiska i paszy, technik laboratoryjnych, rachunku prawdopodobieństwa czy znajomości zarządzania stadem ale przede wszystkim patogenezy, epizootiologii. Próba
identyfikacji aktualnego stanu chorobowego na podstawie badań serologicznych wynika z niedopatrzenia, z pośpiechu, wreszcie z zapominania, że pierwsze przeciwciała wykrywalne w rutynowych
testach pojawiają się po 7-10 dniach (nawet > 3 tyg). Serologiczne badanie rozpoznawcze w oparciu
o 1-2 próbki (pseudo oszczędność) jest pozbawione uzasadnienia statystycznego a otrzymanego wyniku nie da się ekstrapolować na całą stawkę zwierząt. Dosyłanie „nieświeżych” zwłok kończy się
„izolacją” drobnoustrojów o dużej zdolności ruchu i penetrowania tkanek – Proteus, E.coli, Pseudomonas itp.. Czasem w wyniku pośpiechu i niedopatrzenia nie zachowujemy podstawowej zasady;
5
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
aseptyczności i to nie tylko na etapie pobierania materiału ale i jego transportu. W dobie tak czułych
technik jak PCR a zwłaszcza Real Time PCR kontakt próbki z brudnym pojemnikiem, rękawicą, narzędziami itp. (znajdujących się w bagażniku lekarza) prowadzi do pojawiania się reakcji dodatnich
wskutek zaistniałej kontaminacji. Czułość współczesnych technik zaskakuje. Dość powiedzieć, że w
technice RT-PCR możliwe jest wykrycie materiału genetycznego w rozcieńczeniu większym niż
1:300. W wykrywaniu mikotoksyn technikami HPLC (wysokosprawna chromatografia cieczowa) obrazowo rzecz ujmując jesteśmy w stanie wykryć 1 (jedno!) ziarenko orzeszka w całym wagonie
orzeszków. Toteż niedbałe czy niezgodne z procedurami próbkowanie zwykle prowadzi do wyniku,
którego próba interpretacji prowadzi na manowce.
2. Ukierunkowanie badań – laboratorium podejmuje tylko kierunki badań wskazane pismem przewodnim. Laboratoria prywatne zwykle przechowują powierzony materiał nawet po zakończeniu badań.
Możliwe jest zatem dodatkowe zlecenie bez konieczności powtórnego próbkowania i transportu.
3. Opis próbek – niedoceniany, niezwykle istotny element czynności wstępnych. Brak charakterystyki
danych nie pozwala na obróbkę statystyczną, traci się zatem uzyskanie dodatkowych, nieodpłatnych
informacji. Brak jakichkolwiek danych niekiedy uniemożliwia wręcz podjęcie badań. Przykład: zlecenie badania na mykoplazmozę bez podania gatunku zwierzęcia.
4. Sposób zabezpieczenia próbek – nieodpowiednie zabezpieczenie to nie tylko groźba kontaminacji,
przerostów, utraty aktywności badanych parametrów ale i zagrożenie zdrowia publicznego czy przenoszenia schorzeń zakaźnych do innych obiektów.
5. Czas transportu, warunki transportu – wiele kierunków badań nie może zostać przeprowadzonych o
ile nie zachowa się odpowiednich warunków transportu. W dobie szybkich środków istnieje kilka
sposobów przesyłania materiału badawczego:
a. transport własny
b. transport publiczny.
c. kurier
d. własny system logistyczny laboratorium – najbardziej profesjonalny, zabezpieczający odpowiednie warunki, czas dostarczenia, zabezpieczenie próbki zakresie ochrony zdrowia publicznego. W ramach tras rejsowych – bezpłatny. Tylko nasze laboratorium posiada w pełni
funkcjonujący taki system.
Mając powyższe na uwadze kierujący do badań bierze na siebie część odpowiedzialności za całkowity kształt
wyniku. Konsultacje z pracownikiem laboratorium na etapie wstępnym pozwalają na minimalizację błędów i
otrzymanie obiektywnego wyniku. Akredytacja, najnowsza technika i starania laboratorium pozostaną bez
efektu jeżeli dostarczony materiał badawczy jest złej jakości lub wręcz nie nadaje się do badań. Niezrozumiałe są przepisy, które z jednej strony wymagają od laboratoriów posiadania akredytacji a z drugiej strony próbki do badań urzędowych może pobierać i dostarczać np. hodowca, z niczym nieograniczoną możliwością
preparowania próbek, uniemożliwiając tym samym skuteczne wykrywanie np. patogenów.
W drugiej części– zasady próbkowania i transportu.
6
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Część II. zasady próbkowania i transportu
dr n. wet. Roman Jedryczko
Przed poborem próbek warto przeanalizować schematy próbkowań. Oszczędzić można zarówno czas
jak i koszty dalszych badań.
Istnieje kilka celów i schematów badań:
 monitoring – stałe kontrolowanie wybranych parametrów
system badania zwykle stosowany przy okresowych badaniach kontrolnych np:
• chorób podlegających obowiązkowi zwalczania (np. PRV, CSF, ASF, SVD ) lub podlegających obowiązkowi rejestracji (np. salmonelloza, TGE, włośnica, PEE )
• chorób zwalczanych lub kontrolowanych w obrębie stada – wiele hodowli stawia na stada
wolne od PRRS, Mhp, ZZZN (trzoda), BVD, IBR, PTBC, Neosporoza (bydło), Arteritis (konie) czy innych jednostek.
Przykład:
BADANIA PRZEGLĄDOWE, PROFILAKTYCZNE,– TRZODA
Materiał badawczy Cel badania
Kierunek badania
metoda
Czas reali(najczęściej zlezacji
cane)
Próbki kału
- Kontrola zwierząt
- Brachyspira
- PCR, mikroskopo24 h
przed wstawieniem
- Lawsonia
we
24 h
- Parazytologiczne
24 h
- kontrola zakupu
- PCR
- Salmonella
Do 5 dni
- kontrola leczenia
- jakościowe, ilościowe
- przeglądowe badania
stawki
- bakteriologiczne
Próbki krwi, suro- Kontrola zwierząt
- PRV, PRRS,
ELISA
24 h
wice, siara
przed wstawieniem
ZZZN, APP, Mhp,
Lawsonia, Salmonel- kontrola zakupu
la, Leptospiroza,
24 h
stawki
biochemia
24 h
Markery biocheBiochemia
Do 07 dni
- ocena stanu metabomiczne, witaminy
ELISA
(od 24 h)
licznego, niedobory
Białka ostrej fazy,
- kontrola leczenia, sta- markery
nu infekcji
IgG, IgA
- kontrola odpojenia
siarą, kontrola siary.
Wymazy (nos)
- Kontrola zwierząt
- bakteriologiczny
Bakteriologiczne
03 dni.
przed wstawieniem
(Pasteurella, Bordetella, także APP,
- kontrola zakupu
Hps)
- kontrola leczenia
PCR (ZZZN)
Do 48 h
7
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
[email protected]
[email protected]
e-mail:
epi-
[email protected]
Pasza, surowce,
Woda
Wymazy sanitarne
Krew, surowice od
osesków (słabych,
wychudzonych etc)
przed odpojeniem
siarą.
stawki
- kontrola zakupu
- kontrola bieżąca
- ogólne (wybrany
punkt ujęcia)
- szczegółowe (każdy
punkt ujęcia)
- konrola po likwidacji
biofilmu, wymiany rur
- kontrola bieżąca
- Kontrola stanu obiektów przed obsadzeniem
- kontrola zakażeń
śródmacicznych
OLD (ogólna liczba
drobnoustrojów –
bakteriologia, mikologia)
Salmonella
Clostridium
Mikotoksyny
- parametry chemiczne
- bakteriologiczne
- mikrobiologiczne
03 dni
- bakteriologiczna
- HPLC (chromatografia cieczowa)
05 dni
24 h
Chemiczna
Bakteriologiczna
24 h
03 dni
- OLD (bakterie,
grzyby)
- Salmonella
- Brachyspira
- parazytologia
- poziom IgG
- bakteriologiczna
- PCR
- parazytologiczne
03 dni
05 dni
24 h
24 h
ELISA
24h- 7 dni
stanu metabolicznego stada (badania biochemiczne mające na celu ocenę np. niedoborów,
odżywienia, wskaźników wątrobowych, wskaźników toksemii itp.)
• parazytologicznych
• niektórych parametrów w nadzorze jak np. pozostałości leków, metali ciężkich czy pestycydów
• parametrów związanych z jakością paszy, wody, produkcją – np. mikotoksyny, białko, energia itp.
• kontroli środowiskowej (ocena mikrośrodowiska, kontrolne badania po odkażalniach itp.)
Formy doboru próbek:
1. okresowe lub jednorazowe badanie pełne, czyli badanie całego stada (pasz, surowców itp.).
a. najczęstszym uzasadnieniem takiego postępowania jest wykrycie i natychmiastowa eliminacja wszystkich osobników (lub elementów, partii, pasz, surowców itp.) posiadających cechy
niepożądane. Np. zwalczanie paratuberkulozy, neosporozy, BVD etc.
2. screening (ekranowanie, badanie przesiewowe) okresowe badanie niepełne, polegające na losowym
doborze próbek z puli całej stawki zwierząt lub z partii paszy, surowca
a. najczęstsza forma badań monitoringowych
i. formy badań urzędowych określone są odrębnymi przepisami. (w tym np. częstotliwość, ilość próbek, rodzaj próbek)
ii. formy pozaurzędowych badań kontrolnych uzależnione są nie tylko od wiedzy i zaleceń lekarza ale także od woli właściciela (PŁTNIK !!). Określenie np. częstotliwości
badań nie jest łatwe; należy brać pod uwagę wirulentność, szybkość szerzenia się,
•
8
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
grupy wiekowe, grupy technologiczne, zagrożenie fermy, historię schorzenia na fermie, bioasekurację, kontakty, zakupy, zarządzanie stadem itp. Przyjęcie kontroli w
odstępie półrocznym to zwykle zbyt ryzykowne postępowanie.
3. badanie środowiskowe
- na fermie (badania jakości powietrza, temperatury, wilgotności, przepływu itp.)
- pobranie wymazów środowiskowych obiektu, próbek z otoczenia obiektu, próbek obornika,
ściółki, ścieków itp.
Uwaga: badanie środowiska fermy (np. kontrola po dezynfekcji) wymaga wypracowania schematu postępowania, np. określenie powierzchni wymazu, wybranie miejsc pobierania wymazów powierzchniowych, ustalenie miejsca pobierania wymazów punktowych (szczelin, miejsc trudno dostępnych), także doboru próbek
objętościowych (kurz, ścieki, gleba, ściółka itp.), próbki objętościowe jak kurz, osady itp. Zalecałbym wypracowanie systemu pod kontrolą osoby doświadczonej w temacie.
 ocena statusu immunologicznego stada
ma na celu stwierdzenie obecności przeciwciał dla jednej lub kilku jednostek chorobowych w poddanej badaniu stawce zwierząt. Celem jest nie tyle bezpośrednia diagnostyka aktualnego schorzenia a raczej zorientowanie się w ogólnej sytuacji zdrowotnej stada (w tym odporności poszczepiennej) z myślą o dalszej profilaktyce
i prewencji w tym stadzie lub następnych wsadach.
Badanie może być dokonane:
jednorazowo
dwukrotnie, kilkakrotnie, w systemie co pewien okres czasu,
jednokierunkowy
1
jednokierunkowy
3
wielokierunkowy
2
wielokierunkowy
4
Znajomość statusu immunologicznego pozwala na:
• uzyskanie informacji o statusie zdrowotnym stada
o własnego
o z zakupu (remont stada)
o do sprzedaży (obrót)
• pośrednie potwierdzenie lub wykluczenie obecności patogenów w stadzie (badanie wielokierunkowe),
• pośrednie potwierdzenie obecności wybranego patogenu w stadzie (zwykle z oceną czasu zainfekowania z pomocą profilu wiekowego lub obecności IgG/IgM) – badanie jednokierunkowe.
• ocenę poszczepienną stada matecznego, potomstwa z oceną rozrzutu wyników,
• określenie czasu spadku przeciwciał biernych czy czynnych - pomocne w decyzji podejmowania dodatkowych szczepień stad matecznych oraz określenia optymalnych terminów szczepień piskląt czy
osesków.
• ustalanie terminów szczepień (młodzież, dorosłe)
• ustalanie zakresu szczepień
• kontrolowanie procesu szczepień (szacunkowa ocena efektywności na podstawie odpowiedzi immunologicznej).
9
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
S/P (APP IV Tox )
ty
g
ty
g
23
T
ty
g
09
13
P
P
P
05
D
ty
g
D
21
P
D
14
P
k
07
P
po
ze
d
pr
L
po
LK
12
D
ed
pr
07
D
LK
21
D
07
D
70
D
LP
LP
LL
LL
28
D
 ocena statusu stada w profilu wiekowym, technologicznym
Niekiedy po określeniu statusu immunologicznego zachodzi potrzeba szczegółowego dookreślenia momentu
zakażenia, oceny czasu spadku odporności biernej, określenia grupy wiekowej lub technologicznej w której
dochodzi do zakażeń itd. W tym celu pobierane są próbki od grup zwierząt w różnym wieku lub z różnych
grup technologicznych. Badanie przeprowadzone jest jednorazowo z ukierunkowaniem na jeden lub kilka parametrów. Porównanie mian (lub innych wartości) poszczególnych grup wiekowych lub technologicznych
daje odpowiedź kiedy np. zanikają przeciwciała bierne, w których grupach dochodzi do rozwoju schorzenia,
stabilizacji. Tego typu badania niezbędne są przy określeniu sposobów i terminów zabiegów prewencyjnych,
profilaktycznych a także sposobu zarządzania sta12000
profil wiekowy PRRS + WitE + suplmentacja wit E
dem.
PRRS-E
10000
Należy nadmienić iż badania z określeniem profiwit E
lu to nie tylko badania serologiczne ale i bakterio8000
suplem. wit E
logiczne czy biochemiczne a nawet parazytoloupadki bez wit E
6000
giczne.
upadki po suplem
Ryc. 1
4000
Ryc. 1 przedstawia przykład wielokierunkowego
2000
(dość skomplikowanego na pierwszy rzut oka)
wyniku badania w profilu wiekowym (badania
0
serologiczne oraz biochemiczne). Przykład pochodzi z rutynowych badań mających na celu
ustalenie przyczyn schorzeń o ciężkich przebiegach wraz z oceną postępowania prewencyjnego.
200,0
180,0
160,0
140,0
120,0
100,0
80,0
60,0
40,0
Ryc.2
Ryc. 2 przedstawia prosty przykład profilu wiekowego, w którym ocenie poddano tempo spadku przeciwciał matczynych
oraz obserwowano moment pojawienia się przeciwciał czynnych (po zakażeniu). Analiza danych pozwala nie tylko na
ustalenie optymalnego terminu rozpoczęcia szczepień ale także
na analizę i korektę zarządzania stadem.
20,0
0,0
10 D 24 D 38 D 52 D 66 D 80 D 94 D 118 132 156
D
D
D
 badanie przyczyn schorzenia (diagnostyka kliniczna)
Bezpośrednia próba identyfikacji czynnika etiologicznego. Zwykle ograniczamy się do poszukiwania czynnika zakaźnego jednak brać pod uwagę należy kierunki biochemiczne, toksykologiczne czy środowiskowe.
• metody bezpośrednie
o izolacja bakteriologiczna, parazytologiczna, wirusologiczna, mikologiczna czynnika etiologicznego
o stwierdzenie obecności materiału genetycznego – testy PCR
o stwierdzenie obecności czynnika toksycznego
o stwierdzenie ogólnie pojętych zaburzeń metabolicznych (poziom kliniczny, subkliniczny)
10
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
o badania środowiskowe
o badanie pasz i wody
Stwierdzenie patogenu (lub innych czynników) metodami bezpośrednimi w sposób jednoznaczny potwierdza
jego obecność w stadzie. Nie stanowi to dowodu jego roli w toczącym się procesie chorobowym. Np. przy
okazji badań przyczyn ciężkich schorzeń płucnych izolowano Actinobacillus pleuropneumoniae serotyp-9 a
nadto Salmonella Typhimurium. O ile rola APP-9 jest dość jednoznaczna to o salmonelli możemy w tym
przypadku mówić jedynie jako nosicielstwie a nie bezpośredniej przyczynie schorzeń płuc.
• metody pośrednie
Z założenia nie wykrywa się obecności patogenu a ślad który pozostawił w postaci przeciwciał. Pojawiają
się one najwcześniej w 10 dni od rozpoczęcia schorzenia (zwykle później). Zatem analizując przyczynę
aktualnie toczącego się procesu musimy o tym pamiętać (badanie retrospektywne).
o serologiczne
 badanie jednokrotne
w dochodzeniu klinicznym może to być nieco złudna metoda. Więcej wyjaśnień w dalszej części opracowania (serologia). Tu podam bardzo prosty przykład. W poszukiwaniu
czynnika zakaźnego bieżących schorzeń płuc zdecydowano o podjęciu badań serologicznych w kierunku APP. Otrzymano wynik ujemny. Pomimo takiego wyniku nie wolno
jednak wykluczać roli APP. Wykrywalne poziomy przeciwciał pojawiają się najwcześniej w 10 dni od rozpoczęcia choroby (a nawet po 3 tyg) !!. Powtórne badanie (po kilku
dniach) przyniesie wynik DODATNI. Jeżeli powtórne badanie wykonano w innym laboratorium, całą winę składa się na niekompetencję laboratorium wykonujące pierwsze badanie. NIESŁUSZNIE – niekompetentny był interpretator.
 badanie jednokrotne z tworzeniem grup (przed chorobą, w trakcie i po)
zdecydowanie lepsza droga do rozpoznania przyczyn schorzeń. Istotne jest bardzo precyzyjne dobranie grup zwierząt i opis próbek. Drobny błąd w postaci przemieszczenia jednego zwierzęcia z grupy „po schorzeniu” do grupy „przed schorzeniem” prowadzi do radykalnych błędów interpretacyjnych.
 badanie par surowic.
niewątpliwie bardzo precyzyjna i na pewno jednoznaczna metoda. Jej wadą jest czas
oczekiwania na ostateczny wynik. Badanie polega na próbkowaniu tych samych zwierząt
w odstępie 2 tyg. Często zatem wynik ten ma znaczenie historyczne.
o inne (np. biochemiczne, enzymatyczne, białka ostrej fazy)
Dobór próbek
Dobór próbek to kluczowy element badania. Błędu popełnionego na tym etapie nie da się naprawić.
W przypadku badań serologicznych czy biochemicznych w większości interesuje nas ilość próbek i rzeczywiście jest to bardzo istotna sprawa. Często jednak decydujący jest dobór osobników od których pobrać próbki.
 Stawka jednorodna (ten sam wiek, ta sama grupa technologiczna, stawka drobiu, bydło etc.)
Jeżeli mamy do dyspozycji stawkę zwierząt w jednym wieku to pozostaje problem precyzyjnego doboru
zwierząt do próbkowania. Bez względu na cel badania, próbkowania musimy dokonać w sposób losowy z
11
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
terenu całego obiektu. Nie wolno sugerować się ich stanem klinicznym, eksterierem, wzrostem, wagą itp..
Uwaga szczególna- chore zwierzę łatwiej jest złapać. Nie popełniajmy błędu już na tym etapie.
Powyższy schemat doboru próbek powinien być zawsze zachowywany. Znane są sytuacje w których do infekcji i rozwoju choroby dochodzi w określonych tylko obszarach obiektu. Wpływ na to ma zarówno mikroklimat i środowisko danej powierzchni (przeciągi, wilgotność, temperatura) ale także mobilność zwierząt.
Znamy jest fakt iż nawet zwierzęta bez uwięzi, poruszają się tylko w obrębie ograniczonego obszaru.
Od powyższej reguły odstąpić możemy tylko w przypadku wyboru grup np. grupa zwierząt chorych do porównania z grupą zdrową, loch w ciąży do porównania z lochami luźnymi, loch karmiących z lochami przed
porodem itd.
Jeżeli w gospodarstwie znajdują się dwa, nawet identyczne obiekty, próbkowań dokonujemy niezależnie w każdym z nich.
 Stawka niejednorodna
Nieco więcej problemów sprawia dobór próbek w stawce niejednolitej wiekowo (technologicznie),
zwłaszcza jeżeli zamierzamy przebadać stawkę wielokierunkowo. Np. aby w chlewni zorientować w sytuacji PRV najlepiej przebadać grupę macior względnie tuczników ale jeżeli interesuje nas aktualny problem MPS to najodpowiedniejsza będzie grupa 10-12 tyg warchlaków a przy APP tuczników itd. Przy
pojawiających się wątpliwościach warto skontaktować się z laboratorium.
Ilość próbek
Jeden z najbardziej kontrowersyjnych tematów związanych z badaniami laboratoryjnymi. Wynika to ze słabej
znajomości rachunku prawdopodobieństwa wśród lekarzy weterynarii. Najpierw prosty przykład. Kule czarne
i białe zmieszane pól na pół. Wydaje się, że jeżeli pociągniemy dwie kule to wśród nich powinna się znaleźć
kula czarna. W rzeczywistości mamy na to tylko 75% szans, jeżeli pociągniemy trzy to nasza szansa rośnie do
87% jeżeli cztery to 94% a pięć 97%. W biologii powinniśmy zakładać przedział ufności (nie rozkład wynikający z prawdopodobieństwa !!) na poziomie 95-96%. Gwarantuje on, że uzyskane wyniki w pełni można ekstrapolować na całą stawkę. Dlatego wszystkie wyniki w przedziale tej wartości będą naszą granicą ilości pobieranych próbek. Poniżej podam konkretne tabele na ilość pobieranych próbek w trybie screeningu lub określaniu statusu immunologicznego czy biochemicznego. Założenia te mają także znaczenie przy określaniu
profilu stada. W tym ostatnim przypadku nie chodzi nam o potwierdzenie jakiegoś parametru (to zostało dokonane wcześniej) a o rozkład tego czynnika w badanych grupach wiekowych czy technologicznych. W sumie ilość próbek ma zapewnić, że statystyczna różnica rozkładu w poszczególnych grupach jest wartością
istotną.
W doborze ilości próbek istotną rolę odgrywa wielkość stawki, dlatego dzielimy je na dwie grupy:
12
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
mało liczne (do 300 osobników)
Im mniejsza stawka zwierząt tym większą rolę odgrywa jeden osobnik. Przy 10 szt – jeden osobnik to 10%
stada. Przy 300 już tylko 0,3 % a przy 10 000 – 0,01%.
Poniższa tabelka pomoże nam w zorientowaniu się jaka ilość próbek jest potrzebna do badań aby z 96% przedziałem ufności chociaż w jednej z pobranych próbek pojawił się wynik dodatni (stawka liczy 100 osobników).
Trochę przybliżenia. W stadzie liczącym 100 szt tuczników staramy się wykryć czy przewinęła się tam np.
salmonella. Zakładamy 96% przedział ufności. Jeżeli pobierzemy 23 próbki to wykryjemy co najmniej jedną próbkę dodatnią o ile odsetek zwierząt seropozytywnych w tym stadzie wynosi 11% (czerwony znacznik).
Proszę odróżnić prawdopodobieństwo. W tym przypadku z rachunku prawdopodobieństwa wynika iż zwykle
powinniśmy otrzymać „prawie” 3 wyniki dodatnie (dokładnie 2,53) !!.
Jeżeli pobierzemy 10 próbek to możemy spodziewać się, że wykrycie osobnika dodatniego będzie możliwe o
ile aż 30% zwierząt jest seropozytywnych. Z rozkładu rachunku prawdopodobieństwa wynika, że zwykle
otrzymamy 3 wyniki dodatnie !!. – niebieski znacznik
28
32
36
5
7
10
15
23
25
ilość po50% 97,2 99,4
99,9 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
branych
30% 83,9 92,5
97,7
99,7 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
próbek
20% 68,1 80,2
90,5
97,4
99,7
99,9
99,9 100,0 100,0
15% 56,4 69,2
81,9
92,9
98,6
99,1
99,5
99,8
99,9
13% 50,9 63,5
76,9
89,6
97,4
98,2
99,0
99,6
99,8
12% 48,0 60,3
96,5
73,9
87,5
97,5
98,5
99,3
99,7
11% 44,9 57,0
70,6
84,9
95,3
96,5
97,9
98,9
99,5
10% 41,6 53,3
67,0
81,9
93,7
95,2
96,9
98,3
99,1
9% 38,2 49,4
62,9
78,4
91,5
93,4
95,5
97,4
98,6
8% 34,7 45,3
58,3
74,1
88,7
90,9
93,6
96,0
97,6
7% 31,0 40,8
53,3
69,2
85,0
87,6
90,8
93,9
96,1
6% 27,1 36,1
47,8
63,3
80,1
83,1
86,9
90,8
93,7
5% 23,0 31,0
41,6
56,4
73,8
77,1
81,4
86,2
89,9
4% 18,8 25,5
34,8
48,4
65,5
69,0
73,8
79,2
83,8
3% 14,4 19,7
27,3
38,9
54,8
58,2
63,1
69,0
74,2
2% 9,8 13,6
19,1
27,9
40,9
43,9
48,4
54,0
59,3
1% 5,0 7,0
10,0
15,0
23,0
25,0
28,0
32,0
36,0
Proszę zwrócić uwagę na wartość wyniku (pobrano 10 próbek) jeżeli odsetek zwierząt seropozytywnych wynosi np. 3%. - to TYLKO 27% !!!. W tym przypadku również z rozkładu rachunku prawdopodobieństwa
wynika, że nasza szansa na wykrycie takiego osobnika wynosi 0,3 !!.
liczne (powyżej 300 osobników)
W dużych populacjach liczenie oparte jest o nieco inne podstawy statystyczne. Założenie pozostaje to samo 96% ufności. Tu podaję jedynie wynik końcowy.
serokonwersja 1% 2% 3% 5% 8% 10% 12% 14% 16% 18% 20% 30% 50% 60%
na poziomie ilość próbek 322 161 107 64 40 32
27
23
20
18
16
11
6
5
niezbędna do
wykrycia
13
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Przykład. Aby wykryć zakażenie (nosicielstwo), które w stadzie przejawia się na poziomie np. 3% konieczne
jest pobranie 107 próbek. Wielkość stada w tym przypadku dowolna, nawet >10 000 szt.
♠
Przesyłanie materiału do badań. (Nie rozpatrujemy materiału podejrzanego o choroby z grupy A –
oddzielne przepisy weterynaryjne.)
Jak radzić sobie z odległością.
Często lekarze i hodowcy narzekają na zbyt dużą odległość do laboratorium. Niekiedy stanowić to może
pewne utrudnienie i przede wszystkim koszt dojazdu. 100 km to koszt >35 zł. Jeszcze częściej brakuje czasu
na podróże. Co można proponować:
♠ zwykła poczta. W wielu przypadkach jest to wystarczająco szybka forma przesyłania.
Zwłaszcza przy surowicach (do badań serologicznych, niektórych biochemicznych) czy pasz.
Odradzamy przesyłanie materiału przesyłkami poleconymi.
♠ szybka paczka, przesyłki priorytetowe - koszt zwykle nie przekracza 30 zł. Obecnie dostępna
wszędzie. Próbki dostarczane po 24 h co jest wystarczające nie tylko dla surowic czy krwi ale
i wycinków do badań bakteriologicznych.
♠ poczta kurierska w pociągach czy autobusach. Szeroko praktykowane, niestety nie z każdego
miejsca można nadać przesyłkę. Po zgłoszeniu nadania, przesyłkę odbieramy o każdej porze.
UWAGA: każda przesyłka winna być w odpowiedni sposób zabezpieczona, tak aby nie doszło do kontaminacji środowiska, zakażenia ludzi etc. (przepisy ogólne).
♠ dojazd pojazdem z laboratorium pozwala na dostarczenie większych objętościowo czy wagowo prób. System ten coraz bardziej się rozpowszechnia.
 nasze własne rozwiązania logistyczne. Stałe trasy rejsowe po których kursują nasze
samochody (Wielkopolska, południowe Pomorze, północne Mazowsze, Warmia i
Mazury, Podlasie). Dojazd na trasach rejsowych – gratis. .
Jak materiał zabezpieczyć na czas transportu. Wybór materiału do badań.
Trzeba uwzględnić tu rodzaj materiału i sposób transportu.
Trwale i jednoznacznie oznakować próbki. Pamięć zwykle jest ulotna i nawet po 2-3 dniach nie bardzo
kojarzymy czemu przypisać daną próbkę, zwłaszcza jeżeli wysyłamy ich po kilka i to z różnych źródeł.
Krew do badań powinna być pobierana na czczo (rano). W badaniach stad karmionych z automatu należy
wybrać czas pobierania próbek i następnie w kolejnych badaniach próbki pobierać w dokładnie tym samym
czasie. Pozwoli to na porównanie wyników. Stres, wysiłek fizyczny może skutkować zmianą poziomów niektórych parametrów: np. CK, LDH, glukoza etc.
1. krew pełna. – obecnie najczęściej stosuje się tak zwane wakuetki, czyli probówki z próżnią, adapterem oraz specjalnymi igłami. Pozwalają one na jałowe pobranie krwi czy płynów stawowych, wysiękowych.
heparynizowana - przeznaczona w zasadzie do badań cytogenetycznych ale także do badań morfologicznych (chociaż lepiej na EDTA lub cytrynian →jeżeli laboratorium wykonuje analizy przy użyciu
analizatorów hematologicznych – przesyłamy krew tylko na EDTA)) rzadko do badań serologicznych
czy biochemicznych (enzymy, pośrednio Se). Objętość min. 3 ml. Prozaiczna sprawa - delikatnie ale
dokładnie wymieszać krew (nie wstrząsać) tak aby nie tworzyły się skrzepy. Badanie cytogenetyczne
opiera się o hodowlę limfocytów zatem dostarczona krew musi zawierać żywe komórki zdolne do
14
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
namnażania. Czas transportu nie powinien przekraczać 24h, nadto temperatura minimalna to 70C a
maksymalna 250C. W warunkach zimowych i tropikalnych przesyłka wymaga szczególnej troski.
z EDTA - w zasadzie do badań morfologicznych a także do technik PCR. Jeżeli jest przeznaczona do
morfologii to w ciągu 6 h powinna znaleźć się w laboratorium z zastrzeżeniami co do temperatur jak
powyżej. Nieco mniej restrykcji dla PCR.
na skrzep - do wszelkiego rodzaju badań serologicznych czy biochemicznych Poniżej tabelarycznie
przedstawiono wymagania co do próbek pobieranych z przeznaczeniem badań biochemicznych. Minimalna objętość zależy od ilości kierunków badań. Jedno badanie to zwykle 10 μl surowicy. Próbki
jednak nie powinny być mniejsze niż 1,5 ml. Pozwala to na zachowanie materiału. We współczesnych technikach serologicznych bez znaczenia jest nieznaczna hemoliza. Jednak całkowita hemoliza
zniekształca wyniki a nawet uniemożliwia przeprowadzenie badania. Podczas przetrzymywania krwi
pełnej stopniowo dochodzi do rozpadu erytrocytów, znacznie szybciej zachodzi to w temperaturach
poniżej 40C (przemrożenie spowoduje całkowitą hemolizę) oraz powyżej 250C. Trzeba to brać pod
uwagę podczas przygotowywania próbek do transportu (chłodziwo nie może być zamrożone).
„PRZEWODNIK” pobierania, przechowywania i transportu próbek krwi i surowicy.
Lp. Rodzaj badania
Uwagi
1
ALT,. AST, LDH, GGTP Surowica lub osocze z heparyną, EDTA, bez hemolizy, 3 dni 2-80C
2
GLDH, CK.
Surowica bez hemolizy, 2 dni 2-80C
3
ACPT. Fosfataza kwaśna Surowica, świeża oddzielona od skrzepu w ciągu 2 godz. (7 dni z
buforem octanowym w 2-80C).
4
Fosfataza alkaliczna-ALP Surowica lub osocze z heparyną, EDTA, bez hemolizy.
5
Białko całkowite
Surowica lub osocze z heparyną, EDTA.
6
Glukoza
Surowica, osocze, mocz. Krew na kwas trójchlorooctowy.
7
Bilirubina całkowita
Surowica bez hemolizy !!. 6 godz. chronić przed światłem., osocze z
EDTA lub heparyną.
8
Kwas moczowy
Surowica, osocze, mocz.
9
Mocznik
Surowica, osocze z EDTA, mocz
10 Kreatynina
Surowica. 24 godz. w 2-80C. osocze z EDTA lub heparyną, mocz
11 Na, K
surowica, osocze z heparyną.
12 Chlorki
Surowica, osocze z heparyną, płyny ustrojowe lub mocz. Trwałe.
13 Magnez
Surowica, osocze (heparyna) – bez śladów hemolizy, mocz,
14 Miedź
Surowica lub osocze na heparynę. Bez hemolizy.
15 Wapń, amylaza, lipaza
Surowica lub osocze (heparyna), mocz
16 Żelazo, TIBC, BHB (ciała Surowica lub osocze z heparyną.
ketonowe)
17 Fosfor
Surowica bez hemolizy oddzielona jak najszybciej od erytrocytów. 1
tydzień w 2-80C.osocze z heparyną, mocz.
18 Cynk
Surowica lub osocze z heparyną (!!), Bez hemolizy. Mocz., nasienie.
19 Albuminy, Cholesterol
Surowica, osocze z EDTA, heparyną
całkowity (TGL, HDL,
LDL)
20 Selen (GPX)
Krew pełna na EDTA dostarczona w ciągu 4 h.
21 białka ostrej fazy (CRP)
surowica.
22 TAS
surowica, osocze z heparyną. 36 h w 40C, 14 dni w -200C.
23 WKT (kwasy tłuszczowe) surowica lub osocze po 12 h od karmienia. Stabilność przez 04 tyg
w -200C., 02 h w 100C.
15
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
24
hormony (LH, FSH, TSH, surowica.
kortyzol, estrogeny, progesteron, T3, T4, testosteron, prolaktyna)
25 Morfologia krwi
Krew pełna EDTA.
26 Mocz, 10 oznaczeń bioMocz; pH, glukoza, białko, bilirubina, ciężar właśc., keton, azotyny,
chemicznych + osad
urobilinogen, krew.
Zasadniczo krew na skrzep przesyła się w probówkach. I tu istotna uwaga. Ostatnio rozpowszechniły
się probówki plastikowe z dołączoną igłą. Nie są one szczelne i podczas transportu (zwłaszcza pocztą) surowica wycieka. Do dłuższego transportu lepiej nadają się próbówki zamykane korkami (typu
Eppendorf).
rozmaz z krwi - niekiedy najlepiej sporządzić rozmaz w lecznicy czy nawet terenie (babeszjoza, eperytrozoonoza). Nie jest to trudne. Wystarczą dwa szkiełka podstawowe i wykonanie bardzo nierównego rozmazu z kropli krwi.
2. surowica. Do badań serologicznych i biochemicznych. Do dłuższego transportu najlepiej odseparować jak najszybciej surowicę od skrzepu, (zwłaszcza dla badań biochemicznych) z przeniesieniem jej
do oddzielnych probówek, najlepiej typu Eppendorf. UWAGA: surowicę odciągamy strzykawką, NIE
ZLEWAĆ – podczas zlewania pewna część erytrocytów dostaje się do surowicy i podczas mrożenia
dochodzi do ich lizy. Stosowane techniki pozwalają przeprowadzić kilka badań posiadając 10 μl surowicy (mniej niż pół kropli). Niemniej dobrze jest jeżeli objętość surowicy będzie większa - około
0,5 ml. Pozwoli to na jej zachowanie a z drugiej strony przy niewielkich objętościach może dojść do
odparowania i zagęszczenia próbki. Nadto niektóre techniki serologiczne (AGP, HI, aglutynacja płytowa) wymagają większych objętości (do 100 μl).
Surowica jest dobrą a niekiedy niezastąpioną próbką do badań mikotoksykologicznych. Jednak do
jednej analizy w technikach HPLC wymagane jest co najmniej 3 ml surowicy. Zwykle sporządza się
pulowanie (łączenie) surowic. Prosimy jednak o nadsyłanie ich oddzielnie, w laboratorium przeprowadzimy to dokładniej. W przypadku oznaczania witamin wystarcza 500 μl surowicy.
Surowice do transportu można mrozić (w tej postaci przechowywać nawet dłużej niż 1 rok). W przesyłkach stosować można zamrożone chłodziwo.
3. pasze, surowce paszowe.
W polskim prawodawstwie w większości brak norm na parametry jakości paszy. Decyduje wiedza
lekarska, przepisy ogólne o dopuszczeniu produktu spożywczego. Jako podpowiedź proszę potraktować informację, że norm na cyjanek także nie ma.
a. Zwykle przeznaczone do badań toksykologicznych (mikotoksyny, NaCl etc), zawartości
włókna, energii, białka, tłuszczu itp.
i. Temperatura acz istotna nie ma decydującego znaczenia, przynajmniej w naszych
warunkach klimatycznych. Zamrożenie dopuszczalne
b. Zlecenie może obejmować badania mikrobiologiczne np. pod kątem obecności Salmonella,
Clostridium, inne lub OLD (ogólna liczba drobnoustrojów)
i. Temperatura przechowywania i transportu ma istotne znaczenie na wynik badania
c. Próbki można swobodnie przesyłać dowolną drogą zwracając uwagę aby nie doszło do rozerwania torebki (bezpieczne koperty).
4. Woda
Zapominana próbka. Ważny element oceny środowiska i wpływu na zdrowotność zwierząt. Bardzo
ważny element w chemioterapii, zwłaszcza przy stosowaniu dozymetrów. Jakość wody stanowi o skuteczności leczenia. W wodzie o niekorzystnym składzie wiele ze stosowanych preparatów nie jest rozpuszczalnych,
tworzy chelaty, tworzy agregaty zatykające dysze, jest unieczynnionych.
16
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
a. Badania mikrobiologiczne
i. W miejscu ujęcia
ii. W miejscu odpoju (obecność biofilmu, stan rur przesyłowych)
b. Badania chemiczne
5. wycinki, zwłoki. Zwykle kierowane do badań bakteriologicznych ale także toksykologicznych (w tym
obecności toksyn bakteryjnych), parazytologicznych.
W naszym laboratorium preferujemy całe zwłoki (jak najświeższe lub po eutanazji). Umożliwia to
właściwe pobranie odpowiednich próbek ponadto taki materiał mniej jest narażony na zanieczyszczenia wtórne.
o Wycinki muszą być pobrane z narządów w których dochodzi do namnożenia drobnoustrojów
(np. APP- płuca, Clostridium – jelita cienkie + wątroba etc) lub reprezentować całą gamę narządów tak aby możliwa była izolacja dowolnych patogenów
o Powszechnie uważa się, że materiał nie powinien być mrożony, jednak własne obserwacje
tego nie potwierdzają. Więcej. Zauważyliśmy iż niektóre drobnoustroje łatwiej izolować po
mrożeniu. W badaniach na toksyny beztlenowcowe (jelita, kał) nawet konieczne jest mrożenie lub przynajmniej schłodzenie w celu zahamowania namnażania pośmiertnego.
o Im większe wycinki tym mniejsze niebezpieczeństwo wtórnego zanieczyszczenia lub przerostu. Najlepiej każdy organ pakować oddzielnie. Obowiązkowo schłodzić. Przesyłać z chłodziwem.
o Materiał dostarczyć :
 Za pośrednictwem kuriera
 Osobiście (właściciel)
 Przesyłka konduktorska (powiadomić laboratorium o terminie przyjazdu, ewentualnie o numerach rejestracyjnych)
 Za pośrednictwem kuriera z laboratorium (przystosowany pojazd, szybkie dostarczenie do laboratorium, na trasach rejsowych – nieodpłatnie)
5. zeskrobiny, wymazy. Jeżeli to możliwe próbkę pobieramy z pogranicza zmian!.
a. materiał musi być dostarczony jak najszybciej.
b. nie dopuścić do wysuszenia próbki. W tym celu dobrze jest używać podłoży transportowych
z odpowiednim podłożem lub co najmniej nasyconych solą fizjologiczną.
c. Można zamrażać (z wyjątkiem badań parazytologicznych).
6. Wymazy środowiskowe.
a. Po prawidłowej dezynfekcji nie powinno stwierdzać się obecności bakterii z grupy Enterobacteriaceae (np. E.coli).
i. Aspergillus, Penicylium. Grzyby pleśniowe, wytwarzają mikotoksyny, które w
głównej mierze są immunosupresorami. Aspergillus, głównie udział w patologii
układu oddechowego drobiu. Fusarium. Grzyb pleśniowy, w głównej mierze producent mikotoksyn. Przy wysokim skażeniu środowiska, grzyby pleśniowe, łatwo pasażują się na pokarm, ściółkę itp., gdzie szybko się namnażają (psucie paszy, mikotoksyny, immunosupresja itp.)Cladosporium. Jest to grzyb pleśniowy, powodujący
tworzenie się nadwrażliwości. U ludzi jest przyczyną wielu przypadklów alergii.
Mucor. Grzyb pleśniowy, szeroko rozpowszechniony w środowisku. Nie opisuje się
go jako patogen. Candida. Drożdżak. Może stać się ważnym patogenem (przewód
pokarmowy, pochwa, wole)
b. W badaniu skuteczności zabiegu w halach produkcyjnych zwraca się uwagę na szczeliny, załamania, rury. Zwykle na powierzchniach płaskich (ściany, karmidła, sprzęt) nie stwierdza się
17
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
7.
8.
9.
10.
ich obecności bowiem stosunkowo łatwo zmywa się je i dezynfekuje. Obecność E.coli w
szczelinach czy rurach zwykle wynika z ich niedomycia.
c. Nawet najlepszy preparat dezynfekcyjny nie przebije się przez warstwę odchodów, ściółki,
kurzu itp. E.coli jest uważany za wskaźnik, jeżeli przeżywa ta bakteria przeżyć mogą i inne
(w tym wysoce patogenne np. Salmonella, ORT, Bordetella etc. ).
d. z doświadczeń wynika iż jeżeli stwierdza się > 1,0x105 jtk/wymaz (szczeliny) to świadczy o
niestaranności zabiegu (lub o wysokim zużyciu obiektu !!).
mleko. Szczególnie ważny jest sposób pobrania próbki.
a. Gruczoł można obmyć, odkazić – jednak w tym przypadku zaleca się wyjątkową precyzję.
b. Własne obserwacje wskazują, że bezpieczniejsze jest pobieranie prób mleka z gruczołu bez
żadnego przygotowania (mycia, odkażania). Mniej próbek z kontaminacją środowiskową !!.
c. Wybierać gruczoł ze zmianami (obrzęk)
d. Wybrać gruczoł w którym stwierdzono podwyższone wartości komórek somatycznych (TOK
> ++)
e. W zasadzie po leczeniu lub w trakcie unika się poboru próbek (mniejsza szansa izolacji,
obecność flory oportunistycznej).
f. Nie pobierać kilku pierwszych strumieni mleka, w kanale mlekowym drogą wstępującą dochodzi do zasysania zanieczyszczeń.
g. Probówka musi być sucha i jałowa. Nie pozostawiać jej otwartej, w powietrzu unosi się wiele
zarodników grzybów.
h. najlepszym rozwiązaniem jest systematyczny pobór próbek z monitorowaniem gatunków patogenów i określaniem lekowrażliwości. W przypadku pojawienia się stanów klinicznych
mamy możliwość natychmiastowego zastosowania wycelowanego terapeutyka a nie prób leczenia w ciemno.
i. Próbki powinny być dostarczane możliwie szybko, próbki nie tylko można ale wręcz należy
mrozić.
kał. - bardzo użyteczny materiał badawczy. Nie chodzi tylko o badania parazytologiczne czy nosicielstwo salmonelli. Z powodzeniem izolować możemy i inne drobnoustroje jak chociażby E.coli, Campylobacter, Clostridium. W kale można również znajdować toksyny Clostridium i co ciekawe mikotoksyny. Kał to doskonały materiał do badań na obecność krętków Brachyspira, Lawsonia. Nie oszczędzać na wielkości próbki - 5 g to minimum, jeżeli to możliwe pobierać bezpośrednio z odbytu.
Materiał schłodzić (spowolnienie sporulacji).
a. W przypadku zwierząt towarzyszących – do badań parazytologicznych zaleca się trzykrotne
pobieranie próbek (wymazów).
b. W przypadku zwierząt hodowlanych – do badań parazytologicznych zaleca się pobranie do
10% stada.
i. Można tworzyć grupy wiekowe lub technologiczne
ii. Zaleca się monitorowanie stad 2 x w roku.
iii. W badaniach rozpoznawczych zaleca się pobieranie próbek od zwierząt z objawami
(różne stany zaawansowania)
iv. W okresie prepatentnym – brak obecności jaj !!.
Do badań innych niż parazytologiczne próbki kału można a niekiedy należy mrozić.
mocz - przy pobieraniu pamiętać zawsze o opcji badań bakteriologicznych a zatem zachować jałowość. Czas dostarczenia ma wpływ na wynik pH oraz osadu.
nasienie - tylko dostarczenie nasienia mrożonego i konserwowanego może umożliwić badanie ruchu
oraz jego typ. Do badań bakteriologicznych nasienie schłodzić a jeszcze lepiej zamrozić. Zamrożenie
nie przeszkodzi również w badaniach morfologicznych.
18
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Część IIIa. Interpretacja wyników badań. Bakteriologia.
Badanie bakteriologiczne (poza PCR oraz parazytologicznym) jest bezpośrednią metodą wykrywania niektórych patogenów że wymienię tylko kilka: E. coli wszelkich typów, Streptococcus,
Haemophillus, Bordetella, Pasteurella, Salmonella (), Klebsiella oraz cała reszta Enterobacteriaceae,
Pseudomonas, Staphylococcus, Campylobacter, ORT, etc. Ponadto przewagą bezpośredniego badania bakteriologicznego jest stosunkowo szybkie potwierdzenie (lub wykluczenie) podejrzanego
czynnika zakaźnego (badanie serologiczne będzie przydatne dopiero po pojawieniu się przeciwciał
czyli 7dni do 4 tyg. a przy nosicielstwie często brak przeciwciał). Ważna jest również możliwość
wykonania antybiogramu oraz serotypowania.
Wynik badania może zaskakiwać, bowiem z jednej strony może być on sformułowany bardzo lakonicznie np. „nie stwierdzono wzrostu drobnoustrojów” a drugiej strony bardzo sofistyczny
uwzględniający szereg detalicznych raportów. Do większości odbiorców bardziej przemawiają proste regułki typu ”nie stwierdzono wzrostu drobnoustrojów”, „stwierdzono wzrost Streptococcus suis”, „stwierdzono wzrost Salmonella enterica sub. enterica” itp. To z jednej strony próba i dążenie do
upraszczania zjawiska a drugiej odzwierciedlenie zasobu wiedzy w zakresie interpretacji. Wiele
osób nie widzi potrzeby analizy wyniku bakteriologicznego, analiza w ich wykonaniu sprowadza się
do stwierdzenia czy drobnoustrój był izolowany a jeżeli tak to ewentualnie jaki gatunek i określenie
antybiogramu.
Jestem prawie pewien, że bardzo rzadko zastanawiamy się nad wynikiem badania bakteriologicznego. Jeszcze rzadziej analizujemy dostępne w nim dane proceduralne, a czy kiedykolwiek łączymy je z wynikiem ?. Mam nadzieję iż poniższe będzie przyczynkiem, że warto temu zagadnieniu
poświęcić wiele uwagi. Nie sposób przedstawić wszystkich możliwości. Podaję przykłady, które maja na celu wskazanie toku myślenia w analizie bakteriologicznej. Analiza zawężona do trzody.
Na początek zupełnie prosty przykład. Na fermie pojawia się problem schorzeń płuc, chemioterapia
przyniosła pewną poprawę jednak problem nadal trwa. Lekarz decyduje o konieczności badań bakteriologicznych celem identyfikacji drobnoustroju oraz wprowadzenia chemioterapii nakierowanej. Do
laboratorium przekazano materiał w postaci wycinków.
Ryc. 1.
I. Pochodzenie materiału:
Własność: xxx
Materiał do badań: wycinki
Nadesłano dnia: 17.04.2009
zamieszkały(a) xxx
przez: adresata
II.WYNIK:
nie stwierdzono wzrostu drobnoustrojów.
Wynik niezgodny z oczekiwaniem, bowiem spodziewano się izolacji drobnoustrojów. Czy zatem
należy przerzucić poszukiwania na tło wirusowe, toksyczne itp. ??.
19
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Analiza wybranych kombinacji, związanych z próbką (tylko !).
Sytuacja A; - czy wycinki nie zostały pobrane od sztuki leczonej ?. W tym przypadku laboratorium
(zwłaszcza w rutynowym postępowaniu i zwłaszcza przy dyspozycji tylko wycinków) nie ma dużych szans izolowania bakterii. Częsta argumentacja: lek wprawdzie podano ale musiał być nieskuteczny ponieważ sztuka padła, zatem i drobnoustrój winien być izolowany. NIE. Zwykle lek podaje
się zbyt późno a padnięcie jest wynikiem daleko zaawansowanych zmian i dysfunkcji narządów a
nie obecności drobnoustrojów.
Sytuacja B. Znając konsekwencje badania sztuki po lub w trakcie chemoterapii poddano eutanazji
charłaka, u którego dawno zakończono leczenie. Czego należy się spodziewać. Poddany eutanazji
osobnik chorował od dłuższego czas ale ciągle żył (), zatem trudno u niego o bakteriemię. Osobnik
ten podczas długotrwałej choroby zdążył wytworzyć odporność i sam zdołał wyeliminować pierwotny czynnik zakaźny. Nawet izolowane z takich przypadków drobnoustroje (po leczeniu, po długotrwałej chorobie) zwykle są efektem sukcesji np. Streptococcus został zastąpiony przez np. Pasteurella czy Arcanobacter.
Sytuacja C: Mając na uwadze pkt 1 i 2 zdołano wyszukać osobnika nie leczonego (np. z izolatki, do
selekcji z powodu ropnia stawowego). W tym przypadku zwierzę to nie reprezentuje typowych objawów, które chcemy diagnozować, nie oczekujmy zatem, że wynik badania spełni nasze oczekiwania.
Inny przykład. Materiał pobrany zgodnie ze sztuką. Załóżmy, że jeden fragment płuca lekarz
przekazał do laboratorium X a drugą część zawiózł do laboratorium Y. Oto wyniki.
Ryc 2. – Laboratorium X.
Własność: xxx
Materiał do badań: wycinki
zamieszkały(a) xxx
przez: adresata
II.WYNIK:
nie stwierdzono wzrostu drobnoustrojów.
Wynik z pozoru prosty, zrozumiały, sytuacja wydaje się zupełnie klarowna.
20
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Jednak z laboratorium Y otrzymano wynik:
Ryc 3. – Laboratorium Y.
Pochodzenie materiału:
Własność: xxx
zamieszkały(a) xxx
Materiał do badań: wycinki -płuca
przez: adresata
II. Kierunek badania (): bakteriologiczny, parazytologiczny, mikologiczny, mikroskopowy
III. Numer badania (lab No): 3036
IV. METODA BADANIA (METHOD): posiew bezpośredni (warunki O2, CO2, obecność NAD), inkubacja 2D., CAMP.
salmonelloza -namnażanie BWP, RVs, MKTTn, Mc Conkey, Sołtys, Hektoen, XLD, BXLH, BGA ,
beztlenowce (Wrzosek, Willis – Hobbs)
antybiogram M-H, MIC.
V.WYNIK:
 W badaniu sekcyjnym (autopsy): cechy Mhp
 posiew bezpośredni (direct culture) –bakteryjny -CO2, O2.
płuca (): w płatach szczytowych skąpe Haemophillus parasuis w przeponowych – liczne Haemophillus parasuis.
tchawica (): liczne Haemophillus parasuis.
Izolacja MKTTn: nie stwierdzono wzrostu drobnoustrojów o cechach Salmonella enterica sub. enterica ()
Izolacja R-Vs – j.w.
Z analizy obydwu wyników widać, że w przypadku obrazowanego Ryc. 3 prostota wyników szła w
parze z mało skomplikowanym warsztatem i możliwościami. Gdyby laboratorium X przynajmniej
podało metodykę badania (brak NAD w podłożach) to przy analizie wyniku można by było nie
zbłądzić. To także przyczynek aby przeglądać metodykę badania !!.
Inny przykład. Próbka – płuca warchlaka.
Ryc 4
Własność: xxx
Materiał do badań: wycinki - płuca
zamieszkały(a) xxx
przez: adresata
V.WYNIK:
E. coli n-hem, Staphylococcus aureus.
antybiogram strona 2- ga.
Izolowano drobnoustroje zatem na podstawie antybiogramu można stosować stosowne terapeutyki.
Oczywiście lekarz nie podejmie takiej próby bowiem posiadana wiedza lekarska podpowiada, że u
trzody chlewnej E.coli n-hem czy Staphylococcus może pojawiać się incydentalnie zwykle jako flora agonalna.
Lekarz oceniając wynik badania bakteriologicznego musi brać pod uwagę patogenność izolowanego
drobnoustroju i ocenić jego znaczenie w patologii konkretnej fermy. Podam inny przykład. Od świń
izolowano Salmonella enterica sub. enterica OE+. Z lekarskiego punktu widzenia nie jest to drobnoustrój, który mógłby przyczynić się do powstania strat na fermie. W grupie E nie znajdziemy istot-
21
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
nych patogenów trzody chlewnej. Zatem podejmowanie leczenia w nadziej, że eliminacja takiej salmonelli przyniesie poprawę sytuacji zdrowotnej jest złudna.
Jak istotne niekiedy są przyjęte techniki badawcze poznamy w poniższym przykładzie:
Ryc 5.
Pochodzenie materiału:
Własność: xxx
zamieszkały(a) xxx
Materiał do badań: zwłoki
przez: adresata
II. Kierunek badania (): bakteriologiczny, parazytologiczny, mikologiczny, mikroskopowy
III. Numer badania (lab No): 3037
IV. METODA BADANIA (METHOD): posiew bezpośredni (warunki O2, CO2, obecność NAD), inkubacja 2D., CAMP.
salmonelloza -namnażanie BWP, RVs, MKTTn, Mc Conkey, Sołtys, Hektoen, XLD, BXLH, BGA ,
beztlenowce (Wrzosek, Willis – Hobbs)
antybiogram M-H, MIC.
V.WYNIK:
 W badaniu sekcyjnym (autopsy): cechy Mhp
 posiew bezpośredni (direct culture) –bakteryjny -CO2, O2.
płuca (lung): skąpe Pasteurella mlt
tchawica (trachea): brak wzrostu.
wysięk z j. piersiowej (exudate from abdomen): x
mózg (brain): brak wzrostu
narządy wewnętrzne (internal tissue): brak wzrostu
stawy (join): brak wzrostu
przewód pokarmowy: żoładek (stomach) –x, j. cienkie (duodenale),–x, jelito grube (colon) liczne E.coli B-hem
Izolacja MKTTn: nie stwierdzono wzrostu drobnoustrojów o cechach Salmonella enterica sub. enterica ()
Izolacja R-Vs – j.w.
Wrzosek (beztlenowce - anaerobes): nie stwierdzono wzrostu Clostridium perfringens – wątroba,
dwunastnica
Do badań bakteriologicznych skierowano zwłoki pod kątem schorzeń płuc (duszność, obrzęk), sporadycznie nawet spotykano objawy nerwowe. Podejrzenie S. suis,. Badanie bakteriologiczne nie potwierdziło naszych podejrzeń natomiast ujawniło obecność β-hem szczepów E.coli. Dla lekarza
wszystko stało się jasne. Proszę jednak zwrócić uwagę, że stało się tak dlatego, że laboratorium rutynowo wykonuje posiewy przewodu pokarmowego. Niestety, niestandardowe schematy posiewów
w badaniach rutynowych spotyka się jeszcze sporadycznie. Bordetella, Haemophillus nawet Streptococcus suis izolowane są niekiedy tylko z pewnych ściśle określonych miejsc i tkanek !!!. Dobre laboratorium wykorzystuje te możliwości.
Podane tu przykłady ze względów dydaktycznych są stosunkowo proste. Miały one na nakierować na pewien tok myślenia i wskazać jak przydatna jest analityczna ocena wyniku i jak ważna
jest współpraca pomiędzy laboratorium a podejmującym decyzję. W wielu przypadkach dużą rolę
grać mogą subtelności próbkowań, procedur, wówczas nieodzowna staje się wiedza na ten temat. Na
co powinniśmy zwracać szczególną uwagę przy interpretacji wyniku bakteriologicznego ?.
22
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Dotyczy prób:
gatunek zwierzęcia
ilość (prób)
stan dostarczonych prób
rodzaj dostarczonych prób
wycinki
całe zwłoki
żywe ptaki
Czy stado leczone
Dotyczy procedur: Dotyczy wyniku: Dotyczy wiedzy weterynaryjnej:
podjęte kierunki badań
zastosowane techniki
badawcze
użyte procedury
użyte podłoża
czas trwania badania
określenie
gatunku
wykrytego drobnoustroju
charakter wzrostu
tkanka z której został
wyizolowany
relacja drobnoustroju do
gospodarza.
drobnoustroje w chowie
przemysłowym
drobnoustroje w chowie
przyzagrodowym
czy
amatorskim
dane epizootyczne
Lekarz analizujący wynik badania powinien łączyć go z obserwowaną kliniką oraz zmianami
anatomopatologicznymi. Ponieważ, do badań bakteriologicznych materiał powinien zostać nadsyłany w postaci całych zwłok zatem lekarz nie może być pewien czy obserwowane przez niego zmiany
były również obecne w dostarczonych do badań. Dlatego w części laboratoriów oprócz opisu zmian
sekcyjnych do wyniku załączane są zdjęcia stanowiące nie tylko dokumentację ale pomagające w
interpretacji. Np.:
Fot 1. płuca z których izolowano Haemophillus parasuis
Fot 2. Mózg z którego izolowano S.suis-7
Jeszcze ze względów dydaktycznych zamieszczam zdjęcia płuc z których izolowano Actinobacillus
pleuropneumoniae:
23
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Fot. 3. Płuca z których izolowano APP-2
Fot. 4. płuca z których izolowano APP-7
Powyższe fotografie dla wielu praktyków mogą być zaskakujące. Dlatego w moim mniemaniu tak
ważne jest załączanie dokumentacji fotograficznej do wyników badań.
Poniżej klasyczny antybiogram (dla wyraźnego zdjęcia został on celowo wykonany niezgodnie ze sztuką)
Jeszcze raz przestrzegam przed
amatorską formą badań bakteriologicznych. Mogą one przynieść więcej
szkody niż pożytku. Zwykle brak
metodyk specyfikowania drobnoustrojów, wynik antybiogramu (Ryc
obok) ocenia się tylko na podstawie
porównania wielkości stref !!. Co
przynosi taki efekt, że np. kolistyna
uważana jest za nieaktywną (strefa
od 13 mm) natomiast amoksyclina
za aktywną (przy G+ od 26 mm). W
rzeczywistości może być akurat odwrotnie !!. Bardzo „ciekawe” wyniki
można uzyskać badając próbki w laboratoriach dla ludzi. Po pierwsze stosowane tam techniki nie pozwalają na
izolację typowo weterynaryjnych drobnoustrojów (to samo tyczy zresztą amatorskich laboratoriów
weterynaryjnych). Po izolacji, nawet te posługujące się technikami API nie są w stanie prawidłowo
sklasyfikować wyizolowanych bakterii bo te nie są po prostu ujęte w wykazach. Dla przykładu –
wyizolowany przez nas Erysipelotrix został określony jako Acinetobacter baumani !!!. Nie trzeba
dodawać jaki to będzie miało wpływ na postępowanie lekarza.
Opracował dr Roman Jędryczko
24
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Cz IV – Interpretacja wyników badań. Serologia.
W badaniach serologicznych laboratoria posługują się przede wszystkim komercyjnymi testami ELISA. Na rynku dostępnych jest co najmniej kilkanaście testów, każdy z nich przeznaczony
do wykrywania konkretnej jednostki chorobowej (np. PRRS u świń czy IB u kur etc). Zasada działania testu ELISA jest bardzo prosta, wykrywa obecność przeciwciał (zwykle klasy IgG) dla jednego
antygenu (np. dla wirusa PRRS). Jeżeli w badanej surowicy znajdują się przeciwciała (np. dla wirusa
PRRS) to stwierdzimy reakcję barwną. Zwykle natężenie reakcji barwnej jest skorelowane z ilością
przeciwciał. Schemat zasady działania testu jest nieskomplikowany jednak nie doceniamy jego możliwości. Ponad 80% zleceń ogranicza się do zlecenia określenia czy są przeciwciała czy też ich nie
ma. Mała grupa lekarzy oczekuje określenia wysokości mian a garstka zleca wykonanie profilów.
Sytuacja ta ulega poprawie, mam nadzieję, że także poprzez organizowane przez nas bezpłatne comiesięczne seminaria laboratoryjne.
Możliwości interpretacji to przedstawienie wyniku badania.
 najprostsze ujęcie
o –„stwierdzono obecność przeciwciał dla antygenu …. 05 wyników dodatnich
(05/10)”
 zasadniczo ogranicza się do jednostek gdzie inne dane nie są potrzebne np.,
PRV, CSF, ASF)
 wynik rozwinięty, tabelaryczny
Ryc. 1.
wynik
o określa wynik badania („+”, „-”, „+/-” )
grupa
opis
o określa przedział (grupę) wysokości mian. Wartość
miano próbki
umowna pozwalająca na łatwe zorientowanie się czy wy0
229 86
sokość mian mieści się w wysokich czy niskich przedzia+
II
1316 438
łach.
O1
658 87
o określa wysokość mian.
+
IV
3492 22
o przyporządkowanie wyników do konkretnego osobnika
+
V
8644 1431
lub grupy osobników
+
+
II
II
1483 24
1724 1276
 graficzna forma wyniku
25
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Ryc. 2
10
9
9
8
8
8
7
6
6
5
5
5
4
4
3
3
3
2
2
1
1
0
O
I
II
III
IV
V
VI
VII VIII IX
X
S/P (APP IV Tox )-tucz
250
230,5222,0
230,1700985
pr
o
pr s ię
os 1
ię ty
pr 2 g
os TY
pr ię 3 G
os t
y
w ię 4 g
ar t
ch y g
w
ar 4 t
y
w ch 5 g
ar t
ch yg
w
ar 6 t
ch yg
7
ty
Tu 8 g
cz ty g
t u 45
cz k
t u 60 g
cz k
80 g
kg
194,859
200
198,2
186,8
7
177,1
173,0
161,2354521
161,2
156,3115488
155,6
150
139,6
124,6 127,5126,1
100
91,5 82,6
81,7 86,0
69,4
69,7
58,5
54,838,4959
50,5
50
42,1
33,21396598
24,4 25,5
7
8,16174
8,2
5,81915846
4,3
0
-2,775290958
-11,9 3
-50
o histogram
 grupuje wyniki w umowne przedziały (grupy)
usystematyzowane wg wielkości mian. Grupa
przy osi odciętej i rzędnej przedstawia zbiór
wyników ujemnych (w tym przykładzie 9
osobników). Grupa X – najdalej w prawo na
osi odciętych – to zbiór wyników o najwyższych mianach – w tym przykładzie 4 osobniki
znajdują się w grupie najwyższych poziomów
przeciwciał)
 pozwala na wizualne natychmiastowe zorientowanie się w sytuacji stada, także w doborze
próbek
 ocena rozrzutu wyników
Ryc. 3
o profil wiekowy
 uporządkowanie i przyporządkowanie wyników do grup wiekowych (technologicznych)
 pozwala na wizualną ocenę statusu
stada w poszczególnych grupach
wiekowych
 pozwala na porównanie grup
 pozwala na szybką ocenę stanu zagrożenia dla poszczególnych grup
 pozwala na dokonanie wyboru terminów zabiegów (szczepienia, leczenie wyprzedzające - metafilak-
tykę)
Siłą rzeczy ilość kombinacji wyników badań serologicznych jest olbrzymia, zatem w krótkiej publikacji przedstawić można tylko najbardziej podstawowe zasady.
Wyniki badań bakteriologicznych, PCR, biochemicznych, toksykologicznych, parazytologicznych określają stan obecny. Znajdujemy w nich odpowiedź czy wykryto obecność bakterii, materiału genetycznego, pasożytów lub czynników toksycznych etc.. Wyniki badań serologicznych
przedstawiają także obecny stan odpowiedzi immunologicznej organizmu. Jednak odpowiedź immunologiczna pojawia się po pewnym czasie od infekcji. Pierwsze przeciwciała (klasa IgM) pojawiają się wprawdzie już po kilku dniach od zakażenia, jednak klasa IgG nieco później. W diagnostyce laboratoryjnej komercyjne testy wykrywają przeciwciała IgG. Aby zmniejszyć ilość reakcji niespecyficznych firmy produkujące testy ELISA przyjmują wysokie progi przeciwciał jako wyniki dodatnie, co w konsekwencji powoduje dalsze opóźnienie wykrywania osobników seropozytywnych.
Zjawisko to znane jest wszystkim lekarzom weterynarii, mimo to często dochodzi do błędów interpretacyjnych.
26
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Kilka przykładów:
Ryc. 4
12
histogram. - otrzymano 10 wyników ujemnych
Interpretacja:
przed zinterpretowaniem należy wiedzieć:
 czy jest to badanie monitoringowe
 czy jest to badanie rozpoznawcze
o historia choroby
 jeżeli proces trwa > 3 tyg można
wykluczyć schorzenie
0
0
0
0
0
0
0
0
 jeżeli proces trwa krócej – wymagane jest badanie uzupełniające po 2-3
O
O1 O2
I
II
III
IV
V
VI
tyg (pary surowic)
o sposób doboru próbek –
 losowy (jeżeli proces trwa > 3 tyg – wykluczenie podejrzenia, jeżeli krócej –
badanie par surowic)
 od sztuk chorych (konieczne powtórne badanie sztuk po przechorowaniu)
 od sztuk po przechorowaniu (wykluczone podejrzenie)
 czy stado jest szczepione w tym kierunku
o skuteczność szczepienia
10
10
8
6
4
2
0
Ryc. 5
30
27
25
20
15
10
5
0 0
0
0
1
histogram – otrzymano 38 wyników dodatnich
Interpretacja:
przed zinterpretowaniem należy wiedzieć:
 czy jest to badanie monitoringowe
 czy jest to badanie rozpoznawcze
o historia choroby
4 3
 jeżeli proces trwa > 3 tyg – schorze2
0 0 0 0 0 1 1
nia nie można wykluczyć. Do infekcji dojść mogło jednak i kilka mie2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
sięcy wcześniej.
 jeżeli proces trwa krócej – podejrzenie w zasadzie wykluczone. W tak krótkim czasie nie dojdzie do wytworzenia
przeciwciał u wszystkich osobników i to na tak wysokim poziomie.
o sposób doboru próbek –
 losowy (jeżeli proces trwa ~ 3-5 tyg – schorzenia nie można wykluczyć. Mało
prawdopodobne aby w tym czasie doszło do takiego obrazu odpowiedzi w
stadzie. Bardziej prawdopodobne - do infekcji doszło wcześniej.
 od sztuk chorych (wykluczone podejrzenie)
27
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
od sztuk po przechorowaniu (schorzenia nie można wykluczyć. Do infekcji
dojść mogło jednak i kilka miesięcy wcześniej)
 czy stado jest szczepione w tym kierunku
o skuteczność szczepienia
o zamazanie obrazu przez odpowiedź poszczepienną.
Prześledźmy kolejne fazy schorzenia. Pierwszą fazę prezentuje Ryc. 4. Pomimo objawów chorobowych organizm nie zdołał jeszcze wytworzyć przeciwciał. (do nawet > 3 tyg po infekcji)
Założenie: Materiał pobrano od jednorodnej grupy zwierząt, dobór losowy.
Ryc. 6
10

9
9
W początkowych (ale nie bardzo wczesnych) fazach choroby część stawki zwierząt wykształciła już przeciwciała inne nie zetknęły się jeszcze z patogenem. Otrzymujemy wyniki ujemne oraz
dodatnie
Histogram to nic innego jak zwierzęta uporządkowane od tych mających najmniej przeciwciał (te po lewej stronie histogramu) po te z
najwyższym ich poziomem (w kierunku do prawej).
8
8
7
6
5
4
4
3
2
2
2
1
1
0
0
0
0
0
O
I
II
III IV V
VI VII VIII IX
8
7
Ryc. 7
po pewnym czasie trwania choroby większość wyników znajdzie
się po stronie dodatniej, by po ustabilizowaniu się osiągnąć obraz
zbliżony do przedstawionego na ryc. 5.
Powrót do takiego obrazu możliwy jest także po stopniowym
zmniejszaniu się miana (schorzenia w których po chorobie dochodzi do zaniku przeciwciał –np. IB, ILT, PRRS, Mhp etc). W
przypadku niektórych jednostek przeciwciała utrzymują się przez
całe życie (np. MD, IBR, BVD, EA, PRV
7
6
5
4
4
3
3
3
3
2
2
2
1
1
1
0
0
O
I
II
III
IV
V
12
VI VII VIII IX
11
11
10
9
8
7
6
6
6
5
4
3
2
2
1
1
0
0
0
O
I
II
0
0
0
III
IV
V
VI VII VIII IX
Ryc.8
typowa klasyczna a może raczej pożądana reakcja po szczepieniu. Jest to obraz typowej krzywej Gaussa. Średnia reakcja
mieści się w V grupie. Jak wszędzie część osobników reagować będzie nieco słabiej a inna część będzie bardziej reaktywna. Im więcej osobników mieści się w grupie średniej (tu V)
tym lepiej, tym stado jest bardziej jednorodne,
podobny obraz może pojawić się podczas trwania schorzenia,
jednak zwykle przy bardzo szybkim i krótkim przebiegu (np.
28
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
[email protected]
[email protected]
e-mail:
epi-
[email protected]
Gumboro)
7
6
Ryc. 9
obraz badania dwóch grup łącznie
np. po zakupie
np. dwóch grup wiekowych
np. po szczepieniu/przed szczepieniem
np. z dwóch obiektów
6
6
5
4
3
3
3
2
1
1
1
1
1
1
0
0
0
XI
XII
0
I
II
III
IV
V
VI VIII VIII IX
X
Profil serologiczny dość często unikany z uwagi na subiektywne odczucie jego skomplikowania.
Tymczasem jest to prosta układanka elementów. Elementem podstawowym jest porównanie dwóch
grup.
Ryc. 10
20000
18000
17929,8398
16000
14000
12000
10000
9864,06475
8000
6000
4000
2000
0
07.03.- 11 tyg
29.03 - 14 tyg
najprostszym przykładem jest porównanie wartości poziomów przeciwciał w dwóch grupach
• wiekowych
• technologicznych
w przykładzie pokazano serokonwersję ujemną (czyli
spadek przeciwciał). Jeżeli badanie miało charakter
diagnostyczny to taki wynik wskazuje za dawnym zakażeniem (lub szczepieniem).
Przyjmuje się w badaniu par surowic, że > 30% wzrost
poziomu przeciwciał (odstęp badania 2-3 tyg), świadczy o aktywnym procesie chorobowym.
Łączenie elementów po kilka daje profil złożony. Porównujemy w nim kolejne następujące po sobie
grupy (zwykle wiekowe) oceniając charakter zmian oraz dynamikę tych zmian. Wizualizacja ułatwia
interpretację i nawet przy małym doświadczeniu łatwiej o prawidłową ocenę sytuacji stada.
29
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
e-mail:
[email protected]
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Ryc. 11
9000
w tym przykładzie badano grupy wiekowe pod kątem PRRS
6283,4
• 2 tydz. – przeciwciała matczyne
6000
• 4- 6 tydz – spadek do zera przeciwciał mat5000
cznych
4000
o okres podatności na zachorowania
3000
2985,6
o termin optymalnych szczepień
2725,7
2000
• 9 tydz – gwałtowne pojawienie się przeciwciał w wyniku zakażenia
1000
815,4
474,2
• 17 tydz – spadek poziomu przeciwciał po
0
ustabilizowaniu się sytuacji w chlewni
2 tyg
4 tyg
6 tyg
9 tyg
17 tyg maciory
• maciory – średnie wartości mian u macior
Po wyjaśnieniu zasady tworzenia profilu złożonego łatwiej już o interpretację profili polietiologicznych. W tym przypadku nakłada się na siebie kilka elementów jednocześnie np. poziomów witamin
w surowicy, poziom przeciwciał dla antygenu PRRS, poziom przeciwciał dla antygenu Lawsonia,
zawartości mikotoksyn w surowicy etc. Jeżeli na taki profil nałożymy sytuację w chlewni (zabiegi
technologiczne, przerzuty, wreszcie pojawianie się schorzeń) to bardzo efektywnie znajdziemy element krytyczny w wieloczynnikowych tłach schorzeń.
Ryc. 12.
8000
7924,7
m i ano
7000
30
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
[email protected]
[email protected]
e-mail:
epi-
[email protected]
12000
profil wiekowy wit A i E
11114
10000
9002
8878
8000
6758
6549
6000
5293
wartość graniczna wit E >3500 >3500
5516
5472
4670
5080
4380
4010
3910
3970
4000
3380
2886 2890 3050
2870
2620 2660
2542 2490
2490
2254
2205 2222
2052
1826
1769
1521
1392
2578
2000
5370
3010
3010
2605
1456
1534
2826
2978
2788
1647
1540
1298
0
L przed LL 28D
kryc
po
LL 70 D LP 21D
po
przed
LP 7 D
przed
LK 7D
po
LK 12 D
po
P7 D
P 14 D
P 21 D
P 5 Tyg
P 9 tyg
P 13 tyg T 23 tyg
31
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Cz V – Interpretacja wyników badań. Mikotoksyny.
Ryc. 1 przykład chromatogramu w analizie mikotoksyn w technice HPLC.
Interpretacja wyników badań pod kątem mikotoksykologicznym jest szczególnie trudna. Wynika to z
różnorodności wniosków otrzymywanych w badaniach naukowych. Od skrajnie liberalnych, których
wyrazem są unijne regulacje dotyczące deoksynivalenolu (DON) czy fumonizyn po bardzo restrykcyjne,
których zwolennicy przekonują o szkodliwości nawet
niewielkich zawartości mikotoksyn w paszach.
Badania naukowe prowadzone są tu dwutorowo: jedne
opierają się na analizie przypadków klinicznych a inne na ich wywoływaniu podawaniem wybranych dawek określonej (najczęściej syntetycznej) mikotoksyny. Każda z tych metod obarczona jest błędem. Podczas analizy przypadków klinicznych w zasadzie nie
dysponujemy grupami kontrolnymi, praca ogranicza się do stwierdzenia obecności wybranej mikotoksyny
bez całościowej analizy innych czynników mogących powodować zbliżone objawy. Efektem są „wnioski”
sugerujące, że np. DON na poziomie 60 ppb wywołuje wymioty a na poziomie 300 ppb ciężką dysfunkcję
przewodu pokarmowego (lub odwrotnie!). Z drugiej strony nie trudno znaleźć prace w których dawki syntetycznego DON na poziomie 10 ppm nie wywołują szczególnie groźnych konsekwencji. Czytelnik nie znający
chemii i chiralności związków syntetycznych przyjmie zatem, że szkodliwość mikotoksyn jest niewielka.
Wskutek braku środków badania prowadzone są na bardzo ograniczonym materiale w warunkach „sanatoryjnych”, często całe doświadczenie trwa tylko kilka dni, zwykle nie uwzględnia się schorzeń towarzyszących,
warunków zoohigienicznych etc.
Powyższe wskazuje jak trudne jest właściwe podejście do problemów interpretacyjnych. Aby przybliżyć nieco zagadnienie kilka słów o toksykologii mikotoksyn:
Działanie mikotoksyn można skatalogować na szereg sposobów, przytaczam najprostszy:
 ostre zatrucia – w mniemaniu wielu i hodowców i lekarzy ta forma jest dominująca. Tymczasem
ostatnia wielka mikotoksykoza miała miejsce na Ukrainie w latach 20-tych XX- wieku. Ta forma zdarza się okazjonalnie przy stosowaniu silnie zagrzybionych surowców paszowych. Częściej w gospodarstwach małych nie posiadających suszarni. Częstsze również w klimacie tropikalnym. Towarzyszą
objawy typowe dla zatruć typu ostrego.
 mikotoksykozy podostre i przewlekłe - znacznie częstsze niż zatrucia ostre. Zaznaczone objawy kliniczne oraz anatomopatologiczne (mało specyficzne, niekiedy ze wskazaniem np. ogniska martwicze
przy ochra toksynie, proliferacja przewodów żółciowych przy aflatoksynach, wymioty, biegunki –
przy deoksynivalenolu, problemy z rozrodem – przy zearalenonie). W zatruciach przewlekłych objawy bezpośrednie są znikome lub ich brak. W tych przypadkach najczęściej dochodzi do osłabienia
organizmu i zakażeń oportunistycznych. Często dopiero analiza ekonomiczna wskazuje na słabe
przyrosty, gorsze wykorzystanie paszy. Rzadko prawidłowo diagnozowany pierwotny czynnik etiologiczny.
 działanie kumulatywne. Mikotoksyny się nie kumulują w tkankach, natomiast kumuluje się ich działanie. Efekt ten obserwowany jest przy każdej mikotoksynie. Np. aflatoksyny łączą się z DNA bloku-
32
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
jąc miejsca transkrypcji. Im więcej blokowanych miejsc tym wyraźniejsze reakcje organizmu (zwykle
nowotwory). Także stopniowa destrukcja (zwłaszcza komórek układu nerwowego, wydalniczego czy
krwiotwórczego) komórek powoduje nieodwracalne zmiany.
 działanie immunosupresyjne - obserwowane przy wielu mikotoksynach. Układ immunologiczny jest
niewydolny, wskutek czego dochodzi do szybszego rozwoju zakażeń i cięższych przebiegów chorób.
Działanie synergistyczne z innymi czynnikami etiologicznymi w tym wirusami czy bakteriami..
 działanie teratogenne i kancerogenne - obserwowane przy długotrwałym podawaniu pasz skażonych
nawet niewielkimi ilościami mikotoksyn (fumonizyny, aflatoksyny). Nie obserwowane u zwierząt typu brojler.
 działanie mutagenne - szereg mikotoksyn ma wpływ na tworzenie nieprawidłowych podziałów redukcyjnych jak również na stan samego łańcucha DNA.
Najczęstszą formą negatywnego wpływu mikotoksyn na produkcję zwierzęcą jest immunosupresja oraz wywoływanie podklinicznych stanów nieżytowych przewodu pokarmowego (często w synergistycznym działaniu z wirusami, bakteriami, innymi mikotoksynami itp.), co w fazie początkowej przejawiać się może przejściowym zwiększonym zużyciem paszy na kg/przyrostu, a przy dłuższym oddziaływaniu uporczywe rozluźnienia kału a nawet biegunki (w tym krwawe), trudno poddające się terapii. Następstwem są zwykle zakażenia oportunistyczne, charłaczenia i brakowania.
Uwaga: znanych jest ponad 400 mikotoksyn. Z tego ledwie kilka jest uważanych za podstawowe w
toksykologii weterynaryjnej (aflatoksyny, trichoteceny, zearalenony, fumonizyny, ochratoksyny). Nie oznacza to jednak iż pasze w których nie stwierdzono najczęściej spotykanych mikotoksyn nie zawierzają ich w
ogóle. Istnieje szereg mikotoksyn, które są bardziej toksyczne ale występują rzadziej (tu ważny region świata
z którego pochodzi surowiec) i w badaniach rutynowych nie są diagnozowane (np. NIV, T-2, HT-2). Nadto
należy pamiętać, iż poziom mikotoksyn nie jest stały !!!. Ich poziom często spada nawet do wartości niewykrywalnych po czym narasta (oscylacja). Nie znamy również toksyczności związków powstałych wskutek
naturalnej degradacji mikotoksyn. W badaniach nad mikotoksynami istotna jest też wiedza o ich punktowym
występowaniu (uszkodzone ziarno, wilgotność). Pobranie próbek jest zatem bardzo istotnym elementem badania (próbka zbiorcza nie mniejsza niż 2 kg i pobrana z co najmniej kilkunastu miejsc) ważne jest też zabezpieczenie próbki podczas transportu i przechowywania. Niektóre mikotoksyny łatwo jest oznaczać bezpośrednio we krwi zwierząt (ochratoksyny, zearalenon) unika się wówczas błędu pobrania próbek.
Stosunkowo wcześnie uregulowano dopuszczalne normy stężenia aflatoksyn:
Pasze i surowce: Zgodnie z PN-R-64757/94 dopuszczalna zawartość AFT w paszach wynosi 5-50 ppb (w zależności od przeznaczenia).
 pasze pełnoporcjowe dla bydła, owiec i kóz
- 50 ppb
 pasze pełnoporcjowe dla trzody chlewnej i drobiu
- 20 ppb
 pasze pełnoporcjowe dla zwierząt w okresie laktacji
- 5 ppb
 pasze pełnoporcjowe dla cieląt, jagniąt, koźląt i kurcząt
- 10 ppb
 inne pasze pełnoporcjowe
- 10 ppb
 pasze uzupełniające dla bydła, owiec i kóz ( z wyjątkiem jw.)
- 50 ppb
 pasze uzupełniające dla trzody chlewnej i drobiu ( z wyjątkiem jw.)
- 30 ppb
 pozostałe pasze uzupełniające
- 10 ppb
Surowce paszowe:
 orzeszki ziemne, kopra, orzechy kokosowe, nasiona bawełny, kukurydza i produkty ich przerobu
- 200 ppb
inne surowce paszowe
- 50 ppb
Bardzo często myli się wartości normy z wartością LD50. Ma to kolosalne znaczenie kliniczne. Lekarze
czy hodowcy po laboratoryjnym stwierdzeniu obecności niskich nawet poziomów aflatoksyn skupiają
całą swą uwagę na tym problemie. JEST TO BŁĘDNE. Normy na aflatoksyny nie mają na celu ochro-
33
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
ny zdrowia zwierząt a ludzi !!. Przykład: najbardziej wrażliwymi zwierzętami na zatrucia aflatoksynami są 1-dniowe kaczęta. Wartość LD50 wynosi 360 ppb !! (u 14-dniowych już 730 ppb), tymczasem
norma dla ptaków wynosi 10 do 20 ppb.
Na marginesie: czasami spotyka się sytuacje odwrotne - mikotoksyn się nie stwierdza i problem jest pomijany, tymczasem nie sposób laboratoryjnie wykluczyć obecności wszystkich mikotoksyn. Patrz także ich działanie kumulatywne.
Lekarza praktyka najbardziej zainteresowałaby konkretna informacja jaki poziom mikotoksyn należy
uważać za niebezpieczny, grożący pojawianiu się klinicznych mikotoksykoz lub co najmniej stanom podklinicznym. Niestety, problem jest bardziej złożony uwzględniać bowiem należy choćby rodzaj mikotoksyny, jej
stężenie, równoległą obecność innych mikotoksyn, interakcje pomiędzy nimi, jak również obserwowane objawy (problemy) w stadzie (np. wysoki poziom DON nie będzie bezpośrednio przejawiał się zaburzeniami
rozrodu). W przypadku zearalenonu (ZEN) zwracamy uwagę nie tylko na bezwzględne jej poziomy w surowicy ale i na zmienność – jako estrogen stymuluje organizm także poprzez skoki wartości. Komisje EU wypracowały pewne ramowe wartości pomagające w diagnozie mikotoksykoz jak również są pomocne w ocenie
wyników badań pasz i surowców.
W żywieniu zwierząt zalecenie Komisji z dnia 17.08.2006 (2006/576/WE) określa wstępne założenia
polityki w sprawie mikotoksyn (OTA, T-2, HT-2, fumonizyny, ZEN, DON) podając wartości orientacyjne
dopuszczalnych zawartości tych mikotoksyn w paszach oraz surowcach.
Poniżej tabela do zaleceń Komisji:
mikotoksyna
Produkt, surowiec
Wartość orientacyjna w
mg/kg (ppm)
Deoksynivalenol
-zboża i produkty zbożowe
8
- produkty uboczne kukurydzy
12
- mieszanki paszowe dla świń
0,9
- mieszanki paszowe dla cieląt (>4 msc), jagniąt, koź2
ląt
- pozostałe mieszanki
5
Zearalenon
- zboża i produkty zbożowe
2
- produkty uboczne kukurydzy
3
- mieszanki paszowe dla prosiąt i loszek
0,1
- mieszanki dla macior i tuczników
0,25
0,5
- mieszanki dla cieląt, bydłą mlecznego, owiec (w tym
jagniąt) i kóz
Ochratoksyna A
- zboża i produkty zbożowe
0,25
- mieszanki paszowe dla świń
0,05
- mieszanki paszowe dla drobiu
0,1
Fumonizyny B1+ - kukurydza
60
B2
Mieszanki paszowe dla:
- świń, koni, królików i zwierząt domowych
5
- ryb
10
- drobiu, cieląt (<4 msc), jagniąt, koźląt
20
- dorosłe przeżuwacze, norki
50
W przypadkach badań mikotoksykologicznych warto jest również przeprowadzić badanie na obecność ergosterolu. Jest to substancja mająca bezpośrednie przełożenie na biomasę grzybów (nie ich spor jak w przypadku badania mikologicznego wg norm polskich). Można ją wykryć nawet w przypadku zabicia grzybni i spor
34
WDL
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
[email protected]
[email protected]
e-mail:
epi-
[email protected]
!!! (badania mikologiczne jałowe). W badaniach własnych surowców o złej smakowitości, nie stwierdzono
obecności mikotoksyn ale wykryto znaczne ilości ergosterolu !
Surowice: Najwyższy poziom mikotoksyn w surowicy osiągany jest już trzeciego dnia skarmiania paszy, która je zawiera. Niekiedy jeszcze w 3 tyg po zakończeniu podawania paszy zawierającej mikotoksyny stwierdza
się je w surowicy jednak na poziomie nie przekraczającym 10% wartości maksymalnej początkowej (OTA).
W przypadku chowu i hodowli badania mikotoksykologiczne mogą uchronić przed stratami lub przynajmniej
te straty zminimalizować. Badanie surowców pozwoli unikać zakupywania tych najgorszych. Przepisy nie
pozwalają na „rozcieńczanie” najgorszych pasz i surowców.
Interpretując wynik zapominamy, że w zdecydowanej większości mikotoksyny oddziaływają poprzez długotrwałą ekspozycję. Mając do czynienia z chorobami tła metabolicznego, subtoksycznego itp. to problem stada
będzie narastał bardzo powoli, prawie niezauważalnie. Jego przejawem będzie wzrastająca liczba osobników
charłaczych, zwiększona podatność na zakażenia (przy czym obraz kliniczny i sekcyjny nie będzie zwykle
jednorodny), zwiększone brakowania, duże zużycie paszy na kg/przyrostu, przedłużający się tucz itp. Ogólne
wrażenie stada może być nie najgorsze ale analiza ekonomiczna potwierdza iż dzieję się coś niedobrego.
Gdyby przebieg takiego schorzenia zobrazować w postaci wykresu:
12
11
10
alarmowa granica upadków przy której
wzywany jest lekarz bądź konsultant
10
10
czas w którym po raz
pierwszy dochodzi do
poboru próbek.
9
8
8
8
czas w którym dochodziło do ekspozycji na
czynnik patogenny np.
mikotoksyny
6
6
4
4
4
dzienne upadki czy brakowania
3
2
2
1
gdzie:
narastająca liczba upadków lub brakowań
2
1
1
1
Powyższy
schemat
wskazuje iż do poboru
próbek (krew, pasza,
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10 11
12 13
surowce) dochodzi po
przekroczeniu pewnej
granicy alarmowej (nieakceptowanej z punktu widzenia hodowcy). Działanie mikotoksyn może przejawiać
się jeszcze po pewnym czasie od ustania jej podawania. Metabolizm mikotoksyn jest bardzo szybki (DON –
kilka godzin, OTA – do 3 tyg) a co za tym idzie po pewnym czasie nie wykryjemy obecności mikotoksyn. Na
podstawie tych informacji rodzi się bardzo ważna konkluzja. Warto jest konfekcjonować próbki paszy i surowic, nawet jeżeli w danym momencie nic nie wskazuje na jakiekolwiek zaburzenia. Jeżeli się one pojawią to
mamy gotowy materiał do ustawienia badań profilu czasowego w zakresie przez nas wybranym (serologiczne, biochemiczne, toksykologiczne). Wyniki takich badań w sposób jednoznaczny pozwolą na wykluczenie
bądź potwierdzenie wybranych kierunków oraz ustalenie postępowania.
0
0
0
0
0
0
0
0
0
35
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Przy podejrzeniu mikotoksykoz zalecałbym konsultowanie wszelkich postępowań w zakresie poboru
próbek jak i w interpretacji z doświadczonym laboratorium. Kombinacji jest tak wiele, że w artykule można
jedynie wskazać kluczowe informacje. W ramach uzupełnienia przytaczam:
Częściej powtarzające się pytania.
1. Czy istnieje zależność pomiędzy poziomem ZEN w paszy i surowicy ?
W przypadku zadawania paszy zawierającej ZEN istnieje wyraźna korelacja ale ZEN bardzo szybko ulega dezaktywacji i już w 3 dni po zakończeniu skarmienia brak wykrywalnych ilości w surowicy nadto nawet w
tym okresie jego poziom nie jest stały z uwagi na zjawisko krążenia
zwrotnego tej mikotoksyny (sinusoida).
16
14
12
10
8
6
4
2
0
2. Czy ZEN kumuluje się w tkankach ?
ZEN (jak zresztą każda mikotoksyna) nie kumuluje się w tkankach czy
surowicy zatem nawet długotrwałe zadawanie nie powoduje narastania
poziomów. W ciągu pierwszych 2-3 dni obserwuje się narastanie jego
poziomu w surowicy i tkankach ale potem jego poziom stabilizuje się po
osiągnięciu pewnej równowagi pomiędzy przyjmowaniem a eliminacją.
Tu ważna informacja; poziom ZEN w surowicy jest niższy niż w wątrobie.
3. W publikacjach często spotyka się informacje o zadawaniu wysokich dawek mikotoksyn. W praktyce nie wykrywa się takich
poziomów. Czy mikotoksyny są zatem realnym zagrożeniem ?
Prace naukowe wykonywane są zazwyczaj w oparciu o syntetyczne mikotoksyny, które posiadają nieaktywne formy izomeryczne!!. zatem w warunkach doświadczeń nawet duże ich dawki nie powodują wyraźnych
zmian (tym bardziej, że z uwagi na koszty (badań, mikotoksyn, obserwacji, zwierząt) zwykle ekspozycja na
mikotoksyny jest krótka a stawka zwierząt mała).
4. Jak interpretować poziom ZEN w surowicy macior ?
Brak dużych i systematycznych obserwacji terenowych nie pozwala na zawsze precyzyjną ocenę. W
interpretacji oprócz suchego wyniku liczy się ocena sytuacji w chlewni (- jak długo skarmiana jest seria paszy, kiedy była ostatnia zmiana, jak częste są zmiany serii, czy pasza jest rzeczywiście jednorodna, jaki jest
sposób zadawania paszy, czy istnieje możliwość pozostawania resztek paszy w karmidłach czy drogach przesyłowych, czy obserwowany problem jest incydentalny czy istotny, czy do badań dostarczono dostateczną
ilość próbek krwi itp.)
Z dostępnych mi danych wynika, iż nawet przy 5 ppb w surowicy obserwowano dość wyraźne zaburzenia.
Brak również innych danych jak choćby poziom wit. E, czy innych czynników mogących mieć wpływ na
płodność. Niemniej w stanach ponad 15 ppb doniesienia o kłopotach w sferze płodności miałem z kilku niezależnych źródeł. Następnym problemem w interpretacji jest zmienność poziomów ZEN. Jako analog hormonów działa podobnie jak i one. Tylko skoki poziomów są w stanie wywołać działanie. Zatem nawet dość wysokie poziomy ale utrzymywane na stałym poziomie to raczej nikły efekt estrogeny. Ale jego działanie to nie
tylko zaburzenie rui ale przede wszystkim owulacji, dojrzewania pęcherzyków itp. a więc funkcji pierwszorzędowych i obserwowalnym przy wysokim stężeniu lub po długotrwałym oddziaływaniu.
5. Jakie jest znaczenie pojedynczej obserwacji o poziomie mikotoksyn ?
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
36
WDL
ul. Ostródzka 49
11-036 Gietrzwałd
tel. 89-512 30 50
kom 601 808088
[email protected]
ANIMALLAB
ul. Miodowa 6a
62-200 Gniezno
tel. 61 424 26 71
kom 601 142 064
e-mail:
[email protected]
EPILAB
ul. W olności 8a
07-407 Czerwin
tel. 29 761 48 21
kom 697 051 788
e-mail:
epi-
[email protected]
Jestem przekonany, że na podstawie pojedynczego badania nie można wyciągać zasadniczych wniosków.
Wyjątkiem są bardzo wysokie poziomy na podstawie których w sposób jednoznaczny da się ustalić ich rolę w
patogenezie.
6. Badać surowiec, paszę czy surowicę ?
Zawartość mikotoksyny w surowicy jest uśrednieniem jej zawartości w paszy. Analizowana próbka to
50 g, tymczasem np. locha zjada do kilku kilogramów paszy a więc badanie surowicy uwiarygodnia wynik.
W tym przypadku można spulować (połączyć) kilka próbek osiągając jeszcze precyzyjniejsze informacje. Badanie surowicy ma sens w stosunku do OTA i ZEN.
Badanie surowca jest nieodzowne w momencie zakupu, konstruowania mieszanki itp. Pobranie próbek paszy
jest najprostsze (duża jednorodność) i badanie może obejmować szerszy wachlarz mikotoksyn a także badania
mikrobiologiczne.
opracował
dr Roman Jędryczko
37

Rola badań laboratoryjnych

Transkrypt

Podobne dokumenty

magazyn zwierciadło – cennik reklam 2015