2/6. Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy

RADY
Grupa 2/6.
2/6. Umowa o zakazie konkurencji w czasie
trwania stosunku pracy
Ewa Drzewiecka
Spis treści
1. Komentarz . .................................................................... 2. Wyjaśnienia do wzoru................................................. 3. Wzór umowy o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy . ........................................... 1
2
7
1. Komentarz
Podjęcie działalności konkurencyjnej uzasadnia wypowiedzenie umowy o pracę,
choćby strony nie zawarły umowy o zakazie konkurencji. Ponadto pracodawca
może dyscyplinarnie zwolnić pracownika, jeżeli potrafi wykazać, że pracownik
nie wywiązał się z tego powodu ze swoich obowiązków, a dodatkowe zatrudnienie miało niekorzystny wpływ na interesy pracodawcy (wyr. SN z 1.7.1998 r.,
I PKN 218/98, OSNAPiUS z 1999 r., Nr 15, poz. 480). Jednak w praktyce często
takie umowy są zawierane.
Można zawrzeć umowę o zakazie konkurencji z osobami, które wykonują pracę
na podstawie umów cywilnoprawnych. Wówczas nie stosuje się przepisów Kodeksu pracy dotyczących zakazu konkurencji, lecz prawo cywilne.
Szczególne zasady dotyczą ograniczenia działalności konkurencyjnej agenta
(art. 7646 i nast. KC).
Forma
Wyłącznie pisemna.
Umowa zawarta
w innej formie jest
nieważna (art. 1013
KP). Zmiana umowy
i jej rozwiązanie są
dopuszczalne również wyłącznie na
piśmie.
Odrębność wobec
umowy o pracę
Odrębna umowa
(wyrok SA w Warszawie z 17.1.2008 r.,
III APa 118/07, Legalis nr 85127803)
Zakaz
konkurencji przy
umowach cywilnoprawnych
Akta osobowe
Część B, tak jak umowa o pracę
(§ 6 pkt 2 ppkt 2 lit. j rozp.
MPiPS z 28.5.1996 r. w sprawie
zakresu prowadzenia przez pracodawców dokumentacji
w sprawach związanych ze stosunkiem pracy oraz sposobu
prowadzenia akt osobowych
pracownika; Dz.U. Nr 62,
poz. 286 ze zm.).
Umowę o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy można zawrzeć
z każdym pracownikiem, bez względu na zajmowane przez niego stanowisko
czy rodzaj umowy.
Strony umowy
W razie przejścia zakładu pracy lub jego części na nowego pracodawcę, staje się
on stroną umowy o zakazie konkurencji (ale nie umowy o zakazie konkurencji
po ustaniu stosunku pracy). Tak samo jest w przypadku umowy o współodpowiedzialności materialnej za mienie powierzone.
Przejście zakładu
pracy
listopad 2012
1
RADY
2. Pozostawanie w zatrudnieniu
Grupa 2/6.
Termin zawarcia
umowy
W KP nie wskazano terminu zawarcia umowy. Umowę można zawrzeć zarówno
przy zawieraniu umowy o pracę, jak i później. Jeżeli pracodawcy zależy na
podpisaniu umowy, a z jakichkolwiek powodów nie może tego uczynić przy
zawieraniu umowy o pracę, może w umowie o pracę zobowiązać pracownika
do zawarcia umowy o zakazie konkurencji o określonej treści we wskazanym
terminie w przyszłości. Takie zobowiązanie będzie miało charakter tzw. umowy przedwstępnej o silniejszym skutku. Oznacza to, że zarówno pracodawca,
jak i pracownik będą mogli domagać się w przyszłości zawarcia przyrzeczonej
umowy o zakazie konkurencji.
Odmowa
zawarcia umowy
Odmowa podpisania przez pracownika umowy o zakazie konkurencji podczas
trwania stosunku pracy, może uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę.
Wyjątkowo pracownik ma prawo odmówić zawarcia umowy, jeżeli:
• projekt umowy nie jest zgodny z przepisami,
• pracownik nie miał możliwości skonsultowania opracowanego przez pracodawcę projektu umowy i odmówił z tego powodu podpisania niekorzystnej
dla siebie umowy.
Czas obowiązywania zakazu
Zakaz konkurencji może obowiązywać najwcześniej od dnia nawiązania stosunku pracy, najpóźniej do dnia ustania stosunku pracy. Po ustaniu zatrudnienia byłego pracownika może wiązać zakaz konkurencji, jeżeli zawarł specjalną
umowę na okres po ustaniu stosunku pracy.
Strony mogą ustalić czas trwania umowy o zakazie konkurencji. Jeżeli tego nie
uczyniły, umowa obowiązuje do dnia ustania stosunku pracy.
Rozwiązanie
umowy o zakazie
konkurencji
Umowę można w każdym czasie rozwiązać na podstawie porozumienia stron.
W tym samym trybie można ją zmienić z bezterminowej na terminową albo
odwrotnie.
2. Wyjaśnienia do wzoru
W KP nie przewidziano dla pracownika żadnych dodatkowych świadczeń z tytułu zakazu konkurencji w czasie trwania stosunku pracy. Jednak pracodawca
i pracownik mogą, ale nie muszą zdecydować o odszkodowaniu czy dodatkowym wynagrodzeniu dla pracownika.
Odszkodowanie wypłacane na podstawie umowy o zakazie konkurencji nie
może stanowić części wynagrodzenia zasadniczego. Przy ustalaniu wysokości
odszkodowania nie ma zastosowania art. 1012 § 3 KP. Odnosi się on do umowy
o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy.
§ 1.
Umowa nie może ograniczać się do powtórzenia treści art. 1011 § 1 KP.
Zakres zakazu
2
Pracodawca może zakazać zarówno prowadzenia działalności konkurencyjnej
wobec pracodawcy, jak i świadczenia pracy w ramach stosunku pracy lub na
innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (art. 1011
§ 1 KP).
listopad 2012
RADY
2/6. Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy
Grupa 2/6.
§ 1 obejmuje zakaz świadczenia pracy przez pracownika na rzecz podmiotu
prowadzącego działalność konkurencyjną. Zakaz odnosi się do sytuacji, gdy
pracownik wykonuje pracę na rzecz podmiotu konkurencyjnego:
Konkurencyjne
świadczenie
pracy
• na podstawie umowy o pracę,
• na podstawie umowy prawa cywilnego, np. kontrakt menedżerski, umowa
o pracę nakładczą, umowa zlecenia, umowa o dzieło,
• odpłatnie albo bezpłatnie,
• w ramach całego etatu albo w bardzo niskim wymiarze godzinowym,
• stale albo jednorazowo.
§ 2.
Działalnością konkurencyjną jest wszelka działalność, która mogłaby w negatywny sposób wpływać na działalność prowadzoną przez pracodawcę.
Konkurencyjną może być działalność:
• podstawowa i uboczna,
• samodzielna (bez elementu podporządkowania) i niesamodzielna (w ramach umowy z elementem podporządkowania),
• odpłatna i nieodpłatna,
• bezpośrednia (bezpośredni stosunek umowny) i pośrednia (pośredni stosunek umowny, np. zastępca, pełnomocnik),
• faktycznie wykonywana lub możliwa do wykonania (np. przedsiębiorca jest
wpisany do Krajowego Rejestru Sądowego, ale nie prowadzi działalności
gospodarczej),
• gospodarcza i pozagospodarcza,
• prowadzona przez pracownika we własnym imieniu, lub za pośrednictwem
osoby trzeciej.
W pojęciu działalności konkurencyjnej mieści się także np.:
Konkurencyjna
działalność
• namawianie pracowników do podjęcia zatrudnienia u innego pracodawcy,
• wybiórcze przyjmowanie zamówień kierowanych do przedsiębiorstwa,
• ujawnianie informacji, które mogą zaszkodzić pracodawcy (zakaz ten wynika też z art. 100 § 2 pkt 5 KP),
• przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie obowiązków pracowniczych
w celach konkurencyjnych.
W umowie należy określić, co uznaje się za niedopuszczalną działalność konkurencyjną. Im ustalenia będą bardziej szczegółowe i dokładne, tym lepiej zostaną
zabezpieczone interesy pracodawcy.
Można zakazać prowadzenia działalności konkurencyjnej w ramach: umów
cywilnoprawnych, działalności gospodarczej, pełnomocnictwa, członkostwa
we władzach spółek, bezpłatnego doradztwa, pośrednictwa, pełnienia funkcji
likwidatora, syndyka, zarządcy komisarycznego, posiadania akcji czy udziałów
konkurencyjnego podmiotu itd. Można określić rodzaje niedopuszczalnych prac
czy stanowisk.
Przy ustalaniu, czy pracownik podjął działalność konkurencyjną w związku
z zatrudnieniem u nowego pracodawcy, decydujące znaczenie ma treść umowy o zakazie konkurencji. Jeżeli umowa nie przewiduje zakazu podejmowania
listopad 2012
3
RADY
2. Pozostawanie w zatrudnieniu
Grupa 2/6.
działalności na określonym w niej (takim samym lub podobnym) stanowisku
pracy (z takim samym lub podobnym zakresem obowiązków), lecz przewiduje
ogólny zakaz podejmowania zatrudnienia na rzecz podmiotu prowadzącego
działalność konkurencyjną w stosunku do dotychczasowego pracodawcy, to
należy przyjąć, że zakaz obejmuje zatrudnienie na każdym stanowisku w tym
podmiocie konkurencyjnym (wyrok SN z 15.3.2011 r., I PK 224/10, Legalis
nr 220405199).
Odrębne przepisy
Niektóre z działań uznanych za konkurencyjne są zakazane przez inne przepisy,
np. Kodeks spółek handlowych, Kodeks cywilny, Prawo spółdzielcze, ustawę
o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, ustawę Prawo działalności gospodarczej.
Tych zakazów przepisy KP nie naruszają (art. 1014 KP).
PRZYKŁAD
Wobec osób zatrudnionych w zarządach spółek stosuje się zakazy konkurencji z KSH,
a w sprawach przez te przepisy nieunormowanych – zakazy konkurencji z ustawy Prawo działalności gospodarczej.
Z pracownikami objętymi ww. odrębnymi przepisami pracodawca nie musi zawierać umów o zakazie konkurencji. Pracodawca może jednak zawrzeć taką umowę, żeby
uszczegółowić postanowienia zawarte w ww. przepisach.
§ 3.
Zakres terytorialny zakazu
W umowie należy ustalić zakres terytorialny zakazu. Może to być zakres:
• nieograniczony,
• ograniczony, np. do terytorium RP, obszaru administracyjnego (województwo małopolskie), obszaru geograficznego (rejon północno-zachodni), a nawet miasta.
W praktyce najczęściej ustala się zakaz nieograniczony terytorialnie.
§ 4.
Inna działalność
Nie jest zgodne z prawem ustanowienie w umowie zakazu podejmowania
przez pracownika jakiejkolwiek działalności czy dodatkowego zajęcia. Zakaz
musi dotyczyć działalności konkurencyjnej. Można natomiast w przepisach
wewnętrznych (układ zbiorowy pracy, regulamin pracy) albo w umowie o pracę czy w umowie o zakazie konkurencji wprowadzić postanowienie, zgodnie
z którym pracownik ma obowiązek informować pracodawcę o podjęciu każdej
dodatkowej działalności czy zatrudnienia.
Taka informacja umożliwi pracodawcy ocenę, czy podjęta przez pracownika
aktywność nie jest konkurencyjna. Jest to korzystne także dla pracownika, ponieważ eliminuje ryzyko, że jako taką oceni ją pracodawca dopiero po pewnym
czasie, kiedy dowie się o tym z innego źródła i np. postanowi zwolnić pracownika z pracy z powodu szkód, jakie już wyrządził on pracodawcy przez tę
działalność. Jak wyżej wspomniano pracownik nie może prowadzić działalności
konkurencyjnej także, gdy nie zawarto umowy o zakazie konkurencji. Decydujące jest, czy prowadzona przez pracownika działalność jest konkurencyjna czy
nie wobec działalności pracodawcy. Dla pracownika jest korzystniejsze, gdy jest
4
listopad 2012
2/6. Umowa o zakazie konkurencji w czasie trwania stosunku pracy
RADY
Grupa 2/6.
uprzedzany przez pracodawcę o możliwych konsekwencjach swojego postępowania, a nie jest tym zaskakiwany.
§ 5.
Pkt 2 wymienia tylko przykłady informacji, które pracownik zobowiązuje się
zachować w tajemnicy. Można zatem ten pkt:
• pominąć, zwłaszcza jeżeli pracodawca nie prowadzi działalności handlowej
i nie stosuje specjalnej technologii, albo
• zmodyfikować, np. ograniczyć tylko do sposobu prowadzenia działalności
handlowej, jeżeli jest to szczególnie ważne dla pracodawcy i w jego ocenie
wymaga podkreślenia.
§ 6.
W razie naruszenia zakazu konkurencji pracodawca może rozwiązać z pracownikiem umowę o pracę za wypowiedzeniem, a w przypadkach ciężkiego naruszenia tego zakazu – bez wypowiedzenia. Umowę o pracę można rozwiązać
nawet wtedy, gdy pracodawca nie poniósł szkody.
Rozwiązanie
umowy
Świadczenie przez członka zarządu spółki usług na rzecz podmiotu konkurencyjnego wobec tej spółki narusza obowiązek dbałości o dobro zakładu pracy
(art. 100 § 2 pkt 4 KP) i może uzasadniać rozwiązanie umowy o pracę na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP (wyrok SN z 6.11.2009 r., III PK 43/09, OSNP 2011,
Nr 11–12, poz. 149).
Naruszenie zakazu może skutkować także odpowiedzialnością porządkową.
Pracodawca może także zastosować inne sankcje, np.:
• wypowiedzeniem zmieniającym zmniejszyć pracownikowi wynagrodzenie
czy przenieść go na inne stanowisko,
• decyzją o utracie prawa do takich świadczeń jak: premia (jeżeli regulamin jej
przyznawania przewiduje takie rozwiązanie), dodatek stażowy, nagroda
z zysku, nagroda z zakładowego funduszu nagród (13 pensja), których przyznanie jest uzależnione od nienagannego świadczenia pracy, mimo że pracownik został już ukarany karą porządkową.
Jeżeli pracodawca poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu
konkurencji, może dochodzić od pracownika wyrównania tej szkody na zasadach określonych w przepisach rozdziału I w dziale piątym, tj. art. 114 i nast.
KP – czyli na zasadach odpowiedzialności materialnej (art. 1011 § 2 KP).
Roszczenie o odszkodowanie przedawni się z upływem roku od powzięcia
przez pracodawcę wiadomości o wyrządzonej szkodzie, nie później jednak niż
z upływem 3 lat od jej wyrządzenia (art. 291 § 22 KP). Jeżeli szkoda została
wyrządzona umyślnie, roszczenie przedawni się z upływem 10 lat (art. 118 KC
w zw. z art. 291 § 3 KP).
Pracownik odpowiada na podstawie przepisów prawa cywilnego za szkody
wyrządzone pracodawcy czynami nieuczciwej konkurencji, które są określone w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji.
listopad 2012
Odpowiedzialność porządkowa
i inne sankcje
Odpowiedzialność materialna
Przedawnienie
roszczenia o odszkodowanie
Odpowiedzialność na
podstawie prawa
cywilnego
5
RADY
2. Pozostawanie w zatrudnieniu
Grupa 2/6.
§ 7.
Wybór sądu
6
Spory dotyczące zakazu konkurencji rozpatrywane są przez sądy pracy w postępowaniu odrębnym (art. 459 KPC i nast.). Strony w umowie mogą wybrać,
który sąd z miejscowo właściwym będzie rozpatrywał spory. W braku takiego
postanowienia stosuje się ogólne przepisy prawa pracy.
listopad 2012
WZÓR
Grupa 2/6.
UMOWA O ZAKAZIE KONKURENCJI
w czasie trwania stosunku pracy
zawarta w dniu ............................................................................................................................................... między:
1) ......................................................................................................... z siedzibą w .......................................................,
(oznaczenie pracodawcy)
przy ul. .............................................................................., zwanym dalej Pracodawcą, reprezentowanym
przez ...................................................................................................................................................................................
(oznaczenie osoby/osób reprezentującej pracodawcę albo upoważnionej/upoważnionych
do składania oświadczeń w imieniu pracodawcy)
a
2) ............................................................................................................... zam. w ..........................................................,
(oznaczenie pracodawcy)
ul. ........................................................................................................................., zwanym dalej Pracownikiem.
Na podstawie art. 1011 Kodeksu pracy Strony postanawiają:
§1
1. Pracownik zobowiązuje się w okresie zatrudnienia u Pracodawcy nie świadczyć pracy na
podstawie umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło lub na jakiejkolwiek innej podstawie, na rzecz jakiegokolwiek podmiotu prowadzącego działalność konkurencyjną wobec
Pracodawcy.
§2
1. Pracownik zobowiązuje się w okresie zatrudnienia u Pracodawcy nie prowadzić jakiejkolwiek
działalności konkurencyjnej w stosunku do działalności prowadzonej przez Pracodawcę, a określonej w dokumentach statutowych Pracodawcy.
2. Działalnością, o której mowa w ust. 1 jest w szczególności:
– uczestniczenie w podmiocie konkurencyjnym jako wspólnik lub członek organu,
– wykonywanie doradztwa na rzecz podmiotu konkurencyjnego,
– występowanie w charakterze agenta, pełnomocnika czy prokurenta podmiotu konkurencyjnego,
– podjęcie lub prowadzenie działalności gospodarczej we własnym imieniu lub za pośrednictwem osoby trzeciej, jeżeli jest ona konkurencyjna wobec Pracodawcy.
§3
Za podmiot konkurencyjny lub działalność konkurencyjną wobec Pracodawcy Strony uznają
każdy podmiot lub działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i poza jej granicami,
7
Grupa 2/6.
WZÓR
niezależnie od formy organizacyjnej i prawnej, które wchodzą w zakres przedmiotu przedsiębiorstwa lub działalności Pracodawcy.
§4
1. Pracownik zobowiązuje się informować Pracodawcę o podjęciu każdego dodatkowego zatrudnienia czy działalności.
2. Pracodawca może zakazać Pracownikowi świadczenia pracy lub prowadzenia działalności,
jeżeli są one konkurencyjne w rozumieniu § 3.
§5
1. Pracownik zobowiązuje się do zachowania w tajemnicy wszelkich okoliczności i informacji,
o których dowiedział się w związku z wykonywaniem powierzonych mu obowiązków, a w stosunku do których Pracodawca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności,
i których ujawnienie mogłoby narazić Pracodawcę na szkodę.
2. W szczególności Pracownik zobowiązuje się do zachowania w tajemnicy informacji dotyczących stosowanych przez Pracodawcę technologii, organizacji pracy oraz sposobu prowadzenia działalności handlowej Pracodawcy, a także wszelkich poufnych danych dotyczących jego
kontrahentów.
§6
1. W razie poniesienia przez Pracodawcę szkody wskutek niewykonywania przez Pracownika
obowiązków określonych w niniejszej umowie, Pracodawca może dochodzić od Pracownika jej
naprawienia na zasadach określonych w art. 114–122 Kodeksu pracy.
2. Niezależnie od odpowiedzialności materialnej, określonej w ust. 1, Pracodawca może zastosować wobec Pracownika naruszającego postanowienia niniejszej umowy odpowiedzialność
porządkową, a w uzasadnionych przypadkach wypowiedzieć umowę o pracę albo rozwiązać ją
bez wypowiedzenia z winy Pracownika (art. 52 § 1 pkt 1 Kodeksu pracy).
§7
Wszelkie spory, które mogą wyniknąć z niniejszej umowy będzie rozstrzygać Sąd Pracy właściwy
dla siedziby Pracodawcy.
§8
Wszelkie zmiany niniejszej umowy wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności.
§9
Umowę sporządzono w dwóch jednobrzmiących egzemplarzach, po jednym dla każdej ze Stron.
........................................................................... ...........................................................................
(podpis Pracodawcy lub osoby reprezentującej
Pracodawcę albo upoważnionej do składania
oświadczeń w imieniu Pracodawcy)
8
(podpis Pracownika)