Znaczenie wczesnej specjalizacji sportowej w nauczaniu gry w piłkę

Opracował: mgr Eugeniusz Hałapup
nauczyciel wychowania fizycznego
w Publicznym Gimnazjum nr 1 w Zduńskiej Woli
Znaczenie wczesnej specjalizacji sportowej
w nauczaniu gry w piłkę siatkową
Do opanowania techniki większości dyscyplin sportowych konieczne jest 5-6
letnie przygotowanie specjalistyczne. Młodzi sportowcy powinni opanować technikę
w takim okresie wieku, który zapewnia pełne rozwinięcie funkcjonalnych możliwości,
niezbędnych dla sportowych specjalizacji.
Z tego wynika, że trenerzy powinni zaczynać zajęcia przygotowawcze już w wieku 910 lat, a więc w okresie wieku szkolnego (A. Kuchen, Z. Krzyżanowski, T. Ulatowski).
Piłka siatkowa jest dyscypliną, która – z racji włączenia do programów szkolnych –
może być dostępna nieomal dla całej młodzieży uczącej się w szkołach.
Jak wynika z badań R. Kulgawczuka większość zawodników rozpoczynała
specjalizację
w 15-16 roku życia, stąd nasuwa się wniosek, iż nabór do sekcji siatkówki dokonywał
się na poziomie pierwszych klas szkół średnich lub zawodowych.
Natomiast zainteresowania sportowe młodzieży kształtują się przeważnie już w wieku
10-13 lat, z tego względu można wcześniej przystąpić do jego uprawiania (T.
Ulatowski).
Poszczególne dyscypliny sportowe stawiają przed młodzieżą specjalne wymagania,
tak odnośnie rozwinięcia poszczególnych cech psychomotorycznych jak i posiadania
odpowiednich uzdolnień. Dla zapewnienia efektów w treningu, konieczne jest
ustalenie, czy 10-12 letni chłopiec lub dziewczyna, posiadają odpowiedni talent,
niezbędny dla rozwoju posiadanych cech i wrodzonych uzdolnień w okresie
wieloletnich przygotowań.
Dlatego też należy opracować odpowiedni system pracy z dziećmi i młodzieżą, który
zapewni realizację tych efektów. Jednym z podstawowych systemów jest wczesna
specjalizacja.
Wczesna specjalizacja
Na nazwę tę złożyło się wiele czynników. Do istotnych należą:
1. Rozwój sportu wyczynowego, nakazuje rozszerzenie granic wieku osobników
biorących w nim udział.
2. Akceleracja rozwoju młodzieży, która wyraża się m.in. we wcześniejszym
dojrzewaniu i obniżeniu wieku autorów rekordów sportowych.
3. Stały postęp w doskonaleniu pracy treningowej i metod kontroli jej wpływu na
organizm.
4. Nowe zdobycie dyscyplin, naukowych, podstawowych dla treningu
sportowego, wraz z nimi precyzyjniejsze poznanie organizmu ludzkiego i jego
możliwości adaptacyjnych.
5. Ewolucja społecznych poglądów na rolę sportu, który przestał być dziedziną
zakazaną dla młodzieży.
1
6. Tendencja do specjalizacji we wszystkich dziedzinach ludzkiej działalności,
jako najskuteczniejszej drogi postępu. (R. Przewęda).
Te i inne czynniki doprowadziły do zastanowienia się nad tym, jak dobrać bodźce
ruchowe (rodzaj treningu, częstość i natężenie ćwiczeń) optymalne dla
wzrastającego organizmu.
Za możliwie wczesnym rozpoczynaniem specjalizacji przemawia fakt, że u dzieci
przed okresem pokwitania „zachodzi wytężony i wszechstronny rozwój funkcji
ruchowej, która w tym okresie życia osiąga wysoki stopień doskonałości”.
Duża łatwość uczenia się nowych ruchów pozwala dzieciom szybko przyswoić
sobie arkana techniki sportowej, a nadzwyczaj żywe zainteresowanie sportem i
chęć naśladowania mistrzów przyciąga je na stałe do tej dziedziny.
Ponieważ technika niektórych dyscyplin wymaga często wieloletniego szkolenia,
wczesna specjalizacja gwarantuje opanowanie jej w takim stopniu, że w
momencie dojrzałości biologicznej młody organizm reprezentuje najwyższe
niezbędne umiejętności ruchowe.
Tak więc rozpoczęta w odpowiednim wieku specjalizacja jest najskuteczniejszą
drogą do ukształtowania wartościowego zawodnika. Jednocześnie trening
działający na młody organizm silnymi bodźcami ruchowymi, stymuluje jego
rozwój, przyspiesza dojrzałość –
a więc wspomaga naturalne procesy ontogenezy – wzmacnia zdrowie, zwiększa
odporność, podnosi sprawność fizyczną i bardziej niż jakiekolwiek inne działania
daje się wykorzystać wychowawczo. Nie ma również obawy o możliwości
zaszkodzenia zdrowiu przez zbytnie obciążenie pracą, ponieważ zabezpiecza
przed tym z jednej strony duża adaptywność rosnącego organizmu, z drugiej zaś
metodyki współczesnego treningu, systematycznie korzystającego z kontroli
lekarskiej.
Wiadomości o wczesnej specjalizacji sportowej są łatwe do uporządkowania przy
wyróżnieniu niektórych aspektów, pod jakim zjawisko to może być rozpatrywane.
Aspekt fizjologiczny
W aspekcie tym wyraźniej niż w pozostałych wybija się znany powszechnie fakt,
że dziecko jest zmniejszonym modelem dorosłego, że stanowi inną biologiczną
całość. Różnice rosnącego organizmu dziecięcego w porównaniu z dorosłym są
od lat wymieniane przez fizjologów, morfologów, biochemików itp.
Słuszne jedynie wydaje się przypomnienie odrębności, które najbardziej
bezpośrednio wiążą się z możliwością obarczania pracą treningową młodych
organizmów. Odrębności te odnoszą się przede wszystkim do układów krążenia i
oddychania. Trzeba pamiętać, że każde przeciążenie funkcjonalne może w
młodym wieku doprowadzić o wiele prędzej do szkód w wieku dorosłym.
Aspekt zdrowotny
Zdrowotny punkt widzenia wczesnej specjalizacji sportowej, związany jest
nierozerwalnie z aspektem fizjologicznym, sprowadza się głównie do zagadnień
profilaktyki. Chodzi tu o uruchomienie intensywnie pracującego młodego
organizmu od schorzeń , wad rozwojowych urazów, a również o obiektywną
ocenę wpływu treningu na ustrój. Stosując niewłaściwe obciążenia można
doprowadzić do zaburzeń ontogenezy. Zdrowotną oceną wczesnej specjalizacji
sportowej bardziej niż inne, jest uzmysłowienie jak obosieczną bronią jest trening
w młodym wieku. Może on dać organizmowi korzyści cenne i owocujące przez
całe życie, może również okazać się dlań szkodliwy.
2
Aspekt morfologiczny
Ten punkt wczesnej specjalizacji sportowej sprowadza się głównie do analizy
wzajemnej zależności treningu i jego procesu wzrastania (dynamiki, symetrii).
W końcowym przykładzie duże wysiłki mięśniowe mogą zahamować
wzrastanie młodego organizmu na długości przez przyspieszenie kostnienia
elementów chrząstkowych intensyfikujących w zamian jego rozrost wszerz. Na
ogół jednak trening nie ma wpływu decydująco na kształtowanie się typów
budowy. To raczej typ somatyczny oraz tempo wzrastania osobnika przesądza
o wyborze przez niego specjalizacji sportowej. Niemniej trening młodzieży
szczególnie w swoich początkach doprowadza do poprawy ciężaru ciała,
pojemności życiowej płuc, rozrostu kośćca i tkanki mięśniowej.
Morfologiczne stanowisko wobec treningu dzieci doprowadza do dwóch głównych
wniosków.
Po pierwsze: sam fakt uczestniczenia dziecka w zajęciach sportowych nie jest
gwarantem jego prawidłowego rozwoju, lecz wymaga nieraz korektywy wobec
specjalizacji ruchowej i dużej – szczególnie u niektórych osobników – skłonności do
adaptacji. Wobec tego trener powinien umieć dostrzegać u dzieci także ich
konstytucję, asymetrie morfologiczne, postawę ciała.
Aspekt motoryczny
Najwięcej argumentów na swoje poparcie znajduje idea wczesnej specjalizacji
sportowej w teorii motoryczności człowieka. Doskonalenie, bowiem ruchów na
drodze specjalizacji efektywnie wspomaga rozwój motoryczności osobowej,
doprowadzając bogactwo ruchów i ich kombinacji do poziomu sztuki niespotykanej u
ludzi nie uprawiających sport. Teoria motoryczności wskazuje wreszcie na wielki głód
ruchów w okresie dziecięcym, zaspakajany najlepiej przez zajęcia sportowe, które
także dają dziecku najbogatsze doświadczenia kinetyczne.
Przy wprowadzeniu w ruchach ich formy i cechy, teoria motoryczności wskazuje na
potrzebę kształcenia u młodych sportowców formę ruchów, inaczej mówiąc techniki
sportowej, która zależy od procesów koordynacji nerwowo-mięśniowej.
O wiele bardziej niejednolite stanowisko zarysowuje się w odniesieniu do kształcenia
cech motorycznych, te, bowiem zależą od ogólnej koordynacji czynności organizmu,
a koordynacja ogólna wymaga współgrania ze sobą wszystkich funkcji ustroju, która
jest w młodym organizmie niepełną. Dlatego w szkoleniu sportowym dzieci i
młodzieży stosuje się z reguły lżejszy sprzęt, mniejsze wymiary boiska, czas wysiłku
zmniejszony.
Nie wszystkie cechy motoryczne są tu jednakowo traktowane. O ile bowiem przy
wczesnej specjalizacji sportowej niechętnie wprowadza się wyrabianie wytrzymałości
i siły, o tyle nie ma zastrzeżeń do ćwiczeń zwinnościowych, a nawet szybkościowych.
Motoryczny punkt widzenia wczesnej specjalizacji stawia przed trenerami potrzebę
prognoz rozwoju ruchowego.
Aspekt pedagogiczny
Specjalizacja sportowa ludzi dorosłych wyodrębnia się z procesu wychowawczego w
samodzielną dziedzinę działalności człowieka kierującego się własnymi celami.
Natomiast specjalizacja sportowa dzieci i młodzieży jest bez reszty
podporządkowana temu procesowi i spełnia wszystkie najważniejsze jego zadania.
Dlatego trening dzieci traktuje się jako proces pedagogiczny, a trenera jako
pedagoga. Ten fakt powinien skłonić do skierowania najlepszych kadr trenerskich do
pracy z dziećmi.
3
U nas natomiast najlepsi trenerzy są dla najlepszych zawodników, a do pracy z
młodzieżą nierzadko przeznacza się trenera, dla którego nie starczyło miejsca w
sporcie dorosłych.
Fascynacja sportem u młodych jest tak wielka, że staje się on wyjątkowo silnym
mechanizmem kształtowania ich postaw życiowych i charakterów.
Trener – wyrocznia może jednym słowem zrobić więcej niż liczne zabiegi
wychowawcze szkoły lub domu. To zobowiązuje do moralnej odpowiedzialności za
efekty oddziaływania. Biorąc pod uwagę powyższe aspekty należy stwierdzić, iż pod
pojęciem wczesnej specjalizacji w siatkówce rozumie się wczesne nauczanie
podstaw tej dyscypliny sportowej, a przede wszystkim jej techniki jak tylko jest to
możliwe. Prace te odbywają się na tle szeroko zrealizowanego programu
wszechstronnego wyrabiania sprawności.
Siatkówka jest sportem o bardzo wysokich wymaganiach technicznych. To decyduje
przede wszystkim o znacznych korzyściach, jakie przynieść powinno wcześniejsze
rozpoczynanie treningu specjalistycznego. Znajomość charakterystyki warunków i
potrzeb rozwojowych dzieci z jednej strony, analiza możliwości rozwiązań
metodycznych ze strony drugiej wykazały, że najkorzystniej jest rozpoczynać
wczesną specjalizację siatkówki w wieku
9-10 lat tak dla dziewcząt jak i dla chłopców (Z. Krzyżanowski).
W wieku tym obserwuje się:
- twardnienie kości nadgarstka,
- wzmocnienie się aparatu kostno-wiązadłowego i szybki rozwój małych grup
mięśniowych,
- rozwijanie się koordynacji rąk i wzroku oraz rozwój wzroku,
- równowaga pomiędzy procesami pobudzania i hamowania,
- bardzo duże możliwości koordynacji ruchów (łatwość uczenia się techniki),
- niewyczerpalne zasoby energii i chęci ruchu,
- duża skłonność do rywalizacji, chęci wybicia się w grupie,
- stosunki między dziećmi, które zawierają już elementy oceny moralnej,
- zdolność do dłuższego skupienia uwagi i występowania wyraźnego rozwoju
cech woli,
- możność badania uzdolnień do sportu wymagających dostosowania się do
zmieniających się sytuacji.
Dodatkową i bardzo istotną korzyścią rozpoczynania w tym wieku wczesnej
specjalizacji jest fakt, że zainteresowania dzieci siatkówką jest od początku okresu, w
którym zaczynają one przejawiać chęć rywalizacji.
Tym samym rozpoczynając trening w wieku 9-10 lat, nie tylko zyskuje się korzystne
dla osiągnięć lata, ale również zabezpiecza się szybsze postępy w okresie
późniejszym. Wreszcie możliwość wcześniejszego startu w zawodach decydować
będzie o szybszym i wyższym wykształceniu tych cech psychicznych, które
odgrywają w siatkówce tak ważną rolę
w osiąganiu sukcesu.
4