Współczesne idee filozofii i etyki wykład III

Współczesne idee filozofii i etyki
wykład III
Tomasz Zarębski
[email protected]
LIBERTARIANIZM

Libertarianizm głosi, że rynek jest ze
swej natury sprawiedliwy.



Nieskrępowany kapitalizm najefektywniej
pomnaża społeczne bogactwo.
Umożliwia zaspokojenie preferencji w
najwyższym stopniu.
Kapitalizm minimalizuje niebezpieczeństwo
tyranii – rynkowej, moralnej etc. (Hayek)

Libertarianizm uznaje redystrybucyjne
opodatkowanie za zło (pogwałcenie
indywidualnych uprawnień).

Ludzie mają prawo swobodnie dysponować
swoimi dobrami i usługami (bez względu
na efektywność), a państwo nie ma prawa
interweniować.
Koncepcja uprawnień Nozicka

Jak powiązać sprawiedliwość z rynkiem?


Jeśli każdy jest uprawniony do posiadania dóbr,
którymi aktualnie dysponuje, to sprawiedliwą
dystrybucją będzie po prostu każdy rezultat
swobodnej wymiany między jednostkami.
Podatki są uzasadnione tylko w takim przypadku,
kiedy są przeznaczone na niezbędne instytucje
służące ochronie systemu wolnej wymiany – np.
policja i sądy.



Trzy główne z-dy koncepcji Nozicka
1) Zasada transferu – wszystko, co zostało
sprawiedliwie nabyte, może być przedmiotem
wolnego transferu.
2) Zasada pierwszego, sprawiedliwego
uwłaszczenia się – opis pierwotnego
nabywania rzeczy, które można przekazywać
w zgodzie z 1)
3) Zasada naprawiania krzywd – jak należy
traktować udziały, które zostały
niesprawiedliwie nabyte lub przekazane.

Konkluzja:


„usprawiedliwione jest pewnego rodzaju państwo
minimalne, ograniczone do wąskich funkcji
ochrony przeciwko gwałtowi, kradzieży, oszustwu,
narzucaniu zobowiązań itd.; jakiekolwiek bardziej
rozbudowane państwo musi naruszać prawa
jednostek do niezmuszania ich do robienia
pewnych rzeczy i jest nieusprawiedliwione”
(Nozick)
W państwie minimalnym nie ma publicznego
systemu edukacji, opieki zdrowotnej, komunikacji,
dróg, ani parków (opodatkowanie)

Naczelna zasada:


„Od każdego według tego, co wybiera, każdemu
według tego, jak jego wybierają”.
Mam absolutne prawo do swobodnego
dysponowania swoimi udziałami, jeśli tylko
nie wiąże się to z przymusem lub oszustwem.


Nikt nie ma prawa odbierać mi moich pieniędzy,
nawet gdyby miałyby one ocalić upośledzonych od
głodu.
Nie wyklucza to prywatnej filantropii.

ARGUMENTACJA INTUICYJNA
Przypadek koszykarza Wilta Chamberlaina


Nie wolno nam opodatkować Chamberlaina, żeby
zrekompensować czyjeś upośledzenia, ponieważ
Chamberlain ma absolutne prawo do swoich
dochodów
Z jednej strony mamy wolę rekompensowania
nierówności, z drugiej absolutne prawo ludzi do
swoich dochodów. Nozick kładzie nacisk na to
drugie.
2. Dowód z posiadania
samego siebie.

Z-da posiadania samego siebie jako
Kantowska z-da traktowania każdego „jako
celu samego w sobie”.


Nozick: „Jednostki mają prawa i są rzeczy, których
żadna osoba, ani żadna grupa nie może nikomu
zrobić (bez naruszania jego praw)”
Społeczeństwo musi szanować te prawa, ponieważ
„odzwierciedlają one leżącą u ich podstaw
Kantowską zasadę, że człowiek jest celem, a nie
jedynie środkiem; bez jego zgody nie można
poświęcać go lub wykorzystywać dla osiągnięcia
innych celów”.



Prawa, jakie mamy, stanowią o odrębności
naszych egzystencji.
Ponieważ każdy jest odrębną jednostką o
odmiennych interesach, istnieją granice
poświęcenia na rzecz innych, jakiego można
wymagać – granice wyznaczone przez
koncepcję uprawnień.
Szanowanie kogoś polega na szanowaniu
jego praw (godność = bycie celem samym w
sobie).


Sami decydujemy o sobie, a ewentualne
wsparcie ze strony innych ma charakter
dobrowolny.
Różnica między Rawlsem a Nozickiem:


Rawls: podstawowym prawem jest prawo
do określonego udziału w zasobach
społecznych.
Nozick: podstawowe prawo to prawo
posiadania samego siebie, samoposiadanie.

Samoposiadanie oznacza, iż to, co posiada, i
to, co posiadane jest tym samym, a
mianowicie całym sobą.


Analogia do niewolnictwa: posiadać samego siebie
to mieć takie same prawa do własnej osoby, jakie
ma właściciel w stosunku do swojego niewolnika.
Posiadam swoje uzdolnienia wraz z zyskiem, jaki
mi one przyniosą. Nie muszę się nim dzielić.


Rawls: skoro talenty są kwestią przypadku, to
prawo do dysponowania nimi nie obejmuje
prawa do czerpnia z nich nierównych
korzyści.
Nozick - podsumowanie:


1) Rawlsowska redystrybucja (interwencjonizm
państwowy w wolny rynek) jest sprzeczna z
traktowaniem jednostek jako swoich właściciwli.
Jedynie nieskrępowany kapitalizm uznaje
posiadanie samego siebie.
2) uznanie samego siebie jest kluczowym
warunkiem traktowania jednostek jako równych.
a) Posiadanie samego siebie i
prawa własności



Wymiany rynkowe polegają nie tylko na
dysponowaniu władzami (zdolnościami)
należącymi do jednostek, ale również z
prawnym tytułem do pewnych rzeczy (np.
ziemi).
Nozick: mój tytuł do ziemi jest wynikiem
transferu. Prawnie nabywam ziemię, o ile
poprzedni właściciel był do niej uprawniony
itd.
Pytanie o ostatnie ogniwo łańcucha.
(I) Początkowe uwłaszczenie
się

Kwestia użycia siły.



Przemoc odbiera mocy prawnej pierwotnemu zawłaszczeniu.
Gdyby nie odbierało mocy prawnej, wówczas zasadne
byłoby stosowanie przemocy dzisiaj i ponowna
redystrybucja.
Najlepiej byłoby usunąć skutki bezprawnego
zawłaszczenia, a zasoby przywrócić prawowitym
właścicielom.

Niektórzy proponują zapomnieć o „grzechach
pierworodnych” przy nabywaniu własności, a skupić się na
stanie obecnym, liczy się cel końcowy.


Nozick odrzuca teleologię (utylitaryzm przyrost użyteczności; socjalizm zaspokojenie potrzeb). Nazywa swą
koncepcję historystyczną.
ERGO: należy próbować odtworzyć stan
pierwotnego uwłaszczenia. Trzeba więc
najpierw wiedzieć, jak ma wyglądać
prawomocne uwłaszczenie się – zgodne z
ideą traktowania ludzi jako równych.


J. Locke, XVII wieczna Anglia, „ogradzanie”
(prywatne uwłaszczanie się ziemi), „grunty
gromadzkie”, nierówności powstałe w wyniku
uwłaszczania się.
Locke: mamy prawo zawłaszczać fragmenty
świata zewnętrznego, jeśli tylko pozostawimy
„dosyć i nie gorszych dóbr” tego samego
rodzaju dla innych. Taki akt uwłaszczenia nie
dokonuje się z krzywdą innych, respektuje
więc równość.


Locke: uwłaszczenie się jest również
dopuszczalne, jeżeli ogólne położenie
pozostałych osób nie pogorszy się albo się
polepszy.
Uwłaszczenie się rzeczywiście przyniesie
ogólną korzyść nawet tym, dla których nie
zostanie już ziemi. Jest ono konieczne.


Przy wspólnej ziemi brak zachęt, żeby o nią dbać.
Kwestia free-riders (cwaniaków).
Kwestia gospodarki rabunkowej.


Pierwotne uwłaszczenie się jest
prawomocne, jeżeli położenie innych się
nie pogorszy (w porównaniu ze stanem,
kiedy ziemia była wspólna).
Uwłaszczenie się może się odbyć bez
zgody innych.
II) Klauzula Locke’a





1) Jednostki posiadają siebie.
2) Świat jest pierwotnie bezpański.
3) Można nabyć absolutne prawa do
ponadproporcjonalnej części globalnych zasobów,
jeśli sytuacja innych się nie pogorszy
4) Nabycie absolutnych praw do
ponadproporcjonalnej części zasobów nie jest zbyt
trudne
Zatem 5) Kiedy jednostki nabędą prywatną własność,
wolny rynek kapitału i siły roboczej będzie moralną
potrzebą.

Nozick definiuje „pogarszanie się
sytuacji innych” tylko w kategoriach
materialnego dobrobytu.


Nie uwzględnia utraty autonomii, wolności
wybory, wpływu na dalszy los zysków itd.
Nozick przyjmuje zasadę „kto pierwszy,
ten lepszy” przy uwłaszczaniu się.

Kwestia pierwotnego stanu ziemskich
zasobów.

Nozick twierdzi, że świat jest pierwotnie
bezpański; tymczasem można by przyjąć,
że świat jest pierwotnie wspólny wszystkim
ludziom. Dlatego przy uwłaszczaniu się
winno każdemu – zwłaszcza upośledzonym
– przysługiwać prawo weta.
b) Posiadanie samego siebie a
równość.

Formalne a materialne posiadanie samego siebie.

Niemajętny robotnik, który musi sprzedawać swą siłę
roboczą na warunkach narzuconych przez kapitalistę,
jest w pełni posiadaczem samego siebie, choć może
być zmuszony do przyjęcia dowolnych warunków
zaproponowanych przez kapitalistę. W rezultacie
„porozumienie” między stronami może się sprowadzać
do zniewolenia robotnika. Formalne prawo do
posiadania samego siebie oznacza jedynie, że nikt nie
może być prawną własnością drugiego, ale życiowa
konieczność może zmusić robotnika do drastycznych
warunków.

J.S. Mill:

„Choć zdecydowana większość nie jest już
zniewolona ani uzależniona mocą prawa, to jest w
niewoli mocą ubóstwa; ubodzy są nadal przykuci
do miejsca zamieszkania i miejsca pracy, są
podporządkowani woli pracodawcy i pozbawieni
przez przypadkowość narodzin zarówno
przyjemności, jak i umysłowych oraz moralnych
korzyści, które inni dziedziczą bez żadnego wysiłku
i bez żadnej zasługi. Ubodzy nie mylą się sądząc,
iż jest to zło równe niemal każdemu z tych, z
którymi walczyła dotąd ludzkość”.

Libertarianizm sprowadza robotników
do roli zasobów dla innych.


Uczestnicy rynku, którzy pojawili się po
zawłaszczeniu wszystkich dóbr mają dostęp
jedynie do posad i darów, które inni zechcą
im podarować.
Ponadto będą musieli pracować dla cudzej
korzyści.

Argument feministyczny (Susan Okin):



Z-da samoposiadania oznacza powrót do
formy „niewolnictwa kobiet”.
Nozick mówi, że ludzie mają prawo do
owoców swojej pracy, a zapomina, że
same jednostki są owocem czyjejś pracy,
tzn. własnych matek.
Matki wykluczone są z obszaru z-dy
samoposiadania.