Nord Stream

Rozdział 04
Opis projektu
POL
POL
Spis trści
4.
4.1
4.1.1
4.1.2
4.1.3
4.2
4.2.1
4.2.2
4.2.3
4.2.4
4.2.5
4.2.6
4.2.7
4.3
4.3.1
4.3.2
4.4
4.4.1
4.4.2
4.4.3
4.4.4
4.4.5
4.5
4.5.1
4.5.2
4.5.3
4.5.4
4.5.5
4.5.6
4.6
4.6.1
4.6.2
4.6.3
4.6.4
4.7
4.8
4.8.1
4.8.2
4.8.3
4.8.4
4.8.5
4.8.6
4.8.7
4.8.8
4.9
4.10
POL
Opis projektu
Wstęp
Zakres działań związanych z projektem
Opis projektu
Harmonogram — planowanie i wykonanie
Trasa rurociągu
Opracowywanie trasy rurociągu
Szczegóły trasy gazociągu
Trasa rurociągu w Rosji
Trasa rurociągu w Finlandii
Trasa rurociągu w Szwecji
Trasa rurociągu w Danii
Trasa rurociągu w Niemczech
Projekt szczegółowy
Projekt techniczny
Projekt materiałowy rurociągu i ochrona przed korozją
Logistyka
Koncepcja logistyczna
Transport rur przewodowych i materiałów do powlekania do zakładów
nakładających powłoki obciążające
Zakłady nakładania powłok obciążających i place magazynowe
Dostawa rur do wykorzystania w pracach na morzu
Transport materiału skalnego do zwałowania
Budowa
Badania trasy, techniczne i budowlane
Prace ingerujące w dno morskie
Skrzyżowania z infrastrukturą (kable i inne rurociągi)
Procesy, statki i sprzęt instalacyjny
Połączenia
Miejsca wyjścia na ląd
Odbiór wstępny
Zalanie, oczyszczenie i inspekcja (pomiar) rurociągu
Próba ciśnieniowa układu i wykonanie połączeń
Odwadnianie (spuszczanie) wody
Osuszanie
Oddanie do eksploatacji
Koncepcja eksploatacji
Główne instalacje systemu rurociągowego
Podział rurociągu na odcinki z różnym ciśnieniem
System kontroli rurociągu
Normalna eksploatacja rurociągu
Działania przesyłowe
Prace konserwacyjne
Operacje techniczne
Technologia obsady rurociągu
Wycofanie z eksploatacji
Bibliografia
Stona
103
103
103
105
107
111
111
112
115
117
118
119
120
121
121
124
135
135
136
138
141
144
145
146
153
174
179
191
195
217
217
219
220
221
221
222
222
223
225
229
230
230
232
233
234
235
POL
103
4.
Opis projektu
4.1
Wstęp
Celem tego rozdziału jest na tyle szczegółowy opis projektu Nord Stream, aby umożliwić
zrozumienie zakresu i zasięgu projektu oraz określenie wszystkich potencjalnych źródeł
oddziaływań, w tym wszystkich źródeł oddziaływań transgranicznych.
4.1.1
Zakres działań związanych z projektem
Działania związane z projektem, wchodzące w zakres niniejszego raportu wymaganego na
podstawie konwencji z Espoo, przedstawiono na Rysunku. 4.1. Rozróżniono działania
związane z projektem Nord Stream (1) wchodzące w zakres raportu oceny oddziaływania na
środowisko (OOŚ), (2) związane z OOŚ, lecz nie podlegające ocenie w ramach niniejszego
raportu OOŚ oraz (3) znajdujące się poza zakresem niniejszego raportu OOŚ.
Mówiąc ogólnie, zakres raportu wymaganego na podstawie konwencji z Espoo obejmuje
wszystkie działania związane z projektem prowadzone na morzu w krajach pochodzenia oraz
związane z wyprowadzaniem rurociągów na brzeg.
Przypisy do Rys. 4.1 zawierają uzasadnienie braku oceny niektórych działań związanych z
projektem w obecnym czasie. Należy jednak zauważyć, że niektóre z tych działań pozostają
wymienione w opisie proponowanego projektu Nord Stream zamieszczonego w następnej
sekcji, w celu zapewnienia kompletności, nawet jeżeli nie zostały opisane szerzej w niniejszym
raporcie.
POL
Rys. 4.1
POL
104
Działania związane z projektem, wchodzące w zakres raportu wymaganego na podstawie konwencji z Espoo
105
4.1.2
Opis projektu
Trasa rurociągu Nord Stream będzie biegła z zatoki Portowaja, niedaleko Wyborga na rosyjskim
wybrzeżu Morza Bałtyckiego, przez Zatokę Fińską i Morze Bałtyckie, do miejscowości Lubmin,
w okolicy Greifswaldu, na północy Niemiec. Trasę rurociągu Nord Stream pokazano na
Rysunku 4.2 i na mapie PR.
Rys. 4.2
Trasa rurociągu Nord Stream przez Morze Bałtyckie. Linią ciemnozieloną
oznaczono trasę rurociągu. Liniami czerwonymi oznaczono granice
wyłącznych stref ekonomicznych (WSE) krajów leżących nad Morzem
Bałtyckim, natomiast liniami zielonymi – granice wód terytorialnych.
Czerwoną kropkowaną linią oznaczono linię środkową między Danią i
Polską
Gazociąg Nord Stream zbudowany będzie z dwóch stalowych nitek rurociągu o średnicy 48 cali
(122 cm). Są one określane mianem nitki północno-zachodniej i południowo-wschodniej w celu
rozróżnienia ich wzajemnego położenia. Długość każdej nitki rurociągu na obszarze morza
morza wynosi około 1222 km.
Obie nitki rurociągu zostaną połączone z rosyjskimi i europejskimi sieciami gazowymi za
pomocą instalacji w miejscach wyjścia na ląd w Rosji i w Niemczech. Połączenie części
podmorskich z instalacjami lądowymi zostanie wykonane za pomocą lądowych odcinków
POL
106
rurociągu w Rosji (ok. 1,5 km) i w Niemczech (ok. 0,5 km). Odcinki lądowe nazywane są
również odcinkami suchymi.
Nitki rurociągu będą podłączone do stacji kompresorów na terenie Rosji w Wyborgu, która
zostanie wyposażona w mierniki i urządzenia regulacji ciśnienia. Podobnie, w miejscowości
Greifswald w Niemczech nitki rurociągu będą połączone z terminalem odbiorczym, również
wyposażonym w stację pomiarową i urządzenia do regulacji ciśnienia.
Podstawowe parametry i dane odnośnie warunków pracy rurociągu przedstawiono w Tabeli 4.1
poniżej. Morskie odcinki nitek rurociągu podzielone będą na trzy segmenty ciśnieniowe
odpowiednio do spadków ciśnienia w rurach powodowanego stratą wskutek tarcia. Wyjaśniono
to dokładniej w części 4.8.2. Punkt kilometrowy (PK) odnosi się do miejsca na trasie rurociągu,
licząc od miejsca wyjścia na ląd w Rosji (PK 0).
Tabela 4.1
Zakładane warunki pracy
Parametr
Przepustowość
Gaz
Ciśnienie według założeń(1)
Wartość (zakres)
55 mld m³ na rok (27,5 mld m³ na rok dla każdej z nitek
rurociągu)
Suchy gaz ziemny niskosiarkowy
Od PK 0 do PK 300:
220 barów(g)
Od PK 300 do PK 675 (dawniej PK 800): 200 barów(g)
Od PK 675 (dawniej PK 800) do PK 1222: 170 barów(g)
Zakładana temperatura na morzu
Od -10 do 60C
Temperatura pracy na morzu
Od -10 do 40C
Każda nitka rurociągu będzie złożona z zespawanych razem rur stalowych, chronionych
powłoką antykorozyjną i płaszczem betonowym. Wewnętrzna średnica nitek rurociągu będzie
niezmienna na całej ich długości w celu ułatwienia czynności konserwacyjnych.
Grubość ściany rurociągu będzie zróżnicowana odpowiednio do spadku ciśnienia na trasie
rurociągu, co oznacza, że rurociąg podmorski będzie miał trzy różne grubości ściany (34,6; 30,9
i 26,8 mm). W pobliżu wybrzeża (ok. 0,5 km) i na odcinkach lądowych grubość ściany będzie
wynosić w Rosji 41,0 mm i w Niemczech 30,9 mm.
(1)
Poprzednie badania dotyczące rurociągu uwzględniały platformę obsługową, w odniesieniu do której zostały
ustalone odcinki ciśnienia projektowego. Następnie platforma obsługowa została usunięta z projektu gazociągu
Nord Stream, a odcinki ciśnienia projektowego ustalono od nowa. Oznacza to, że odcinek kończący się
poprzednio na PK 800 obecnie kończy się na PK 675.
POL
107
Zewnętrzna średnica rurociągu będzie się różnić z uwagi na różną grubość ścian rur stalowych
(ustaloną pod kątem maksymalnego dopuszczalnego ciśnienia roboczego) oraz różną grubość
betonowego płaszcza obciążającego na całej długości nitek rurociągu (ustaloną pod kątem
stabilności położenia). Maksymalna średnica zewnętrzna nitek rurociągu będzie wynosić ok. 1,4
m.
Wymiary rurociągu pokazano w Tabeli 4.2.
Tabela 4.2
Wymiary rurociągu.
Parametr
Średnica wewnętrzna rury stalowej
Grubość ściany rury stalowej
Grubość betonowego płaszcza
Łączna długość (na nitkę rurociągu)
Wartość (zakres)
1153 mm
Odcinek 220 barów(g):
Odcinek 200 barów(g):
Odcinek 170 barów(g):
60–110 mm
ok. 1222 km
34,6 mm
30,9 mm
26,8 mm
Gazociąg Nord Stream został zaprojektowany z myślą o eksploatacji przez 50 lat.
4.1.3
Harmonogram — planowanie i wykonanie
Do głównych działań w poszczególnych fazach okresu eksploatacji systemu rurociągów,
opisanych w poniższych podrozdziałach, należą:

Studium wykonalności

Projekt koncepcyjny

Badania techniczne i badania na obecność amunicji

Projekt szczegółowy rurociągu

Badania środowiskowe, oceny ryzyka i proces uzyskiwania pozwoleń

Przygotowanie infrastruktury i logistyki

Budowa rurociągu, w tym:
-
POL
Pomiary terenowe (np. w celu zgromadzenia szczegółowych informacji o korytarzach
rurociągu)
108
-
Prace ingerujące w dno morskie (w celu zapewnienia rurociągowi stabilnego podłoża
na dnie morskim)
-
Prace budowlane w miejscach wyjścia na ląd w Niemczech i Rosji
-
Skrzyżowania z istniejącymi kablami i rurociągami podmorskimi
-
Układanie rur
podmorskich
podmorskich,
w
tym
połączenia (łączniki) różnych
odcinków

Odbiór wstępny (zalanie, oczyszczenie, inspekcja, próba ciśnieniowa rurociągu z użyciem
wody morskiej, zrzut wody i osuszenie)

Oddanie do eksploatacji (napełnienie rurociągu gazem)

Eksploatacja, w tym kontrole i konserwacja rurociągu oraz monitoring środowiska

Wycofanie rurociągu z eksploatacji
Realizację projektu zapoczątkowano w roku 1998, przygotowując studium wykonalności(1), w
ramach którego międzynarodowe firmy inżynieryjne, rosyjskie instytuty badawcze oraz rosyjskofińska firma North Transgas Oy, przeprowadziły pomiary i badania morza w Morzu Bałtyckim.
Badania dotyczące odcinka podmorskiego potwierdziły możliwości techniczne wykonania
rurociągu. Na podstawie tego studium opracowano koncepcyjny projekt rurociągu.
Faza przygotowania szczegółowego projektu technicznego zaczęła się w roku 2006
równocześnie z badaniami środowiskowymi i konsultacjami w zakresie ocen oddziaływania na
środowisko (OOŚ). Rozpoczęto również opracowanie koncepcji infrastruktury logistycznej, co
doprowadziło do wybrania portów odpowiednich dla projektu.
Międzynarodowy proces konsultacji w zakresie OOŚ rozpoczął się 14 listopada 2006, gdy —
zgodnie z konwencją z Espoo — odpowiedzialnym za ochronę środowiska władzom w Danii,
Finlandii, Niemczech, Rosji i Szwecji przekazano dokument informacyjny na temat projektu
dotyczący planowanego rurociągu przez Morze Bałtyckie.
Instalacja rurociągu może rozpocząć się w kwietniu 2010 roku, pod warunkiem uzyskania
wszystkich pozwoleń w wyznaczonym czasie. Obecnie oczekujemy, że całkowity czas kampanii
instalacyjnej obu nitek rurociągu wyniesienie około trzech lat.
Harmonogram czasowy projektu Nord Stream pokazano na Rysunku 4.3.
(1)
POL
North European Gas Pipeline Feasibility Study, Ramboll Oil & Gas for North Transgas OY, kwiecień 1999.
109
Rys. 4. 3
Ogólny harmonogram czasowy realizacji projektu Nord Stream. Kolejność
etapów budowy ustalono wstępnie i może ona ulec zmianie
Instalacja rozpocznie się od dwóch miejsc wyjścia na ląd, instalacje lądowe zostaną
wybudowane w celu pomieszczenia jednocześnie obu nitek rurociągu i tym samym
zminimalizowania oddziaływań na środowisko. Na początku etapu budowy w odniesieniu do obu
nitek rurociągu dokonana zostanie także ingerencja w dno morskie przed położeniem rur.
Budowa odcinków podmorskich obu nitek rurociągu zostanie wykonana osobno i w różnych
terminach z uwagi na dostępność statków do układania rur. Linia północno-zachodnia będzie
gotowa do przesyłu gazu we wrześniu 2011 roku, a uruchomienie linii południowo-wschodniej
jest planowane na listopad 2012 roku.
Według obecnego harmonogramu przedziały czasowe dla poszczególnych etapów budowy są
następujące:
POL

Szacuje się, że prace konstrukcyjne w obu miejscach wyjścia na ląd w Rosji i Niemczech
zajmą odpowiednio około 4,5 oraz 9 miesięcy

Ułożenie północno-zachodniej nitki rurociągu potrwa około 11 miesięcy, podczas gdy
ułożenie południowo-wschodniej nitki rurociągu — około 14 miesięcy. Krótszy czas
instalacji linii północno-zachodniej jest spowodowany tym, że niektóre odcinki rurociągu
będą układane równocześnie przez dwa statki do układania w wodach głębokich. Do
układania linii południowo-wschodniej przewidziany jest tylko jeden statek przeznaczony do
110
układania rur w wodach głębokich. W pobliżu miejsca wyjścia na ląd w Niemczech użyty
zostanie statek do układania rur w wodach płytkich

Wykonanie prac ingerujących w dno morskie wzdłuż trasy rurociągu, w tym działań
zarówno przed, jak i po układaniu rurociągu (tj. prac ziemnych dokonywanych odpowiednio
przed i po układaniu rurociągu), planowane jest w kampaniach przez cały okres budowy.
Działania poprzedzające położenie rurociągu, w tym ułożenie podsypki pod połączenia na
PK 300 i 675, potrwają około pięciu miesięcy dla każdej z nitek rurociągu. Działania
następujące po położeniu rurociągu będą dokonywane przed i po odbiorze i potrwają około
14 miesięcy dla północno-zachodniej nitki rurociągu i 21 miesięcy dla południowowschodniej nitki rurociągu

Oczekuje się, że działania przed odbiorem zajmą dla każdej z nitek rurociągu około pięciu
miesięcy. Okres ten obejmuje około dwóch tygodni dla każdego z połączeń oraz jeden
miesiąc na zrzut wody użytej do próby ciśnieniowej z każdej z nitek rurociągu

Oddanie rurociągu do eksploatacji, w tym napełnienie go gazem, potrwa około miesiąca dla
każdej z nitek rurociągu
Harmonogram budowy przedstawiony na Rysunku 4.3 jest harmonogramem ogólnym,
przedstawiającym jeden z możliwych scenariuszy prac instalacyjnych. Zaznaczone w nim daty
rozpoczęcia i ukończenia prac (odpowiednio kwiecień 2010 i listopad 2012) nie ulegną zmianie,
jednak mogą wystąpić zmiany w poszczególnych fazach między tymi datami, zależnie od
dalszej optymalizacji działań na etapie projektu szczegółowego i samej budowy.
Harmonogram czasowy uwzględnia rozmaite ograniczenia czasowe w oknie czasowym budowy
dla różnych odcinków trasy rurociągu. Dokładniejsze wyjaśnienia zawiera Tabela 4.3 poniżej.
POL
111
Tabela 4.3
Ograniczenia wzdłuż trasy rurociągu Nord Stream (przy założeniach
zgodnych z obecnym harmonogramem budowy)
Strefa
Od PK
Do PK
Miejsce
wyjścia na
ląd w Rosji
0
7,5
Ograniczenia
Ograniczenia ze względu na tarło
Okres
połowa kwietnia–
połowa czerwca
Ograniczenia ze względu na
grudzień–kwiecień
pogodę
Ograniczenia ze względu na
grudzień–kwiecień
Strefa 1
7,5
300
pogodę
Brak ograniczeń na trasie
Strefa 2
300
675
rurociągu
Ograniczenia dotyczące prac
Strefa 3*
675
1196
budowlanych w morskiej części
styczeń–połowa maja
obszaru Natura 2000
Ograniczenie możliwości
Miejsce
prowadzenia prac budowlanych w
wyjścia na
styczeń–połowa maja
1196
1222
morskiej części obszaru Natura
ląd w
2000
Niemczech
*Szwedzka Rada Rybołówstwa zażądała, aby nie przeprowadzać prac budowlanych w
okresie tarła dorszy (od 1 maja do 31 października) na północ od wyspy Bornholm (na
odcinku od ok. PK 950 do 1020,5). Zamierzamy dostosować się do tego żądania w takim
zakresie, w jakim to będzie możliwe.
4.2
Trasa rurociągu
W tym rozdziale opisano proces opracowywania trasy, który miał miejsce w ciągu ostatniego
dziesięciolecia, oraz przedstawiono szczegółowy przebieg proponowanej trasy.
4.2.1
Opracowywanie trasy rurociągu
Ustalenie optymalnej trasy dla obu nitek rurociągu jest procesem podlegającym ciągłemu
rozwojowi. Początkowo trasa została ustalona na podstawie badań teoretycznych,
geofizycznych badań rozpoznawczych z roku 2005, a także pobranych w roku 2006
szczegółowych analiz (opróbowań) geofizycznych, geotechnicznych i środowiskowych. Badanie
teoretyczne zostało oparte na badaniach i studium wykonalności przeprowadzonych przez firmę
North Transgas w latach 1998–1999. W roku 2007 wykonano dodatkowe badanie
rozpoznawcze w celu oceny potencjalnych tras alternatywnych oraz rozszerzenia kilku części
korytarza badań ustalonego w roku 2005. Proponowana trasa rurociągu została ustalona
właśnie na podstawie powyższego szerokiego zakresu badań.
W latach 2007 i 2008 trwał proces wyboru trasy na podstawie konsultacji z organami
administracji w pięciu krajach, przez których akweny przebiega rurociąg (zwanych krajami
pochodzenia). Wybór trasy został wsparty dalszymi szczegółowymi badaniami geofizycznymi,
POL
112
programem pobierania próbek geotechnicznych oraz testami terenowymi (in-situ) i pobieraniem
próbek środowiskowych.
Szczegółowy projekt i wyżej wspomniane programy badawcze zakończyły się szeregiem
potencjalnych optymalizacji trasy minimalizujących ingerencję w dno morza. Minimalizacja
ingerencji w dno morza była kluczowym kryterium podczas opracowywania trasy pożądaną z
ekonomicznego, technicznego i środowiskowego punktu widzenia:, ponieważ na dnie morskim
zostanie ułożona lub będzie przemieszczana mniejsza ilość materiałów, prace te skutkować
będą mniejszym oddziaływaniem na środowisko oraz mniejszą ilością zasobów ekonomicznych
i technicznych wymaganych do przeprowadzenia instalacji.
Kryteria te przyniosły w rezultacie wybór trasy, który przedstawiony został poniżej. Jakkolwiek
trasa ta nadal podlega optymalizacji (na podstawie szczegółowego projektu i dalszych badań),
obejmuje on z grubsza proponowaną ostateczną trasę rurociągu. Opis tras alternatywnych,
rozważanych wcześniej, znajduje się w Rozdziale 6.
4.2.2
Szczegóły trasy gazociągu
Trasa gazociągu Nord Stream przebiega przez Wyłączne Strefy Ekonomiczne (WSE) Rosji,
Finlandii, Szwecji, Danii i Niemiec. W przypadku Rosji, Danii i Niemiec rurociąg przebiega
również przez wody terytorialne (WT) tych krajów. Szczegółowe informacje dotyczące trasy
zawiera Tabela 4.4 i Tabela 4.5 oraz przedstawia mapa PR-1 w Atlasie.
Tabela 4.4
Szczegółowe informacje dotyczące długości odcinków północno-zachodniej
nitki rurociągu w krajach pochodzenia. Długości podane są w przybliżeniu,
ponieważ podlegają końcowej optymalizacji
Północnozachodnia nitka
rurociągu
Rosja
Finlandia
Szwecja
Dania
Niemcy
POL
Klasyfikacja
Odcinek
lądowy
WT
WSE
WSE
WSE
WSE
WT
WSE
WT
Odcinek
lądowy
Długość
odcinka
[km]
Długość w
danym kraju
[km]
1,5
1,5
121,8
1,4
375,3
506,4
49,4
87,7
31,2
49,9
0,5
PK
razem
[km]
123,2
123,2
375,3
506,4
498,5
1004,9
137,1
1142,0
81,1
1223,1
0,5
Odcinek
lądowy/
podmorski
[km]
1,5
1223,1
0,5
113
Tabela 4.5
Szczegółowe informacje dotyczące długości odcinków południowowschodniej nitki rurociągu w krajach pochodzenia. Długości podane są w
przybliżeniu, ponieważ podlegają końcowej optymalizacji
Klasyfikacja
Południowowschodnia nitka
rurociągu
Rosja
Finlandia
Szwecja
Dania
Niemcy
Odcinek
lądowy
WT
WSE
WSE
WSE
WSE
WT
WSE
WT
Odcinek
lądowy
Długość
odcinka
[km]
Długość w
danym kraju
[km]
1,5
1,5
122,5
1,2
374,3
506,1
49,5
87,6
31,2
49,8
0,5
PK
razem
[km]
1,5
123,7
123,7
374,3
506,1
498,0
1004,1
137,1
1141,2
81,0
1222,2
0,5
Odcinek
lądowy/
podmorski
[km]
1222,2
0,5
Profile głębokości na trasie rurociągu przez Morze Bałtyckie z Rosji do Niemiec zilustrowano na
Rysunku 4.4 i Rysunku 4.5. Maksymalna głębokość rurociągu występować będzie na PK 508,
odpowiednio -213 m i -210 m dla północno-zachodniej i południowo-wschodniej nitki rurociągu.
POL
114
Rys. 4.4
Profil głębokości północno-zachodniej nitki rurociągu. Głębokości są
podane w przybliżeniu, ponieważ podlegają ostatecznej optymalizacji
Rys. 4.5
Profil głębokości południowo-wschodniej nitki rurociągu. Głębokości są
podane w przybliżeniu, ponieważ podlegają ostatecznej optymalizacji
POL
115
Nitki rurociągu będą biec prawie równolegle po dnie Morza Bałtyckiego, w odległości
wynoszącej zasadniczo 100 m od siebie. Jednakże optymalizacja trasy związana z nierównym
dnem morskim oznacza, że odległość pomiędzy nitkami rurociągu może się różnić w
poszczególnych miejscach na całej długości trasy.
Odległości między obiema nitkami rurociągu pokazano na Rysunku 4.6. Odległość minimalna
wynosi 6 m, w miejscu wyjścia na ląd w Niemczech, a odległość maksymalna: 2950 m, na PK
134 w fińskiej WSE.
Rys 4.6
4.2.3
Odległość między obiema nitkami rurociągu. Odległości są podane w
przybliżeniu, ponieważ podlegają ostatecznej optymalizacji
Trasa rurociągu w Rosji
Trasę gazociągu Nord Stream na wodach rosyjskich przedstawiono na Rysunku 4.7. Długość
gazociągu Nord Stream na terytorium Rosji wynosi około 123 km.
Początek gazociągu znajduje się w Zatoce Portowaja, a następnie wychodzi on z zatoki w
kierunku południowo-zachodnim, po czym skręca bardziej na zachód i przechodzi na północ od
wyspy Gogland, blisko granicy rosyjskich i fińskich WSE/WT.
POL
116
Rys. 4.7
POL
Trasa gazociągu na wodach rosyjskich. Linią ciemnozieloną oznaczono
trasę rurociągu. Liniami czerwonymi oznaczono wyłączne strefy
ekonomiczne, a liniami zielonymi – zasięg wód terytorialnych
117
4.2.4
Trasa rurociągu w Finlandii
Trasę gazociągu Nord Stream w fińskiej WSE przedstawiono na Rysunku 4.8. Długość trasy w
fińskiej WSE wynosi około 375 km. Trasa przebiega poza fińskimi wodami terytorialnymi, w
pobliżu granicy fińskiej i estońskiej WSE.
Na południowy wschód od Kalbådagrund trasa biegnie w kierunku południowym obok struktury
geologicznej o nazwie Kalbådagrund i w pobliżu granicy fińskiej WSE. W ten sposób uniknięto
przebiegu trasy w pobliżu płycizn.
Rys. 4.8
POL
Trasa gazociągu na wodach fińskich. Linią ciemnozieloną oznaczono trasę
rurociągu. Liniami czerwonymi oznaczono wyłączne strefy ekonomiczne, a
liniami zielonymi – zasięg wód terytorialnych
118
4.2.5
Trasa rurociągu w Szwecji
Trasę gazociągu Nord Stream na wodach szwedzkich przedstawiono na Rysunku 4.9. Długość
trasy wynosi ok. 506 km.
Trasa gazociągu wkracza do szwedzkiej WSE na północny wschód od Gotlandii, tuż przy
granicy wód terytorialnych, ale z dala od głównego szlaku żeglugowego na wschód od Gotlandii.
Na południe od Gotlandii trasa biegnie po płyciźnie Ławicy Hoburg. Na południe od Ławicy
Hoburg trasa skręca na południowy zachód i przecina Ławicę Norra Midsjö i główny szlak
żeglugowy, po czym wkracza na wody duńskie.
Rys. 4.9
POL
Trasa gazociągu na wodach szwedzkich. Linią ciemnozieloną oznaczono
trasę rurociągu. Liniami czerwonymi oznaczono wyłączne strefy
ekonomiczne, a liniami zielonymi – zasięg wód terytorialnych
119
4.2.6
Trasa rurociągu w Danii
Trasę gazociągu Nord Stream na wodach duńskich przedstawiono na Rysunek 4.10. Trasa
biegnie na wschód i południe od Bornholmu. Długość trasy na tym odcinku wynosi około 137
km, z czego 88 km biegnie przez duńskie wody terytorialne.
Trasa gazociągu Nord Stream wkracza na wody duńskie na północ od miejsca zatopienia
amunicji chemicznej, znajdującego się na wschód od Bornholmu. Dalej biegnie w kierunku
południowo-zachodnim, omijając obszary zagrożenia związane z miejscem zatopienia amunicji,
wchodzi na wody terytorialne i skręca na południe-południowy zachód, mijając Christiansø.
Przy południowym krańcu Bornholmu, Dueodde, trasa skręca na południowy zachód i biegnie
na południe od Bornholmu, opuszczając duńskie wody terytorialne i wchodząc na wody
niemieckie równolegle do ławicy Rønne. Opuszcza ona wody duńskie na południowy wschód od
Adlergrund.
POL
120
Rys. 4.10
4.2.7
Trasa gazociągu na wodach duńskich. Linią ciemnozieloną oznaczono trasę
rurociągu. Liniami czerwonymi oznaczono wyłączne strefy ekonomiczne, a
liniami zielonymi – zasięg wód terytorialnych
Trasa rurociągu w Niemczech
Trasę gazociągu Nord Stream na wodach niemieckich przedstawiono na Rysunek 4.11.
Długość tego odcinka wynosi około 81 km, z czego 50 km biegnie przez niemieckie wody
terytorialne.
Trasa wkracza do niemieckiej WSE na południowy wschód od Adlergrund i biegnie dalej na
północ od Ławicy Odrzanej. Na północny zachód od Ławicy Odrzanej wchodzi na niemieckie
WT i biegnie dalej w kierunku południowo-zachodnim do płytkich wód Zatoki Greifswaldzkiej,
gdzie znajduje się miejsce wyjścia na ląd.
POL
121
Rys. 4.11
4.3
Trasa gazociągu na wodach niemieckich. Linią ciemnozieloną oznaczono
trasę rurociągu. Liniami czerwonymi oznaczono wyłączne strefy
ekonomiczne, a liniami zielonymi – zasięg wód terytorialnych
Projekt szczegółowy
W tym rozdziale opisano istotne cechy projektu technicznego i materiałowego gazociągu Nord
Stream oraz proces certyfikacji przez niezależną stronę trzecią, który zostanie do niego
zastosowany.
4.3.1
Projekt techniczny
Kryteria projektu
Projekt gazociągu Nord Stream będzie zgodny z odpowiednimi przepisami prawa krajowego
oraz rozporządzeniami wszystkich krajów pochodzenia (patrz część 4.2.2). Ogólnie rzecz
biorąc, takie krajowe ustawy i rozporządzenia zawierają niewiele ścisłych wymogów
POL
122
technicznych dotyczących rurociągów podmorskich, odnoszą się raczej do uznanych
międzynarodowych norm i standardów.
Normy i standardy
Rurociąg Nord Stream zostanie zbudowany oraz będzie eksploatowany zgodnie z normą DNV
OS-F101: Podmorskie systemy rurociągowe, wydaną przez norweską organizację Det Norske
Veritas (DNV). Zastosowana zostanie wersja z roku 2000, ze zmianami i poprawkami z roku
2003. Norma DNV OS-F101 zawiera kryteria i wytyczne dotyczące projektu, materiałów,
wykonania, produkcji, instalacji, odbioru wstępnego, odbioru właściwego, eksploatacji oraz
konserwacji systemów rurociągowych.
Zasady zawarte w normie DNV OS-F101 są wspierane przez inne normy międzynarodowe oraz
następujące praktyki zalecane przez DNV:

RP F102: Powłoki styków montażowych rurociągu oraz naprawa powłok rur przewodowych
w warunkach terenowych

RP F103: Ochrona
galwanicznych

RP F105: Rurociągi wykorzystujące wolne przęsła

RP F106: Fabryczne powłoki zewnętrzne rurociągów chroniące przed korozją

RP F107: Ocena zabezpieczenia rurociągu na podstawie zasad oceny ryzyka

RP F110: Globalne wygięcie rurociągów podmorskich

RP F111: Oddziaływania między włokami trawlerów a rurociągami

RP E305: Instalacje zapewniające stabilność położenia rurociągów podmorskich
katodowa
rurociągów
podmorskich
z
zastosowaniem
anod
Normy i wytyczne DNV są powszechnie stosowane ze względu na ich kompleksowość oraz
szczegółowe omówienie szerokiego zakresu zagadnień. Od kilku dziesięcioleci zastosowanie
norm projektowych DNV jest stałą praktyką wśród firm projektujących instalacje podmorskie.
Norma DNV OS-F101, dotycząca rurociągów podmorskich, stosowana jest obecnie w
odniesieniu do wszystkich projektów rurociągów podmorskich w przedsięwzięciach związanych
z wydobyciem ropy naftowej i gazu ziemnego w duńskiej i norweskiej części Morza Północnego,
a także znajduje szerokie zastosowanie na całym świecie. Norma DNV OS-F101 była
stosowana również podczas badań dla innych projektów w niektórych częściach Morza
Bałtyckiego.
POL
123
Wydanie w roku 2000 normy DNV OS-F101 (zmienionej w roku 2003), dotyczącej rurociągów
podmorskich, poprzedziły normy DNV 1976, DNV 1981 i DNV 1996. Określone w normie DNV
OS-F101 wymogi dotyczące rur przewodowych są oparte na normie ISO 3183-3 Przemysł
naftowy i gazowniczy – rury stalowe do systemów transportu rurowego.
Wykonawca projektu technicznego
Opracowanie projektu szczegółowego gazociągu Nord Stream powierzono jako wykonawcy
technicznemu doświadczonej włoskiej firmie SES (Saipem Energy Services, dawniej
Snamprogetti S.p.A., należącej do Grupy Eni). Grupa Eni jest jednym z największych
wykonawców w przemyśle naftowym i gazowniczym. Była ona odpowiedzialna za projekty
techniczne gazociągów Langeled między Norwegią i Anglią oraz Blue Stream między Rosją i
Turcją.
Środki zapobiegawcze na etapie projektu
Projekt koncepcyjny gazociągu Nord Stream był procesem adaptacyjnym, uwzględniającym
przy wyborze trasy i opracowywaniu projektu środki zapobiegawcze zidentyfikowane w wyniku
poprzednich doświadczeń z rurociągami, konsultacji, oceny oddziaływania na środowisko
(OOŚ) oraz ilościowej oceny ryzyka (IOR). Alternatywy dotyczące wyboru trasy i projektu
koncepcyjnego, rozważone przed osiągnięciem koncepcji bazowej przedstawionej w niniejszym
rozdziale, zostały opisane w Rozdziale 6 (Warianty).
Niezależna weryfikacja i certyfikacja
Spółka Nord Stream AG przydzieliła niezależnych ekspertów strony trzeciej do obserwacji,
audytowania i uczestnictwa we wszystkich aspektach opracowywania i wdrożenia projektu.
Przeprowadzenie niezależnej weryfikacji zewnętrznej w fazie planowania projektu Nord Stream,
tzn. weryfikację jakości prac technicznych, zlecono organizacjom DNV i SGS/TÜV.
Zadania w zakresie nadzoru i weryfikacji związane w produkcją, wykonaniem, instalacją i
odbiorem wstępnym zostały również przydzielone, odpowiednio do potrzeb, stronom trzecim
wspólnie z przedstawicielami spółki Nord Stream AG. W konsekwencji organizacja DNV będzie
uczestniczyła we wszystkich procesach nadzoru i kontroli oraz wyda ostateczne certyfikaty
zgodności dla całego systemu rurociągu. Organizacja SGS/TÜV będzie uczestniczyć we
wszystkich procesach nadzoru i kontroli niemieckiego odcinka rurociągu.
Strony trzecie będą monitorować wszystkie działania i wydadzą niezależne oświadczenie lub
certyfikat zgodności, stwierdzający, że rurociąg został zaprojektowany, wyprodukowany,
zainstalowany, poddany odbiorowi wstępnemu i oddany do eksploatacji zgodnie z właściwymi
międzynarodowymi normami i standardami.
POL
124
4.3.2
Projekt materiałowy rurociągu i ochrona przed korozją
Rurociąg Nord Stream zostanie zbudowany z pojedynczych stalowych rur przewodowych, które
zostaną ze sobą zespawane w ramach ciągłego procesu układania. Od wewnątrz rury
przewodowe zostaną pokryte powłoką epoksydową. Celem nałożenia powłoki jest ograniczenie
tarcia hydraulicznego i w związku z tym poprawienie warunków przepływu.
Aby zapobiec korozji, rury przewodowe zostaną pokryte trójwarstwową zewnętrzną powłoką
polietylenową. Dodatkową ochronę antykorozyjną zapewni dodanie anod protektorowych z
aluminium i cynku. Anody protektorowe to specjalny system ochronny, niezależny od powłoki
antykorozyjnej.
Na zewnętrzną powłokę antykorozyjną rur przewodowych zostanie nałożona betonowy płaszcz
obciążający, zawierający rudę żelaza. Podstawowym celem betonowego płaszcza jest
zapewnienie stabilności położenia rurociągu, zapewnia on jednak również dodatkową ochronę
zewnętrzną przed uszkodzeniami mechanicznymi, np. przez sprzęt rybacki.
Poniżej nakreślono obecny (z października 2008) stan specyfikacji wyżej wymienionych
materiałów oraz ich szacowane ilości wymagane do zbudowania rurociągu Nord Stream.
Specyfikacje te mogą podlegać dalszej optymalizacji na etapie projektu szczegółowego.
Rura przewodowa
Nitki rurociągu zostaną zbudowane z zespawanych ze sobą stalowych rur przewodowych o
długości 12,2 m. Jako rury przewodowe wykorzystane zostaną spawane wzdłużnie łukiem
podwójnie krytym rury ze stali węglowej gatunku SAWL 485 I FD(1) zgodne z normą DNV OSF101 (patrz, Normy i standardy), o średnicy nominalnej 1220 mm (48") i stałej średnicy
wewnętrznej 1153 mm. Przy ustalaniu grubości ścianek rur stalowych uwzględniono
maksymalne dopuszczalne ciśnienie robocze, dlatego też waha się ona od 26,8 do 41,0 mm
(cztery grubości). Grubość ścianek na poszczególnych odcinkach przedstawia Tabela 4.6 i
Tabela 4.7.
(1)
Oznaczenie specyfikacji materiału do budowy rurociągu: SAWL = proces produkcji (spawanie łukiem krytym,
jeden szew wzdłużny); 485 = określona minimalna granica plastyczności (SMYS) w MPa; I = poziom testów
nieniszczących (I = poziom I); FD = wymagania dodatkowe (F = wytrzymałość na pęknięcia, D = zaostrzone
wymogi dotyczące wymiarów)
POL
125
Tabela 4.6
Rozkład grubości ścianki (GŚ) północno-zachodniej nitki rurociągu.
Długości są podane w przybliżeniu, gdyż będą podlegać ostatecznej
optymalizacji
Od PK
[km]
0,0
0,5
300,0
675,0
1222,6
Tabela 4.7
Do PK
[km]
0,5
300,0
675,0
1222,6
1223,1
Długość
[km]
0,5
299,5
375,0
547,6
0,5
GŚ rury
[mm]
41,0
34,6
30,9
26,8
30,9
Rozkład grubości ścianki (GŚ) południowo-wschodniej nitki rurociągu.
Długości są podane w przybliżeniu, gdyż będą podlegać ostatecznej
optymalizacji
Od PK
[km]
0,0
0,5
300,0
675,0
1221,7
Do PK
[km]
0,5
300,0
675,0
1221,7
1222,2
Długość
[km]
0,5
299,5
375,0
546,7
0,5
GŚ rury
[mm]
41,0
34,6
30,9
26,8
30,9
Usztywniacze
Aby zminimalizować ryzyko zawalenia się rur podczas instalacji, na odcinkach zagrożonych w
określonych odstępach zostaną zainstalowane usztywniacze (wzmocnienie rury). Usztywniacze
zostaną przyspawane do rurociągów na odcinkach podatnych na propagację wygięcia, tzn. w
obszarach morza głębszego. Ryzyko zawalenia się występuje tylko w fazie instalacji.
Usztywniacze zostaną wykonane z tego samego stopu stali co rury przewodowe i będą
odpowiadać im długością. Będą one jednak miały grubsze ścianki, z obrobionymi skrawaniem
cieńszymi końcami ścianek, jak pokazano na Rysunku 4.12.
POL
126
Rys. 4.12
Zasada działania usztywniacza. Usztywniacz ma ścianki grubsze niż
przylegający do niego odcinek rurociągu
Usztywniacze zostaną użyte na odcinku rurociągu o długości 305 km, konkretnie od PK 420 do
PK 520, od PK 550 do PK 610, od PK 675 do PK 800 i od PK 1000 do PK 1020. Odstęp między
usztywniaczami wyniesie 927 m (odległość równa 76 rurom przewodowym).
Spawanie rur przewodowych
Użyte zostaną materiały eksploatacyjne podobne do materiałów użytych do produkcji rur
przewodowych i zgodne z nimi pod względem składu. Spawy zostaną wykonane z gatunku stali
odpowiadającego co najmniej stali użytej do produkcji rur przewodowych. Podczas spawania
nie zostaną dodane żadne inne materiały.
Wewnętrzna powłoka przeciwcierna
Rury przewodowe zostaną pokryte od wewnątrz powłoką przeciwcierną w celu zwiększenia
zdolności przepływowej systemu rurociągowego. Powłoka wewnętrzna rury przewodowej
pokazana została na Rysunku 4.13. Będzie to czerwono-brązowa farba epoksydowa o
wysokim połysku.
Rys. 4.13
POL
Wewnętrzna powłoka rur przewodowych będzie pokryta epoksydową
powłoką przeciwcierną
127
W farbie epoksydowej znajdują się następujące składniki:

Baza epoksydowa (żywica epoksydowa, pigmenty, wypełniacze, dodatki i rozpuszczalnik
organiczny)

Utwardzacz (amina lub poliamid alifatyczny/cykloalifatyczny)
Powłoka będzie mieć grubość ok. 90 do 150 µm i będzie pokrywać całą długość rur
przewodowych, z wyjątkiem wewnętrznego odcinka o długości ok. 50 mm na końcach rur, tak
by umożliwić wymianę ciepła podczas spawania. Po spawaniu ten wewnętrzny odcinek
pozostanie bez powłoki.
Powłoka wewnętrzna zostanie nałożona fabrycznie.
Zewnętrzna powłoka antykorozyjna
Aby zapobiec korozji, rury przewodowe zostaną pokryte zewnętrzną powłoką antykorozyjną.
Zewnętrzną powłokę stanowić będzie trójwarstwowa powłoka polietylenowa (3LPE). Zasadę
zastosowania powłoki przedstawiono na Rysunku 4.14 poniżej.
Rys. 4.14
Zasada działania trójwarstwowej polietylenowej (3LPE) zewnętrznej powłoki
antykorozyjnej. Warstwę wewnętrzną stanowić będzie powłoka ze
stopionych żywic epoksydowych (ciemnozielona), na niej znajdzie się
warstwa przyczepna (jasnozielona) i zewnętrzna warstwa polietylenowa
(czarna)
Zewnętrzna powłoka antykorozyjna 3LPE będzie się składać z następujących elementów:
POL

Warstwy wewnętrznej: powłoka ze stopionych żywic epoksydowych (FBE)

Warstwy środkowej: warstwa przyczepna

Warstwy zewnętrznej: baza polietylenowa o wysokiej gęstości (HDPE) z dodatkami.
128
Powłoka, o łącznej grubości minimalnej ok. 4,2 mm, będzie pokrywać całą długość rury, z
wyjątkiem odcinków o długości 200–250 mm przy końcach rur, niepokrytych powłoką w celu
ułatwienia spawania i kontroli.
Zewnętrzna powłoka antykorozyjna także zostanie nałożona fabrycznie.
Betonowy płaszcz obciążający
Rury przewodowe zostaną też pokryte z zewnątrz betonem. Płaszcz betonowy zostanie
nałożony na powłokę antykorozyjną, jak pokazano na Rysunku 4.15, i zapewni rurociągowi
ciężar wystarczający do zachowania stabilności położenia, zarówno w fazie instalacji, jak i
eksploatacji.
Oba końce rur przewodowych będą wolne od powłoki betonowej, aby umożliwić spawanie
styków na statku do układania rur. Po zespawaniu styki te zostaną zabezpieczone przed korozją
(patrz część 4.3.2, Powłoka styków montażowych).
Rys. 4.15
Płaszcz betonowy pokrywający trójwarstwową powłokę antykorozyjną
Beton składa się z mieszaniny cementu, wody i kruszywa (obojętny materiał stały, taki jak
pokruszone skały, piach, żwir). Płaszcz betonowy zostanie wzmocniony prętami stalowymi o
minimalnej średnicy 6 mm, zespawanymi w klatki. Ponadto, do płaszcza obciążającego zostanie
dodane kruszywo z rudy żelaza, w celu zwiększenia jego gęstości. Proces nakładania płaszcza
przedstawiono na Rysunku 4.16.
POL
129
Cement
Kruszyw
o z rudy
żelaza
Piasek lub
kruszywo
granitowe
Betoniarka
Woda
Na składowisko
Zbrojenie
Aplikator
Rura z powłoką
Nakładanie betonu
Utwardzanie betonu
Rys. 4.16
Proces nakładania płaszcza betonowego
Do wytworzenia betonu zostanie użyty cement portlandzki nadający się do zastosowań w
morzu. Cement ten będzie spełniał normę ASTM C 150 dla typu II. Do mieszaniny betonowej
nie zostaną dodane żadne dodatki, może jednak zostać dodany pył krzemionkowy(1) (do 10%
masy cementu). Maksymalna zawartość chlorków w mieszaninie nie będzie przekraczać 0,4%.
Nie będą używane domieszki i membrany utwardzające.
Płaszcz betonowy będzie miał grubość 60–110 mm i maksymalną gęstość 3040 kg/m3. Ruda
żelaza stanowić będzie 70% masy płaszcza. Pozostałe 30% to beton (cement i kruszywo).
Płaszcz betonowy nałożony zostanie metodą uderzeniową w specjalistycznych zakładach.
Szczegóły można znaleźć się w części 4.4. Podczas procesu nakładania płaszcza betonowego,
zdefiniowana wcześniej liczba rur przewodowych, wyposażona zostanie w anody (patrz o
Ochronie katodowej).
Powłoka styków montażowych
Rury przewodowe pokryte betonem zostaną następnie przewiezione na statek układający, gdzie
zostaną ze sobą zespawane. Przed położeniem rur zostanie nałożona wokół zespawanych
(1)
Pył krzemionkowy (lub mikrokrzemionka) to produkt uboczny karbotermicznej redukcji kwarcu o dużej czystości w
piecach elektrycznych przy produkcji stopów krzemu i żelazokrzemu. Pył krzemionkowy jest pozyskiwany także
jako produkt uboczny przy produkcji innych stopów krzemu, takich jak żelazochrom, żelazomangan,
żelazomagnez i żelazowapniokrzem.
POL
130
styków powłoka styków montażowych w celu wypełnienia przestrzeni między powłokami
betonowymi po obu stronach styku montażowego oraz zabezpieczenia styku przed korozją.
Powłoki styków montażowych będą mieć długość ok. 0,8 m(1), co stanowi 7% łącznej długości
rurociągu. Na Rysunku 4.17 pokazano styk montażowy przed nałożeniem powłoki.
Rys. 4.17
Typowy styk montażowy przed nałożeniem powłoki. Na rurach
przewodowych widoczne są powłoka antykorozyjna 3LPE i płaszcz
betonowy
System powłoki styków montażowych będzie obejmował rękaw termokurczliwy wykonany z
polietylenu o wysokiej gęstości. Przed zastosowaniem rękawa termokurczliwego zespawany
styk montażowy zostanie podgrzany. Rękaw ma budowę sieciową, co zapewnia mu
elastyczność i umożliwia ścisłe dopasowanie do styku rur stalowych. Dzięki budowie sieciowej
po ochłodzeniu materiał skurczy się do pierwotnej długości, dopasowując się ściśle do styku
montażowego i zapobiegając powstawaniu wolnych przestrzeni.
(1)
POL
Długość styków montażowych będzie różna w obszarach z głowicami do układania rurociągu i usztywniaczami.
131
Ponieważ rękaw termokurczliwy nie jest wystarczająco gruby, aby wypełnić całą przestrzeń
pierścieniową między betonem po obu stronach styku montażowego, wokół styku zostanie
zainstalowany arkusz ze stali węglowej lub forma polietylenowa. Arkusz ze stali węglowej lub
forma polietylenowa będą zachodzić na płaszcz betonowy i zostaną do niego przymocowane na
trwałe pasami ze stali węglowej (w przypadku arkuszy ze stali węglowej) lub zespawane
polietylenem (w przypadku form polietylenowych). Do przestrzeni między rękawem
termokurczliwym a formą arkusza stalowego zostanie poprzez otwór w górnej części formy
wpuszczona dwuskładnikowa pianka poliuretanowa. Pianka napęcznieje i stwardnieje,
wypełniając przestrzeń wokół styku. Pianka jest odporna na uszkodzenia wywołane przez włoki
rybackie ciągnięte przez trawlery.
Rysunek 4.18 przedstawia zakładanie formy wypełniacza w stacji powlekania styków
montażowych na statku do układania rur, a także styk montażowy po nałożeniu powłoki.
Rys. 4.18
Zakładanie formy wypełniacza w punkcie nakładania powłok na styki
montażowe (po lewej) oraz typowy styk montażowy po nałożeniu powłoki.
Poziom formy wypełniacza i powłoki betonowej jest w przybliżeniu
wyrównany i dopasowany
Rękaw termokurczliwy będzie mieć grubość ok. 2 mm i gęstość ok. 900 kg/m3. Gęstość
zainstalowanej pianki poliuretanowej będzie wynosić ok. 160 kg/m3. Powłoka styku
montażowego będzie miała ten sam poziom co beton.
Ochrona katodowa
Aby zapewnić trwałość rurociągu w ciągu całego projektowanego cyklu eksploatacyjnego,
zostanie zastosowana dodatkowa ochrona antykorozyjna w postaci anod protektorowych
wykonanych z materiału galwanicznego. Tego rodzaju ochrona stanowi niezależny system,
który zabezpieczy rurociąg w razie uszkodzenia zewnętrznej powłoki antykorozyjnej.
POL
132
Projekt systemu ochrony katodowej uwzględnia różne parametry charakterystyczne dla
gazociągu Nord Stream, takie jak prace związane z instalacją rurociągu, jego trwałość
eksploatacyjną oraz ewentualną przyspieszoną degradację powłoki spowodowaną
właściwościami środowiskowymi Morza Bałtyckiego, co gwarantuje, że zapewniona zostanie
odpowiednia ilość prądu ochronnego na cały projektowany okres eksploatacji rurociągu.
Wydajność i trwałość poszczególnych stopów ochronnych w warunkach środowiskowych Morza
Bałtyckiego została oceniona za pomocą specjalistycznych testów przeprowadzonych przez
organizację DNV (sekcja badania awarii i zarządzania korozją).
Testy wykazały, że główny wpływ na zachowania elektrochemiczne stopów aluminium ma
zasolenie wody. W szczególności zaobserwowano i opisano znaczący wpływ niskich stężeń soli
w wodzie morskiej na obniżenie wydajności elektrochemicznej testowanych próbek. W trakcie
testów nie wykazano znaczącego wpływu na wydajność elektrochemiczną ze strony H2S (tj. w
warunkach beztlenowych). H2S występuje w osadach, a także w wodzie morskiej w niektórych
częściach Morza Bałtyckiego, które przetnie rurociąg (patrz Rozdział 8 Sytuacja wyjściowej).
W świetle wyników testów wybrano stop cynku dla części trasy rurociągu przebiegającej przez
wody o bardzo niskim zasoleniu. Dotyczy to części wyłącznych stref ekonomicznych Rosji,
Finlandii i Szwecji. Na wszystkich pozostałych odcinkach użyte zostaną anody aluminiowe
aktywowane indem.
System ochrony katodowej będzie zatem obejmować następujące elementy:

Aluminiowe anody pierścieniowe aktywowane cynkiem lub indem (dwie półpanwie na
anodę)

Kable podłączenia anody (dwa kable na półpanew)

Kaseta/materiały niezbędne do przyspawania kabli między anodami i rurami
Rysunek 4.19 przedstawia typową anodę zamontowaną na rurociągu.
POL
133
Rys. 4.19
Anoda ochronna zamontowana w przerwie w powłoce betonowej i
przymocowana bezpośrednio do rury
Wymiary anody zależą od różnych parametrów, takich jak wymiary rurociągu, grubość
betonowego płaszcza obciążającego, okres projektowanej eksploatacji rurociągu, typ powłoki,
właściwości środowiskowa i materiał, z którego wykonano anodę.
Zamierza się zastosować siedem różnych rodzajów anod aluminiowych oraz cztery różne
rodzaje anod cynkowych.Grubość anod aluminiowych będzie wynosić 50–100 mm, długość
400–520 mm, a masa – między 199,9 a 459,9 kg na anodę. Grubość anod cynkowych będzie
wynosić 50–100 mm, długość 408–494 mm, a masa – między 529,2 a 1177,7 kg na anodę.
Oprócz aluminium i cynku anody zawierać będą również niewielkie ilości innych metali i
zanieczyszczeń. Oba typy anod będą zawierać kadm (<0,01%), a ponadto anody cynkowe
zawierać będą ołów (<0,01%).
POL
134
Liczbę anod instalowanych na wodach każdego z krajów pochodzenia oraz odpowiadające im
ilości stopów aluminium i cynku podano w Tabela 4.8. Anody rozmieszczone będą co 5–12 rur
przewodowych.
Tabela 4.8
Typ
Aluminium
Cynk
Liczba anod do zainstalowania w każdym z pięciu krajów pochodzenia.
Ilości są podane w przybliżeniu, gdyż będą podlegać ostatecznej
optymalizacji
Jednost
ka
[szt.]
[szt.]
Rosja
Finlandia
Szwecja
Dania
Niemcy
58
2206
2980
3111
8326
891
2457
0
1773
0
Całkowite zużycie materiałów
Podsumowanie oczekiwanego zużycia materiałów wymaganych do budowy odcinka rurociągu w
sektorze każdego z pięciu krajów pochodzenia zawarto w Tabela 4.9 poniżej.
Tabela 4.9
Podsumowanie zużycia materiałów w krajach pochodzenia. Ilości są podane
w przybliżeniu, gdyż będą podlegać ostatecznej optymalizacji
Materiał
Łączna długość 2
nitek rurociągu (km)
Stal (t)
(w tym usztywniacze)
Wewnętrzna powłoka
epoksydowa (t)
Zewnętrzna powłoka
3LPE (t)
Betonowy płaszcz
obciążający (t)
Anody
Aluminiowe (t)
Cynkowe (t)
Powłoka styków
montażowych
Warstwa 1: Rękaw
termokurczliwy (t)
Warstwa 2:
Poliuretan (t)
POL
Rosja
Finlandia
Szwecja
Dania
Niemcy
Razem
246,9
250
530
749,7
1012,4
274,1
162,1
2445,2
715 275
833 810
213 800
127 000
2 140 415
247
749
1014
274
163
2447
5162
193
755
15 615
21 006
5672
3366
50 822
714 064
1 042 494
289 531
211 162
2 451 006
14
1673
1011
2845
3436
1126
936
0
825
0
6222
5644
101,2
698,4
307
2522
415
3716
112
1044
67
673
1003
8653
135
4.4
Logistyka
Prace konstrukcyjne rurociągu podmorskiego prowadzone na dużą skalę wymagają znacznego
wsparcia zakładów lądowych, takich jak zakłady nakładania powłok obciążających i place
magazynowe. Oprócz nakładania powłok obciążających i magazynowania rur przewodowych
bazy zaopatrzeniowe służyć będą jako ogólne miejsca składowania materiałów
eksploatacyjnych do prac na morzu oraz zapewnią wsparcie kierownicze spółce Nord Stream
AG i jej wykonawcom. Będzie potrzebne również wsparcie helikopterowe, zarówno na etapie
prac instalacyjnych, jak i na etapie eksploatacji.
W niniejszym rozdziale opisano szczegóły koncepcji logistycznej projektu Nord Stream.
4.4.1
Koncepcja logistyczna
Koncepcja ta została opracowana specjalnie dla niniejszego projektu i obejmuje:

Transport rur pokrytych powłokami antykorozyjnymi i materiałów do wykonywania
betonowych powłok obciążających do zakładów nakładających powłoki obciążające

Transport rur z powłokami obciążającymi na place magazynowe

Transport rur z powłokami obciążającymi z zakładów nakładających powłoki obciążające i
placów magazynowych na statki do układania rur

Transport materiału skalnego do zwałowania z kamieniołomów do miejsc zwałowania
Koncepcja logistyczna została opracowana tak, aby zminimalizować konieczny transport lądowy
i morski. Tam, gdzie to możliwe, preferowano korzystanie z zakładów istniejących w celu
uniknięcia budowania nowych. Przy opracowaniu koncepcji logistycznej skupiono się więc
głównie na minimalizacji oddziaływań na środowisko i redukcji kosztów.
W poniższych częściach opisano bieżący (z listopada 2008) stan planowanej konfiguracji
logistycznej. Należy zauważyć, że dostawcy dla drugiej nitki rurociągu (południowo-wschodniej)
nie zostali jeszcze wybrani. Stąd też koncepcja logistyczna może ulec adaptacji w celu
uwzględnienia ewentualnych zmian. Koncepcja ta jest również oparta na spodziewanej
gotowości i dostępności powyższych obiektów.
Przygotowanie zakładów nastąpi zgodnie z przepisami i wymogami krajowymi i będzie
uzależnione od wydania niezależnych pozwoleń przez organy krajowe. W niniejszym rozdziale
zostały jednak zawarte informacje o tych obiektach lądowych, w celu przedstawienia lepszego
poglądu na logistykę projektu.
POL
136
4.4.2
Transport rur przewodowych i materiałów do powlekania do zakładów nakładających
powłoki obciążające
Rury przewodowe do północno-zachodniej nitki rurociągu będą wytwarzane w walcowniach rur
w Rosji i Niemczech. Przed przetransportowaniem do zakładów nakładających powłoki
obciążające w Kotce w Finlandii i Sassnitz-Mukran w Niemczech, gdzie nałożona zostanie
powłoka obciążeniowa, rury zostaną fabrycznie powleczone powłoką zwiększającą
przepływowość wewnątrz oraz powłoką antykorozyjną na zewnątrz. Lokalizacje zakładów
nakładających powłoki obciążające pokazano na Rysunku 4.24.
W wyniku międzynarodowego przetargu rury na potrzeby północno-zachodniej nitki rurociągu
wyprodukowane zostaną przez niemiecką firmę Europipe (75%) oraz rosyjską firmę OMK
(25%). Zamówienia na produkcję rur do południowo-wschodniej nitki rurociągu nie zostały
jeszcze przyznane. Ze względu na dużą średnicę i grubość ścianek rur, niewiele zakładów na
świecie jest w stanie wyprodukować takie rury.
Większość rur będzie transportowana koleją bezpośrednio z fabryk do zakładów nakładania
powłok obciążających. Dostawy kolejowe (dla północno-zachodniej nitki rurociągu) do Kotki
rozpoczęły się w czerwcu 2008 i potrwają do października 2009. Dostawy dla południowowschodniej nitki rurociągu będą miały miejsce od stycznia 2010 do marca 2011. Do zakładów w
Sassnitz-Mukran w Niemczech rury będą dostarczane koleją nieprzerwanie od maja 2008 do
grudnia 2011 (obecne daty są szacunkowe dla obu nitek rurociągu).
Niewielka część rur wyprodukowanych w Niemczech (odpowiadająca 34 ładunkom okrętowym
lub 10% długości rurociągu) zostanie przewieziona statkiem z Bremy do Mukran lub Kotki.
Załadunki w Kotce potrwają w przypadku północno-zachodniej nitki rurociągu od października
2008 do marca 2009; nie ustalono jeszcze terminów dla południowo-wschodniej nitki rurociągu.
Materiały do płaszczy betonowych, takie jak cement i kruszywo, również będą dostarczane do
zakładów nakładających powłoki obciążające głównie ze źródeł lokalnych, drogą kolejową.
Ruda żelaza będzie transportowana statkiem, takim jak w przykładzie na Rysunku 4.20.
Cement i kruszywo będą dostarczane do zakładu nakładającego powłoki obciążające w Kotce
nieprzerwanie od listopada 2008 do czerwca 2011, a w Sassnitz-Mukran od stycznia 2009 do
marca 2012.
POL
137
Rys. 4.20
Typowy statek do transportu rudy żelaza (MS Splittnes)
Ruda żelaza będzie transportowana z Narwiku w Norwegii do Kotki dużymi statkami
transportowymi. Dostawy do Sassnitz-Mukran odbywać się będą bezpośrednio statkami
transportowymi średniej wielkości. Alternatywnie możliwe jest dostarczanie rudy żelaza dużymi
statkami transportowymi do Rostocku, gdzie zostanie ona przeładowana na małe statki. W razie
konieczności, port w Rostocku wyposażony jest w obiekty do przechowywania rudy. Oczekuje
się, że całkowity ładunek transportowany statkami do Kotki wyniesie 10 statków, a ładunek do
Sassnitz-Mukran 35 statków (wielkość łączna dla obu nitek rurociągu).
Wszystkie rury prowadzące będą przechowywane na placach magazynowych w pobliżu
zakładów nakładających płaszcze betonowe, a następnie transportowane do tych zakładów, w
których nałożone zostaną betonowe płaszcze obciążające wzmocnione klatkami stalowymi. Na
Rysunku 4.21 widoczny jest pierwszy plac magazynowy rur w obiekcie w Kotce.
POL
138
Rys. 4.21
Przykład pierwszego placu magazynowego rur w Kotce
Po powleczeniu rury prowadzące będą ponownie magazynowane w pobliżu zakładów
nakładających powłoki obciążające. Stamtąd będą one transportowane bezpośrednio na statki
do układania rur lub place magazynowe w Finlandii i Szwecji znajdujące się bliżej środkowego
odcinka trasy rurociągu w celu zminimalizowania odległości do przebycia przez statki do
układania rur.
4.4.3
Zakłady nakładania powłok obciążających i place magazynowe
Wybór lokalizacji zakładów nakładania powłok obciążających i placów magazynowych (patrz
Rysunek 4.24) został oparty na dogłębnej analizie szerokiego zakresu czynników w celu
ograniczenia lądowych i morskich wymogów transportowych, a tym samym oddziaływania na
środowisko.
Spółka Nord Stream AG i jej wykonawcy wybrali ostatecznie pięć lokalizacji z listy 68 portów
rozmieszczonych w regionie bałtyckim. Przydatność tych portów została następnie oceniona
pod kątem czynników takich jak odległość od miejsc produkcji rur, połączenia kolejowe i inna
infrastruktura, głębokość morza w danej okolicy, inne przemysłowe wykorzystanie danej
lokalizacji oraz odległość do trasy rurociągu, głównie w celu ograniczenia odległości transportu
na wszystkich poziomach.
Modyfikacji obszarów portowych dokonają lokalni wykonawcy. Budowa zakładów nakładających
powłoki obciążające i związanej z nimi infrastruktury została przydzielona francuskiej firmie
EUPEC, mającej ponad 40 lat doświadczenia w powlekaniu rur.
Firma EUPEC będzie również prowadzić zakłady w miejscowościach Kotka i Sassnitz-Mukran, a
zakres jej zadań obejmować będzie tymczasowy przewóz, przeładunek oraz magazynowanie
rur w regionie Morza Bałtyckiego. EUPEC może w razie konieczności zoptymalizować
planowane procesy logistyczne, np. w przypadku:
POL
139

Mroźnych zim (lód)

Awarii urządzeń

Niedoborów dostaw
Zakłady nakładające powłoki obciążające będą również używane jako miejsca magazynowania
rur przed i po nałożeniu płaszcza betonowego. Plan zakładu nakładania powłok obciążających /
placu magazynowanego w Sassnitz-Mukran pokazano na Rysunku. 4.22.
Rys. 4.22
Planowany zakład nakładania powłok obciążających i plac magazynowy w
Sassnitz-Mukran (Niemcy)
Zakłady nakładania powłok obciążających i przyległe do niego place magazynowe w Kotce i w
Sassnitz-Mukran będą zajmować obszar odpowiednio 35 i 50 hektarów. Zakłady nakładania
powłok obciążających nałożą powłoki na około 100 tys. rur w każdej z nitek rurociągu.
Przewiduje się, że łączna zdolność produkcyjna zakładu w Kotce wyniesie 35 tys. rur dla
północno-zachodniej nitki rurociągu, natomiast łączna zdolność produkcyjna zakładu w
Sassnitz-Mukran 65 tys. rur. Zdolność produkcyjna wynosić będzie ok. 1 tys. rur tygodniowo.
Procedury przetargowe dotyczące brakującej liczby rur przewodowych dla południowowschodniej nitki rurociągu zostaną przeprowadzone na późniejszym etapie projektu.
Jak wspomniano wcześniej, ze względów logistycznych rury pokryte powłokami obciążającymi,
do budowy środkowych odcinków rurociągu, zostaną przetransportowane na place
magazynowe statkami żeglugi przybrzeżnej. Planowane lokalizacje placów magazynowych są
następujące:

POL
Hanko w Finlandii
140

Slite (Gotlandia) w Szwecji

Karlskrona w Szwecji
Lokalizację placów magazynowych pokazano na Rysunku 4.24.
Przegląd transportu rur między zakładami nakładania powłok obciążających i placami
magazynowymi pokazano w Tabeli 4.10.
Tabela 4.10 Spodziewane okresy załadunku i rozładunku dla zakładów nakładania
płaszczy obciążających (Kotka i Sassnitz-Mukran) oraz placów
magazynowych (Hanko, Slite i Karlskrona)
Lokalizacja
Północno-zachodnia nitka rurociągu
Południowo-wschodnia nitka rurociągu
Okres załadunku
Okres rozładunku
Okres załadunku
Okres rozładunku
Początek
Koniec
Początek
Koniec
Początek
Początek
Koniec
1
września
2010
15
listopada
2010
4
listopada
2010
15
listopada
2010
20
grudnia
2010
20
stycznia
2011
1 maja
2011
17 lipca
2011
17 lipca
2011
10
listopad
a 2011
20
sierpnia
2010
20
stycznia
2011
1
czerwca
2010
1 kwietnia
2010
4
listopada
2010
29 marca
2011
1
październi
ka 2011
31
paździer
nika
2011
1
kwietnia
2012
11
listopada
2011
1
kwietnia
2012
20
sierpnia
2010
1
czerwca
2010
1 marca
2012
31 maja
2012
1 kwietnia
2012
1
czerwca
2012
29 lipca
2012
Kotka
Hanko
1
październi
ka 2010
15
stycznia
2011
Slite
1 lipca
2010
31
październi
ka 2010
29 marca
2011
1 stycznia
2011
Karlskrona
Mukran
1 maja
2010
15
sierpnia
2010
1 lipca
2011
Koniec
1 czerwca
2012
Rury obciążone płaszczem będą wyładowywane ze statków przybrzeżnych na place
magazynowe za pomocą ruchomych dźwigów portowych. Do przeładunku rur na placach
magazynowych używane będą dźwigi, podnośniki i ciężarówki. Statki do przewozu rur będą
załadowywane za pomocą dźwigów portowych. Różne typy urządzeń do transportowania rur
przewodowych pokazano na Rysunku 4.23.
POL
141
Rys. 4.23
4.4.4
Rury na placu magazynowym – załadunek/rozładunek statku do przewozu
rur (u góry) oraz przeładunek na lądzie (u dołu)
Dostawa rur do wykorzystania w pracach na morzu
Na Rysunku 4.24 pokazano lokalizację zakładów nakładania płaszczy obciążających i placów
magazynowych. Odległość między zakładami nakładania płaszczy obciążających i placami
magazynowymi a statkiem do układania rur jest zawsze mniejsza niż 100 mil morskich.
Odległość taka została uznana za rozwiązanie najbardziej optymalne, ponieważ jest ona
odległością, jaką statek dostawczy może w jeden dzień przebyć w obie strony na trasie między
placem magazynowym a statkiem do układania rur i z powrotem. Oznacza to, że do
przetransportowania rur na statki do układania rur w rozsądnym czasie niezbędne będą trzy
statki dostawcze, o ile nie zostanie przekroczona maksymalna odległość podróży wynosząca
100 mil morskich.
POL
142
Rys. 4.24
Lokalizacja oraz zasięg operacyjny (ok. 100 mil morskich) dwóch zakładów
nakładania płaszczy obciążających/placów magazynowych (Kotka i
Sassnitz-Mukran) oraz trzech tymczasowych placów magazynowych
(Hanko, Slite i Karlskrona)
Logistyka dostaw rur zostanie zorganizowana zgodnie ze schematem przedstawionym na
Rysunku 4.25 poniżej, odpowiednio do zasięgu operacyjnego poszczególnych placów
magazynowych.
Rysunek 4.25 dotyczy tylko północno-zachodniej nitki rurociągu, obu miejsc wyjścia na ląd i
sytuacji awaryjnej. Pozostałe prace (tzn. część podmorska południowo-wschodniej nitki
rurociągu) nie zostały uwzględnione.
POL
143
Rys. 4.25
Logistyka dostaw rur. Specyfikacje odnoszą się do odsetka całkowitej
długości rurociągu podmorskiego (~1222 km). Rysunek dotyczy tylko rur
przewodowych dla północno-zachodniej nitki rurociągu, obu miejsc wyjścia
na ląd i sytuacji awaryjnej. Rury przewodowe do pozostałej części
południowo-wschodniej nitki rurociągu nie zostały uwzględnione
Przy budowie północno-zachodniej nitki rurociągu rozładunek z Kotki do Hanko wyniesie 22,7
tys. rur, a wyładunek z Karlskrony i Slite do Sassnitz-Mukran 52,7 tys. rur. Wyładunek
odpowiada w przybliżeniu pojemności trzech statków przybrzeżnych dziennie, przewożących
rury z zakładów nakładania płaszczy obciążających w okresie układania rur. Średnie obciążenie
statku przewożącego rury wynosi około 250 rur na jeden przewóz tymczasowy.
W zakładach Kotka i Sassnitz-Mukran zostanie załadowanych bezpośrednio na statki
układające ok. 24,6 tys. rur (12,3 tys. na każdy zakład). W zależności od statku układającego
rury, użyte zostaną statki dostawcze różnej wielkości. W przypadku statku Castoro Sei firmy
Saipem (Rysunek 4.26) użyte zostaną statki dostawcze o pojemności około 80 rur. W
przypadku statku Solitaire, którego planuje się użyć w Zatoce Fińskiej, użyte zostaną większe
statki dostawcze o pojemności około 250 rur.
Więcej informacji na temat statków układających rury znajduje się w części 4.5.4 o układaniu
rur.
POL
144
Rys. 4.26
4.4.5
Statek dostawczy zbliżający się do statku do układania rur Castoro Sei
Transport materiału skalnego do zwałowania
Materiał skalny do zwałowania przed ułożeniem rur (patrz część 4.5.2 o pracach ingerujących w
dno morskie) zostanie wydobyty z kamieniołomu w okolicach Kotki. Kamieniołom z tych okolic
jest preferowany, ponieważ większość materiału skalnego wymaganego w przypadku gazociągu
Nord Stream zostanie wykorzystana w pracach ingerujących w dno morskie w Zatoce Fińskiej.
Pokruszone skały zostaną przetransportowane z kamieniołomu do pobliskiego portu, gdzie
będą składowane przed załadunkiem. Materiał skalny zostanie umieszczony na dnie morskim
przez statki z rurami spustowymi, zapewniającymi bardzo dokładne rozmieszczenie tego
materiału. Do prac poprzedzających ułożenie rur dla obu nitek rurociągu wykorzystane mogą
zostać statki Rollingstone firmy Tideway oraz Seahorse (Rysunek 4.27) lub Sandpiper firmy
Boskalis.
Wykonawcą logistyki dostaw materiału skalnego do prac poprzedzających ułożenie rur będzie
przedsiębiorstwo (joint venture) utworzone przez spółki Tideway JV i Boskalis Offshore. Spółki
te mają doświadczenie zdobyte w innych dużych podmorskich pracach budowlanych, w tym
projektach w Rosji oraz połączeniu Øresund między Kopenhagą i Malmö.
Zamówienia na prace po położeniu rur nie zostały jeszcze przyznane.
POL
145
Rys. 4.27
4.5
Należący do firmy Boskalis dynamicznie pozycjonowany statek z rurami
spustowymi o nazwie Seahorse
Budowa
W tym rozdziale opisano działania, które będą miały miejsce podczas budowy rurociągu Nord
Stream. Działania te obejmują:

Pomiary terenowe (np. w celu zgromadzenia szczegółowych informacji o korytarzach
rurociągów)

Prace ingerujące w dno morskie (w celu zapewnienia rurociągowi stabilnego podłoża na
dnie morskim)

Prace budowlane w miejscach wyjścia na ląd w Niemczech i Rosji

Skrzyżowania z istniejącymi kablami podmorskimi, w tym przygotowania przed położeniem
rur

Układanie rur na pełnym morzu

Połączenia (zdwojenia) różnych odcinków podmorskich
Głównym wykonawcą w zakresie budowy rurociągu Nord Stream będzie firma Saipem UK Ltd,
należąca do Grupy Eni. Zakres prac obejmuje odcinki lądowe i połączenia; zakłada się, że firma
Saipem będzie zarządzać i nadzorować wszystkimi podwykonawcami.
POL
146
4.5.1
Badania trasy, techniczne i budowlane
W związku z gazociągiem Nord Stream przeprowadzonych zostało i zostanie szereg badań
morskich mających na celu zdobycie szczegółowych informacji o warunkach dna morskiego,
topografii, batymetrii oraz obiektach takich jak wraki, głazy, materiały wybuchowe i amunicja itd.
Informacje te zostały i będą wykorzystane do planowania trasy, przygotowania szczegółowego
projektu i oceny metod instalacji. W poniższych rozdziałach opisano pokrótce badania, które
zostały już przeprowadzone, oraz badania, które zostaną przeprowadzone przed, w trakcie i po
instalacji rurociągu.
Badania koncentrowały się na trzech różnych korytarzach:

Korytarz kotwiczenia (+/- 1 km po obu stronach trasy). W tym korytarzu mogą kotwiczyć
statki układające podczas budowy rurociągu

Korytarz instalacyjny (+/- 7,5 m po obu stronach trasy). Szerokość korytarza opiera się
na określonej tolerancji instalacji podczas standardowego układania rur, zdefiniowanej
w umowie z wykonawcą bydowy (patrz także Rozdział 5.5.1, Ocena ryzyka)

Korytarz bezpieczeństwa (+/- 25 m po obu stronach trasy). Szerokość tego korytarza
oparto na badaniu efektów wybuchów podwodnych na rurociąg (np. wybuchow środków
bojowych na dnie morza). Przeprowadzono analizę inżynieryjną typów środków
bojowych występujących w Morzu Bałtyckim oraz odległości, w jakiej ich wybuch może
spowodować uszkodzenie rurociągu. Analizy zostały przeprowadzone przez
wykonawcę projektu i zweryfikowane przez urząd certyfikacyjny (patrz także Rozdział
5.5.1, Ocena ryzyka)
Badania przeprowadzone dla celów projektu szczegółowego
W celu ułatwienia opracowania projektu szczegółowego przeprowadzone zostały następujące
badania.
Badanie rozpoznawcze
W roku 2005 firma PeterGaz przeprowadziła badanie rozpoznawcze w celu ułatwienia wyboru
wstępnej trasy rurociągu na podstawie informacji o cechach geologicznych i antropogenicznych.
Przeprowadzono pełne badanie geofizyczne korytarza o szerokości 2 km. Celem badania było:

Określenie topografii dna morskiego, płytkiego modelu geologicznego oraz aktywnych
procesów geomorfologicznych w danym obszarze

Identyfikacja i sporządzenie map potencjalnych elementów geologicznych, ograniczeń
środowiskowych, pozostałości antropogenicznych (obiekty dziedzictwa kulturowego,
amunicja, szczątki) oraz infrastruktury stron trzecich, mogących wpływać na konstrukcję
rurociągu oraz jego trwałość
POL
147
Badanie techniczne, geofizyczne i geotechniczne
W latach 2004-2008 przeprowadzono badania techniczne, geofizyczne i geotechniczne w celu
zapewnienia danych wymaganych do optymalizacji trasy rurociągu oraz jego projektu
szczegółowego (w tym środków ingerujących w dno morskie wymaganych do zapewnienia
integralności systemu rurociągu w długim okresie). Badania te są nadal w toku (grudzień 2008
rok) Cele badania są/były następujące:

Dokładniejsze poznanie topografii dna morskiego oraz dopracowanie płytkiego modelu
geologicznego dna morskiego na wybranej trasie

Doprecyzowanie danych o pozostałościach antropogenicznych i konfiguracji infrastruktury
stron trzecich

Dokonanie szczegółowej oceny typów gleby oraz ich zmienności, zdefiniowanie
parametrów geotechnicznych gleby na potrzeby projektu szczegółowego, w tym ocena
interakcji rurociągu i dna morskiego (stabilność rurociągu, osadzenie rurociągu i jego
konfiguracja na dnie), podłoża pod nasypy skalne tworzonego przed położeniem lub po
położeniu rur, możliwości dokonywania wykopów oraz właściwości chemicznych gleb
Badania geofizyczne i pomiary geotechniczne zostały przeprowadzone w kilku etapach w miarę
dokonywania korekt i optymalizacji trasy. Przy użyciu sprzętu geofizycznego zbadano korytarz o
nominalnej szerokości 250 m, a wzdłuż linii środkowej rurociągu pobrano próbki do badań
geotechnicznych.
Badanie na obecność amunicji
W rejonie Morza Bałtyckiego składowano amunicję z obu wojen światowych i innych konfliktów
zbrojnych. Przeprowadzone zostało badanie na obecność amunicji w celu ustalenia
występowania w korytarzu instalacyjnym potencjalnych niewybuchów i/lub chemicznych
środków bojowych. Tego rodzaju amunicja stanowiłaby zagrożenie dla pracowników
zatrudnionych przy budowie, rurociągu i środowiska podczas prac instalacyjnych oraz cyklu
eksploatacyjnego systemu rurociągu. Celem badania były:
POL

Identyfikacja i sporządzenie map obiektów, które mogą okazać się zatopioną amunicją i
mieć wpływ na konstrukcję, instalację i trwałość rurociągu

Dokonanie kontroli wizualnej takich obiektów oraz ich klasyfikacja w celu identyfikacji
zatopionej amunicji

Scalenie listy anomalii oraz obiektów zidentyfikowanych podczas poprzednich badań i
porównanie ich z publicznie dostępnymi danymi
148
Inne badania
Oprócz badań wymienionych powyżej, w latach 2005-2008 przeprowadzono badania
dziedzictwa kulturowego oraz liczne badania terenowe środowiska (w tym pobieranie próbek
wody, osadów z dna morskiego, fito- i zooplanktonu, makroozobentosu (fauny dna morskiego),
ryb oraz badania ssaków i ptaków morskich).
Przegląd zakresu różnych badań przeprowadzonych w ramach badań inżynieryjnych i na
obecność środków bojowych przedstawiono na Rysunku 4.28.
Rys. 4.28
Ogólny poziom szczegółowości badań inżynieryjnych i na obecność
środkówbojowych, przeprowadzonych w latach 2007–2008
Badania, które zostaną przeprowadzone przed rozpoczęciem budowy
Poniższe badania zostaną przeprowadzone przed rozpoczęciem prac
Przeprowadzenie badań zaplanowano obecnie na okres wydawania zezwoleń.
budowlanych.
Badanie korytarza kotwiczenia
Przed instalacją gazociągu Nord Stream przeprowadzone zostanie badanie korytarza
kotwiczenia, w trakcie którego zidentyfikowane i skatalogowane zostaną przeszkody w
korytarzu kotwiczenia statku układającego. Badanie prowadzone będzie głównie w korytarzu o
szerokości 1 km po obu stronach trasy. W wodach płytszych (głębokość mniejsza niż 100 m)
szerokość korytarza badania zostanie ograniczona do 800 m. Badanie korytarza kotwiczenia
rozpoczęło się 15 listopada 2008 roku i zostanie zakończone we wrześniu 2009 roku.
POL
149
Cele badania korytarza kotwiczenia są następujące:

Sporządzenie mapy potencjalnych zagrożeń dotyczących kotwiczenia i środowiska oraz
zapewnienie podstawy dla oceny ryzyka związanego z kotwiczeniem

Identyfikacja zagrożeń, takich jak potencjalne niewybuchy, pozostałości antropogeniczne,
elementy geologiczne, przeszkody oraz istniejąca infrastruktura

Identyfikacja i sporządzenie map obszarów i obiektów dziedzictwa kulturowego, które
powinny być chronione
Badanie korytarza kotwiczenia będzie składać się z następujących czterech etapów:
Etap 1: Badanie geofizyczne

Badanie batymetryczne w siatce pomiarowej 2 x 2 m

Badanie sonarami bocznymi, częstotliwość 600 kHz, zakres 75 m, rozmieszczenie linii na
odcinkach trasy o wysokim ryzyku (od granicy fińsko-rosyjskiej do ok. PK 395) co 50 m

Badanie sonarami bocznymi, częstotliwość 300 kHz / 600 kHz, zakres 125 m,
rozmieszczenie linii na odcinkach trasy o niższym ryzyku co 100 m. W razie zlokalizowania
potencjalnej amunicji co 50 m rozmieszczone zostaną dodatkowe linie wewnętrzne

Badanie z wykorzystaniem
pojedynczym czujnikiem)

Ocena celów i opracowanie wstępnej filozofii kotwiczenia
holowanego
magnetometru
(magnetometr
cezowy
z
Etap 2: Kontrola wizualna

Wykorzystująca zdalnie sterowanego robota podwodnego kontrola wizualna obiektów
dziedzictwa kulturowego oraz potencjalnych obiektów pochodzenia antropogenicznego
(amunicja, beczki, gruz)

Ocena wyników i dopracowanie filozofii kotwiczenia
Etap 3: Badanie gradiometryczne z wykorzystaniem zdalnie sterowanego robota podwodnego

POL
W poszczególnych obszarach o znaczeniu zasadniczym przeprowadzone zostanie badanie
gradiometryczne z wykorzystaniem zestawu gradiometrycznego zamontowanego na
zdalnie sterowanym robocie podwodnym
150
Etap 4: Ocena wyników badań przez ekspertów

Przegląd nagrań wideo przez ekspertów ds. działań bojowych na morzu, mający na celu
korelację wyników badań z informacjami o rozmieszczeniu amunicji/niewybuchów w Morzu
Bałtyckim
W razie zidentyfikowania amunicji/niewybuchów, obiektów dziedzictwa kulturowego oraz innych
potencjalnie niebezpiecznych szczątków, ustanowione zostaną strefy zakazu kotwiczenia.
Następnie wykonawcy instalacji opracują modele kotwiczenia i procedury zapewniające, aby
odnośne obszary nie zostały dotknięte oddziaływaniem kotwic ani przemieszczeń łańcuchów
kotwicznych. W przypadku odcinków o znaczeniu zasadniczym modele kotwiczenia
przedstawione zostaną właściwym organom. Dodatkowe informacje na ten temat można
znaleźć w części o Korytarzach kotwiczenia i obsłudze kotwic.
Procedury kotwiczenia poddane zostaną ocenie ryzyka pod kątem potencjalnego zagrożenia dla
bezpieczeństwa i środowiska. Na podstawie wyników oceny ryzyka opracowane zostaną różne
środki zaradcze. Mogą to być m.in. umieszczenie łańcuchów kotwicznych na pływakach,
„ruchome kotwice”, tzn. wykorzystanie holowników raczej niż umieszczanie kotwic na dnie
morskim bądź usuwanie amunicji/niewybuchów.
Usuwanie amunicji/niewybuchów
W wyniku przeprowadzonego wcześniej badania na obecność amunicji/niewybuchów w
korytarzu instalacyjnym zidentyfikowano ją wzdłuż trasy rurociągu w Rosji, Finlandii i Szwecji.
Oczekuje się również zidentyfikowania większej ilości amunicji/niewybuchów podczas badania
korytarza kotwiczenia. Całość amunicji zidentyfikowanej w szerokim na 50 m korytarzu
bezpieczeństwa zostanie usunięta, natomiast całość amunicji/niewybuchów zidentyfikowanej w
korytarzu kotwiczenia zostanie usunieta, jeżeli zostanie to uznane za konieczne na podstawie
wspomnianej powyżej oceny eksperta, dokonanej przez wykonawcę instalacji w ramach
badania korytarza kotwiczenia. W ciągu ostatnich dziesięciu lat wszystkie floty państw leżących
nad Morzem Bałtyckim opracowały bezpieczne i skuteczne metody rozbrajania min i innych
podwodnych ładunków wybuchowych znajdujących się na dnie tego morza. Metody te były
również wykorzystywane na całym świecie przez marynarki innych krajów w celu usunięcia
amunicji/niewybuchów z przeszłych wojen. Podstawowe zasady tej metody obejmują
umieszczenie obok zidentyfikowanej lub podejrzewanej nierozbrojonej amunicji na dnie morskim
niewielkiego ładunku za pomocą małego, specjalnie opracowanego pojazdu zdalnie
sterowanego. Ładunki te są następnie detonowane z powierzchniowego statku pomocniczego,
znajdującego się w bezpiecznej odległości od celu.
Każdy typ i model miny zostanie zidentyfikowany i potwierdzony w trakcie kontroli przed
zdetonowaniem. Wielkość materiału wybuchowego zawartego w amunicji zostanie ustalona na
podstawie danych historycznych. Wystarczająca wielkość ładunku niezbędna do zdetonowania
miny, przy minimalizacji oddziaływania na otoczenie, zostanie obliczona zgodnie ze
POL
151
standardowymi procedurami. Głównym celem operacji rozbrajania jest usunięcie amunicji
stanowiącej zagrożenie dla instalacji rurociągowych lub mogącej w przyszłości szkodliwie
oddziaływać na warunki dna morskiego i środowisko. Przewiduje się, że usuwanie amunicji/
niewybuchów przeprowadzane zostanie w dwóch etapach, najpierw w korytarzu
bezpieczeństwa, a następnie w odniesieniu do wybranych obiektów w korytarzu kotwiczenia.
Plan usuwanie amunicji/niewybuchów zostanie opracowany w ścisłym porozumieniu z
odpowiednimi organami krajowymi. Plan ten będzie:

Określał zagrożenia oraz wszelkie warunki wymagające nadzwyczajnych środków
zaradczych

Ustanawiał procedury usuwanie amunicji/niewybuchów, wskazując procesy właściwe dla
każdego rodzaju amunicji

Określał właściwe środki zaradcze, ze szczególnym uwzględnieniem otaczającego
środowiska

Określał personel właściwy do spraw obserwacji ssaków morskich i komunikacji z sektorem
rybołówstwa

Ustanawiał kanały komunikacji z właściwymi organami i zainteresowanymi stronami

Uwzględniał badania i monitoring niezbędne do wykazania, że operacje usuwanie amunicji/
niewybuchów powiodły się
Badania, które zostaną przeprowadzone w związku z budową
Następujące badania zostaną
budowlanymi:
przeprowadzone w bezpośrednim związku z
pracami
Badanie przed położeniem rur
Badanie przed położeniem rur zostanie przeprowadzone bezpośrednio przed rozpoczęciem
prac budowlanych. Celem tego badania jest potwierdzenie wyników poprzednich badań trasy i
upewnienie się, czy na dnie morskim nie pojawiły się nowe przeszkody. Badanie to obejmuje
następujące elementy:

POL
Badanie batymetryczne z wykorzystaniem pojazdów zdalnie sterowanych (ROV) w celu
ustalenia warunków dna morskiego przed rozpoczęciem prac ingerujących w dno morskie
Badania takie prowadzone będą wzdłuż trasy rurociągu, na odcinkach łączących
teoretyczne punkty styku z dnem na obu końcach proponowanych nasypów skalnych
152

Badania batymetryczne z wykorzystaniem pojazdów zdalnie sterowanych (ROV),
obejmujące strefy ingerencji i przyległe tzn. teoretyczne punkty styku, w których rurociąg
wejdzie w kontakt z naturalnym dnem morskim

Badanie batymetryczne z wykorzystaniem pojazdów zdalnie sterowanych (ROV), mające
na celu ustalenie wielkości potrzebnych nasypów skalnych oraz konieczności dodatkowego
zwałowania materiału skalnego przed instalacją rurociągu

Kontrola wizualna przed położeniem rur z wykorzystaniem pojazdów zdalnie sterowanych
(ROV)
Badanie wspierające prace budowlane
Podczas budowy rurociągu zapewniona zostanie możliwość przeprowadzenia wszelkich badań
doraźnych, które mogą okazać się potrzebne. Do wykorzystania w badaniach dostępne będą:

Pełny asortyment sprzętu geofizycznego: echosondy wielowiązkowe, sonary boczne,
profilografy osadów i magnetometry

Pojazdy zdalnie sterowane do przeprowadzania kontroli wizualnych (ROV)
Badanie po położeniu rur
Badanie po położeniu rur prowadzone będzie w celu udokumentowania ułożenia rur po
zakończeniu ich układania na dnie morskim przez statek układający. Badania te pozwolą ustalić
pozycję ułożonych rur i warunki, w jakich przebiega rurociąg, oraz obejmować będą następujące
elementy:

Batymetrię i pomiary dokonywane za pomocą sonaru bocznego

Kontrolę wizualna z wykorzystaniem pojazdów zdalnie sterowanych (ROV)
Badanie po zakończeniu budowy
Badanie po zakończeniu budowy przeprowadzone zostanie w celu końcowej dokumentacji
instalacji rurociągu. Zostanie ono przeprowadzone po zakończeniu ingerencji w dno morskie,
prac wykopowych, zwałowania materiału skalnego itd., tzn. po zakończeniu budowy rurociągu.
Badanie to pozwoli stwierdzić, czy rurociąg został zainstalowany prawidłowo. Dlatego też w jego
ramach należy ustalić, czy osiągnięto wymaganą głębokość wykopów, czy zakres zastosowania
zasypki i zwałowania materiału skalnego zgodny jest z projektem oraz czy zachowano trwałość
rurociągu. Badanie takie zwykle obejmuje kontrolę wizualną rurociągu z wykorzystaniem zdalnie
sterowanych robotów podwodnych (ROV).
Typowy statek badawczy i pojazd zdalnie sterowany (ROV) zostały przedstawione na Rysunku
4.29.
POL
153
Rys. 4.29
4.5.2
Typowy statek badawczy, Grampian Surveyor firmy Saipem (po lewej), oraz
gotowy do pracy pojazd zdalnie sterowany ROV (po prawej). Zdjęcia:
Saipem S.p.A
Prace ingerujące w dno morskie
Prace ingerujące w dno morskie obejmują prace ziemne podejmowane na dnie morskim w celu
ochrony rurociągu przed awarią oraz zminimalizowania jego oddziaływań na środowisko i
działania ludzi. Ingerencje te obejmują różne metody osiągania bardziej równego poziomu
ułożenia rurociągu. Równe dno morskie umożliwia instalację rurociągu w dopuszczalnych
granicach długości przęseł, obciążeń rur i prześwitu pod rurociągiem.
Prace ingerujące w dno morskie będą mieć miejsce przed i po układaniu rur. W fazie
opracowania projektu technicznego pod uwagę wzięte zostaną również wymogi dotyczące
zabezpieczenia rurociągu. W rozdziale tym opisano, po pierwsze, ogólne powody i wymagania
prac ingerujących w dno morskie oraz ich dopuszczalne metody. Następnie opisano lokalizacje i
metody prac ingerujących w dno morskie, które będą używane w każdym z pięciu krajów
pochodzenia.
Wymagania i alternatywy dla prac ingerujących w dno morskie
Po położeniu rurociągu duży stopień ochrony zapewnią mu grubość ścianek rur oraz płaszcz
betonowy. Na poszczególnych odcinkach trasy niezbędna będzie jednak różnego rodzaju
ochrona dodatkowa, pozwalająca uniknąć następujących zjawisk:
POL

Naprężeń materiału, z którego wykonane są wolne przęsła, wynikających z nierówności
dna morskiego

Nadmiernych ruchów wynikających z obciążenia hydrodynamicznego
154

Nadmiernych ruchów (wypiętrzeń i wykrzywień) wynikających z ciśnienia panującego
wewnątrz rurociągu

Uszkodzeń mechanicznych powodowanych przez przepływające statki

Uszkodzeń mechanicznych powodowanych przez sprzęt rybacki, np. włoki trawlerów
W obszarach, w których w grę wchodzi jeden lub więcej spośród powyższych czynników, taką
dodatkową ochronę zapewnia się zwykle przez wkopywanie rurociągu w dno morskie lub przez
zwałowanie materiału skalnego.
Stabilność hydrodynamiczną, będącą punktem wyjścia, osiąga się poprzez odpowiedni
obciążający płaszcz betonowy. Grubość płaszcza wymagana dla osiągnięcia stabilności
hydrodynamicznej wynosi w zależności od lokalizacji od 60 mm do maksymalnej możliwej
grubości 110 mm.
Dopuszczalna długość i wysokość przęsła zależy od strukturalnych parametrów rurociągu,
uwarunkowań gruntowych, fal i prądów morskich. Obszary, w których na trasie rurociągu nie
mogą występować wolne przęsła w rozumieniu normy DNV RP F105: Odcinki z
niedopuszczalnymi wolnymi przęsłami (patrz część Normy i standardy) zostały
zidentyfikowane w badaniach batymetrycznych i geofizycznych. Na niektórych odcinkach trasy
rurociągu dno morskie jest nierówne. Instalację rurociągu utrudniają wychodnie stwardniałej
gliny zwałowej lub krystaliczna skała macierzysta ze złożami osadów między wychodniami,
ponieważ musi on biec od jednej twardej wychodni do drugiej, osiadając między nimi. Jeżeli
przed instalacją rurociągu dno morskie na tych odcinkach nie zostanie odpowiednio
przygotowane, rurociąg może ulegać tam nadmiernym naprężeniom.
Przeprowadzono badania nad typami i wielkością sprzętu rybackiego używanego na Morzu
Bałtyckim, z których wynika, że sprzęt taki prawdopodobnie nie będzie powodować poważnych
uszkodzeń rurociągu. Rurociąg został zaprojektowany tak, aby być odpornym na uszkodzenia
spowodowane przez pokłady trałowe o ciężarze do 3 ton według normy DNV RP F111:
Interferencje między sprzętem włokowym a rurociągiem (patrz część Normy i standardy).
Ogólnie rzecz ujmując, w celu zapewnienia nienaruszalności rurociągu, za technicznie
wykonalne uważa się zastosowanie następujących metod:

Zmiana trasy rurociągu

Usuwanie szczytów (urabianie twardych wychodni lub grzbietów)

Umieszczanie materiału wypełniającego, zwałowanie materiału skalnego

Wykonywanie wykopów, pogłębianie i zasypywanie
POL
155

Umieszczanie prefabrykowanych konstrukcji wspornych
Ogólnie rzecz biorąc, prace ingerujące w dno morskie dla całości rurociągu będą
przeprowadzane w trzech fazach:

Faza 1 – przed położeniem rur

Faza 2 – po położeniu rur (przed testami ciśnieniowymi)

Faza 3 – po położeniu rur (po testach ciśnieniowych w celu zapobieżenia wygięciom
/zmęczeniu materiału podczas eksploatacji)
Prace ingerujące w dno morskie definiowane są w zależności od fazy budowy, w której mają
miejsce:

Prace przed położeniem rur (obciążenia statyczne): prace interwencyjne wykonywane
przed położeniem rur w celu korekty naprężeń/wolnych przęseł (redukcja nadmiernych
naprężeń, wynikających z długich wolnych przęseł spowodowanych nierównością dna
morskiego, w różnych warunkach obciążenia)

Prace po położeniu rur (obciążenia statyczne): cel tych prac jest taki sam jak prac przed
położeniem rur, jednak są one wykonywane między fazami układania rur i testów
ciśnieniowych

Prace po położeniu rur (zmęczenie materiału): prace interwencyjne wykonywane po
położeniu rur w celu korekty naprężeń/wolnych przęseł (redukcja uszkodzeń wynikających
ze zmęczenia materiału)

Prace po położeniu rur (wygięcia w trakcie eksploatacji): prace interwencyjne wymagane
na odcinku rosyjskim w celu zapobiegania wygięciom rurociągu (bocznym i gwałtownym)
Prace interwencyjne, takie jak nasypy skalne, zostały zaprojektowane na wzór prac
wykonywanych zwykle w Morzu Północnym, gdzie dokonuje się znacznych połowów. Stąd też
nad nasypami skalnymi muszą być w stanie przepłynąć włoki rybackie trawlerów. Należy jednak
zauważyć, że w obszarach, w których profil dna morskiego jest nieregularny, rurociąg nie będzie
znajdował się w stałym kontakcie z dnem morskim. W obszarach takich nad rurociągiem
prawdopodobnie nie będą w stanie przepłynąć włoki rybackie trawlerów z uwagi na obecność
wolnych przęseł przekraczających krytyczną wysokość wynoszącą zwykle 0,5 m. Stąd też na
tych odcinkach mogą być wymagane, ze względów bezpieczeństwa, stałe ograniczenia
połowów wzdłuż lub w poprzek trasy rurociągu. Niedopuszczalne wolne przęsła mogą również
powstać w fazie eksploatacji rurociągu. W takim wypadku wymagane może być wprowadzenie
tymczasowych ograniczeń połowów do czasu skorygowania tych przęseł. Kontrola i wymagana
POL
156
konserwacja nasypów skalnych odbywać się będzie w konkretnych przedziałach czasu przez
całą fazę eksploatacji (patrz również część Zewnętrzne badania kontrolne).
Tymczasowe ograniczenia połowów będą również wymagane w trakcie czynności
instalacyjnych z uwagi na obecność statków do układania rur i zwałowania materiału skalnego.
Wykopy
Metody wkopywania dzieli się na wykorzystujące wykopy poprzedzające (wykopu dokonuje się
przed położeniem rur) oraz wykopy następcze (rurociąg wpuszczany jest do wykopu
wykonanego po położeniu rur). W przypadku rurociągu Nord Stream preferowaną metodą
wykonania wykopów będzie wykorzystanie wykopów następczych przez wyorywanie rur.
Wykopy poprzedzające
Wykopy poprzedzające (pogłębianie, wykopy podwodne) można wykonywać w akwenach
przybrzeżnych Niemiec i Rosji, gdzie pozwala na to niewielka głębokość wody oraz wymagana
głębokość wkopania rurociągu. Po stronie niemieckiej nitki rurociągu zostaną pokryte w celu
zabezpieczenia ich przed kotwiczącymi i osiadającymi na mieliznach statkami w celu
zachowania zgodności z wymogami władz i zapewnienia stabilności położenia.
Pogłębianie w obszarach płytkich prowadzone będzie przy użyciu sprzętu mechanicznego.
Użyte mogą zostać następujące typy pogłębiarek: pogłębiarki podsiębierne, pogłębiarki
nasiębierne ssące ze smokiem wleczonym, pogłębiarki wieloczerpakowe i pogłębiarki
chwytakowe. Do wykonywania wykopów w strefie przybrzeżnej najbardziej odpowiednie są
pogłębiarki podsiębierne. Przy dodatkowym pogłębianiu i rekultywacji najlepsze wyniki dają
pogłębiarki nasiębierne ssące ze smokiem wleczonym lub szalandy. Ostateczny wybór sprzętu
dokonany zostanie na podstawie warunków glebowych oraz pod kątem minimalizacji
oddziaływania prac ingerujących w dno morskie na środowisko.
Na Rysunku 4.30 przedstawiono przykładową hydrauliczną pogłębiarkę podsiębierną oraz małą
pogłębiarkę nasiębierną ssącą ze smokiem wleczonym.
POL
157
Rys. 4.30
Hydrauliczna pogłębiarka podsiębierna (po lewej)
nasiębierna ssąca ze smokiem wleczonym (po prawej)
oraz
pogłębiarka
Wykopy następcze
Wykopy następcze są najszerzej rozpowszechnioną formą wykonywania wykopów, ze
względów ekologicznych i ekonomicznych. Wykopy następcze wykonywane są jedynie
bezpośrednio pod rurociągiem, natomiast wykopy poprzedzające muszą mieć o wiele większą
szerokość ze względu na możliwe odchylenia przebiegu podczas instalacji. W przypadku
wykopów poprzedzających występuje także ryzyko naturalnego zasypania wykopu przed
instalacją rurociągu.
Preferowaną metodą wykonania wykopów następczych będzie ich wyoranie. Usunięty materiał
pozostanie na dnie morza, a wykop nie zostanie zasypany. Działanie prądów morskich
doprowadzi jednak do częściowego, naturalnego zasypania.
POL
158
Rys. 4.31
Pług rurociągowy PL2 na statku pomocniczym (po lewej) oraz przy pracy na
dnie morskim (po prawej)
Wykop wyorywany jest przez pług rurociągowy (pokazany na Rysunku 4.31), umieszczany na
dnie morskim przez znajdujący się nad rurociągiem statek pomocniczy. Rurociąg zostanie
następnie podniesiony przez imaki hydrauliczne i podparty na wałkach z przodu i z tyłu pługa.
Wałki zostaną wyposażone w ogniwa obciążnikowe, kontrolujące obciążenie rurociągu podczas
wykonywania wykopu. Do pługa przyczepione zostaną liny holownicze. Od jednego do trzech
holowników ciągnie pług po dnie morskim, powodując powstanie wykopu.
Wykonanie wykopu przy użyciu pługa wymaga statku motorowego wyposażonego w specjalną
ramę do opuszczania i wyciągania pługa. Na statku tym znajdować się będą także wszystkie
układy sterowania pługiem. Przykładem takiego statku jest Far Sovereign firmy Saipem,
pokazany na Rysunku 4.50 w części 4.5.4.
Prace wykopowe po ułożeniu rur prowadzone mogą być jedynie w wodzie o głębokości co
najmniej 15 do 20 m oraz jedynie do głębokości 1,5 m.
Zasypywanie wykopu rurociągu
Pokrycie niektórych odcinków rurociągu pozostawione zostanie zasypywaniu naturalnemu, tj.
nanoszeniu osadu wskutek ruchu fal i prądów morskich. Jednakże w obszarach, w których
konieczna jest ochrona aktywna od początku działania rurociągu, wymagane jest zasypanie
rurociągu w sposób wymuszony lub sztuczny. W miejscach wyjścia na ląd w Rosji i Niemczech
rurociąg zostanie całkowicie wkopany w dno morskie, dzięki czemu zjawiska przemieszczania
się osadów przybrzeżnych nie będą mieć wpływu na jego stabilność. Jeśli do wykonania
wykopu stosowane jest pogłębianie, materiał zostanie usunięty, umieszczony tymczasowo na
placu odkładczym i użyty do zasypywania.
POL
159
Zwałowanie materiału skalnego
Zwałowanie materiału skalnego oznacza wykorzystanie grubego żwiru lub małych kamieni do
lokalnej zmiany kształtu dna morskiego, zapewniającej wsparcie rurociągu w celu
zagwarantowania jego długoterminowej nienaruszalności. Zwałowanie materiału skalnego może
być także uzupełnione instalacją w określonych miejscach materaców betonowych – patrz
przykłady na Rysunku 4.43 w części 4.5.5.
Na Rysunku 4.32 pokazano wyspecjalizowany statek do zwałowania materiału skalnego oraz
rurę spustową w trakcie zwałowania materiału skalnego na dno morskie.
Rys. 4.32
Statek z elastyczną rurą spustową (po lewej) i zbliżenie rury spustowej
rozmieszczającej materiał skalny wokół rurociągu (po prawej)
Żwir i kamienie będą transportowane statkiem z rurą spustową do każdej lokalizacji, w której
wymagane jest zwałowanie materiału skalnego. Materiał skalny zostanie załadowany do rury
spustowej za pomocą przenośników. Będzie on opadać na dno przez rurę spustową biegnącą
przez warstwy wody. Geometria każdej podpory żwirowej zostanie dokładnie zaprojektowana
przez inżynierów w celu minimalizacji wykorzystywanej ilości żwiru. Kształt wypełnienia
żwirowego zależeć będzie od warunków na dnie morskim (typ i nośność osadów), lokalnej
batymetrii i prądów morskich itd. Dolny koniec rury spustowej wyposażony jest w końcówki
wylotowe umożliwiające bardzo dokładne formowanie każdej podpory żwirowej. Proces
zwałowania materiału skalnego nadzorowany będzie za pomocą sprzętu badawczego
zamontowanego na końcu rury spustowej, a ostateczna geometria sprawdzona zostanie w
drodze pomiarów.
Wymagane są przede wszystkim następujące prace z zakresu zwałowania:

POL
Podpory żwirowe korygujące wolne przęsła (przed i po położeniu rur)
160

Zasypka żwirowa (po położeniu rur) jako dodatkowa stabilizacja rurociągu po instalacji (na
niektórych odcinkach)

Podsypka żwirowa w PK 300 i PK 675, gdzie spawane są ze sobą odcinki rurociągu
(połączenie)

Podpory żwirowe w miejscach skrzyżowania z kablami
Zwałowanie materiału skalnego wzdłuż rurociągu do poziomu wyższego od dna morskiego
również można uznać za środek ochrony lokalnej przed opuszczanymi bądź wleczonymi
kotwicami, a do pewnego stopnia także przed osiadającymi statkami. Jednakże, większość
zwałowanego materiału skalnego ma na celu ograniczenie obciążeń związanych z
powstawaniem wolnych przęseł oraz zapewnienie lokalnej stabilności dynamicznej.
Materiał skalny musi być chemicznie i mechanicznie stabilny przez cały cykl życia rurociągu.
Użyta zostanie niezwietrzała skała typu bazaltowego, gabrowego lub granitowego. Średni
rozmiar kruszywa materiału skalnego wynosić będzie 50 mm (w przedziale 20-100 mm).
Materiał do zwałowanie zostanie wydobyty z kamieniołomów na lądzie. Wstępnym warunkiem
wykorzystania materiału skalnego jest brak jakichkolwiek zanieczyszczeń, takich jak metale
ciężkie, które mogą rozpuścić się w słonawym środowisku wodnym Morza Bałtyckiego.
Skałą używaną do prac przed ułożeniem rur może być granit rapakiwi (zwany także brunatną
magmą bałtycką) wydobywany z kamieniołomów w okolicach Kotki (patrz też część 4.4.5).
Jednakże, jeśli statki z rurami spustowymi zostaną wysłane na Morze Bałtyckie, mogą tam
przybyć z pełnym ładunkiem skały norweskiej. Na obecnym etapie planowania, miejsce
pozyskania materiału skalnego do prac po położeniu rur, nie zostało jeszcze ustalone.
Specjalne konstrukcje podporowe
W obszarach z pochyłym dnem morskim lub miękką gliną o niewielkiej nośności mogą wystąpić
problemy ze stabilnością geotechniczną. W tych obszarach zostanie dokonane dodatkowe
zwałowanie materiału skalnego, jako przypory wymaganych nasypów skalnych, jak pokazano
na Rysunku 4.33.
POL
161
Rys. 4.33
Przypory (czerwona i niebieska) zapewniające dodatkową stabilność
nasypów skalnych (pomarańczowe)
Niemniej jednak w niektórych trudnych przypadkach, np. gdy naturalne dno morskie odznacza
się bardzo niską nośnością, wymagana wielkość przypory staje się dość duża. W niektórych
miejscach zwałowanie żwiru w celu zapewnienia stabilności nie będzie wykonalne z uwagi na
przekroczenie nośności gruntu, przez ciężar skał. W takich okolicznościach należy stosować
rozwiązania alternatywne. Będzie to konieczne w niektórych miejscach w Zatoce Fińskiej
(rosyjska WSE). Jak wspomniano wcześniej, dno morskie w Zatoce Fińskiej jest skrajnie
nierówne i w celu ograniczenia długości wolnych przęseł wymagane będzie podparcie rurociągu
na dość długich odcinkach. Obszar ten charakteryzuje się także bardzo miękkimi glinami o
niewielkiej nośności. Ponadto na tym odcinku trasy obciążenie rurociągu, zwłaszcza w fazie
odbioru wstępnego, będzie największe.
Stąd też, mimo wszelkich wysiłków zmierzających do zmiany trasy rurociągu, w trzech
miejscach wzdłuż północno-zachodniej nitki rurociągu i pięciu wzdłuż nitki południowowschodniej w rosyjskiej WSE wymagane będą konstrukcje podporowe inne niż nasypy skalne.
Poniżej opisano następujące metody budowania konstrukcji podporowych:
POL

Sztywne geomembrany

Rurki z polietylenu o wysokiej gęstości (HDPE)

Cegły piankowe

Rama stalowa na sztywnych geomembranach
162
Lekkie, sztywne geomembrany pokryte żwirem zostaną użyte, jako podparcie rurociągu w
obszarach płytkich. Dwa takie rozwiązania pokazano na Rysunku 4.34.
Na rysunku po lewej, nasyp wykonany jest przed położeniem rur. Na sztywnej geomembranie
mocuje się lekkie rurki z polietylenu o wysokiej gęstości (HDPE) wypełnionych pianką. Struktura
ta pokryta zostanie warstwą żwiru, na której ułożony zostanie rurociąg.
Nasyp po prawej, również zawiera rurki z HDPE wypełnione pianką ułożone na sztywnej
geomembranie, pokryte w całości warstwą żwiru. Podpory żwirowe wokół rurociągu
wykonywane są po położeniu rur.
Rys. 4.34
Podpory wykonane przed położeniem rur (po lewej) i po położeniu rur (po
prawej), składające się ze sztywnych geomembran, rurek z HDPE
wypełnionych pianką oraz żwiru
Jeżeli potrzebna jest wyższa podpora, można zbudować lekką konstrukcję z rurek z HDPE
(Rysunek 4.35, po lewej), dzięki czemu nośność podłoża zostanie wykorzystana w
maksymalnym stopniu do utrzymania ciężaru rurociągu, a nie samej podpory.
Rys. 4.35
POL
Podpory zbudowane z rurek z HDPE (po lewej) i z cegieł piankowych (po
prawej)
163
Rdzeń podpory pokryty może zostać warstwą żwiru, jak pokazano na Rysunku 4.36 (po lewej).
Rys. 4.36
Podpora pokryta żwirem (po lewej) oraz podpora z podstawą ze sztywnej
geomembrany, na której znajduje się konstrukcja stalowa i rurki z HDPE (po
prawej)
Jako alternatywę można zbudować lekką i głęboką konstrukcję podporową, składającą się z
ramy stalowej na sztywnej geomembranie (Rysunek 4.36, po prawej). Wymaganą elastyczność
podpory uzyskuje się, pokrywając konstrukcję stalową płyta nośną z lekkim „materacem”, np.
rurkami z HDPE.
Konieczność zastosowania podpór zostanie dodatkowo oceniona na etapie opracowania
szczegółowego planu technicznego.
Przegląd prac ingerujących w dno morskie
Zakres przewidywanych prac ingerujących w dno morskie (stan z października 2008) został
podsumowany w poniższych rysunkach i tabelach. Należy pamiętać, że wielkości mogą ulec
niewielkim zmianom podczas końcowej fazy projektu szczegółowego.
Rosja
W wodach rosyjskich obie nitki rurociągu (północno-zachodnia i południowo-wschodnia)
charakteryzuje wysoka wartość wzdłużnej siły ściskającej wynikająca z wysokich temperatur i
obciążeń spowodowanych ciśnieniem. Z tego powodu zachodzi ryzyko występowania zjawiska
wygięcia w eksploatacji (WE), i to zarówno wygięcia właściwego, powodującego „wężowanie”
rurociągu na boki, jak i wypiętrzenia, powodującego ruch rurociągu w górę i utratę kontaktu z
dnem morskim. WE może spowodować nadmierne wygięcie rurociągu lub powstanie krytycznie
długich odcinków wolnych przęseł z wysokim prześwitem (odległość pionowa między spodem
rury i dnem morza). Aby złagodzić skutki WE, na dłuższych odcinkach i w odpowiednich
miejscach zwałowany zostanie żwir w celu ograniczenia potencjalnego krytycznego
przesunięcia rurociągu i tym samym potencjalnych nadmiernych naprężeń. Nie oczekuje się
wystąpienia WE na innych odcinkach rurociągu. Z uwagi na zjawisko WE łączna ilość żwiru
wymagana dla odcinka rosyjskiego jest większa niż w przypadku pozostałych krajów.
POL
164
Przegląd miejsc i rodzajów prac ingerujących w dno morskie na wodach rosyjskich
przedstawiono na Rysunku 4.37.
W Tabeli 4.11 przedstawiono ilość żwiru wymaganą do zwałowania materiału skalnego i
zbudowania konstrukcji podporowych na wodach rosyjskich. W Tabeli 4.12 przedstawiono
dystrybucję zwałowanego materiału skalnego i budowanych konstrukcji podporowych na
wodach rosyjskich. Kubaturę prac pogłębiarskich przedstawiono w Tabeli 4.18.
Rys. 4.37
POL
Przegląd rodzajów i miejsc prac ingerujących w dno morskie na wodach
rosyjskich. Kropkami jasnozielonymi oznaczono miejsca prac przed
położeniem rur (faza 1), kropkami ciemnozielonymi miejsca prac po
położeniu rur (obciążenia statyczne) (faza 2), kropkami niebieskimi miejsca
prac po położeniu rur (zmęczenie materiału) (faza 3), a kropkami
czerwonymi specjalne konstrukcje podporowe. Linią pomarańczową w
miejscu wyjścia na ląd oznaczono pogłębianie przed położeniem rur, a
liniami żółtymi prace po położeniu rur zapobiegające wygięciom w trakcie
pracy (faza 3). Miejsca są podane w przybliżeniu i będą podlegać
ostatecznej optymalizacji
165
Tabela 4.11 Podsumowanie kubatury żwiru wymaganej do zwałowania materiału
skalnego i zbudowania konstrukcji podporowych na wodach rosyjskich.
Ilości są podane w przybliżeniu, i będą podlegać ostatecznej optymalizacji
Ilość materiału skalnego (m3)
Południowowschodnia nitka
rurociągu
Prace przed położeniem rur (faza
1)
Prace po położeniu rur (obciążenia
statyczne) (faza 2)
Prace po położeniu rur (zmęczenie
materiału) (faza 3)
Prace w celu złagodzenia skutków
WE (faza 3)
Razem
Konstrukcje
podporowe
Północnozachodnia
nitka rurociągu
31 450
32 956
45 580
37 796
12 578
15 010
556 801
572 573
646 409
658 335
5
3
5
3
Tabela 4.12 Podsumowanie dystrybucji ilości zwałowanego materiału skalnego i
zbudowanych konstrukcji podporowych na wodach rosyjskich. Ilości są
podane w przybliżeniu, i będą podlegać ostatecznej optymalizacji
Liczba i rozmiar miejsc zwałowania
materiału skalnego
Pd.-wsch. nitka
rurociągu
Pn.-zach. nitka
rurociągu
Prace przed położeniem rur (faza 1)
< 500 m3
500–5000 m3
> 5000 m3
6
15
2
7
16
0
Razem
23
23
Prace po położeniu rur (faza 2)
< 500 m3
500–5000 m3
> 5000 m3
Razem
40
23
1
68
42
23
0
65
Prace po położeniu rur (faza 3)
< 500 m3
500–5000 m3
> 5000 m3
Razem
26
7
0
33
27
8
0
35
124
123
Łączna liczba miejsc zwałowania
materiału skalnego
POL
166
Finlandia
Przegląd miejsc i typów ingerencji w fińskiej WSE przedstawiono na Rysunku 4.38.
Podsumowanie ilości żwiru wymaganej do zwałowania materiału skalnego i zbudowania
konstrukcji podporowych w fińskiej WSE przedstawiono w Tabeli 4.13. Dystrybucję
zwałowanego materiału skalnego i zbudowanych konstrukcji podporowych w fińskiej WSE
przedstawiono w Tabeli 4.14. W fińskiej WSE nie przewiduje się budowy konstrukcji
podporowych.
Ilość materiału skalnego potrzebnego do zapewnienia stabilności położenia stanowić będzie
zaledwie niewielki odsetek łącznej ilości materiału skalnego. Dlatego też w Tabeli 4.13 nie
przedstawiono ilości żwiru potrzebnego do zapewnienia stabilności położenia. W Tabeli 4.18
przedstawiono kubatury wykopów w fińskiej WSE.
Rys. 4.38
POL
Przegląd typów i prac ingerujących w dno morskie w fińskiej WSE.
Kropkami jasnozielonymi oznaczono miejsca prac przed położeniem rur
(faza 1), kropkami niebieskimi miejsca prac po położeniu rur (obciążenia
statyczne) (faza 2), a kropkami fioletowymi miejsca prac po położeniu rur
(zmęczenie materiału) (faza 3). Kropkami pomarańczowymi oznaczono
prace po położeniu rur (stabilność położenia) (faza 3), a kropką różową
podsypkę pod połączenia (faza 1). Miejsca są podane w przybliżeniu, i będą
podlegać ostatecznej optymalizacji
167
Tabela 4.13 Podsumowanie kubatury żwiru wymaganej do zwałowania materiału
skalnego i zbudowania konstrukcji podporowych w fińskiej WSE. Ilości są
podane w przybliżeniu, i będą podlegać ostatecznej optymalizacji
Prace przed położeniem rur (faza 1)
Prace po położeniu rur (obciążenia
statyczne) (faza 2)
Prace po położeniu rur (zmęczenie
materiału) (faza 3)
Prace po położeniu rur (stabilność
położenia) (faza 3)
Podsypka pod połączenie (faza 1)
Razem
Ilość materiału skalnego
(m3)
Południowo- Północnowschodnia
zachodnia
nitka
nitka
rurociągu
rurociągu
5 782
31 955
50 567
80 151
26 225
972
29 927
1 144
37 000
120 546
37 000
180 176
Konstrukcje
podporowe
0
0
Tabela 4.14 Podsumowanie dystrybucji zwałowania materiału skalnego i podpór w
fińskiej WSE. Ilości są podane w przybliżeniu, i będą podlegać ostatecznej
optymalizacji
Liczba i rozmiar miejsc
zwałowania materiału skalnego
Pd.-wsch. nitka
rurociągu
Pn.-zach. nitka
rurociągu
5
2
0
2
6
3
7
11
Prace przed położeniem rur (faza 1)
< 500 m3
500–5000 m3
> 5000 m3
Razem
POL
Prace po położeniu rur (faza 2)
< 500 m3
500–5000 m3
> 5000 m3
Razem
Prace po położeniu rur (faza 3)
< 500 m3
500–5000 m3
> 5000 m3
16
22
0
17
36
1
38
54
24
14
0
19
16
0
Razem
38
35
Łączna liczba miejsc zwałowania
materiału skalnego
83
100
168
Szwecja
Przegląd miejsc i rodzajów prac ingerujących w dno morskie w szwedzkiej WSE przedstawiono
na Rysunku 4.39.
Podsumowanie ilości żwiru wymaganego do zwałowania materiału skalnego i zbudowania
konstrukcji podporowych w fińskiej WSE pokazano w Tabeli 4.15.
W Tabeli 4.16 pokazano dystrybucję ilości zwałowanego materiału skalnego i zbudowanych
konstrukcji podporowych w szwedzkiej WSE. Kubaturę prac wykopowych wskazano w Tabeli
4.18. W szwedzkiej WSE nie przewiduje się budowy konstrukcji podporowych.
Rys. 4.39
POL
Przegląd typów i miejsc prac ingerujących w dno morskie w szwedzkiej
WSE. Kropkami jasnozielonymi oznaczono miejsca prac przed położeniem
rur (faza 1), kropkami niebieskimi miejsca prac po położeniu rur (obciążenia
statyczne) (faza 2), a kropkami fioletowymi miejsca prac po położeniu rur
(zmęczenie materiału) (faza 3). Kropkami pomarańczowymi oznaczono
prace po położeniu rur (stabilność położenia) (faza 3), kropką różową
podsypkę pod połączenia (faza 1), a liniami fioletowymi wykopy wykonane
po położeniu rur. Miejsca są podane w przybliżeniu, i będą podlegać
ostatecznej optymalizacji
169
Tabela 4.15 Podsumowanie kubatury żwiru wymaganej do zwałowania materiału
skalnego i zbudowania konstrukcji podporowych w szwedzkiej WSE. Ilości
są podane w przybliżeniu, i będą podlegać ostatecznej optymalizacji
Prace przed położeniem rur (faza 1)
Prace po położeniu rur (obciążenia
statyczne) (faza 2)
Prace po położeniu rur (zmęczenie
materiału) (faza 3)
Prace po położeniu rur (stabilność
położenia) (faza 3)
Podsypka pod połączenie (faza 1)
Razem
Ilość materiału skalnego
(m3)
PołudniowoPółnocnowschodnia
zachodnia
nitka
nitka
rurociągu
rurociągu
317
377
28 192
17 473
6145
3144
1794
1794
0
34 654
0
20 993
Konstrukcje
podporowe
0
0
Tabela 4.16 Podsumowanie dystrybucji zwałowania materiału skalnego i podpór w
szwedzkiej WSE. Ilości są podane w przybliżeniu, i będą podlegać
ostatecznej optymalizacji
Liczba i rozmiar miejsc zwałowania
materiału skalnego
Pd.-wsch. nitka
rurociągu
Pn.-zach. nitka
rurociągu
Prace przed położeniem rur (faza 1)
< 500 m3
500–5000 m3
> 5000 m3
1
0
0
1
0
0
Razem
1
1
12
19
0
14
12
31
26
11
5
0
14
2
0
Razem
16
16
Łączna liczba miejsc zwałowania
materiału skalnego
48
43
Prace po położeniu rur (faza 2)
< 500 m3
500–5000 m3
> 5000 m3
Razem
Prace po położeniu rur (faza 3)
< 500 m3
500–5000 m3
> 5000 m3
POL
170
Dania
Przegląd miejsc i typów prac ingerujących w dno morskie na wodach duńskich przedstawiono
na Rysunku 4.40.
W duńskiej WSE nie będzie zwałowany materiał skalny ani budowane konstrukcje podporowe.
Kubaturę prac wykopowych pokazano w Tabeli 4.17.
Rys. 4.40
POL
Przegląd typów i miejsc ingerencji w dno morskie na wodach duńskich.
Liniami fioletowymi oznaczono wykopy po położeniu rur. Miejsca są podane
w przybliżeniu, i będą podlegać ostatecznej optymalizacji
171
Niemcy
Przegląd miejsc i typów prac ingerujących w dno morskie na wodach niemieckich
przedstawiono na Rysunku 4.41. W większej części sektora niemieckiego wymagane będzie
pogłębienie wykopów. Kubaturę prac pogłębiarskich pokazano w Tabeli 4.18. W niemieckiej
WSE nie przewiduje się zwałowania materiału skalnego ani budowania konstrukcji
podporowych.
Rys. 4.41
Przegląd typów i miejsc prac ingerujących w dno morskie na wodach
niemieckich. Liniami fioletowymi oznaczono prace pogłębiarskie przed
położeniem rur. Miejsca są podane w przybliżeniu, i będą podlegać
ostatecznej optymalizacji
Tabela 4.17 i Tabela 4.18 zawierają podsumowanie największych pod względem kubatury prac
w zakresie zwałowania materiału skalnego (> 5000 m3) oraz prac wykopowych na całej trasie
rurociągu.
POL
172
Tabela 4.17 Podsumowanie prac w zakresie zwałowania materiału skalnego > 5000 m3
na całej trasie rurociągu. Ilości są podane w przybliżeniu, i będą podlegać
ostatecznej optymalizacji
Kraj
Rosja
Południowowschodnia
nitka
Prace przed
położeniem
rur
Południowowschodnia
nitka
Prace po
położeniu rur
Finlandia
Północnozachodnia
nitka
Prace przed
położeniem
rur
Południowowschodnia
nitka
Prace przed
położeniem
rur
Północnozachodnia
nitka
Prace po
położeniu rur
Południowowschodnia
nitka
Prace po
położeniu rur
Szwecja
Dania
Niemcy
POL
PK
Długość
(m)
Szerokość
(m)
Wysokość
(m)
Podpory
(m3)
Przypory
(m3)
Objętość
(m3)
110,0
5
12
4,44
1244
5361
6605
110,2
5
12
4,21
1118
4968
6086
81,5
15
3
4,76
1412
4091
5503
162,9
5
12
3,7
865
5145
6010
258,1
5
12
5,6
2039
5363
7402
258,2
5
12
5,5
2124
5146
7270
8
3
5,76
1630
5862
7492
Brak
219,9
Brak
Brak
Brak
Brak
173
Tabela 4.18 Podsumowanie prac w zakresie kubatur prac wykopowych i pogłębiarskich
(m 3) na całej trasie rurociągu. Ilości są podane w przybliżeniu i będą
podlegać ostatecznej optymalizacji
Kraj
Rosja
Prace pogłębiarskie przed
położeniem rur
Finlandia
Szwecja
Prace wykopowe po położeniu pd.wsch. nitki rurociągu
Prace wykopowe po położeniu pn.zach. nitki rurociągu
Dania
Prace wykopowe po położeniu pd.wsch. nitki rurociągu
Prace wykopowe po położeniu pn.zach. nitki rurociągu
Niemcy
Prace pogłębiarskie przed
położeniem rur
POL
Od
PK
Do
PK
Liczba
km
Objętość
m3
0
1,4
1
170 000
-
-
-
-
526,4
529,3
531,3
539,3
544,9
558,3
804,4
831,6
836,0
881,2
914,5
526,4
531,6
539,4
546,0
558,5
804,2
831,6
835,9
881,5
913,5
529,2
530,1
534,4
540,1
550,1
562,1
826,1
834,7
843,9
888,7
926,7
529,1
534,1
540,2
550,1
562,2
826,1
834,6
843,8
888,6
927,1
2,8
0,8
3,2
0,8
5,2
3,9
21,7
3,2
7,9
7,5
12,2
2,6
2,5
0,8
4,0
3,8
21,9
3,1
7,9
7,1
13,6
30 030
8846
34 606
8736
56 981
42 250
134 217
19 502
48 846
46 122
75 343
28 720
27 300
8409
44 117
40 950
135 827
19 006
49 155
43 955
84 319
1043
1058
15
93 482
1043
1053
10
62 528
1196
1222
26
1 800 000
174
4.5.3
Skrzyżowania z infrastrukturą (kable i inne rurociągi)
Gazociąg Nord Stream krzyżować się będzie z szeregiem biegnących po dnie morskim
czynnych kablowych linii telekomunikacyjnych i energetycznych. Kable obecnie eksploatowane
przedstawiono na mapie IN-1, natomiast przegląd właścicieli kabli można znaleźć na mapie IN-2
w Atlasie.
Listę tę opracowano na podstawie informacji uzyskanych z różnych opublikowanych map oraz
kontaktów z właścicielami kabli. Wszystkie kable i ich położenie, zostały ustalone na podstawie
badań, w drodze interpretacji wyników kontroli magnetometrem i pojazdami zdalnie
sterowanymi (ROV). Pod uwagę wzięto wszystkie kable oznaczone na mapach morskich.
Na podstawie wyżej wymienionych źródeł, oprócz znanych czynnych kabli, zidentyfikowano
szereg kabli nieużywanych i planowanych/przyszłych. W badaniach zidentyfikowano także
pewne obiekty, które mogą być kablami. Kabli nieużywanych/nieznanych nie uwzględniono w
poniższych tabelach.
W kilku przypadkach spółka Nord Stream AG otrzymała od innych podmiotów informacje o
planach dotyczących kolejnych kabli/rurociągów. Takie przyszłe/planowane instalacje także nie
zostały uwzględnione w poniższych tabelach.
Wzdłuż trasy gazociągu Nord Stream nie zidentyfikowano istniejących rurociągów. Rozważane
są jednakże połączenia rurociągowe między Finlandią i Estonią, a także między Polską i Danią.
W przypadku zatwierdzenia innych połączeń rurociągowych spółka Nord Stream AG weźmie
pod uwagę szczegóły tych projektów z technicznego punktu widzenia, po konsultacjach z
wykonawcą technicznym, spółką Saipem Energy Services (dawniej Snamprogetti S.p.A) oraz
niezależną agencją certyfikacyjną (DNV).
Skrzyżowania z innymi rurociągami można wykonać za pomocą różnych metod. Oczekuje się,
że skrzyżowania zostaną zaprojektowane w sposób typowy, na podstawie koncepcji
rozdzielenia i ochrony rurociągów. Część minimalnych wymagań wstępnych projektu stanowić
będą czynniki faktyczne, takie jak średnica rurociągu, warunki dna morskiego, aspekty
planistyczne i infrastrukturalne itd. Projekt skrzyżowania można oprzeć na zwałowaniu materiału
skalnego lub umieszczeniu w miejscu skrzyżowania podpory ochronnej.
Skrzyżowania z kablami
W tabelach od Tabeli 4.19 do Tabeli 4.22 zawarto przegląd kabli, z którymi krzyżuje się
rurociąg Nord Stream. Listę tę opracowano na podstawie informacji uzyskanych z różnych
opublikowanych map oraz konsultacji z właścicielami kabli.
POL
175
Tabela 4.19 Czynne kable krzyżujące się z trasą rurociągu Nord Stream w rosyjskiej
WSE
Nazwa
Trasa
Typ
Właściciel
BCS B5
Kotka (FIN) –
Ruchiy (RUS)
Telekomunikacyjny
TeliaSonera
Punkt
skrzyżowania na
mapie IN-1
1
Tabela 4.20 Czynne kable krzyżujące się z trasą rurociągu Nord Stream w fińskiej WSE
Nazwa
Trasa
Typ
Właściciel
UCCBF
St. Petersburg
(RUS) Kaliningrad (RUS)
Lautasaari (FIN) Randvere (EST)
Kaivopoisto (FIN)
- Leppneeme
(EST)
Helsinki (FIN) –
Tallinn (EST)
Lautasaari (FIN)Meremoisa (LAT)
FIN-EST
Porkkala (FIN) Kakumäe (EST)
St. Petersburg
(RUS) Kaliningrad (RUS)
St. Petersburg
(RUS) –
Kaliningrad (RUS)
Tahkuna (EST) Stavsnäs (SWE)
Telekomunikacyjny
Armia
rosyjska
Telekomunikacyjny
Elisa
2
Telekomunikacyjny
TeliaSonera
3
Telekomunikacyjny
Linx
4
Telekomunikacyjny
TeliaSonera
5
Energetyczny
Telekomunikacyjny
Energia
Elisa
6
7
Telekomunikacyjny
Armia
rosyjska
7a
FEC 2
EE-SF2
Pangea Seg
3
EE-SF3
Estlink
FEC 1
UCCBF
Pangea Seg
3
EE-S1
POL
Telekomunikacyjny
Telekomunikacyjny
Punkt
skrzyżowania na
pamie IN-1
1a
8
TeliaSonera
9
176
Tabela 4.21 Czynne kable krzyżujące się z trasą rurociągu Nord Stream w szwedzkiej
WSE
Nazwa
Trasa
Typ
Właściciel
LV-S1
S.Jarflotta (SWE)
- Busnieki (LAT)
Hultung/Gotland
(SWE) - Ventspils
(LAT)
Sandviken (SWE)
– Sventoji (LIT)
SWE - POL
Telekomunikacyjny
Lattelecom
Telekomunikacyjny
BC Fiber
11
Telekomunikacyjny
TeliaSonera
12
Energetyczny
13
SWE - POL
Energetyczny
SvenskaKraft
nät
SvenskaKraft
nät
Baltkom
BCS EW
SWEPOL
HVDC
SWEPOL
MCRC
Punkt
skrzyżowana na
mapie IN-1
10
14
Tabela 4.22 Czynne kable krzyżujące się z trasą rurociągu Nord Stream w duńskiej WSE
Nazwa
Trasa
Typ
Właściciel
DK - RU1
Karslunde (DEN)
-Kingisepp (RUS)
Bornholm (DEN) POL
Bornholm (DEN) POL
Telekomunikacyjny
TDC
Punkt
skrzyżowania na
mapie IN-1
15
Telekomunikacyjny
TDC
16
Telekomunikacyjny
Polish
Telecom
17
DK - PL2
Baltica Seg 1
W niemieckiej WSE z trasą rurociągu nie krzyżują się żadne kable
Porozumienia dotyczące skrzyżowań
Na podstawie kompletnej listy kabli skontaktowano się ze wszystkimi właścicielami czynnych
kabli w celu osiągnięcia obopólnych porozumień dotyczących zobowiązań i procedur w zakresie
metod wykonywania skrzyżowań. Zgodnie z tymi porozumieniami przed instalacją rurociągu
spółka Nord Stream AG będzie musiała opracować projekty skrzyżowań oraz procedury
instalacyjne zadowalające właścicieli przekraczanych kabli.
W odniesieniu do kabli nieużywanych, spółka Nord Stream AG postąpi zgodnie ze standardową
praktyką branżową, przewidującą, w razie potrzeby, przecinanie/usuwanie takich kabli i
POL
177
zabezpieczenie wolnych końców przed zaplątywaniem się w sieci rybackie. O
usunięciu/przecięciu kabli nieużywanych będą informowani ich właściciele, jeżeli są znani, lub
władze morskie.
Stosowany przez spółkę Nord Stream AG projekt porozumienia w sprawie skrzyżowań bazuje
na standardzie branżowym opracowanym przez Międzynarodowy Komitet Ochrony Kabli
(International Cable Protection Committee, ICPC) i stosowanym na całym świecie w odniesieniu
do kabli telekomunikacyjnych.
Rozwiązania techniczne
Skrzyżowania zostaną zaprojektowane zgodnie z porozumieniami zawartymi przez spółkę Nord
Stream AG z właścicielami poszczególnych kabli.
Będą one budowane w taki sposób, aby zapewnić bezpieczną odległość między rurociągiem i
kablem. Metody budowania skrzyżowań zapewnią również uniknięcie nadmiarowego
naprężania lub obciążania kabli przez rurociąg. W przypadku większości przejść kable na dnie
morskim zostaną pokryte/zasypane, a nitki rurociągu podniesione i podparte betonowymi
materacami lub nasypami skalnymi. We wszystkich przypadkach zostanie uwzględnione
zagrożenie korozją i zostaną zastosowane wszelkie niezbędne zabezpieczenia.
Jak wspomniano wyżej, w razie potrzeby, porzucone kable zostaną przecięte, a odcinek leżący
na trasie rurociągu zostanie usunięty. Przecinanie i wyciąganie odcinków opuszczonych kabli
może być prowadzone przy użyciu specjalnej kotwicy wyrzucanej z mniejszego statku, tzn.
statku badawczego, lub większego statku przeznaczonego do usuwania kabli, takiego jak statek
pokazany na Rysunku 4.42.
POL
178
Rys. 4.42
Przykład statku do instalowania i obsługi kabli
Skrzyżowania bez ingerencji
W sytuacji, gdy warstwa gruntu przykrywająca kabel jest wystarczająco gruba i stabilna, aby
zapewnić wymagany odstęp między rurociągiem i kablem przez cały okres eksploatacji
rurociągu, możliwe jest przejście bez ingerencji.
Odstęp między kablem i rurociągiem musi uwzględniać osiadanie rurociągu przy najgorszych
możliwych warunkach obciążenia. Należy uwzględnić lokalne warunki gruntowe ustalone na
podstawie interpretacji wyników badań.
Podniesienie rurociągu
Przejście można wykonać przez podniesienie rurociągu przy użyciu podpór w postaci
betonowych materaców(1) pokazanych na Rysunkach 4.43 lub zwałowania materiału skalnego
nad kablem bądź po jednej z jego stron. Wymiary takich nasypów skalnych zależą od
rzeczywistego położenia kabla na trasie rurociągu, ale zwykle zajmują one całą szerokość
korytarza instalacji. Wysokość podpory zostanie wybrana w sposób zapewniający uzgodniony
minimalny odstęp między kablem i rurociągiem.
(1)
Beton wykorzystany w materacach będzie tego samego typu, co beton wykorzystany w płaszczu obciążającym
rurociągu. Oznacza to, że skład chemiczny materaców podpierających jest zgodny z wymogami ochrony
środowiska.
POL
179
Wysokość podstawy musi uwzględniać osiadanie obecnego podłoża kabla, a także wibracje
wolnych przęseł rurociągu. Niezbędne może być podparcie rurociągu po obu stronach kabla w
celu ograniczenia naprężenia lub wibracji.
Po ułożeniu rur, rurociąg w niektórych miejscach może także zostać ustabilizowany przez
zwałowanie materiału skalnego, na pewnym odcinku, po obu stronach kabla, co zapobiegnie
przemieszczeniom powodowanym przez trałowanie, wygięcia w trakcie eksploatacji lub
obciążenia związane z oddziaływaniem fal i prądów morskich. Ostateczne decyzje dotyczące
takich wymogów zostaną podjęte w fazie opracowania projektu szczegółowego.
Rys. 4.43
4.5.4
Betonowe materace podporowe
Procesy, statki i sprzęt instalacyjny
Proces układania rur
Rury będą układane z zastosowaniem konwencjonalnej metody S-lay. Nazwa tej metody
pochodzi od przekroju rury podczas jej przesuwania po rufie statku do układania rur na dno
morskie, stanowiącego wydłużoną literę S. Pojedyncze rury będą dostarczane na statek
układający, gdzie będzie z nich tworzone jednolite pasmo rurowe, opuszczane następnie na dno
morskie. Przegląd typowego procesu układania rur przedstawiono na Rysunku 4.46, na którym
pokazano również zasady rządzące metodą S-lay.
Podczas instalacji rurociąg będzie narażony na różnego rodzaju obciążenia, które kontrolować
musi statek instalacyjny. Obciążenia te to przede wszystkim ciśnienie hydrostatyczne,
rozciąganie i zginanie. Oprócz tych obciążeń należy brać pod uwagę także oddziaływanie fal i
prądów morskich na statek oraz na sam rurociąg. W celu symulacji warunków podczas
układania rurociągu i zagwarantowania, że obciążenia będą mieścić się w granicach
wytrzymałości projektowej używanych rur, zostanie przeprowadzona analiza instalacji.
POL
180
Typowy system układania S-lay składa się z trzech głównych składników:

Wysięgnika, stanowiącego przedłużenie rampy i ograniczającego długość dolnego zgięcia
(Rysunek 4.44 po lewej). Górne zgięcie zaczyna się zwykle za napinaczami i opisuje
krzywą, po której rurociąg jest wpuszczany do wody

Napinacza, zmniejszającego naprężenie zgięcia górnego i dolnego (Rysunek 4.44 po
prawej). Zgięcie dolne opisuje krzywą, przy której rurociąg opuszczany jest na dno morskie.
W bardzo płytkiej wodzie i przy dobrej pogodzie napinacz może także zostać zastąpiony
zaciskiem

Systemu pozycjonowania, kontrolującego położenie statku. Położenie statku musi być
ściśle kontrolowane, aby zgięcie dolne nie przekroczyło granicy ugięcia rury. Ponadto
system pozycjonowania gwarantuje także układanie rurociągu w zatwierdzonym korytarzu
instalacji na dnie morskim
Rys. 4.44
POL
Rura na wysięgniku (po lewej), napinacz utrzymujący rurociąg w miejscu
(po prawej)
181
Prace na pokładzie statku są wykonywane w cyklu ciągłym i obejmują następujące podstawowe
etapy:

Spawanie rur

Próby nieniszczące spawów

Przygotowanie powłoki styków montażowych

Układanie rur na dnie morskim
Spawanie pojedynczych rur w jednolity rurociąg na pokładzie statku układającego będzie
zautomatyzowane – częściowo lub całkowicie. Przykład operacji spawania styku montażowego
przedstawiono na Rysunku 4.45.
Spawy styków montażowych będą sprawdzane w trakcie prób nieniszczących spawów. Dawniej
w próbach nieniszczących spawów wykorzystywano promieniowanie rentgenowskie. W
ostatnich latach proces ten zastąpiono automatycznym badaniem ultradźwiękowym (Rysunek
4.45), które jest precyzyjniejsze i bezpieczniejsze. Właśnie ta metoda zostanie zastosowana
przy budowie rurociągu Nord Stream. Metoda automatycznego badania ultradźwiękowego
(AUT) zostanie zastosowana do lokalizacji, pomiaru i rejestracji defektów. Kryteria oceny
wadliwych spawów zostaną ustalone przed rozpoczęciem budowy i zatwierdzone przez
wyznaczone agencje certyfikacyjne.
Rys. 4.45
POL
Spawanie (po lewej) i automatyczne badanie ultradźwiękowe (po prawej)
styku montażowego
182
Po zespawaniu i próbach nieniszczących spawów, styki montażowe zostaną zabezpieczone
przed korozją. Wszystkie kluczowe procesy na pokładzie statku układającego będą
kontrolowane przez zespół wykonawcy ds. zapewnienia i kontroli jakości (QA/QC), a następnie
poddane inspekcji przez przedstawicieli agencji certyfikacyjnej i spółki Nord Stream AG.
Na głębokowodnych statkach do układania rur będzie możliwe spawanie dwóch styków
równocześnie. Dlatego też po zakończeniu procesu spawania statek będzie się przemieszczać
do przodu na odległość odpowiadającą długości jednego lub dwóch odcinków rur (12,2 m lub
24,4 m). Następnie zostanie dodana do rurociągu kolejna rura w sposób opisany powyżej.
W miarę przemieszczania się statku układającego do przodu, skonstruowany jednolity rurociąg
będzie opadać do wody w tylnej części statku. Rurociąg będzie się wspierać na „wysięgniku”
ciągnącym się na 40–100 m w tylnej części statku i poniżej. Zadaniem wysięgnika jest
kontrolowanie i wspieranie konfiguracji rur. Rurociąg biegnący z wysięgnika do punktu styku z
dnem morskim będzie utrzymywany w ciągłym napięciu, co pozwala uniknąć ryzyka
wykrzywienia się rur i powstania uszkodzeń. Spodziewane średnie tempo układania rur wynosi
około 2–3 km dziennie, zależnie od warunków pogodowych. Rysunku 4.46 prezentuje schemat
typowego procesu układania rur.
Rys. 4.46
POL
Typowy proces układania rur
183
Oba rurociągi zostaną zbudowane w określonych odcinkach do późniejszego połączenia.
Operacje opuszczenia i wydobycia obejmują pozostawienie rurociągu w pewnym punkcie jego
trasy i późniejsze go wydobycie. Opuszczenie rurociągu może być konieczne, jeśli warunki
pogodowe będą utrudniać utrzymanie właściwego położenia lub powodować zbyt wiele ruchu w
systemie. Może być ono także operacją zaplanowaną w ramach sekwencji prac instalacyjnych,
np. mającą na celu wymianę statku do układania rur.
W celu zapobieżenia przedostawaniu się do wnętrza rurociągu wody, zostanie on
zabezpieczony przez przyspawanie do niego głowicy do opuszczania i wydobycia. Rurociąg jest
następnie opuszczany na dno morza na kablu podłączonym do wciągarki opuszczającej i
wydobywającej rurociąg na statek do układania rur i jest tam pozostawiany. Typową głowicę do
opuszczania i wydobycia przedstawiono na Rysunku 4.47. Wydobycie rurociągu jest podobną
operacją do opuszczenia, jednak tworzące ją etapy przeprowadzane są w odwrotnej kolejności.
Opuszczony rurociąg zostanie podniesiony przez statek do układania rur i przeniesiony w inne
miejsce za pomocą kabla podłączonego do głowicy do opuszczania i wydobycia na rurociągu
oraz wciągarki na statku.
Po ukończeniu całego odcinka rurociągu (np. od PK 300 do PK 675) odcinek ten zostanie
pozostawiony na dnie morza w procesie podobnym do opuszczenia. Jednakże zamiast prostej
głowicy opuszczania i wydobycia użyta zostanie głowica do układania rurociągu. Typową
głowicę do układania rurociągu pokazano na Rysunku 4.48.
Typowe głowice do układania rurociągu zostaną ukończone i wstępnie wyposażone w tłoki do
usuwania wody w oczekiwaniu na odbiór wstępny (patrz Rozdział 4.6 o odbiorze wstępnym).
POL
184
Rys. 4.47
Typowa głowica do opuszczania i wydobycia
Rys. 4.48
Typowa głowica do układania rurociągu o średnicy 1220 mm (48")
POL
185
Strefy instalacyjne układania rur
Nitki rurociągu zostaną podzielone na trzy strefy pełnomorskie i dwie strefy przybrzeżne — w
sumie pięć stref instalacyjnych na każdą nitkę. Trzy strefy pełnomorskie zostały opisane w
Tabeli 4.23. i odpowiadają one różnym strefom ciśnienia opisanym w Rozdziale 4.1.
Tabela 4.23 Strefy instalacyjne rurociągu
Strefa
WLR
1
2
3
WLN
Opis
Wyjście na ląd w Rosji, podejście do
brzegu
i strefa przybrzeżna
Zatoka Fińska
Środkowa część trasy
Południowo-zachodnia część trasy
Wyjście na ląd w Niemczech, podejście
do brzegu i strefa przybrzeżna
Początkowy PK
Końcowy PK
0
7,5
7,5
300
675
1196
300
675
1196
1222
Obecnie nie podjęto jeszcze ostatecznej decyzji o kolejności układania rur, ponieważ zależeć
będzie ona od momentu, w którym będzie można rozpocząć prace instalacyjne. Z kolei
rozpoczęcie prac instalacyjnych zależy od terminu uzyskania zezwoleń budowlanych i zawarcia
umów z wykonawcą i podwykonawcami. Rozpoczęcie prac instalacyjnych jest planowane
najpierw w obu miejscach wyjścia na ląd tzn. przed wykonaniem rurociągu na pełnym morzu.
Rozmieszczenie statków do układania rur
Oczekuje się, że prace instalacyjne na pełnym morzu będą prowadzone przez kilka statków do
układania rur i statków pomocniczych. Do układania obu nitek rurociągu zostanie wykorzystany
jeden lub dwa statki głębokowodne (pozycjonowane za pomocą kotwic statki półzanurzone lub
pozycjonowane dynamicznie statki (DP) jednokadłubowe).
Przykładem głębokowodnego statku układającego jest Castoro Sei firmy Saipem, będący
statkiem kotwiczonym (Rysunek 4.49 po prawej). Statek utrzymywany jest w jednej pozycji
przez holowniki operujące kotwicami bezpośrednio połączonymi i sterowanymi za pomocą
szeregu kabli i wciągarek.
POL
186
Rys. 4.49
Głębokowodny statek układający rurociąg Castoro Sei (po lewej) oraz
płytkowodny statek układający Castoro Deci (po prawej). Zdjęcia: Saipem
S.p.A.
Rys. 4.50
Solitaire firmy Allseas, pozycjonowany dynamicznie głębokowodny statek
do układania rur (po lewej) oraz typowe statki wielozadaniowe mogące
pełnić rolę holownika lub operować kotwicami.
Użyty zostanie także pozycjonowany dynamicznie głębokowodny statek do układania rur, taki
jak Solitaire DP firmy Allseas (Rysunek 4.50 po lewej). Statek pozycjonowany dynamicznie
utrzymywany jest na właściwym miejscu przez stery strumieniowe, stale przeciwdziałające siłom
oddziałującym na statek ze strony rurociągu, fal morskich, prądów morskich i wiatru.
Rzeczywiste rozmieszczenie statków do układania rur będzie zależeć od dostępności statków w
momencie uzyskania niezbędnych pozwoleń. Jednakże, zgodnie ze stanem obecnym
(październik 2008) planowane jest, iż statek Solitaire będzie kładł północno-zachodnią nitkę
rurociągu od PK 7,5 do PK 300 (tj. w Zatoce Fińskiej), a statek Castoro Sei od PK 1196 do PK
POL
187
300. Rozmieszczenie statków do układania południowo-wschodniej nitki nie zostało jeszcze
zaplanowane.
Na odcinkach przybrzeżnych wód niemieckich zostaną zastosowane statki do układania rur w
wodzie płytkiej. Układanie rur w wodzie płytkiej będzie dokonywane metodą S-lay, podobną do
układania rur w wodzie głębokiej. Układanie rur w wodzie płytkiej może być przeprowadzane
przez statek Castoro Deci firmy Saipem (Rysunek 4.49 po prawej), będący statkiem do
układania rur z płaskim dnem, pozycjonowanym za pomocą kotwic.
Barkę układającą rury wspierają holowniki operujące kotwicami i statki inspekcyjne. Statek
pozycjonowany za pomocą kotwic będzie potrzebował od dwóch do sześciu holowników
operujących kotwicami. Holowniki operujące kotwicami są zwykle dość duże, ich długość
całkowita wynosi około 100 m. Kotwice zostaną umieszczone w odległości 1000–2000 m od
statku do układania rur. Ponadto, na każdy statek układający będzie przypadał jeden statek
dostawczy. Pozycjonowanie kotwicami i dostawa rur będą dokonywane przez wielozadaniowe
dynamicznie pozycjonowane statki, takie jak zostały zaprezentowane na Rysunku 4.50 (po
prawej).
Odpady produkcyjne
Procesy układania rur mogą powodować powstawanie odpadów innych niż typowe odpady
wytwarzane na statkach (takie jak resztki jedzenia, odpady zgarnięte z pokładu itd.). Typowe
rodzaje odpadów specyficzne dla statków do układania rur obejmują:

Przemiały frezowe pochodzące z procesu ukosowania końcówek rur

Topnik z procesu spawania

Odcięte elementy rękawa termokurczliwego

Wypełnienie poliuretanowe pozostałe po powlekaniu styków montażowych

Beton

Oleje (z maszyn i urządzeń itd.)
Tuż przed spawaniem końce nieosłoniętej rury przewodowej zostaną ukośnie ścięte, aby
utworzyć przekrój do spawania; wynikiem tego procesu będzie złom metalowy. W trakcie
procesu spawania dodany zostanie topnik w celu zapobieżenia utlenianiu materiałów bazowych
i wypełniaczy. Przykłady złomu metalowego z ukosowania oraz typowe zbiorniki do ich
gromadzenia i przechowywania pokazano na Rysunku 4.51. Odpady zostaną zabezpieczone w
kontenerach za pomocą pokryw przypinanych pasami.
POL
188
Na podstawie doświadczenia wykonawców z poprzedniego projektu obejmującego ułożenie
rurociągu o podobnej wielkości, oczekuje się wytworzenia około 115 ton złomu metalowego i 25
ton zużytego oleju i szlamu w ciągu jednego miesiąca prac. Układanie rur gazociągu Nord
Stream potrwa 11 miesięcy w przypadku północno-zachodniej nitki rurociągu i 14 miesięcy w
przypadku nitki południowo-wschodniego. Dlatego też oczekuje się, że łącznie w trakcie
instalacji rurociągu zostanie wytworzone około 2875 ton złomu metalowego i 625 ton zużytego
oleju.
Dla projektu Nord Stream zostaną zamówione rękawy termokurczliwe o odpowiedniej długości.
Stąd też, z wyjątkiem arkusza ochronnego usuwanego z warstwy samoprzylepnej przed
rozpoczęciem instalacji, sam rękaw będzie generował minimalne ilości odpadów
Również wypełnienie poliuretanowe prawie wcale się nie kruszy.
Rys. 4.51
Złom metalowy z procesu ukosowania (po lewej) i typowe kontenery (po
prawej).
Wszystkie odpady wytworzone przez statki do układania rur zostaną odpowiednio
przetransportowane i usunięte zgodnie z wymaganiami norm MARPOL 73/78 i HELCOM.
Zgodnie z nimi Morze Bałtyckie posiada status obszaru specjalnego, co oznacza że zrzucanie
lub wypuszczanie odpadów do morza jest zabronione.
Wszystkie odpady wytworzone na statkach do układania rur zostaną posegregowane i odesłane
na ląd w celu dokonania właściwej utylizacji przez licencjonowany zakład utylizacji odpadów.
Utylizacja odbywać się będzie zgodnie z odpowiednimi uznanymi normami i procedurami
międzynarodowymi, jak i obowiązującym z prawem krajowym. Odpady organiczne i
biodegradowalne mogą być spalane na miejscu przed odesłaniem na ląd do kontrolowanej
utylizacji.
Zakłady przetwarzania odpadów, do których zostaną one dostarczone, zależą od lokalizacji
geograficznej działania statku układającego rury. W każdym wypadku, wykonawcy wykorzystają
POL
189
porty już wyselekcjonowane do wspierania logistyki projektu Nord Stream, jeśli są one
odpowiednie.
Korytarze kotwiczne i obsługa kotwic
Obie nitki rurociągu zostaną ułożone i zainstalowane na dnie morskim osobno. Odległość
między nitkami wynosić będzie zasadniczo około 100 metrów. Jednak jak już wspomniano,
wskutek zmiany trasy spowodowanej nierównością dnia morskiego odległość między nitkami
rurociągu może się różnić na całej długości trasy.
Zakotwiczony głębokowodny statek do układania rur kontrolowany będzie przez 12 kotwic, z
których każda waży około 25 ton. Z uwagi na zasięg kotwic, szerokość korytarza na dnie
morskim używanego do kotwiczenia wyniesie około 2 000 m na nitkę rurociągu. Typowe
rozmieszczenie kotwic zostało zaprezentowane na Rysunku 4.52.
ok. 2030
Pozycja A
Pozycja B
Głębokość wody ok. 100
Kotwice
Rys. 4.52
POL
Typowe rozmieszczenie kotwic
190
Na podstawie wyników badań korytarzy kotwiczenia opisanych w części o Badaniach,
które zostaną przeprowadzone przed rozpoczęciem budowy w ramach projektu Nord
Stream zostaną podjęte następujące działania.

Utworzenie bazy danych pozycji środków bojowych i obiektów dziedzictwa kulturowego
wzdłuż całego korytarza kotwiczenia

Utworzenie stref zakazanych wokół środków bojowych i obiektów dziedzictwa kulturowego
oraz stworzenie wzorów kotwiczenia dla sekcji krytycznych

W celu uniknięcia pewnych problemów, wzory kotwiczenia mogą obejmować wykorzystanie
boi Yokohama, przymocowanych do kabla kotwicznego w celu utrzymania go z dala od dna
morskiego

Zdefiniowanie napięć wymaganych do utrzymania odpowiedniego napięcia kabla

Określenie obszarów specjalnych wzdłuż trasy, w których kotwiczenie może być
niemożliwe oraz stworzenie procedury wykorzystania holowników kotwicznych,
zastępujących standardowe kotwice
Na poszczególnych odcinkach, na których trasa, przecinając fińską wyłączną strefę
ekonomiczną, zbliża się na odległość do 0,5 km od granicy między fińską i estońską wyłączną
strefą ekonomiczną, w pozycjonowaniu statku układającego pomogą holowniki, co pozwoli
uniknąć umieszczania kotwic na dnie morskim w estońskiej WSE.
Środki zapobiegawcze i Komunikacja podczas instalacji rurociągu
Aby zapewnić ograniczenie do minimum zakłócenia prac instalacyjnych spowodowane
pozostałym ruchem żeglugowym, wokół statku układającego rurociąg zostanie ustanowiona
strefa ochronna, zwykle rozciągająca się na 2500-3000 m od pozycji statku do układania rur.
Zakazane będzie wpływanie do tej strefy statków nieupoważnionych, w tym rybackich.
Spółka Nord Stream AG opublikuje powiadomienie dotyczące działań instalacyjnych
przebiegających przez cały okres budowy, skierowane do właściwych krajowych straży
przybrzeżnych. O postępach w instalacji informowane będą na bieżąco właściwe organy
morskie. Straż przybrzeżna będzie informować poprzez różne media, np. komunikaty w
systemie Navtext, statki w żegludze o trwających działaniach i ograniczeniach ruchu, takich jak
strefy wyłączone z ruchu morskiego..
Na pokładzie statku układającego rury podczas ich instalacji znajdować się będzie kapitan
żeglugi nadzorujący żeglugę statków stron trzecich. W razie potrzeby odpowiednią wachtę będą
również pełniły statki pozostające w pogotowiu. Czynność tę może wykonywać holownik
obsługujący kotwicę. Przez cały czas do pełnienia wacht dostępna będzie doświadczona
załoga. Statek pozostający w pogotowiu będzie ostrzegał statki przepływające w pobliżu i
POL
191
podawał im szczegółowe współrzędne strefy wyłączonej w ruchu. Statki wpływające w sposób
nieoczekiwany w promień najbliższego punktu podejścia będą ściśle monitorowane oraz podjęte
zostaną działania w celu uniknięcia wypadków.
Wykonawca zwróci szczególną uwagę na obszary, w których krzyżują się szlaki żeglugowe oraz
inne obszary o dużym natężeniu ruchu. Statek układający rury musi być w stanie przekraczać
szlaki żeglugowe i rozmieszczać niezbędne kotwice bez przeszkód ze strony innych statków.
W obszarach szczególnie zagrożonych układanie rur i umieszczanie ich na dnie morskim będzie
ściśle monitorowane za pomocą pojazdu zdalnie sterowanego. Takie rozwiązanie zostanie
zastosowane w obszarach, w których znajdują się obiekty dziedzictwa kulturowego.
4.5.5
Połączenia
Jak wspomniano w poprzednim podrozdziale, podmorskie odcinki rurociągu zostaną podzielone
na pięć stref instalacyjnych. Połączenie głównych odcinków rurociągu przeprowadzone zostanie
odpowiednio w dwóch miejscach na pełnym morzu, w których występuje duża głębokość, oraz
w jednym miejscu w pobliżu brzegu.
Na wodach głębokich połączenia te wykonane zostaną pod wodą (połączenia hiperbaryczne).
Oba punkty połączenia będą odpowiednie do zmian ciśnienia w rurociągu od 220 do 200 barg i
od 200 do 170 barg (i grubości ścianek). Połączenie w strefie przybrzeżnej wykonane zostanie
nad powierzchnią wody na etapie budowy.
W lokalizacjach połączeń sekcje rurociągu będą umyślnie nakładane na siebie, a następnie
odcinane i dopasowywane w celu wykonania spawania hiperbarycznego. Przed sfinalizowaniem
odcinka rurociągu i jego położeniem przez statek do układania rur do końca odcinka głowowego
rury zostanie przyspawana głowica do układania rurociągu w celu zachowania w jego wnętrzu
środowiska suchego i wolnego od korozji. Głowica do układania rurociągu (pokazana na
Rysunku 4.48) zostanie odcięta podczas procedury połączenia, umożliwiając późniejsze
spawanie hiperbaryczne.
Połączenia podwodne zostaną wykonane metodą spawania hiperbarycznego podczas odbioru
wstępnego (patrz część 4.6 o odbiorze wstępnym) i po zalaniu wodą i próbie ciśnieniowej
odcinków rurociągu.
Wszystkie podwodne połączenia traktowane będą, jako tzw. „złote spawy”, tzn. spawy
niepodlegające systemowym badaniom ciśnieniowym. Spawy takie zostaną jednak poddane
inspekcji dodatkowej przy użyciu specjalnych technik i metod i będą zgodne ze standardową
praktyką przemysłową i normami DNV (Det Norske Veritas).
Na rysunku poniżej przedstawiono przykład typowej konfiguracji leżących na dnie odcinków
rurociągu z głowicami do układania przed wykonaniem połączenia:
POL
192
Wykonanie połączenia hiperbarycznego spowoduje powstanie konfiguracji liniowej, ponieważ
podczas wykonywania połączenia unoszenie rurociągu jest minimalne:
Wykonanie połączenia nad wodą spowoduje konfigurację zakrzywioną, ponieważ podczas
wykonywania połączenia występuje unoszenie rurociągu:
Połączenia hiperbaryczne
Połączenia hiperbaryczne wykonane zostaną na PK 300 i PK 675, tzn. w miejscach zmiany
ciśnienia projektowego i grubości ścianek. Oba połączenia podmorskie wykonane zostaną jako
spawy hiperbaryczne, tzn. spawy wykonane pod wodą w suchym środowisku spawania
obejmującym część rurociągu po obu stronach spawu. Typowe środowisko spawania pokazano
na Rysunku 4.53.
Nitki rurociągu zostaną przecięte, a następnie ustawione liniowo do połączenia. Urządzenia
spawalnicze umieszczane będą nad miejscem połączenia, szczelnie osłaniając końce rur. Z
urządzenia spawalniczego zostanie wypompowywana woda, a następnie nurkowie/spawacze
wykonają spaw.
Po zespawaniu rur przeprowadzone zostaną próby nieniszczące spawów na stykach
montażowych. W miejscach hiperbarycznych połączeń nie zostanie nałożona powłoka styku
montażowego, ponieważ zabezpieczenie przed korozją zapewnione przez anody protektorowe
uznane zostało za wystarczające dla tej części rurociągu.
POL
193
Rys. 4.53
Przykład morskiego urządzenia spawalniczego
Typowy przykład statku wsparcia nurkowania (DSV – dive suport vessel), który może być
wykorzystywany do wykonywania połączeń podwodnych rurociągu przedstawiono na Rysunku
4.54.
Rys. 4.54
POL
Jednostka Bar Protector firmy Saipem to dynamicznie pozycjonowany
wielozadaniowy statek pomocniczy. Zdjęcie: Saipem S.p.A
194
Połączenie nad powierzchnią wody
Połączenie nad powierzchnią wody jest spodziewane na PK 1196, tj. na styku stref małej i dużej
głębokości wody na odcinku wód niemieckich (poza obszarem Natura 2000). Oczekuje się, że
połączenie takie zostanie wykonane jedynie na północno-zachodniej nitce rurociągu. Nie
przewiduje się wykonywania połączenia w rosyjskiej strefie przybrzeżnej, ponieważ oczekuje
się, że układanie rur będzie prowadzone w trybie ciągłym od wyjścia na ląd do PK 300.Oba
odcinki rurociągu będą układane z przeciwnych kierunków. Końce obu odcinków rurociągu będą
układane obok siebie na dnie morza i wyciągane z wody wzdłuż statku do układania rur, jak
pokazano na Rysunku 4.55. Głowice do układania zostaną następnie odcięte, a dwa otwarte
końce ułożone w jednej linii i zespawane nad powierzchnią wody.
Rys. 4.55
Końce odcinków rurociągu unoszone wzdłuż barki przed wykonaniem
spawania nad wodą.
Po ukończeniu spawania połączeń, późniejszych prób nieniszczących spawów oraz powlekania
styków montażowych, pasmo rurowe opuszczone zostanie po krzywej poziomej biegnącej
wzdłuż pionowego konturu rur podczas podnoszenia, jak pokazano na Rysunku 4.56.
Sugerowanym statkiem do układania rur, który będzie wykonywał połączenia na powierzchnią
wody, jest Castoro Deci firmy Saipem.
POL
195
Rys. 4.56
4.5.6
Schemat połączenia nad powierzchnią wody
Miejsca wyjścia na ląd
Metody budowania wyjść na ląd
Pierwszymi pracami w ramach realizacji całego projektu rurociągu będzie układanie rur
i powiązane z nim czynności wykonywane w dwóch miejscach wyjścia na ląd, odpowiednio w
Niemczech i Rosji. W miejscach wyjścia na ląd prowadzone będą różne prace budowlane
mające na celu wyprowadzenie rurociągu na brzeg. Główne prace to:

Budowa grodzy (Niemcy) lub nasypu (Rosja) oraz prace pogłębiarskie w strefie
przybrzeżnej

Prace przygotowawcze na lądzie

Spawanie odcinków rurociągu na płytkowodnym statku do układania rur zakotwiczonym
przy brzegu, a następnie wciągnięcie rurociągu przez strefę przyboju

Spawanie lądowych odcinków rurociągu

Zasypanie rurociągów

Zakończenie prac i przywrócenie pierwotnego stanu obszaru objętego projektem
Po zakończeniu prac pogłębiarskich w miejscach wyjścia na ląd wciągarki nabrzeżne połączone
zostaną kablem ze statkiem układającym, co pozwoli na przeciągnięcie rurociągu przez strefę
przyboju. Po wciągnięciu wykopy, którymi biegną nitki rurociągu, zostaną zasypane.
Zastosowanie tradycyjnej metody cięcia mechanicznego podczas wyciągania rurociągu na ląd
opisano dokładniej poniżej. Jest to obecnie metoda uważana za preferowaną i najbardziej
prawdopodobną przy budowie miejsc wyjścia na ląd.
Po utworzeniu gródz (Wyjscie na ląd w Niemczech) lub nasypów (patrz także część o Wyjściu
na ląd w Rosji) w odgrodzonym nimi obszarze, a także w strefie przybrzeżnej, rozpoczęte
zostaną prace polegające na pogłębianiu, mające zapewnić pożądaną głębokość wykopu na
linii brzegu i w jej pobliżu. Użyte mogą zostać następujące typy pogłębiarek: pogłębiarki
POL
196
podsiębierne (Rysunek 4.57, z lewej), pogłębiarki nasiębierne ssące ze smokiem wleczonym
(Rysunek 4.57, z prawej), pogłębiarki wieloczerpakowe i pogłębiarki chwytakowe. Głębokość
wykopu musi uwzględniać dynamikę dna morskiego (podmywanie, piasek, fale i oblodzenie) i
erozję wybrzeża. Na brzegu pracę tę wykonają standardowe pogłębiarki przedsiębierne. Na
odcinkach podmorskich wykorzystane mogą być pogłębiarki przedsiębierne zamontowane na
pontonach lub inne odpowiednie urządzenia.
Rys. 4.57
POL
Przykład pogłębiarki przedsiębiernej (po lewej) oraz pogłębiarki ssącej ze
smokiem wleczonym (po prawej)
197
Ogólny schemat metody instalacyjnej pokazano na Rysunku 4.58 poniżej.
Rys. 4.58
Typowa operacja wciągania rurociągu
Statek układający ustawiony będzie na wprost wykopu pod rurociąg, którego odcinek wyciągany
jest na ląd.
Statek do układania rur zakotwiczony zostanie w maksymalnej bliskości linii brzegowej lub
końca grodzy i odpowiednio do operacyjnej głębokości zanurzenia statku.
Do wciągnięcia obu nitek rurociągu niezbędna jest odpowiednia wciągarka nabrzeżna. Zwykle
używana jest liniowa wciągarka bębnowa. Wciągarkę można zamocować za pomocą
wkopanych kotwic, a także ścianek szczelnych. Typową wciągarkę do wciągania kabla
pokazano na Rysunku 4.59.
POL
198
Rys. 4.59
Typowa wciągarka bębnowa do wciągania kabla
Po przyczepieniu kabla do wciągania do głowicy pierwszego odcinka rurociągu na pokładzie
statku układającego rozpocznie się operacja wciągania. Podczas operacji wciągania nabrzeżne
hydrauliczne wciągarki liniowe wciągają rurociąg na brzeg, a pojedyncze rury są jednocześnie
spawane ze sobą na pokładzie statku układającego. Wymagana siła naciągu jest bezpośrednią
funkcją długości odcinka wciągania. Operacja wciągania zajmuje zwykle tylko kilka dni.
Zależnie od osadów dennych w wykopie rurociąg może zostać wciągnięty po dnie lub na
pontonach w celu ochrony powłoki rurociągu. Proces ten pokazano na Rysunku 4.60.
POL
199
Rys. 4.60
Pontony przymocowane do rurociągu
Po wciągnięciu rurociągu aż do podstawy wciągarki można rozpocząć rekultywację obszaru
plaży i wybrzeża. Połączenie z rurociągiem lądowym jest już teraz prostym zadaniem
konstrukcyjnym.
Instalacja mechanicznych części składowych rurociągu, takich jak zawory odcinające i zawory
obejściowe śluzy nadawczo-odbiorczej tłoków, a także sama śluza nadawczo-odbiorcza,
POL
200
zostanie przeprowadzona w odpowiednich miejscach w
Dokładniejsze opisy części składowych przedstawiono poniżej.
trakcie
instalacji
rurociągu.
Części składowe
Poniżej opisano następujące części składowe rurociągu używane w miejscach wyjścia na ląd:

Zawory odcinające

Śluzy nadawczo-odbiorcze tłoków

Styki izolacyjne

Kołnierze kotwiące
Wszystkie części składowe zaprojektowane zostały według wspólnych zasad w celu
zapewnienia zgodności technicznej i ułatwienia instalacji w fazie budowy. Wszystkie części
składowe będą:

Dostarczane na miejsce w postaci prefabrykowanej ze złączami rurowymi(1)
zamontowanymi po obu stronach. Złącza rurowe będą mechanicznie zgodne z rurą
przewodzącą, do której zostaną przyspawane

Poddane badaniom ciśnieniowym do poziomu wyższego niż normalne ciśnienie
eksploatacyjne danej rury przewodowej

Zbudowane w sposób umożliwiający instalację i eksploatację w miejscach wyjścia na ląd w
Rosji i Niemczech
Zawory odcinające
W projekcie występują dwa rodzaje zaworów odcinających – podwójnie rozszerzane zawory
zasuwowe (DEGV) oraz odgórne zawory kulowe (TEBV) – posiadające odrębne, specyficzne
funkcje. Oba rodzaje zaworów zostaną wykonane techniką odlewu, a następnie poddane
obróbce skrawaniem w celu zapewnienia tolerancji operacyjnych. Do zaworów przymocowane i
podłączone zostaną, jako osobne jednostki, siłowniki hydrauliczne i elektryczne:

Zawory DEGV pełnią funkcję podwójnej bariery (tzn. podwójnej zasuwy) i w konsekwencji
są wykorzystywane, jako zawory odcinające, tzn. umieszczane są przed śluzami
nadawczo-odbiorczymi tłoków
(1)
Złącza rurowe rur przewodowych to krótkie fragmenty rur przewodowych montowane po obu stronach części
składowych w celu ułatwienia ich przyspawania do reszty rurociągu.
POL
201

Zawory TEBV pełnią funkcję pojedynczej bariery i są wykorzystywane w większości
operacji, z wyjątkiem procesu odcinania. Zawory TEBV są głównym źródłem awaryjnych
wyłączeń rurociągu (patrz część o Awaryjnym odcięciu rurociągu)
Przykładowy zawór zasuwowy w trakcie instalacji pokazano na Rysunku 4.61.
Rys. 4.61
Zawór zasuwowy w trakcie instalacji (zdjęcie: Petrolvalves)
Śluzy nadawczo-odbiorcze
Śluzy nadawczo-odbiorcze są zlokalizowane na każdym końcu rurociągu. Umożliwiają one
wpuszczenie inteligentnego tłoku badawczego. Śluzy zostaną skonstruowane w sposób
umożliwiający wysyłanie tłoków i innych narzędzi w obie strony oraz ich odbiór z obu stron w
celu zapewnienia maksymalnej elastyczności dostępu w całym cyklu eksploatacyjnym. Należy
jednak pamiętać, że tłoki można przesyłać tylko w kierunku przepływu.
Przykłady typowych śluz nadawczo-odbiorczych pokazano na Rysunku 4.62.
POL
202
Rys. 4.62
Typowa śluza nadawczo-odbiorcza tłoków
Styki izolacyjne
Styki izolacyjne będą monolityczne i wykonane metodą kucia oraz będą posiadać wypełnienie z
materiału izolującego prąd elektryczny. Styki zasadniczo będą pełnić funkcję izolacji
elektrycznej między każdym z rurociągów a odnośnymi instalacjami w miejscu wyjścia na ląd.
Styki izolacyjne służą do izolacji systemów ochrony katodowej rurociągu od systemu
rurociągowego w miejscu wyjścia na ląd.
Przykładowy styk izolacyjny i schemat jego budowy zaprezentowano na Rysunku 4.63.
Rys. 4.63
POL
Schemat budowy styku izolacyjnego (po lewej) i przykład typowego styku
izolacyjnego (po prawej)
203
Kołnierze kotwiące
Kołnierze kotwiące umieszczone zostaną w miejscu wyjścia na ląd w Rosji w celu
uwzględnienia sił rozprężania. Są one zbudowane w sposób umożliwiający wytrzymanie i
neutralizację nacisków wzdłużnych podczas eksploatacji rurociągu. Kołnierze kotwiące będą
produkowane metodą wykuwania i pokrywane betonem, czego rezultatem będzie powstanie
bloku kotwiącego. Blok kotwiący zostanie umieszczony pod powierzchnią ziemi w celu
zapewnienia zakotwienia i utrzymania stabilności (Rysunek 4.64).
Rys. 4.64
Betonowe bloki kotwiące budowane są na miejscu
Kołnierze kotwiące nie będą używane w miejscu wyjścia na ląd w Niemczech. Zamiast tego
rurociąg zostanie zakończony pętlą rozszerzenia w kształcie litery omega.
Miejsce wyjścia na ląd w Rosji
Poniżej przedstawiono opis prac budowlanych w miejscu wyjścia na ląd w Rosji. Szczegółowy
opis prac budowlanych można znaleźć w Raporcie OOŚ opracowanym dla miejsca wyjścia na
ląd w Rosji (odniesienie zostanie dodane w dalszym etapie).
Prace budowlane (prace wykopowe, usunięcie urobku i wykorzystanie go, jako zasypki)
Zakres prac w miejscu wyjścia na ląd w Rosji podzielić można na dwa oddzielne obszary
budowlane: związane z przekroczeniem linii brzegowej oraz bazujące na statku do układania
rur. Przekroczenie linii brzegowej obejmuje budowę odcinka wyjścia na ląd, przekroczenie linii
brzegowej oraz ułożenie rur od wskazanego punktu na brzegu do głębokości wody 14 m.
Układanie rur na głębokości wody większej niż 14 m zostanie wykonane z pokładu statku do
układania rur.
Nitki rurociągu w obszarze przybrzeżnym i na lądzie zostaną zasypane w celu ich ochrony
przed narażeniem na erozję, działalność ludzi i lód.
POL
204
Rurociąg zostanie wciągnięty na ląd ze statku do układania rur za pomocą wciągarki, jak
pokazano na Rysunku 4.65. Nitki rurociągu zostaną wciągnięte wzdłuż dwóch wykopów
wykonanych wcześniej i mogą być podparte pływakami.
Rys. 4.65
Schemat zamontowanej na brzegu wciągarki ciągnącej rurociąg ze statku
do układania rur w kierunku wybrzeża
Prace budowlane w strefie przybrzeżnej oraz przy przekraczaniu linii brzegowej obejmują:

Prace przygotowawcze

Wykonanie wykopów

Operacje związane z układaniem rur

Zasypanie wykopów

Zakończenie budowy
Prace przygotowawcze w obszarze wyjścia na ląd włączają:

Budowę nasypów

Przygotowanie miejsca zamontowania wciągarki nabrzeżnej

Zamontowanie wciągarki nabrzeżnej używanej do wciągnięcia nitek rurociągu na nabrzeże
Dla każdej z dwóch nitek rurociągu wykonany zostanie wykop. W płytkiej strefie przybrzeżnej po
obu stronach wykopów zbudowane zostaną nasypy do ochrony przed prądami wody i falami.
POL
205
Rys. 4.66
Budowa nasypów w obszarze przekraczania linii brzegowej
Nasypy będą ciągnąć się od punktu na nabrzeżu na wysokość 0,5 m nad poziomem morza do
ok. 2 m głębokości wody. Będą one zbudowane z kamieni i żwiru oraz będą pełnić dodatkowo
funkcję platform dla sprzętu lądowego używanego do wykonywania wykopów w odcinku
nabrzeża, jak pokazano na Rysunku 4.66.
Oba wykopy pod nitki rurociągu zostaną wykopane w stałej szerokości 4-5 m oraz z
zachowaniem odległości 20 m między osiami wykopów. Typowy przekrój wykopów pod dwie
równoległe nitki rurociągu pokazano na Rysunku 4.67. Nitki rurociągu w rosyjskim obszarze
przybrzeżnym zostaną zasypane w celu ich ochrony przed narażeniem na erozję, działalność
ludzi i lód.
Rys. 4.67
POL
Typowy przekrój – wykop otwarty w miejscu wyjścia na ląd w Rosji
206
Prace na lądzie związane z wykopami zostaną wykonane za pomocą standardowych
pogłębiarek przedsiębiernych, których przykład pokazano na Rysunku 4.68. Odcinki
podmorskie mogą zostać wykopane za pomocą pogłębiarek przedsiębiernych zamocowanych
na pontonie.
Urobek zwałowany będzie w hałdach po obu stronach wykopu, a następnie, po położeniu
rurociągu, użyty do jego zasypania.
Rys. 4.68
Typowa pogłębiarka podsiębierna („At Your Service” spółki МРТС)
Statek do układania rur będzie zakotwiczony blisko wybrzeża. Po wykonaniu wykopów w celu
wciągnięcia rurociągu na brzeg między wciągarkami nabrzeżnymi i statkiem do układania rur
przeciągnięty zostanie kabel. Wciągarki zamontowane zostaną na podstawie z płyt żelbetowych
ułożonych na przygotowanym podłożu na końcu wykopu przeznaczonego dla każdej z nitek
rurociągu.
Podczas operacji wciągania wciągarki nabrzeżne ciągną rurociąg po dnie morskim w stronę
brzegu, a pojedyncze rury spawane są ze sobą na pokładzie statku układającego. Podczas
wciągania nitki rurociągu mogą unosić się na pływakach. Po wciągnięciu zostaną połączone z
rurociągiem lądowym, a wykopy zasypane.
Po ułożeniu rur i zasypaniu wykopów nasypy zostaną usunięte, a teren prac zostanie
uprzątnięty i zrekultywowany.
POL
207
Odcinek rurociągu do tłoczni w Zatoce Portowaja
Odcinek lądowy w Rosji obejmuje dwie nitki rurociągu, śluzy nadawczo-odbiorcze tłoków i
połączenia z obiektami spółki Gazprom położonymi w głębi lądu. Obie równoległe nitki rurociągu
będą biec od nabrzeża do śluz nadawczo-odbiorczych tłoków. Na 48-calowych rurociągach
głównych i 28-calowych rurociągach obejściowych zainstalowane zostaną zawory odcinające.
Projekt ostateczny może ulec zmianom w trakcie szczegółowego etapu technicznego.
Miejsce wyjścia na ląd w Niemczech
Poniżej przedstawiono omówienie prac budowlanych w miejscu wyjścia na ląd w Niemczech:

Przygotowanie lokalizacji

Grodza

Budowa podpory i fundamentów

Montaż rurociągu

Rekultywacja

Odcinek rurociągu do Terminalu Odbiorczego Greifswald
Szczegółowy opis prac budowlanych można znaleźć w Raporcie OOŚ dla miejsca wyjścia na
ląd w Niemczech (odniesienie zostanie dodane późniejszym etapie).
Przygotowanie terenu
Miejsce wyjścia na ląd w Niemczech zintegrowane zostanie z Terminalem Odbiorczym w
Greifswaldzie (TOG), a całość zostanie otoczona ogrodzeniem. Przygotowanie terenu obejmie
prace, których nie wykonano podczas budowy terminalu odbiorczego Greifswald. Miejsce
wyjścia na ląd pokazano na Rysunku 4.69.
Przygotowanie terenu polegać będzie na usunięciu z terenu prac gruzu i przeszkód w celu
umożliwienia bezpiecznej instalacji rurociągu, powiązanych z nim urządzeń, zaworów, podpór i
fundamentów podpór.
Wybrane zostaną odpowiednie lokalizacje do instalacji tymczasowych i stałych fundamentów,
jak i obiektów betonowych i urządzeń.
POL
208
Rys. 4.69
Miejsce wyjścia na ląd w Zatoce Greifswaldzkiej
Ponadto przygotowanie terenu obejmie następujące prace:

Budowa wszystkich dróg dostępu i obszarów niezbędnych do transportu oraz wyładunku
materiałów i sprzętu potrzebnego do przeprowadzenia prac w terenie

Instalacja tymczasowych ogrodzeń w celu zapewnienia izolacji i bezpieczeństwa.
Ogrodzenie zapewni ograniczenie oddziaływań spowodowanych pracami budowlanymi do
obszaru budowy

Budowa wymaganego niezbędnego systemu odwadniającego na terenie prac
nabrzeżnych, zapewniającego pozostawanie obszarów prac przez cały czas w
odpowiednim stanie
W celu minimalizacji zakresu prac pogłębiarskich i w związku z tym wpływu na linię wybrzeża,
zainstalowana zostanie grodza — ogrodzenie wykonane ze ścianki szczelnej. Przykładową
grodzę pokazano na Rysunku 4.70. Rzeczywista szerokość otworów skierowanych w stronę
morza będzie równa szerokości samej grodzy. Jednakże ze względów bezpieczeństwa należy
odgrodzić większy obszar. Rzeczywisty obszar odgrodzony między wydmami wyniesie ok. 11
tys. m² i pomieści teren prac, biuro, warsztaty i miejsce magazynowania.
POL
209
Rys. 4.70
Przykładowa grodza do wyciągnięcia rurociągu na brzeg (©DONG: South
Arne–Nybro, budowa 24-calowego rurociągu podmorskiego, 1997–1999)
Grodza
Grodza zostanie zbudowana między specjalnie chronionym obszarem wydm „Grauduene” i
morzem. Będzie się ona zaczynać na brzegu, ok. 150 m od linii brzegowej, i kończyć się w
morzu, ok. 550 m od brzegu, na ok. 1,5 m głębokości wody.
Rozważane są dwie opcje budowy grodzy:
Opcja 1. Zbudowana zostanie grodza podwodna składająca się z trzech równoległych ścianek
szczelnych tworzących dwa osobne kanały. Łączna długość grodzy wyniesie 550 m. W jednym
z kanałów, o szerokości 9,5 m, zostanie wykonany wykop do pomieszczenia rurociągu. Drugi
kanał, również o szerokości 9,5, będzie służył do składowania wykopanej ziemi. Łączna
szerokość grodzy wyniesie 19 m (Rysunek 4.71). Kanał do składowania ziemi zostanie
dodatkowo wzmocniony palami tworzącymi ściankę wzmocnioną. Na palach tych spoczywać
będzie rama stalowa, pełniąca funkcję pomostu dla sprzętu palującego i wykopowego. Na
POL
210
odcinku lądowym znajdować się będzie grodza o długości 150 metrów, składająca się z dwóch
ścianek szczelnych.
Kolejność prac przy instalacji grodzy i ścianek będzie następująca:
Na brzegu ścianka szczelna zainstalowana zostanie tylko w wykopie pod rurociąg, a cały
urobek z prac wykopowych umieszczony zostanie po jednej ze stron pasa budowy.
Pale i ścianka szczelna w wykopie na urobek zaczynać się będą na brzegu niedaleko linii
brzegowej. Palowanie prowadzone będzie standardowo z przygotowanego pasa budowy na
brzegu (Rysunek 4.71).
Po doprowadzeniu grodzy do brzegu, w kolejnym etapie, prace instalacyjne będą prowadzone z
jej poziomu. Dlatego też pierwszy pomost z ramy stalowej zainstalowany zostanie na wbitych
już palach, a sprzęt do palowania ustawiony zostanie na właściwym miejscu. Palowanie,
ustawianie ścianki szczelnej i prace montażowe odbywać się będą w kierunku otwartego morza.
Po zainstalowaniu nowego odcinka grodzy ustawiany będzie nowy pomost, dzięki czemu będzie
można kontynuować prace w kierunku otwartego morza.
Rys. 4.71
POL
Zmiana typu budowy grodzy przy wejściu na brzeg
211
Opcja 2. Zbudowana zostanie grodza składająca się z dwóch równoległych ścianek tworzących
wykop o szerokości 9,5 m. Długość grodzy wyniesie około 550 m.
Na brzegu ścianka szczelna zainstalowana zostanie w wykopie pod rurociąg, a cały urobek z
prac wykopowych umieszczony zostanie po jednej ze stron pasa budowy.
W morzu grodza składać się będzie z biegnącego równolegle do niej, zainstalowanego
uprzednio tzw. mostu Baileya (Rysunek 4.72 i Rysunek 4.73). Most Baileya to modułowa
konstrukcja stalowa, którą można szybko i łatwo zainstalować. Konstrukcja ta podparta będzie
stalowymi palami i zapewni dostęp do grodzy na potrzeby wszystkich prac. Wbijanie stalowych
pali wspierających pierwsze moduły mostu zacznie się na brzegu. Pale i kolejne moduły mostu
będą następnie dodawane w kierunku morza do chwili osiągnięcia wymaganej długości mostu.
Po zakończeniu instalacji mostu zostanie on użyty z wykorzystaniem sprzętu palującego do
zainstalowania ścianek szczelnych grodzy.
Przed rozpoczęciem prac wykopowych między grodzą a falochronem portu Lubmin konieczna
może być instalacja ekranu przeciwmułowego. Ekran przeciwmułowy odizoluje akwen między
falochronem portu Lubmin i grodzą od otwartego morza, przez co w razie potrzeby uchroni go
przed silnymi prądami morskimi i podmywaniem. Ekran przeciwmułowy i grodza pozwolą także
uniknąć zmętnienia poza tym obszarem.
Rys. 4.72
POL
Prace wykopowe w morzu prowadzone z wykorzystaniem grodzy o
konstrukcji trójściennej
212
Po zakończeniu instalacji ścianki szczelnej i ekranu przeciwmułowego (jeśli jego instalacja
będzie konieczna), na most Baileya wjadą koparki i zaczną wykopywanie grodzy. Wykopana
ziemia zostanie tymczasowo umieszczona w izolowanym obszarze obok mostu Baileya.
Rys. 4.73
POL
Typowy widok mostu Baileya i grodzy
213
Budowa podpór i fundamentów
Zależnie od metody instalacji nitek rurociągu wymagana będzie pewna liczba podpór i
fundamentów. Będą to m.in. podpory odcinków rurociągu biegnących nad podłożem oraz
tymczasowy punkt zakotwienia wciągarki służącej do wciągania nitek rurociągu, a także
zasypana ziemią ściana oporowa służąca do przykrycia nitek rurociągu. Ściana oporowa będzie
punktem przejściowym rurociągu między odcinkami naziemnym i podziemnym (Rysunek 4.74).
ŚCIANA OPOROWA
POKRYTA ZIEMIĄ
Rys. 4.74
Ściana oporowa w punkcie przejściowym między odcinkiem naziemnym i
podziemnym
Fundamenty betonowe będą prefabrykowane i dostarczane ciężarówkami na miejsce budowy
lub odlewane bezpośrednio w położeniu końcowym.
Instalacja rurociągu
Rurociąg zostanie zainstalowany przy zastosowaniu ogólnej metody instalacji opisanej powyżej.
Po osiągnięciu odcinka z przegięciem o szerokich kątach na linii brzegowej pasmo rurowe
zostanie wciągnięte na ląd.
POL
214
Do celów instalacji odcinków lądowych między zbudowanymi już podporami stałymi ustawione
zostaną podpory tymczasowe dla pojedynczych rur przewodowych. Następnie pojedyncze rury
przewodowe zostaną dostarczone na miejsce ciężarówkami, podniesione za pomocą dźwigów
na podpory, rozmieszczone, ułożone, a następnie zespawane (Rysunek 4.75).
Przeprowadzone zostaną próby nieniszczące każdego spawu i powłoki styków montażowych.
Po zakończeniu całego odcinka podpory tymczasowe zostaną usunięte.
Rys. 4.75
Instalacja rurociągu na brzegu.
Instalacja rurociągu w morzu, w warunkach płytkowodnych, wiąże się ze szczególnymi
wymogami technicznymi (sprzęt do układania rur) oraz w zakresie bezpieczeństwa (np. ochrona
przed uszkodzeniami mechanicznymi czy wypór hydrostatyczny). Stąd też oba odcinki nitek
rurociągu między końcem grodzy (ok. PK 1222) i miejscem połączenia (ok. PK 1196) zostaną
położone jeden po drugim w pojedynczym, wykonanym wcześniej wykopie i zasypane (patrz
Rysunek 4.76).
Wykop ten będzie mieć określoną głębokość. Sprzętem preferowanym przy takich pracach
pogłębiarskich są pogłębiarki podsiębierne oraz pogłębiarki nasiębierne ssące ze smokiem
wleczonym. Wybór sprzętu zależeć będzie od warunków glebowych i rodzaju pogłębiarki, która
ma zostać użyta. Zastosowana zostanie głównie metoda cięcia mechanicznego, która skutkuje
POL
215
nachyleniem wynoszącym w przybliżeniu W : D = 1 : 3. W celu minimalizacji wielkości urobku z
prac pogłębiarskich, w obszarach odznaczających się bardziej stabilnymi warunkami podłoża
nachylenie może być większe niż W : D = 1 : 3.
Urobek ładowany będzie na barki i transportowany nimi do lokalizacji zwałowej w celu
tymczasowego składowania lub stałego zwałowania. Różne typy gleb będą zwałowane osobno
w wyznaczonych obszarach. Urobek o dużej zawartości substancji organicznych, którego nie
można zwałować w morzu, transportowany będzie na zwałowiska lądowe.
Po zakończeniu prac pogłębiarskich sprawdzony zostanie stan dna wykopu. W razie wykrycia
przeszkód lub nierówności zostaną one usunięte przy użyciu brony lub małej pogłębiarki
podsiębiernej.
Rys. 4.76
Typowy przekrój — wykop otwarty
Po ułożeniu rurociągu w przygotowanym wykopie zostanie on zasypany ziemi z lokalizacji
zwałowej. W tym celu kilka pogłębiarek nasiębiernych ssących ze smokiem wleczonym pozyska
odpowiedni materiał ze zwałowiska, przetransportuje go nad wykop i zasypie go. Możliwe jest
także wykorzystanie barek załadowywanych przez pogłębiarki podsiębierne w lokalizacji
zwałowej.
POL
216
Rekultywacja
Po instalacji odpowiednich odcinków rurociągu grodza zostanie zasypana, a pale i pale ścianki
szczelnej wyciągnięte w celu przywrócenia poprzedniego stanu powierzchni gleby. Czynności te
wykonane zostaną w kolejności odwrotnej do prac budowlanych opisanych powyżej.
Ponadto zasypane zostaną wykopy w miejscach, z których usunięto tymczasowe podpory i
fundamenty, a także teren wokół podpór i fundamentów śluz nadawczo-odbiorczych tłoków.
W strefie linii brzegowej w ramach długoterminowych działań naprawczych monitorowane musi
być także pokrycie rurociągu. W przypadku wystąpienia erozji lokalnej konieczne będzie
uzupełnienie zerodowanego materiału.
Odcinek rurociągu do terminalu odbiorczego Greifswald
Naziemne odcinki rurociągu umieszczone zostaną na podporach, które stanowić będą płyty
stalowe obsadzone w betonowych fundamentach. Technologia podpór umożliwia rozprężanie i
sprężanie bez nadmiernego ograniczania rurociągu i powodowania naprężeń wewnętrznych.
Podpory zostaną zaprojektowane w sposób uwzględniający największe obliczone przesunięcia
rurociągu.
Około 15 metrów za końcem krzywej przegiętej znajduje się pętla rozszerzenia w kształcie litery
omega, umożliwiająca kompensację potencjalnego rozszerzenia rurociągu w całym cyklu życia
rur. Na odcinku od pierwszego zagięcia do śluz odbiorczych odstęp między nitkami rurociągu
wynosić będzie ok. 10, 5 m. Pętle rozszerzenia zostaną użyte do dopasowania rurociągu do
pozycji połączenia w Terminalu Odbiorczym w Greifswaldzie, lecz także do regulacji długości
rurociągu, ponieważ spręża się on i rozpręża zależnie od zmian temperatury i ciśnienia.
Każda z nitek rurociągu kończyć się będzie w pełni zespawaną śluzą odbiorczą o długości ok.
15-20 m. Śluzy odbiorcze zostaną odizolowane od rurociągu za pomocą zaworu DEGV. Każda
nitka rurociągu zostanie odizolowana za pomocą awaryjnego zaworu odcinającego ważącego
ponad 100 ton.
Styk izolacyjny umieszczony między dwoma zaworami odcinającymi rurociągu zapewni izolację
elektryczną między chronionym anodowo podmorskim odcinkiem rurociągu i odcinkiem
naziemnym.
Trójnik z kratą (specjalnie zaprojektowany łącznik redukcyjny, uniemożliwiający przesyłanym
przez rurociąg tłokom przechodzenie przez rurociąg obejściowy) zainstalowany zostanie także
między dwoma zaworami odcinającymi połączonymi z rurociągiem obejściowym o średnicy
950 mm (38 "), dostarczającym gaz procesowy do Terminalu Odbiorczego w Greifswaldzie.
Rurociąg obejściowy odcinany jest za pomocą wyposażonego w siłownik zaworu ważącego
ponad 50 t.
POL
217
4.6
Odbiór wstępny
Po instalacji rurociągu i przed rozpoczęciem jego eksploatacji dokonany zostanie odbiór
wstępny, a także wykonane zostaną połączenia podwodne. Czynności odbioru wstępnego
obejmować będą: zalanie, oczyszczenie i inspekcję wnętrza rurociągu, próbę ciśnieniową
układu, wykonanie połączeń podwodnych oraz spuszczenie wody (odwodnienie) i osuszenie
rurociągu.
Rurociąg zostanie zalany filtrowaną wodą morską pobraną w miejscu wyjścia na ląd na
terytorium Rosji. Łącznie dla każdej nitki rurociągu użyte zostanie 1,27 mln m³ wody. W miejscu
wyjścia na ląd tymczasowy układ pompowniczy wpompuje wodę do linii doprowadzającej na
głębokości 10 m. System ten zostanie także użyty do odprowadzenia wody podczas operacji jej
spuszczania.
Ważne jest, aby woda nie była spuszczana w zamkniętym lub półzamkniętym zbiorniku
wodnym, ponieważ mogłoby to nie zapewnić optymalnych warunków mieszania. Stąd też
wykorzystanie Zatoki Greifswaldzkiej nie jest preferowaną opcją. Lokalizacją najbardziej
odpowiednią do tego celu jest w konsekwencji Zatoka Portowaja. Ponadto woda występująca
naturalnie w Zatoce Portowaja jest mniej zasolona, co jest korzystne podczas wstępnego
uzdatniania wody.
Cały proces wstępnego odbioru każdej z nitek rurociągu, łącznie z połączeniami, potrwa około
pięciu miesięcy. Okres ten obejmuje dwa miesiące na zalanie, wyczyszczenie i inspekcję rur,
półtora miesiąca na przeprowadzenie testów i wykonanie połączenia podwodnego oraz 1,5
miesiąca na spuszczenie wody i wysuszenie rurociągu.
W przypadku, gdyby wskutek przyszłych warunków sugerowane było odstąpienie od ustalonego
w niniejszym dokumencie planu lub jego zmiana, spółka Nord Stream AG niezwłocznie
skontaktuje się z organem koordynującym i wykona, w ścisłej z nim współpracy, odpowiednie
kroki w celu odpowiedniego poprawienia niniejszego dokumentu lub przyszłego planu
wykonania prac.
4.6.1
Zalanie, oczyszczenie i inspekcja (pomiar) rurociągu
Rurociąg zostanie zalany, oczyszczony i poddany inspekcji od wewnątrz za pomocą tłoków
(tzw. „świnek”). Tłok to urządzenie służące do kontroli, czyszczenia, oddzielania produktów lub
innych zastosowań. Przykładowe tłoki pokazano na Rysunku 4.77. Tłok wysyłany jest wzdłuż
rurociągu ze śluzy nadawczej i napędzany ciśnieniem wody (lub gazu w trakcie eksploatacji) w
rurociągu. Tłoki zostaną ułożone w zespół składający się z co najmniej czterech tłoków
czyszczących i pomiarowych. Przed pierwszym tłokiem czyszczącym wprowadzona zostanie
pewna ilość wody w celu wypłukania gruzu.
POL
218
Rys. 4.77
Przykłady tłoków. Tłok pomiarowy wpychany do śluzy nadawczej (po lewej)
oraz rysunek typowego tłoku inteligentnego do kontroli wewnętrznej (po
prawej)
Gruz składa się z pyłu, który osiadł w rurociągu podczas budowy. Większość pyłu składać się
będzie z rdzy (tlenku żelaza), a niekiedy także z topnika spawalniczego z prac spawalniczych
oraz resztki wewnętrznej powłoki epoksydowej i pył cementowy ze statku układającego.
Spodziewana wielkość gruzu nie powinna przekraczać kilku metrów sześciennych. Tłoki
wpychają gruz do śluz odbiorczych, skąd zostanie on pobrany i odpowiednio zutylizowany na
lądzie. W razie potrzeby wykonawcy będą korzystać z portów wybranych już do obsługi
logistycznej projektu Nord Stream.
Woda użyta do zalania będzie wodą uzdatnioną przy użyciu pochłaniacza tlenu (np.
wodorosiarczynu sodu, NaHSO3) i wodorotlenku sodu (NaOH). Oczekiwane stężenie
chemikaliów we wstępnie uzdatnionej wodzie wynosi, odpowiednio, 70 ppm i 230 ppm.
Pochłaniacz tlenu pozwoli na uniknięcie korozji tlenowej, a wodorotlenek sodu na podniesienie
wartości pH do poziomu powyżej 10, co zapobiegnie rozwojowi bakterii beztlenowych. Dodatki
te to substancje naturalne występujące już w wodzie morskiej. Dlatego też jej uzdatnienie
uważane jest za przyjazne dla środowiska, a inne projekty budowy rurociągów (np. Franpipe i
Haltenpipe) dowiodły przydatność tej metody.
Woda używana do zalania rurociągu zostanie przefiltrowana przed wpompowaniem do rur.
Zalanie każdej z nitek rurociągu przeprowadzone zostanie w następującej kolejności:

Zalanie odcinka 1, od PK 0 do PK 300, od miejsca wyjścia na ląd na terytorium Rosji

Zalanie odcinka 2, od PK 300 do PK 675, od miejsca wyjścia na ląd na terytorium Rosji
przez odcinek 1
POL
219

Zalanie odcinka 3, od PK 675 do miejsca wyjścia na ląd na terytorium Niemiec, przez
odcinek 1 i 2 od miejsca wyjścia na ląd na terytorium Rosji
W celu połączenia odcinków i ułatwienia przepływu wody z próby ciśnieniowej z jednego
odcinka do drugiego zainstalowane zostaną rurociągi obejściowe (tymczasowe). Proces ten
zilustrowano na Rysunku 4.78. W związku z transportem wody używanej do zalania oraz
późniejszym wykonaniem połączeń nitek rurociągu na obszarze fińskiej i szwedzkiej WSE
niezbędne będą pewne działania związane z ruchem statków i pracą nurków.
KP 675
GRT
KP 1222
Rys. 4.78
4.6.2
Zalanie, oczyszczenie i inspekcja (pomiar)
Próba ciśnieniowa układu i wykonanie połączeń
W celu sprawdzenia integralności rur przeprowadzone zostanie badanie ciśnieniowe
(przedeksploatacyjna hydrauliczna próba ciśnieniowa). Po wypełnieniu rurociągu wodą
konieczna jest stabilizacja ciśnienia i temperatury. Po ustabilizowaniu ciśnienia i temperatury,
ciśnienie zostanie zwiększone poprzez wtłoczenie do rurociągu większej ilości wody, aż do
osiągnięcia wymaganego ciśnienia próbnego.
Po tej operacji następuje zwykle okres 24 godzin, podczas którego monitoruje się ciśnienie, aby
sprawdzić, czy nie wystąpiły przecieki.
POL
220
W czasie, gdy rury wypełnione są wodą i po przeprowadzeniu próby ciśnieniowej wykonane
zostaną podwodne połączenia odcinków rurociągu przy PK 300 i PK 675 metodą spawania
hiperbarycznego.
4.6.3
Odwadnianie (spuszczanie) wody
Po wykonaniu połączeń woda zostanie usunięta z rurociągu za pomocą tłoków wyposażonych w
tarcze uszczelniające. Spuszczenie wody nastąpi w miejscu wyjścia na ląd na terytorium Rosji,
co oznacza, że tłoki do usuwania wody będą poruszać się od wyjścia na ląd w Niemczech w
kierunku wyjścia na ląd w Rosji, jak pokazano na Rysunku 4.79.
KP 675
GRT
KP 1222
Rys. 4.79
Wypompowanie wody i osuszenie rurociągu między miejscami wyjścia na
ląd w Niemczech i w Rosji
Woda z rurociągu zostanie wypompowana do morza. Woda zostanie usunięta przez
tymczasową linię odprowadzającą w miejscu wyjścia na ląd w Rosji, na głębokości ok. 10 m.
Po przeprowadzeniu testów ciśnieniowych z każdej z dwóch nitek rurociągu wypompowane
zostanie 1,27 mln m3 wody. Aby upewnić się, że wypompowanie wody nie będzie miało
POL
221
istotnego wpływu na środowisko, zastosowano numeryczne modele rozcieńczenia i
rozproszenia(1),(2). Wyniki przedstawione zostały w Rozdziale 9 (Ocena oddziaływania na
podregion ekologiczny I).
Oczekuje się, że większość odpadów pochodzących z sody kaustycznej zostanie przyjęta
podczas spuszczania wody. Teoretyczna masa wynosi od 50 do 80 ton. Większość tych
odpadów znajdzie się przed tłokami do spuszczania wody, które zostaną odebrane w Rosji, a
ich uzdatnienie nastąpi na odpowiednim składowisku. Część odpadów zostanie wymyta do
morza przez linię usuwającą wskutek ruchu swobodnego w wodzie.
Szczegóły dotyczące odbioru wstępnego i modelowania oddziaływań można znaleźć w notatce
wyjaśniającej dotyczącej odbioru wstępnego(3).
4.6.4
Osuszanie
Woda pozostała w rurociągu po jej spuszczeniu zostanie osuszona za pomocą tymczasowych
sprężarek powietrza zlokalizowanych w miejscu wyjścia na ląd w Niemczech. Osuszenie jest
niezbędne w celu uniknięcia powstawania hydratów (lodu) oraz gazu niezgodnego ze
specyfikacjami na początkowym etapie działalności.
4.7
Oddanie do eksploatacji
Odbiór obejmuje wszystkie czynności wykonywane po odbiorze wstępnym, a przed
rozpoczęciem transportu gazu ziemnego rurociągiem, w tym napełnienie rurociągu gazem.
Przed wpuszczeniem gazu należy pomyślnie ukończyć wszystkie czynności odbioru wstępnego,
a rurociąg wypełniony zostanie suchym powietrzem pod ciśnieniem zbliżonym do
atmosferycznego.
(1)
Modelowanie bliskiego zasięgu oddziaływania zostało przeprowadzone za pomocą modelu CORMIX. CORMIX to
wszechstronne oprogramowanie do analizy, przewidywania i projektowania stref mieszania przy ujściu
wynikających ze spuszczania zanieczyszczeń wodnych do różnych zbiorników wodnych. Program CORMIX został
opracowany na podstawie kilku umów o finansowaniu kooperacyjnym między amerykańską Agencją Ochrony
Środowiska (EPA), amerykańskim Urzędem Rekultywacji, Uniwersytetem Cornell, instytutem Oregon Graduate
Institute (OGI), Uniwersytetem w Karlsruhe, uniwersytetem stanowym w Portland oraz firmą MixZon Inc.
(2)
Modelowanie dalszego zasięgu oddziaływania przeprowadzone zostało za pomocą modelu MIKE 3 HD/AD.
Celem modelowania jest wyjaśnienie, czy w wodzie spuszczanej w Zatoce Portowaja wystąpi wzrost stężenia
oraz w jakiej odległości od punktu spuszczania nastąpi normalizacja pH i poziomu tlenu wskutek wystarczającego
mieszania. Mike 3 to w pełni dynamiczny system modelowania 3D, wyposażony w moduł hydrodynamiczny do
symulowania ruchu wody oraz moduł napływu/rozproszenia do symulowania transportu wpuszczonych do wody
substancji.
(3)
POL
Ocena odbioru wstępnego, Nord Stream AG / Ramboll Oil & Gas, 2008.
222
Aby uniknąć zmieszania się powietrza atmosferycznego i gazu ziemnego (mieszanina
łatwopalna), bezpośrednio przed wpuszczeniem gazu ziemnego, nitki rurociągu zostaną
częściowo wypełnione azotem (gaz obojętny). W trakcie wpuszczania gazu azot utworzy strefę
separacji przesuwającą się wzdłuż rurociągu i działającą jako bufor między powietrzem
atmosferycznym i gazem ziemnym, zapewni brak interakcji między powietrzem i gazem. Proces
ten zilustrowano na Rysunku 4.80.
Zasadniczo azotem wypełnione zostanie 30% długości rurociągu (dystans około 400 km).
Dystans ten będzie wystarczający do zapewnienia braku interakcji między gazem i powietrzem
podczas wpuszczania gazu. Temperatura azotu będzie wynosić około 5ºC.
Rys. 4.80
Ogólna koncepcja oddania do eksploatacji
Zarówno wpuszczenie azotu jak i gazu ziemnego odbędzie się z wykorzystaniem tłoczni
znajdującej się na wybrzeżu rosyjskim.
Cała operacja wpuszczania gazu zostanie udokumentowana w szczegółowych procedurach
roboczych przed rozpoczęciem prac w tym zakresie. Procedury te zostaną opracowane w
trakcie szczegółowej fazy projektowania i będą obejmować wszystkie działania niezbędne do
ukończenia odbioru wstępnego i osiągnięcia stanu rozruchu.
4.8
Koncepcja eksploatacji
Właścicielem i operatorem rurociągu będzie spółka Nord Stream AG. Spółka opracowała
koncepcję eksploatacji i systemy bezpieczeństwa w celu zapewnienia bezpiecznej eksploatacji
rurociągu we wszystkich sytuacjach, w tym unikanie nadciśnienia, monitorowanie potencjalnych
wycieków gazu i zarządzanie nimi oraz zapewnienie ochrony materiałów. Szczegóły instalacji i
koncepcji eksploatacji zostały opisane w poniższych częściach.
4.8.1
Główne instalacje systemu rurociągowego
Główne instalacje systemu rurociągowego zlokalizowane są w obiektach lądowych w Rosji i
Niemczech, centrali w Zug, tłoczni w Zatoce Portowaja i terminalu odbiorczym w Greifswaldzie.
Tłocznia w Zatoce Portowaja zostanie zlokalizowana ok. 1,5 km w głąb lądu od rosyjskich
instalacji wyjścia na ląd. Właścicielem i operatorem tłoczni w Zatoce Portowaja będzie spółka
POL
223
OAO Gazprom. Terminal odbiorczy w Greifswaldzie zostanie zlokalizowany na końcu trasy,
bezpośrednio przylegając do instalacji lądowych w Niemczech. Właścicielem i operatorem
terminala odbiorczego w Greifswaldzie będzie spółka WINGAS GmbH.
Instalacje lądowe w Rosji i tłocznia w Zatoce Portowaja stanowią osobne obiekty, natomiast
instalacje lądowe w Niemczech i terminal odbiorczy w Greifswaldzie zostaną zintegrowane w
jeden obiekt. Głównymi elementami instalacji lądowych będą śluzy nadawczo-odbiorcze tłoków
oraz zawory odcinające i zamknięcia awaryjnego. Śluzy nadawczo-odbiorcze tłoków są
używane do czyszczenia i kontrolowania rurociągu, a zawory odcinające i zamknięcia
awaryjnego do zapewnienia, aby ciśnienie gazu w rurociągu nie przekroczyło maksymalnego
dopuszczalnego ciśnienia roboczego.
Działaniami korporacyjnymi, które realizowane będą w Zug w Szwajcarii, kierować będzie
zarząd spółki Nord Stream AG. Działania te obejmują monitorowanie wydajności rurociągu pod
kątem wartości docelowych ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i ochrony środowiska oraz
koordynację biznesową ze stronami trzecimi na początku i końcu trasy rurociągu (OAO
Gazprom i WINGAS GmbH).
Gazociąg Nord Stream będzie monitorowany i zdalnie obsługiwany z dyspozytorni mieszczącej
się w siedzibie głównej firmy Nord Stream AG w Zug. Dyspozytornia będzie obsadzona 24
godziny na dobę, 365 dni w roku. W Zug znajdować się będzie również zapasowa
dyspozytornia, używana w przypadku gdyby dyspozytornia główna stała się niezdatna do
użytku, np. wskutek pożaru budynku.
Jeden z oddziałów spółki Nord Stream AG będzie mieścić się w Moskwie. Oddział ten będzie
dysponował pełnymi danymi z monitoringu parametrów systemowych, które będą przekazywane
z dyspozytorni w Zug za pomocą systemu kontroli nadzorczej i zbierania danych (SCADA)
gazociągu Nord Stream.
W każdej instalacji w miejscach wyjścia rurociągu na ląd znajdować się będzie dyspozytornia
lokalna, zwykle nieobsadzona i działająca jedynie w trybie monitorowania. Dyspozytornie te
mogą jednak zostać obsadzone, jeśli konieczna jest ręczna lokalna kontrola instalacji (np.
podczas operacji wpuszczania inteligentnych tłoków i niektórych prac konserwacyjnych).
4.8.2
Podział rurociągu na odcinki z różnym ciśnieniem
System rurociągowy zaprojektowano zgodnie z normą Det Norske Veritas OS-F101:
Podmorskie systemy rurociągowe. Norma ta pozwala na podział rurociągu na odcinki
charakteryzujące się różnym ciśnieniem projektowym, bez rozdzielających je barier fizycznych,
pod warunkiem zainstalowania odpowiedniego systemu kontroli ciśnienia.
Jest to korzystne dla długich rurociągów takich jak gazociąg Nord Stream, ponieważ ze względu
na długości rurociągu ciśnienie na wlocie rzadko jest takie samo jak na wylocie, tj. między
POL
224
wlotem i wylotem następuje naturalny spadek ciśnienia. Spadek ciśnienia oznaczono na
Rysunku 4.81 niebieską linią.
Gazociąg Nord Stream zostanie podzielony na trzy odcinki o ciśnieniu projektowym 220, 200 i
170 barów(g). Na Rysunku 4.81 ciśnienie projektowe oznaczono czerwoną linią.
Normalne ciśnienie robocze oznacza każde ciśnienie o wartości od (ciśnienie projektowe +
margines bezpieczeństwa) do 100 barów(g). Normalne ciśnienie robocze obejmuje wszystkie
typowe scenariusze eksploatacyjne. Nie oznacza to, że niższe wartości nie są dozwolone, a
jedynie że będą występować w szczególnych sytuacjach, takich jak uruchomienie.
Linia zielona na Rysunku 4.81 oznacza ciśnienie zamknięcia (statyczne) w stanie stałym,
odpowiadające ciśnieniu w rurociągu przy jednoczesnym zamknięciu zaworów wlotowego i
wylotowego, tj. gdy rurociąg jest napełniony gazem, ale nie występuje jego przepływ.
Wykres na Rysunku 4.81 oparty jest na maksymalnych projektowych warunkach natężenia
przepływu.
Rys. 4.81
Koncepcja eksploatacji rurociągu Nord Stream przy podziale na trzy odcinki
o różnym ciśnieniu
Zgodnie z normą DNV SKC systemu rurociągowego system kontroli ciśnienia gazociągu Nord
Stream obejmuje:

System regulacji ciśnienia
POL
225

System bezpieczeństwa ciśnienia
System regulacji ciśnienia ma na celu zapewnienie, aby w trakcie normalnej eksploatacji nie
zostało przekroczone lokalne ciśnienie projektowe każdego z odcinków rurociągu (patrz także
Regulacja ciśnienia rurociągu)
System bezpieczeństwa ciśnienia ma na celu zapewnienie, aby w sytuacjach awaryjnych nie
zostało przekroczone lokalne maksymalne ciśnienie awaryjne każdego z odcinków rurociągu.
Przykładowe sytuacje awaryjne to zamknięcie zaworu wylotowego rurociągu lub awaria systemu
regulacji ciśnienia. Maksymalne ciśnienie, jakiemu w takich warunkach można poddać rurociąg,
zwane jest ciśnieniem awaryjnym. Ciśnienie awaryjne może wynosić minimum 5% i maksimum
10% więcej niż ciśnienie projektowe. W przypadku gazociągu Nord Stream ciśnienie
wypadkowe jest o 5% większe niż ciśnienie projektowe.
System bezpieczeństwa ciśnienia posiada dwa elementy zapewniające jego niezawodność:
System Bezpieczeństwa Ciśnienia 1 będący głównym systemem ochronnym oraz System
Bezpieczeństwa Ciśnienia 2 będący zapasowym systemem ochronnym. System regulacji
ciśnienia i system bezpieczeństwa ciśnienia działają od siebie niezależnie (patrz także część o
Bezpieczeństwie ciśnienia rurociągu).
4.8.3
System kontroli rurociągu
Ogólny system kontroli rurociągu Nord Stream obejmować będzie następujące funkcje:

Regulacja ciśnienia rurociągu

Bezpieczeństwo ciśnienia rurociągu

Wykrywanie przecieków na trasie rurociągu

Monitorowanie parametrów rurociągu

Telemetria i telekomunikacja

Wykrywanie ognia i gazu oraz ochrona przeciwpożarowa

Awaryjne odcięcie rurociągu
Funkcje te zostały pokrótce przedstawione w poniższych podrozdziałach.
Regulacja ciśnienia rurociągu
Tłocznia w Zatoce Portowaja i terminal odbiorczy w Greifswaldzie kontrolują ciśnienie w
rurociągu i natężenie przepływu gazu. Obiekty te posiadają swoje własne systemy
POL
226
monitorowania. Ponadto system regulacji ciśnienia automatycznie ostrzeże obsadzone
dyspozytornie w Zatoce Portowaja i Greifswaldzie w przypadku zagrożenia normalnych
parametrów ciśnienia eksploatacyjnego w systemie rurociągu. Z uwagi na swoją zdolność
doradzania tłoczni i terminalowi odbierającemu w zakresie dopasowania natężenia przepływu
gazu, system kontrolny gazociągu Nord Stream posiada pośrednią funkcję regulacji ciśnienia.
Bezpieczeństwo ciśnienia rurociągu
W przypadku, gdy w tłoczni i/lub terminalu odbiorczym nie zostaną podjęte kroki w celu
modulowania natężenia przepływu gazu, a ciśnienie będzie nadal wzrastać, interwencję
podejmie system bezpieczeństwa ciśnienia. Jeżeli ciśnienie w rurociągu zacznie wykraczać
poza normalny zakres eksploatacyjny (np. występuje nadciśnienie), system bezpieczeństwa
ciśnienia automatycznie zablokuje wlot rurociągu. Z uwagi na swoją zdolność zamykania wlotu
rurociągu, w przypadku wystąpienia nadciśnienia, system kontrolny gazociągu Nord Stream
posiada bezpośrednią funkcję bezpieczeństwa ciśnienia.
Wykrywanie przecieków na trasie rurociągu
W przypadku, gdy system wykrywania przecieków gazociągu Nord Stream wykryje przeciek,
automatycznie ostrzeże o nim awaryjny system odcinający, nakazując mu odcięcie jednego lub
obu nitek rurociągu (zależnie od charakteru przecieku). Ostrzeżenie wysyłane jest poprzez
system kontroli nadzorczej i zbierania danych (SCADA) gazociągu Nord Stream. System
SCADA wyświetla parametry eksploatacyjne rurociągu w obiektach gazociągu Nord Stream, w
tym w dyspozytorni w Zug oraz obu instalacjach wyjścia na ląd, a także w innych lokalizacjach
spółki Nord Stream AG i stron trzecich, w których wymagane są tego typu informacje, tj.
dyspozytornie tłoczni w Zatoce Portowaja, dyspozytornie terminala odbiorczego w Greifswaldzie
i oddział spółki Nord Stream AG w Moskwie.
Możliwe będzie wykrycie przecieków o wielkości do 1%-2% przepustowości. Wykrywanie
przecieków w gazociągach jest trudniejsze niż w rurociągach do przesyłu płynów ze względu na
zjawisko ściśliwości. Bardzo małe przecieki na odcinku podmorskim mogą nie zostać wykryte
przez system, jeżeli są mniejsze niż dokładność pomiarowa i obliczeniowa. Obie te wartości
będą stale dostosowywane w trakcie eksploatacji, dzięki czemu w miarę upływu czasu i
gromadzenia doświadczeń w zakresie eksploatacji dokładność będzie rosnąć.
Więcej informacji o zamknięciu awaryjnym w przypadku wykrycia przecieku można znaleźć w
części o Awaryjnym odcięciu rurociągu.
Monitorowanie parametrów rurociągu
System SCADA rurociągu Nord Stream zapewnia także funkcję kontroli temperatury gazu w
rurociągu. Dla gazociągu Nord Stream ustanowione zostały temperatury powodujące
automatycznie odcięcie rurociągu, a system SCADA ostrzeże dyspozytornię terminala
POL
227
odbiorczego w Greifswaldzie, jeśli temperatury gazu niebezpiecznie zbliżają się do ustalonych
limitów minimalnych i maksymalnych.
Normalna temperatura eksploatacyjna to temperatura mieszcząca się w granicach wartości
projektowych: Oznacza to temperaturę wlotową ≤ 40°C i temperaturę wylotową ≥ -5°C (w
krótkim okresie) lub -1°C (stale). Przy maksymalnie wysokich temperaturach letnich w Rosji
temperatura wlotowa może wzrosnąć, w związku z czym konieczne może być wówczas
ograniczenie przepływu gazu (zwykle w gorących godzinach w ciągu dnia), zapobiegające
przekroczeniu maksymalnej temperatury wlotowej. Przy maksymalnie niskich temperaturach
zimowych w Niemczech temperatura wylotowa może zmniejszyć się, a wówczas konieczne
może być ograniczenie przepływu gazu, które zapobiegnie przekroczeniu dolnego limitu
temperatury, podjęte mogą jednak zostać również inne działania naprawcze. Żaden z tych
dwóch scenariuszy nie ma wpływu na środowisko ani na bezpieczeństwo rurociągu.
Oprócz temperatury, aparatura rurociągu stale mierzy skład gazu, natężenie na wlocie i wylocie
oraz ciśnienie.
Telemetria i telekomunikacja
System komunikacyjny rurociągu umożliwi szybką, niezawodną i bezpieczną wymianę danych
(telemetria) oraz komunikatów głosowych (telekomunikacja) między poszczególnymi obiektami,
dyspozytorniami i innymi lokalizacjami, znacznie od siebie oddalonymi.
Oprócz zwykłych środków komunikacji (telefon, telefaks i sieć Internet) między wszystkimi
biurami i zakładami spółek Nord Stream AG, OAO Gazprom i WINGAS GmbH zakłada się
prowadzenie komunikacji między instalacjami wyjścia na ląd w Rosji i dyspozytornią w Zug za
pomocą głównych i dodatkowych łączy satelitarnych. Oczekuje się również, że komunikacja
między instalacjami wyjścia na ląd w Niemczech i dyspozytornią w Zug będzie prowadzona za
pomocą głównego łącza światłowodowego i dodatkowego łącza satelitarnego. Łącza te będą
współpracować z istniejącą infrastrukturą sieci łączności satelitarnej i lądowej (światłowodowej).
Schemat komunikacji pokazano na Rysunku 4.82.
Aby ułatwić przekazywanie parametrów systemu rurociągu (w szczególności natężenia
przepływu i składu gazu) między instalacjami wyjścia na ląd w Rosji i tłocznią w Zatoce
Portowaja oraz między instalacjami wyjścia na ląd w Niemczech i terminalem odbiorczym w
Greifswaldzie zainstalowane zostaną określone linie światłowodowe.
POL
228
Komunikacja
satelitarna
Dwie nitki
rurociągu
Instalacje w
miejscu
wyjścia na
ląd w Rosji
Instalacje w
miejscu
wyjścia na
ląd w
Niemczech
Rys.4.82
Dyspozytornia
Działanie rurociągu kontrolowane będzie z dyspozytorni w Zug w Szwajcarii
drogą satelitarną
Wykrywanie ognia i gazu oraz ochrona przeciwpożarowa
W miejscach wyjścia na ląd w Rosji i Niemczech zostaną zainstalowane lokalne systemy
wykrywania ognia i gazu oraz ochrony przeciwpożarowej.
Awaryjne odcięcie rurociągu
W miejscach wyjścia na ląd w Rosji i Niemczech zostaną zainstalowane lokalne systemy
awaryjnego odcinania rurociągu. Systemy te będą uruchamiane przez zdarzenia takie jak
wykrycie ognia lub wycieku gazu w instalacji, bądź wykrycie przecieku na trasie gazociągu. Dla
systemów przeprowadzona została pełna analiza ryzyka.
Czas potrzebny na wykrycie przecieku zależy od typu systemu wykrywania przecieków,
parametrów monitorowanego rurociągu oraz rozmiarów przecieku. Wykrycie niedużego
przecieku o średnicy poniżej 10 cm może potrwać kilka godzin. Natomiast, większy przeciek o
średnicy powyżej 10 cm może zostać wykryty nawet w kilka minut.
POL
229
W przypadku poważnych zagrożeń, takich jak pożar lub wyciek gazu, rurociąg zostanie odcięty
natychmiast (lub po chwili). W przypadku wycieku czas zamknięcia awaryjnego zaworu
odcinającego zależeć będzie od rozmiaru przecieku oraz czasu jego wykrycia. Czas potrzebny
na zamknięcie awaryjnego zaworu odcinającego wynosi około 3 sekundy na cal średnicy rury, tj.
około 150 sekund (ponieważ średnica rurociągu wynosi 48 cali).
Ponieważ na trasie nie planuje się żadnych zaworów, nie będzie możliwe zamknięcie
poszczególnych odcinków rurociągu. Oznacza to, że w przypadku przecieku, a następnie
zamknięcia, do rurociągu może dostać się woda.
4.8.4
Normalna eksploatacja rurociągu
Normalne warunki eksploatacji to warunki, w których natężenie przepływu gazu, ciśnienia i
temperatury w rurociągu mieszczą się w parametrach projektowych, oraz w których natężenie
przepływu jest regulowane zgodnie z wymaganiami zawartymi w umowie o przesył gazu.
Eksploatacja będzie odbywać się w sposób następujący:
POL
1.
Ciśnienie wylotowe rurociągu (lub ciśnienie wlotowe terminala odbiorczego w
Greifswaldzie) kontrolowane będzie za pomocą zaworów kontrolnych terminala
odbiorczego w Greifswaldzie Zawory te będą również kontrolować kompresyjne
magazynowanie gazu, występujące, gdy natężenie wlotowe rurociągu jest większe niż
natężenie wylotowe
2.
Wlotowe natężenie przepływu kontrolowane będzie przez szereg sprężarek działających w
tłoczni w Zatoce Portowaja. Oczekuje się, że sprężarki będą działać w trybie „kontroli
przepływu”, który automatycznie dopasowuje ich szybkość
3.
Wymagane ciśnienie wlotowe rurociągu (lub ciśnienie wylotowe tłoczni w Zatoce
Portowaja) ustalone zostanie jako suma ciśnienia na wylocie rurociągu plus spadek
ciśnienia na trasie. Gdy sprężarki pracują w trybie „kontroli przepływu”, ich szybkość będzie
dostosowywana automatycznie, tak aby osiągnąć wymagane ciśnienie na wylocie
4.
Jeżeli natężenie przepływu na wlocie rurociągu jest większe niż na jego wylocie, zwiększa
się rezerwa magazynowa rurociągu (możliwość kompresyjnego magazynowania gazu)
5.
Jeżeli natężenie przepływu na wlocie rurociągu jest mniejsze niż na jego wylocie, rezerwa
magazynowa rurociągu (możliwość kompresyjnego magazynowania gazu) ulega
zmniejszeniu
6.
Jeżeli wystąpią warunki skutkujące niskimi temperaturami wylotowymi, w terminalu
odbiorczym w Greifswaldzie zostaną użyte grzejniki liniowe w celu zapewnienia, że
temperatura gazu na wylocie nie spadnie poniżej określonego minimum
230
4.8.5
Działania przesyłowe
Działania przesyłowe oznaczają codzienną eksploatację systemu rurociągowego Nord Stream,
mające na celu przesył gazu ziemnego przez rurociąg. Aby zapewnić ich niezawodność i
bezpieczeństwo, dział operacyjny będzie codziennie kontaktować się ze spółkami OAO
Gazprom (w sprawie działania tłoczni w Zatoce Portowaja i mierników na początku rurociągu) i
WINGAS GmbH (w sprawie działania terminalu odbiorczego w Greifswaldzie i mierników na
końcu rurociągu). Instalowanie mierników jest standardową praktyką handlową zarówno dla
sprzedawcy gazu (OAO Gazprom) jak i jego nabywcy (WINGAS GmbH) w celu zmierzenia ilości
gazu wpuszczanego do rurociągu i z niego odbieranego. Dokonywane są również pomiary gazu
w celu ustalenia rezerw magazynowych gazu obecnych w rurociągu oraz wykrycia przecieków.
Działania przesyłowe zarządzane będą zdalnie z dyspozytorni w centrali w Zug. Dyspozytornia
obsadzona jest przez dwóch dyspozytorów przez 24 godziny na dobę i 365 dni w roku.
Dyspozytorzy będą monitorować, czy działanie rurociągu mieści się w normalnym zakresie
eksploatacyjnym (zdefiniowanym przez oprogramowanie modelujące przepływ w rurociągu w
czasie rzeczywistym) i spełnia wymogi spółki OAO Gazprom dotyczące przesyłanych każdego
dnia ilości, a także zapobiegać będą wyłączeniu się systemu rurociągowego będącego skutkiem
nieprawidłowego działania systemu.
Procedury planowania i określania ilości przesyłanych każdego dnia, włącznie ze zmianami
dokonywanymi w ciągu dnia, zostaną ustalone w szczegółowej instrukcji obsługi (instrukcja
zostanie opracowana w szczegółach przed przekazaniem rurociągu do eksploatacji i stanowić
będzie uzupełnienie warunków ogólnych umowy przesyłu gazu). Szczegółowy instrukcja obsługi
określać będzie także zasady rutynowej komunikacji między spółkami Nord Stream AG, OAO
Gazprom i WINGAS GmbH.
Dział operacyjny prowadzić będzie ewidencję całego przesyłu (ilości dzienne, jakość gazu itd.),
udostępnianą według wymagań innym grupom spółki Nord Stream AG.
4.8.6
Prace konserwacyjne
Prace konserwacyjne oznaczają codzienną konserwację i inspekcje systemu gazociągowego
Nord Stream, umożliwiające przesył gazu ziemnego przez rurociąg zgodnie z wymogami umowy
przesyłu gazu dotyczącymi czasu sprawności.
W ramach systemu konserwacji spółka Nord Stream AG zastosuje w przypadku uszkodzenia
rurociągu awaryjny system naprawy. System ten będzie określać zasady naprawy, procedury,
sprzęt i materiały do blokady, umowy z firmami udostępniającymi statki i firmami naprawczymi
oraz porozumienia z organami administracji różnych krajów na udzielenie niezbędnych
zezwoleń na działania na ich wodach terytorialnych.
POL
231
Planowe prace konserwacyjne i rutynowe inspekcje prowadzone będą co najmniej zgodnie z (1)
wymogami producenta, (2) wymogami ustawowymi oraz (3) uznanymi dobrymi praktykami
branżowymi. Planowe prace konserwacyjne i inspekcje prowadzone będą, o ile to możliwe, w
miesiącach niezimowych, co pozwoli uniknąć pracy w trudnych zimowych warunkach
pogodowych.
Czynności związane z konserwacją, w tym badania kontrolne zewnętrzne i wewnętrzne (z
użyciem tłoków) będą wykonywane przez firmy usługowe.
Zewnętrzne badania kontrolne
Na trasie rurociągu prowadzone będą planowe badania kontrolne w celu sprawdzenia, czy
rurociąg nie został uszkodzony. Działanie fal i prądów morskich może skutkować powstawaniem
wolnych przęseł wymagających korekty, np. przez zwałowanie materiału skalnego, worków z
piaskiem lub użycie materaców. W celu weryfikacji skuteczności zabezpieczeń monitorowany
będzie także potencjał anodowy.
Inspekcje prowadzone będą ze statków wyposażonych w różnego rodzaju sprzęt badawczy, taki
jak kamery i skanery, służący do kontroli ogólnego stanu rurociągu i wykrywania przecieków.
Takie wizualne/fizyczne wykrywanie przecieków należy uznać za czynność uzupełniającą w
stosunku do ciśnieniowego systemu wykrywania przecieków opisanego w części o Wykrywaniu
wycieków na trasie rurociągu. Sprzęt taki zwykle montowany jest w pojazdach zdalnie
sterowanych, tj. bezzałogowych robotach podwodnych sterowanych ze statku badawczego. W
pierwszych latach eksploatacji badania te będą przeprowadzane co roku lub co dwa lata wzdłuż
obu nitek rurociągu. Później częstotliwość badań zostanie zoptymalizowana na podstawie
doświadczeń. Badanie jednej nitki rurociągu trwa ok. 60–90 dni.
Na podstawie doświadczeń z innymi rurociągami wiadomo, że w fazie eksploatacji wzdłuż
rurociągu mogą powstać wolne przęsła. Przęsła te mogą być wywołane oddziaływaniami
hydrodynamicznymi, takimi jak prądy lub erozja żwiru podpierającego rurociąg. Powstawanie
wolnych przęseł w trakcie eksploatacji rurociągu badane będzie w ramach kontroli
zewnętrznych. W razie konieczności wolne przęsła zostaną poprawione, a podpory żwirowe
zrekonstruowane.
Kontrola wewnętrzna (za pomocą tłoków)
W trakcie eksploatacji systemu rurociągowego w razie potrzeby wpuszczane będą do niego tłoki
w celu usunięcia ewentualnych zanieczyszczeń, jakie mogły się w nim osadzić, takich jak
produkty hydratacji lub korozji. Tłoki, niekiedy w zespołach, będą wpuszczane w instalacji
lądowej w Rosji i przemieszczane w rurociągu przez wypełniający go gaz, patrz Rysunek 4.77.
Można się spodziewać, że podczas eksploatacji tłoki czyszczące będą wypychać pozostałości
wewnętrznej powłoki epoksydowej i tlenku żelaza do śluzy odbiorczej w miejscu wyjścia na ląd
w Niemczech. Objętość ciał stałych zebranych w trakcie czyszczenia eksploatacyjnego
POL
232
rurociągu napełnionego gazem suchym bez wpuszczania dodatków chemicznych będzie
minimalna (mniej niż 1 tona). Zostanie jednakże przeprowadzona należyta analiza chemiczna, a
następnie zebrany gruz zostanie zutylizowany w instalacji odpowiedniej dla danego typu
odpadów. W rurociągu nie powinny tworzyć się węglowodory płynne. Podjęte zostaną środki w
celu zapewnienia eksploatacji rurociągu w granicach przewidzianych projektem.
W określonych odstępach czasowych przeprowadzane będą dokładniejsze kontrole stanu
rurociągu. Przez system rurociągowy przesyłany będzie inteligentny tłok badawczy,
sprawdzający czy nie wystąpiła korozja lub zmiany ścianek rurociągu spowodowane
oddziaływaniami stron trzecich. Do ich wykrywania wykorzystuje się strumień magnetyczny
przepływający wzdłużnie przez rurociąg. Wykryte mogą zostać następujące wady: zmiany w
grubości ścianek rur (zewnętrzne i wewnętrzne), wgłębienia i zmiany twardości materiału,
pęknięcia poprzeczne w metalu bazowym oraz metalowe przedmioty w bezpośrednim
sąsiedztwie rurociągu. Oczekuje się, że kontrole takie przeprowadzane będą co trzy do ośmiu
lat, jednak ich częstotliwość zależeć będzie od jakości gazu wpuszczanego do rurociągu.
Spółka Nord Stream AG będzie dostosowywać ją zależnie od potrzeb.
4.8.7
Operacje techniczne
Operacje techniczne obejmują wsparcie techniczne niezbędne do zapewnienia (1)
nienaruszalności systemu rurociągowego Nord Stream, zwłaszcza w odniesieniu do ciśnienia
wewnętrznego, a także (2) bezpiecznej i niezawodnej codziennej pracy systemu rurociągowego.
Operacje techniczne obejmować będą zarówno zadania rutynowe i/lub drobne, jak i
nierutynowe i/lub duże.
Operacje techniczne prowadzone będą z siedziby głównej w Zug, gdzie dział techniczny będzie
ściśle współpracować z działem operacyjnym. Dział techniczny odpowiedzialny będzie przede
wszystkim za koordynację inspekcji oraz organów/władz certyfikacyjnych.
Zadania działów technicznych obejmują:

Planowanie i wykonywanie okresowych dużych kontroli rurociągu (za pośrednictwem
specjalistycznych firm-wykonawców)

Planowanie i wprowadzanie wszelkich zmian, uzupełnień lub większych napraw
jakiejkolwiek części systemu rurociągowego Nord Stream (za pośrednictwem
specjalistycznych firm-wykonawców)

Wsparcie techniczne dla specjalistycznego sprzętu i systemów (np. systemu SCADA, sieci
telekomunikacyjnych, oprogramowania modelującego przepływ w rurociągu, bazę danych
historycznych dotyczących przesyłu)
POL
233
4.8.8
Technologia obsady rurociągu
Cały główny personel siedziby głównej w Zug i oddziału w Moskwie stanowić będą pracownicy
spółki Nord Stream AG.
W dyspozytorni w Zug oraz w instalacjach miejsc wyjścia na ląd w Niemczech i Rosji zostaną
zainstalowane techniczne stacje robocze. Za pośrednictwem tych stacji roboczych personel o
właściwych uprawnieniach technicznych będzie mógł kontrolować i/lub zmieniać różne
ustawienia monitorowania, obsługi i zabezpieczeń systemu rurociągowego.
Jeżeli w instalacjach w miejscach wyjścia gazociągu na ląd potrzebny będzie wykwalifikowany
personel (np. podczas prac konserwacyjnych oraz wysyłania tłoków inteligentnych), zostanie on
zapewniony przez specjalizującego się w eksploatacji i konserwacji podwykonawcę
posiadającego odpowiednią koncesję i udostępniającego dysponujących właściwymi
kwalifikacjami i doświadczeniem techników. We wszystkich przypadkach, gdy instalacje w
miejscu wyjścia na ląd w Niemczech i Rosji będą obsadzone, będzie tam obecny również
nadzorujący specjalista spółki Nord Stream ds. eksploatacji/BHP.
Spółka Nord Stream AG zawrze również umowy serwisowe z:

Dostawcami specjalistycznego sprzętu serwisowego (np. dużych zaworów, sprzętu
SCADA, wyposażenia telekomunikacyjnego itd.)

Firmami specjalizującymi się w przeprowadzaniu kontroli i pomiarów

Producentami materiałów (np. farb itp.)
Główne kampanie kontrolne i konserwacyjne oraz poważne naprawy planowane będą przez
personel operacyjny spółki Nord Stream AG w siedzibie głównej w Zug. Na wykonanie prac
nierutynowych udzielane będą zamówienia doraźne.
Przygotowane zostaną plany awaryjne w razie wypadków dotyczących zagrożenia
bezpieczeństwa i środowiska. Z tego typu wypadkami może poradzić sobie podstawowy
personel spółki Nord Stream AG i zwykli dostawcy usług lub mogą one też wymagać doraźnego
zakontraktowania wyspecjalizowanego personelu i/lub firm usługowych, zależnie od charakteru
zagrożenia.
Plany reagowania na sytuacje awaryjne związane z rurociągiem zostaną zaprojektowane tak,
aby zapewnić efektywną reakcję na sytuacje awaryjne takie jak uszkodzenia ciała i choroba
pracowników, szkody w mieniu oraz niekorzystne oddziaływanie na środowisko, oraz zapobiec
dalszej eskalacji takich sytuacji. Linie komunikacji w przypadku reakcji na sytuacje awaryjne
zostaną przedstawione w planach reagowania na sytuacje awaryjne związane z rurociągiem.
POL
234
W celu zapewnienia jakości w odniesieniu do wszystkich działań operacyjnych właściwi
specjaliści ds. nadzoru i technologii z siedziby spółki Nord Stream AG w Zug będą regularnie
wizytować instalacje w terenie.
4.9
Wycofanie z eksploatacji
Gazociąg Nord Stream ma w założeniach być eksploatowany przez 50 lat. W fazie eksploatacji
zostanie opracowany program wycofania z eksploatacji, ponieważ należy wziąć pod uwagę
istniejące regulacje i techniczne know-how pozyskane przez cały cykl życia rurociągów.
Niezależnie od metody wycofania z eksploatacji będzie ono zgodne z wszelkimi obowiązującymi
w tym czasie stosownymi wymogami prawnymi dotyczącymi wycofywania z eksploatacji.
Aktualną praktyka wycofania z eksploatacji polega na rozebraniu rurociągu lub pozostawieniu
go na dnie morskim po oczyszczeniu i wypełnieniu wodą. W branży przeważa pogląd, że
pozostawienie rurociągu na miejscu wiąże się z najmniejszymi oddziaływaniami na środowisko,
ponieważ jego usunięcie spowoduje naruszenie osadów. Rurociąg stanie się również
siedliskiem, zintegrowanym na inne sposoby ze środowiskiem naturalnym. W miarę jak faza
eksploatacyjna będzie dobiegać końca, spółka Nord Stream AG może dokonać OOŚ różnych
alternatyw wycofania rurociągu z eksploatacji.
Bardzo prawdopodobne, że obecne opcje technologiczne i preferowane metody wycofywania z
eksploatacji instalacji podmorskich i rurociągów ulegną w ciągu 50 lat zmianie. Bardziej
rozwinięta będzie również wiedza dotycząca oddziaływana na środowisko różnych strategii
wycofania z eksploatacji rozważana z uwagi na działania wycofywania z eksploatacji
podejmowane w ciągu nadchodzących 50 lat na Morzu Północnym. Spółka Nord Stream AG
wykorzysta technologię najbardziej rozpowszechnioną w chwili wycofywania rurociągu z
eksploatacji, zakłada się, bowiem, że dostępne opcje techniczne ulegną zmianie. Wreszcie na
metodę wycofania z eksploatacji oraz odpowiednie środki łagodzące oddziaływanie tej operacji
może wpłynąć sam układ rurociągu (stopień zasypania w dnie morskim itd.) w chwili
wycofywania.
Cykl życia rurociągu może zostać wydłużony powyżej oczekiwanych 50 lat projektowanego
cyklu życia na podstawie dokładnej obserwacji mechanizmów degradacji, takich jak korozja i
zużywanie się anod, a także prowadzonych dodatkowo badań przydatności do użycia i
ponownym uzyskaniu certyfikatów.
POL
235
4.10
Bibliografia
Nord Stream AG & Ramboll. 2008. Assessment of Pre-commissioning.
Ramboll. April 1999. North European Gas Pipeline Feasibility Study for North Transgas OY.
POL