formy ochrony przyrody

Ryszard Kapuściński
FORMY OCHRONY PRZYRODY
Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. Nr 92, poz. 880 z 30
kwietnia 2004 r. z późniejszymi zmianami) wymienia 10 form ochrony przyrody, którymi są:
1) parki narodowe;
2) rezerwaty przyrody;
3) parki krajobrazowe;
4) obszary chronionego krajobrazu;
5) obszary Natura 2000;
6) pomniki przyrody;
7) stanowiska dokumentacyjne
8) uŜytki ekologiczne;
9) zespoły przyrodniczo-krajobrazowe;
10) ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów.
1. Parki narodowe
Park narodowy obejmuje obszar o powierzchni powyŜej 1000 ha wyróŜniający się
szczególnymi
wartościami
przyrodniczymi,
naukowymi,
społecznymi,
kulturowymi
i edukacyjnymi. Podstawowe informacje o 21 polskich parkach narodowych zestawiono
w tabeli 1.
2. Rezerwaty przyrody.
Rezerwat przyrody obejmuje obszary zachowane w stanie naturalnym lub mało zmienionym,
ekosystemy, ostoje i siedliska przyrodnicze, a takŜe siedliska roślin, siedliska zwierząt
i siedliska grzybów oraz twory i składniki przyrody nieoŜywionej, wyróŜniające się
szczególnymi wartościami przyrodniczymi, naukowymi, kulturowymi oraz walorami
krajobrazowymi.
Tabela 1. Informacje turystyczne i dydaktyczne (wg stanu na 31.12.2001 r.)
Szlaki
Liczba Goście
Liczba
L.p. Park narodowy turystyczne turystów muzeum
ścieŜek
[km]
[tys.]
[tys.] dydaktycznych
1. Babiogórski
52,0
60
12,0
Periodyk
_
1
Parki Narodowe
i Rezerwaty
Przyrody
_
2. Białowieski
24,5
90
43,1
_
3. Biebrzański
490,7
54
_
3
4. Bieszczadzki
206,0
300
32,8
9
"Bory
Tucholskie"
107,0
20
_
1
_
6. Drawieński
77,0
25
_
2
_
7. Gorczański
74,0
45
_
8
_
8. Gór Stołowych
100,0
215
9,0
2
Szczeliniec
9. Kampinoski
357,8
1 000
26,9
1
10. Karkonoski
112,0
1 500
7,1
8
Puszcza Kampinoska
_
11. Magurski
75,0
40
_
_
_
_
5
4,0
1
_
13. Ojcowski
23,0
400
31,5
2
Prądnik
14. Pieniński
34,7
585
300,2
_
Pieniny - przyroda i
człowiek
15. Poleski
78,0
9
7,3
5
_
16. Roztoczański
53,3
100
30,6
7
_
17. Słowiński
140,0
282
40,8
5
_
18. Świętokrzyski
41,0
400
39,9
1
_
19. Tatrzański
245,0
2 460
20,0
1
-
10
-
2
21. Wielkopolski
87,5
1 200
10,9
3
Morena
22. Wigierski
190,0
60
7,4
4
Wigry
23. Woliński
44,0
1 500
52,4
5
Klify
Krajowy
Zarząd Parków
Narodowych
_
_
_
_
Parki Narodowe
RAZEM
2 612,5
10 360
675,9
71
5.
12. Narwiański
20. "Ujście Warty"
Roczniki
Bieszczadzkie
Tatry
-
Uznanie za rezerwat danego obszaru następuje w drodze rozporządzenia wojewody. W Polsce
mamy 1385 rezerwatów, które zajmują powierzchnię 162435 ha (wg stanu na 31 grudnia
2004 r.).
Najwięcej rezerwatów przyrody mamy w województwie mazowieckim (175), pomorskim
(118) i warmińsko-mazurskim (102).
3. Parki krajobrazowe
Park krajobrazowy obejmuje obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze,
historyczne i kulturowe oraz walory krajobrazowe w celu zachowania, popularyzacji tych
wartości w warunkach zrównowaŜonego rozwoju.
W Polsce mamy 120 parków
krajobrazowych, które zajmują powierzchnię 2603683, 6 ha (wg stanu na 31 grudnia 2004 r.).
Najwięcej parków krajobrazowych mamy w województwie lubelskim (16) i dolnośląskim
(12).
4. Obszary chronionego krajobrazu
Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróŜniający się
krajobraz o zróŜnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na moŜliwość
zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją korytarzy
ekologicznych. W Polsce mamy 445 tego rodzaju obiektów, które zajmują powierzchnię
7129228,6 ha (wg stanu na 31 grudnia 2004 r.).
Najwięcej obszarów chronionego krajobrazu mamy w województwie warmińsko-mazurskim
(65) i pomorskim (53).
5. Obszary Natura 2000
Natura 2000 – program ochrony przyrody w krajach Unii Europejskiej. Podstawą tego
programu jest wspólny system obszarów (sieci) obejmujących określone typy siedlisk
przyrodniczych oraz gatunków, które uznane są za cenne i zagroŜone w całej Europie. W
ramach tego programu wyznaczone są tzw. Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków oraz
Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk.
W Polsce utworzono dotychczas 72 obszary specjalnej ochrony ptaków. Poza tym polski rząd
zgłosił Komisji Europejskiej zamiar utworzenia 184 specjalnych obszarów ochrony siedlisk.
Istniejące i proponowane obszary Natura 2000 nie wyczerpują jeszcze naszych moŜliwości i
potrzeb ochrony. Kolejne propozycje obszarów, po uprzednich konsultacjach społecznych,
zostały juŜ przesłane do Komisji Europejskiej.
6. Pomniki przyrody
Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŜywionej lub ich skupiska o
szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej
oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróŜniającymi je wśród innych tworów,
okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady,
wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.
W Polsce mamy 34385 pomników przyrody (wg stanu na 31 grudnia 2004 r.) w tym:
-
26716 pojedynczych drzew;
-
4886 grup drzew;
-
1215 głazów narzutowych;
-
758 skałek, grot i jaskiń;
-
811 alej.
Najwięcej pomników przyrody mamy w województwie mazowieckim (4222),wielkopolski
(3623) i łódzkim (3498).
7. Stanowiska dokumentacyjne
Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub moŜliwe do
wyodrębnienia, waŜne pod względem naukowym i dydaktycznym, miejsca występowania
formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub
schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych
wyrobisk powierzchniowych i podziemnych.
W Polsce mamy 115 stanowisk dokumentacyjnych, które zajmują powierzchnię 783,7 ha (wg
stanu na 31 grudnia 2004 r.). Najwięcej stanowisk dokumentacyjnych jest w województwie
małopolskim (53 obiekty).
8. UŜytki ekologiczne
UŜytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów mających
znaczenie dla zachowania róŜnorodności biologicznej – naturalne zbiorniki wodne, śródpolne
i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty
nieuŜytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska
przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów,
ich ostoje oraz miejsca rozmnaŜania lub miejsca sezonowego przebywania.
W Polsce mamy 6177 uŜytków ekologicznych, które zajmują powierzchnię 42641 ha (wg
stanu na 31 grudnia 2004 r.). Najwięcej uŜytków ekologicznych jest w województwie
kujawsko-pomorskim (1841 obiekty).
9. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe
Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego
zasługujące na ochronę ze względu na walory widokowe lub estetyczne. W Polsce mamy 177
zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, które zajmują powierzchnię 85329,3 ha. Najwięcej
zespołów przyrodniczo-krajobrazowych jest na terenie województwa mazowieckiego (32) i
łódzkiego (24).
10. Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów
Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko
występujących roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk, gatunków rzadko występujących,
endemicznych (tj. występujących na niewielkim, ograniczonym obszarze), podatnych na
zagroŜenia i zagroŜonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie umów
międzynarodowych, a takŜe zachowanie róŜnorodności gatunkowej i genetycznej.
ZagroŜone gatunki roślin i grzybów wg „Polskiej czerwonej listy” łącznie 2563 gatunki, w
tym: 256 gatunków glonów; 88 śluzowców; 1013 grzybów wielkoowocnikowych; 602
porostów; 50 wątrobowców; 136 mchów i 418 gatunków roślin naczyniowych.
Gatunki zwierząt wg „Czerwonej listy zwierząt ginących i zagroŜonych w Polsce”, ogółem
2769 gatunków, w tym: 151 gatunków kręgowców; 129 mięczaków; 2477 stawonogów i 12
gatunków pierścienic.