Praktyczne aspekty eradykacji ważnych, wybranych czynników
Transkrypt
Praktyczne aspekty eradykacji ważnych, wybranych czynników
Praktyczne aspekty eradykacji ważnych, wybranych czynników zakaźnych świń Zakaźne zanikowe zapalenie nosa jest chorobą opisaną po raz pierwszy na początku XIX w. Od tego czasu poglądy na temat etiologii, patogenezy i epidemiologii tej choroby ulegały stałej ewolucji. Obecnie rozróżnia się dwie różne jednostki chorobowe : zakaźne zanikowe zapalenie nosa (progressive atrophic rhinitis – PAR) oraz nieprogresywne zakaźne zanikowe zapalenie nosa (nonprogressive atrophic rhinitis – NPAR). Czynnikami etiologicznymi obu tych jednostek chorobowych są odpowiednio: Pastereulla multocida (Pm) i Bordetella bronchiseptica (Bbr). W przebiegu progresywnego zakaźnego zanikowego zapalenia nosa czynnikami etiologicznymi są oba te patogeny, natomiast w przypadku nieprogresywnego zakaźnego zapalenia nosa czynnikiem etiologicznym jest Bordetella bronchiseptica (Bbr). Nieprogresywne zanikowe zapalenie nosa dotyczy przede wszystkim prosiąt w okresie pierwszych 3-6 tygodni życia, podczas gdy progresywne zakaźne, zanikowe zapalenie nosa nie ma jasnych ograniczeń wiekowych i może dotyczyć każdej grupy świń; najczęściej jednak w ciągu pierwszych 3-4 miesięcy życia. Czynnikami predysponującymi do wystąpienia obu form choroby jest uszkodzenie błon śluzowych przez wirusy (cytomegalowirusy, PRRS, PCV2, SIV, PRV ), czynniki bakteryjne (mykoplasma hyorhnis, mykoplasma hyopneumoniae, App) oraz złe warunki środowiskowe (kurz, grzyby, niewłaściwy mikroklimat). W rozwoju obu form choroby główne znaczenie mają toksynotwórcze dermonekrotoksyczne szczepy Pastereulla multocida (Pm) oraz, posiadające podobne właściwości, pałeczki Bordetella bronchiseptica (Bbr). Obie te toksyny powodują uszkodzenie małżowin nosowych i deformację trzewioczaszki. Do zakażenia prosiąt dochodzić może już w pierwszym dniu ich życia. Niekiedy w stadach dotkniętych tą chorobą objawy kliniczne pojawiają się dopiero u zwierząt dorosłych. Mechanizm kolonizacji błony śluzowej jamy nosowej świń przez Pm prowadzących do progresywnego zakaźnego zanikowego zapalenia nosa nie jest do końca wyjaśniony. Prawdopodobnie sprzyjającymi warunkami umożliwiającymi zasiedlanie jam nosowych przez Pm jest uszkodzenie błony śluzowej czynnikami chemicznymi lub innymi koinfekcjami. W mechanizmie patogenezy na pierwszy plan wysuwa się przewaga procesów osteolizy nad procesami osteogenezy. Dynamika tych zmian jest szczególnie wyraźna w przypadku jednoczesnego oddziaływania toksyn wytwarzanych przez Pm i Bbr. Objawy kliniczne mogą pojawić się u prosiąt w wieku ok. 3-4 tygodni. Początkowo jest to śluzowy lub śluzowo-ropny wypływ z nosa, kichanie oraz lekki kaszel; dodatkowo pojawia się łzawienie. Następnym objawem jest śluzowo-krwisty lub krwisty wypływ z nosa a wraz z wiekiem deformacja trzewioczaszki. Współistniejące koinfekcje bakteryjne i wirusowe poszerzają objawy kliniczne o nieżyt górnych dróg oddechowych, duszności i zapalenie płuc. W konsekwencji obserwuje się wyraźne osłabienie tempa przyrostów (o ok. 100g dziennie) oraz zwiększenie współczynnika zużycia paszy. Ponieważ progresywne zakaźne zanikowe zapalenie błony śluzowej nosa ma poważne następstwa ekonomiczne, w kilku krajach Europy podjęto badania nad możliwością eradykacji toksynogennych Pm i Bbr. Po raz pierwszy próby eliminacji tej choroby ze stad podjęto w Holandii, a następnie program ten z powodzeniem realizowano w Austrii. Właściwy program, w obu tych krajach, poprzedzony był działaniami pilotażowymi określającymi intensywność zakażenia stad. Po wstępnych analizach opracowano właściwy program postępowania. Ogólnokrajowy program zwalczania i monitoringu zakaźnego zanikowego zapalenia błony śluzowej nosa w Austrii Opisany program kontroli i zwalczania zakaźnego zanikowego zapalenia błony śluzowej nosa u trzody chlewnej opracowano wg modelu holenderskiej służby weterynaryjnej, w ścisłej współpracy z jednym z najlepszych ekspertów w tej dziedzinie Dr. Martinem de Jongen. W jego tworzeniu uczestniczyły związki hodowców trzody chlewnej i służby weterynaryjne poszczególnych landów, Uniwersytet Medycyny Weterynaryjnej w Wiedniu oraz lekarze weterynarii wolnej praktyki. W wyniku intensywnej wymiany doświadczeń i po wnikliwej dyskusji z służbami weterynaryjnymi oraz związkami hodowców powzięto decyzję o wdrożeniu programu. Jesienią 1999 roku rozpoczęto pierwsze badania, w wyniku których ustalono stopień zakażenia i występowania zakaźnego zanikowego zapalenia błony śluzowej nosa w gospodarstwach zarodowych w Austrii. Próby pobierano z nosa i migdałów od świń według wcześniej ustalonego planu próbobrania. Następnie wykorzystując metodę polimeryzacji łańcuchowej, badano na obecności toksynogennych Pm. W zależności od liczby wyników dodatnich zapadały dalsze decyzje. Ferma po usunięciu z niej zwierząt reagujących dodatnio w testach mogła w dalszym ciągu uczestniczyć w programie lub też włączyć się do niego w terminie późniejszym. Musiała jednak dostosować technologię i zarządzanie do zaleceń programu przejściowego. W ramach tego programu zalecono szczepienia zapobiegawcze oraz terapię farmakologiczną chorych zwierząt. Dodatkowo wprowadzano także zmiany w zarządzaniu i technologii produkcji z koniecznością bezwzględnego przestrzegania systemu „całe pomieszczenie pełne, całe pomieszczenie puste”, szczególnie w odniesieniu do sektorów porodowych i odchowu prosiąt. Schemat pobierania prób Zasady próbobrania polegały na przebadaniu w fermie wszystkich loch stada podstawowego i knurów. Jeśli w wyniku przeprowadzonych badań odsetek świń reagujących dodatnio była większa niż 25%, wówczas ferma zostawała obowiązkowo włączona do programu przejściowego lub stado podlegało depopulacji. Ponowne zasiedlenie fermy możliwe było tylko materiałem wolnym od toksynotwórczych Pm. Jeśli odsetek wyników dodatnich w badaniu wymazów z nosa i migdałków metodą PCR był mniejszy niż 25%, wówczas likwidacji i usunięciu z fermy podlegały zwierzęta zakażone. W kolejnym etapie, w ramach uzupełniającego badania stada podstawowego pobierano próby od 30% loch i 20% loszek. Jeśli w tym etapie ponownie uzyskiwano wyniki dodatnie, zwierzęta zarażone likwidowano i powtarzano procedurę próbobrania ponownie. Jeśli natomiast uzyskiwano wszystkie wyniki ujemne, w kolejnej turze badań pobierano tylko 30% loch stada podstawowego. Jeśli wszystkie trzy cykle badań dały wyniki ujemne, wówczas gospodarstwo otrzymywało status „fermy wolnej” od toksynotwórczej Pm i certyfikat. Status ten weryfikowany był następnie w ramach programu monitorującego. Certyfikat zobowiązywał do podjęcia odpowiednich kroków w zakresie technologii produkcji i utrzymania zwierząt. Konieczne było bezwzględne. przestrzeganie zasady „całe pomieszczenie pełne, całe pomieszczenie puste”, rozdzielenie różnych grup wiekowych zwierząt oraz usunięcie ze stada świń, które podczas programu poddane były tylko jednorazowemu badaniu wymazów z nosa i migdałków. Dodatkowo właściciele zwierząt pisemnie musieli potwierdzić, że w okresie 6 tygodni poprzedzających pobranie prób nie stosowali u badanych świń antybiotyków. W celu sprawdzenia zgodności oświadczeń posługując się w każdym cyklu badań testem inhibitorowym badano próby moczu oraz surowic na obecność pozostałości antybiotyków (próby na 3 lochach). Zasady postępowania przy pobieraniu prób do badań Po unieruchomieniu zwierzęcia (pętlą założoną na górną szczękę) pobierano wymazy z dwóch otworów nosowych i z migdałków. Aby pobrać wymazy z migdałków niezbędny był specjalnie do tego celu wyprodukowany klin umożliwiający swobodny dostęp do sklepienia podniebienia i migdałków. Aby właściwie pobrać materiał z migdałków należało wymazówką wykonywać ruchy posuwiste w obrębie ich powierzchni, przy czym czynność ta winna trwać co najmniej 30 sekund. Następnie wymazówki te należało natychmiast włożyć do odpowiedniego podłoża. Identyfikacja prób oparta była o protokoły dostarczone przez laboratoria, w oparciu o system kodów kreskowych. Analiza prób Próby przesyłano do licencjonowanych laboratoriów, gdzie poddawane były inkubacji przez okres 16 – 24 godzin w temperaturze 37°C. Bezpośrednio po tym inkubowany materiał z nosa i migdałów zwierzęcia został pulowany i badany metodą polimeryzacji łańcuchowej - PCR na obecność toksycznych Pm. Wyniki badań były natychmiast przesyłane właściwym służbom weterynaryjnym i związkom hodowców a te przekazywały je dalej opiekunowi weterynaryjnemu a także właścicielowi zwierząt. W przypadku pozytywnych wyników badań zwierzęta zakażone zostały natychmiast usunąć ze stada. Ogólnokrajowy program monitoringu zakaźnego zanikowego zapalenia błony śluzowej nosa W kolejnym etapie w austriackich fermach hodowlanych kontynuowano w ramach zwalczania zakaźnego zanikowego zapalenia błony śluzowej nosa program monitoringowy, do którego włączono wszystkie gospodarstwa, które uzyskały wcześniej status „wolny od toksynotwórczych Pm”. Program ten przewidywał trzykrotne pobieranie prób w ciągu roku w odstępach czteromiesięcznych. Ferma uzyskała powyższy certyfikat, jeśli w ciągu dwuletniego okresu uczestnictwa w programie uzyskała zawsze ujemne wyniki badań na obecność toksynotwórczych Pm i nie przeprowadzała w tym czasie szczepień przeciwko zakaźnemu zanikowemu zapaleniu błony śluzowej nosa. Dodatkowo do takich gospodarstw wolno wprowadzać zwierzęta jedynie z ferm o podobnym statusie zdrowotnym i jednocześnie po ich wprowadzeniu należało poddać je jednokrotnemu badaniu wymazów z nosa oraz migdałków metodą PCR. W przypadku wykrycia w badaniach monitoringowych jednego zwierzęcia zakażonego przeprowadzało się badania uzupełniające na 30% zwierząt pochodzących z tego samego stada oraz na 2-3 świniach z tego samego pomieszczenia fermy, z którego pochodziły podejrzane zwierzęta. W przypadku wykrycia więcej niż jednego zwierzęcia zakażonego ferma traciła certyfikat. Fermy zarodowe, w których wcześniej występowały zakażenia toksynotwórczymi szczepami Pm zalecano przed przystąpieniem do programu certyfikacji przeprowadzanie szczepień do czasu całkowitej wymiany loch (około 3 lata) oraz zmiany w technologii produkcji wprowadzając bezwzględne przestrzeganie zasady „całe pomieszczenie pełne, całe pomieszczenie puste”, szczególnie w sektorach porodowym oraz odchowu prosiąt i rozdzielenie różnych grup wiekowych zwierząt Certyfikacja ferm Warunkiem niezbędnym do uzyskania certyfikatu przez fermę było: - w ramach programu monitorującego, gospodarstwo musiało przejść co najmniej 6 cykli badań kontrolnych (okres 2 lat) i uzyskać wyniki ujemne. - w okresie 1 roku (3 tury badań) nie wolno było prowadzić szczepień zapobiegawczych przeciwko toksynotwórczej Pm. Potwierdzone to było oświadczeniami właściciela zwierząt oraz lekarza weterynarii opiekującego się fermą. Wiarygodność oświadczeń weryfikowana była przed upływem dwóch lat po zakończeniu szczepień badaniami serologicznymi. - przed pobraniem próbek nie wolno było poddawać badanych zwierząt kuracji antybiotykowej. - w trakcie certyfikacji fermy należało w każdym cyklu badań dodatkowo pobrać krew od 6 zwierząt ze stada (2 loszki, 2 maciory i 2 warchlaki) i przeprowadzić badanie serologiczne prób metodą ELISA celem wykrycia przeciwciał na toksynotwórczą Pm. - zwierzęta do remontu stada wolno było wprowadzać jedynie z ferm uznanych za wolne od zakażeń Pm. Jednocześnie w okresie kwarantanny należało poddać je jednokrotnemu badaniu wymazów z migdałków oraz nosa metodą PCR. - po ujawnieniu przypadków zakażeń w badaniach monitorujących, wdrażana była w stadach uznanych wcześniej za wolne od toksynotwórczej Pm opisana wcześniej procedura ponownego badania. - w przypadku uzyskania dodatnich wyników serologicznych należało niezwłocznie powiadomić o tym biuro koordynatora celem podjęcia dalszych kroków. Oczekiwane korzyści Program eradykacji zakaźnego zanikowego zapalenia błony śluzowej nosa przyczynił się do podniesienia statusu zdrowotnego wśród stad zarodowych trzody chlewnej. Ponadto projekt ten z założenia miał na celu zwiększenie konkurencji w sprzedaży loszek reprodukcyjnych. Certyfikat „wolny od zakaźnego zanikowego zapalenia błony śluzowej nosa” wzmacniał pozycję hodowcy wobec pozostałych konkurentów. Ferma, która wdrożyła program uzyskała również korzyści finansowe eliminując konieczność stosowania szczepień ochronnych i przeprowadzając wyłącznie badania monitoringowe zgodne z przyjętymi zasadami próbobrania. Czas trwania i cel programu Program monitoringu stad zarodowych w Austrii nie przewidywał ograniczeń czasowych realizacji, gdyż w celu zagwarantowania właściwego statusu stad hodowlanych objętych ww. programem niezbędne są ciągłe kontrole. Właściwe instytucje kontrolne i koordynujące program Organem centralnym był związek austriackich producentów świń wspólnie z służbami weterynaryjnymi kraju i fachowym wsparciem kliniki weterynaryjnej przy Uniwersytecie Medycyny Weterynaryjnej w Wiedniu. Właściwe biura koordynujące na szczeblu krajów związkowych Wszystkie analizy z ferm w poszczególnych landach napływały do odpowiednich służb weterynaryjnych, które sprawdzały ich zgodność z właściwymi dyrektywami. Służby te odpowiadały za nadanie fermie odpowiedniego statusu. W każdym kraju związkowym są szkoleni lekarze weterynarii, na których spoczywa wyłączny obowiązek pobierania prób z nosa i gardła. Rejestracja zakładów objętych programem Gospodarstwa zarodowe uczestniczące w programie są wpisane do rejestru zarówno właściwych służb weterynaryjnych jak i związków hodowców trzody chlewnej. Dr Marian Porowski