Kradzież - Niebieska Linia

Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy
w Rodzinie „Niebieska Linia” na zlecenie Państwowej
Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
801 12-00-02 (płatny pierwszy impuls)
Art. 278. [Kradzież]
§ 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności
od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program
komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo
pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek
pokrzywdzonego.
§ 5. Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do
podjęcia pieniędzy z automatu bankowego.
W art. 278 KK zamieszczone zostały przestępstwa: kradzieży (zwykłej); (§ 1), kradzieży
programu komputerowego (§ 2), kradzieży energii lub karty bankomatowej (§ 5) oraz wypadek
mniejszej wagi każdego z tych przestępstw (§ 3).
Dobrem chronionym przez art. 278 KK są prawa majątkowe do: rzeczy ruchomej (§ 1),
programu komputerowego (§ 2), energii (§ 5), prawa majątkowe związane z kartą uprawniającą do
podjęcia pieniędzy z bankomatu (§ 5), oraz faktyczne władztwo nad: rzeczą ruchomą, nośnikiem,
na którym zapisany jest program komputerowy, kartą bankomatową. Dlatego jako kradzież należy
zakwalifikować zabór rzeczy ruchomej nie tylko właścicielowi, ale i każdej innej osobie, która nią
aktualnie włada, nawet jeśli władztwo to nie ma podstawy prawnej czy wręcz wynika
z przestępstwa (uchw. SN z 19.4.1977 r., VII KZP 3/77, OSNKW 1977, Nr 6, poz. 54; wyr. SN z
30.12.1970 r., IV KR 211/70, Legalis; post. SA w Katowicach z 13.2.2008 r., II AKp 24/08, KZS
2008, Nr 4, poz. 83). Wyjątkiem jest zabór rzeczy w warunkach dozwolonej prawnie samopomocy.
Podmiotem przestępstw przewidzianych w art. 278 KK może być każda osoba zdolna do
odpowiedzialności karnej (przestępstwa powszechne).
Przedmiotem wykonawczym kradzieży z art. 278 § 1 KK jest cudza rzecz ruchoma. Pojęcie
"rzecz ruchoma" należy rozumieć w znaczeniu cywilnoprawnym z uwzględnieniem art.
115 § 9 KK. Rzecz jest cudza wówczas, gdy nie stanowi własności sprawcy. Wśród cudzych rzeczy
ruchomych przedmiotem wykonawczym kradzieży nie może być rzecz zgubiona, która podlega
ochronie w art. 284 § 3 KK. Nie jest też możliwa kradzież rzeczy niczyjej, ponieważ nie jest ona
rzeczą cudzą i może być legalnie nabyta na własność przez zawłaszczenie.
Wątpliwości interpretacyjne pojawiają się w przypadku zaboru przez współuprawnionego
rzeczy wspólnej. Dotyczy to zarówno rzeczy objętej współwłasnością w częściach ułamkowych, jak
i wspólnością łączną (np. w małżeństwie). Szeroką aprobatę uzyskał pogląd, iż rzecz wspólna jest
dla sprawcy cudza (wyr. SN z 9.4.1997 r., III KKN 241/96, Prok. i Pr. 1997, Nr 10, poz. 6; wyr. SN
z 4.6.1998 r., V KKN 220/97, Prok. i Pr. 1999, Nr 1, poz. 3; wyr. SA w Krakowie z 14.8.2002 r., II
AKa 1295/02, KZS 2002, Nr 9, poz. 13; post. SN z 29.8.2007 r., I KZP 18/07, OSNKW 2007, Nr 9,
poz. 64), a czyny pozbawiające współuprawnionego możliwości korzystania z niej należy oceniać
jako kradzież albo przywłaszczenie. Pogląd ten nie wydaje się zasadny, ponieważ opiera się
faktycznie na założeniu, że ta sama rzecz może być dla tej samej osoby jednocześnie własna
i cudza. Tymczasem wobec treści art. 195 KC rzecz wspólna jest dla współuprawnionego rzeczą
własną z tym zastrzeżeniem, że jest ona rzeczą własną także innej osoby (osób). Dlatego nie można
mu przypisać celu przywłaszczenia rzeczy. Działa on raczej w celu wykonywania
nieprzysługujących mu praw do rzeczy. Dlatego wydaje się, że bardziej zasadną interpretacją
byłoby traktowanie takiego czynu jako przywłaszczenia prawa majątkowego z art. 284 § 1 KK.
O gó l no po ls k ie P ogot ow ie d la Of i ar Pr z em ocy w R odz i ni e „ N ie bi es ka L i ni a”
A l . J er oz o l i m s k i e 1 5 5 , 0 2 - 3 2 6 W ar s z a w a, t e l . + 4 8 2 2 6 6 6 - 1 0 - 3 6 , f a x. 2 2 2 5 0 - 6 3 - 1 1
w w w . nieb i esk a li ni a. i nf o, e - m a il : nie bi es ka l i nia @ ni eb ie sk al i ni a. i nf o
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy
w Rodzinie „Niebieska Linia” na zlecenie Państwowej
Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
801 12-00-02 (płatny pierwszy impuls)
Do energii w rozumieniu art. 278 § 5 KK zalicza się energię elektryczną, gazową, cieplną,
atomową, wodną (wyr. SN z 26.2.2004 r., IV KK 302/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 413).
Zdaniem SN, przepis ten nie ma jednak zastosowania do nośnika energii wyodrębnionego
w rzecz ruchomą, którego zabór należy oceniać według art. 278 § 1 KK (post. SN z 9.6.2006 r., I
KZP 14/06, OSNKW 2006, Nr 7-8, poz. 67), ani do zaboru wody z urządzeń wodociągowych
(post. SN z 9.6.2006 r., I KZP 15/06, OSNwSK 2006, Nr 1, poz. 1217).
Odrębna kryminalizacja kradzieży karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu
bankowego wydaje się równoznaczna z wyłączeniem jej spod kategorii rzeczy ruchomej, mimo że
jest ona "dokumentem uprawniającym do otrzymania sumy pieniędzy" w rozumieniu art. 115 § 9
KK (uchw. SN z 21.10.2003 r., I KZP 33/03, OSNKW 2003, Nr 11-12, poz. 96). Jeśli jednak karta
uprawniająca do wypłaty pieniędzy z bankomatu pełni też funkcję płatniczą, to jest rzeczą jako
środek płatniczy (art. 115 § 9 KK) i jej zabór należy kwalifikować z art. 278 § 1 KK .
Za przedmiot wykonawczy kradzieży nie można uznać dokumentów, które nie mieszczą się
w art. 115 § 9 KK (wyr. SA w Krakowie z 26.1.1995 r., II Akr 247/94, KZS 1995, Nr 1, poz. 27).
Ich zabór może być kwalifikowany z art. 275 § 1 lub art. 276 KK.
Wartość rzeczy ruchomej z art. 278 § 1 KK musi przekraczać 250 zł. W przeciwnym razie
jej kradzież jest wykroczeniem z art. 119 § 1 KW. Jeśli sprawca zabiera jednym czynem kilka
rzeczy, to należy uwzględniać ich wartość łączną (wyr. SN z 26.6.1987 r., WRN 15/87, OSNKW
1988, Nr 1-2, poz. 7). Przepołowienie nie dotyczy kradzieży programu komputerowego, energii ani
karty bankomatowej (wyr. SN z 26.2.2004 r., IV KK 302/03, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 413; uchw.
SN z 13.12.2000 r., I KZP 43/00, OSNKW 2001, Nr 1-2, poz. 4; uchw. SN z 21.10.2003 r., I KZP
33/03, OSNKW 2003, Nr 11-12, poz. 96), które należy kwalifikować jako przestępstwa niezależnie
od wartości przedmiotu wykonawczego.
Czynnością sprawczą kradzieży z art. 278 § 1 KK jest zabór, czyli wyjęcie rzeczy spod
władztwa innej osoby i objęcie jej we władanie przez sprawcę wbrew woli osoby dysponującej
rzeczą i bez podstawy prawnej.
Zasadne jest stanowisko, że zabór następuje tylko wówczas, gdy sprawca w momencie
powzięcia zamiaru przywłaszczenia rzeczy nie ma jej w jakimkolwiek władaniu, nawet
w dzierżeniu. Jeśli stwierdzi się taką formę władztwa nad rzeczą, to czyn należy kwalifikować jako
przywłaszczenie (art. 284 KK). Przywłaszczenie, a nie kradzież popełnia więc ten, kto otrzymuje
rzecz od sprzedawcy w celu przymierzenia, a następnie postanawia tej rzeczy nie oddać ani za nią
nie płacić, albo listonosz, który zatrzymuje dla siebie przesyłkę. Potwierdzeniem dla tego wniosku
jest przepis o przywłaszczeniu rzeczy znalezionej. Znalazca bowiem legalnie obejmuje rzecz we
władztwo faktyczne w postaci dzierżenia (art. 183-185 KC), a decydując się na włączenie rzeczy do
swojego majątku, nadaje władztwu nad nią charakter posiadania samoistnego w złej wierze i ten
czyn stanowi przywłaszczenie (art. 284 § 3 KK), a nie kradzież.
Dominuje pogląd, że dokonanie kradzieży następuje z chwilą objęcia rzeczy przez sprawcę
we władztwo, niezależnie od stopnia jego utrwalenia i oddalenia się z miejsca czynu (wyr. SN z
11.1.1988 r., II KR 343/87, OSNKW 1988, Nr 7-8, poz. 55; wyr. SN z 21.1.1985 r., II KR 311/84,
OSNPG 1985, Nr 8, poz. 110; wyr. SN z 11.2.1980 r., II KR 333/79, OSNPG 1980, Nr 11, poz.
131; por. wyr. SN z 8.9.1989 r., V KRN 207/89, OSNPG 1990, Nr 4, poz. 27; wyr. SN z 18.5.1987
r., V KRN 124/87, OSNPG 1988, Nr 3, poz. 28).
Czynność sprawcza kradzieży z art. 278 § 2 KK określona została jako uzyskanie programu
komputerowego. Ma zatem szerszy zakres niż zabór i nie musi pozbawiać pokrzywdzonego
możliwości dysponowania programem. Obejmuje "wszelką formę przejęcia takiego programu bez
zgody jego dysponenta w taki sposób, który umożliwia wykorzystywanie tego programu przez
osobę nieuprawnioną" (wyr. SA w Krakowie z 8.7.2009 r., II AKa 98/09, KZS 2009, Nr 7-8, poz.
58), a zatem zarówno zabór nośnika z zapisanym na nim programem, jak i skopiowanie samego
O gó l no po ls k ie P ogot ow ie d la Of i ar Pr z em ocy w R odz i ni e „ N ie bi es ka L i ni a”
A l . J er oz o l i m s k i e 1 5 5 , 0 2 - 3 2 6 W ar s z a w a, t e l . + 4 8 2 2 6 6 6 - 1 0 - 3 6 , f a x. 2 2 2 5 0 - 6 3 - 1 1
w w w . nieb i esk a li ni a. i nf o, e - m a il : nie bi es ka l i nia @ ni eb ie sk al i ni a. i nf o
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy
w Rodzinie „Niebieska Linia” na zlecenie Państwowej
Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
801 12-00-02 (płatny pierwszy impuls)
programu. Przestępstwo z § 2 jest dokonane dopiero wtedy, gdy sprawca umożliwi sobie lub komu
innemu nieuprawnione korzystanie z programu.
Czynności sprawcze kradzieży energii oraz kradzieży karty uprawniającej do podjęcia
pieniędzy z bankomatu nie zostały przez ustawodawcę nazwane. Dla ich ustalenia należy
zastosować odpowiednio przepis o kradzieży z art. 278 § 1 KK. Znamię czasownikowe "zabiera"
oznacza w odniesieniu do karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z bankomatu takie samo
zachowanie jak w odniesieniu do rzeczy ruchomej, dokonane niezależnie od późniejszych prób
użycia karty w bankomacie. Zastosowanie znamienia zabór do energii wymaga uwzględnienia
faktu, że energia nie ma właściwej rzeczy postaci materialnej ani cechy samoistności. Dlatego
przyjmuje się, że kradzież energii polega na bezprawnym uzyskaniu dostępu do źródła energii
i korzystaniu z niej bez odpowiedniej umowy (post. SN z 1.9.2010 r., IV KK 73/10, OSNKW 2010,
Nr 10, poz. 93, gdzie słusznie uznano za oszustwo pobieranie energii niezgodnie z umową,
zaliczone do zaboru w wyr. SN z 26.2.2004 r., IV KK 302/04, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 413) Za
dokonanie tego przestępstwa uznano w orzecznictwie "przejęcie w posiadanie lub zużytkowanie
odpowiedniego rodzaju energii" (wyr. SN z 26.2.2004 r., IV KK 302/04, OSNwSK 2004, Nr 1 poz.
413). Z uwagi na nieadekwatność pojęcia posiadania do energii, która nie jest rzeczą, zaakceptować
można tylko to drugie określenie skutku.
Kradzież we wszystkich typach z art. 278 KK jest przestępstwem z winy umyślnej. Treścią
celu w przypadku kradzieży rzeczy, energii lub karty bankomatowej jest przywłaszczenie. Sprawca
działa w celu przywłaszczenia, jeśli zamierza traktować cudzą rzecz, energię lub kartę jako własną,
czyli włączyć ją do swojego majątku. Nie ma znaczenia, czy towarzyszy temu zamiar osiągnięcia
korzyści majątkowej lub tym bardziej zysku. Dlatego słuszny jest pogląd, że w celu
przywłaszczenia działa sprawca, który zabiera rzecz po to, aby ją niezwłocznie potem porzucić,
choćby z irracjonalnej motywacji (uchw. SN z 23.4.1998 r., I KZP 1/98, OSNKW 1998, Nr 5-6,
poz. 23). Czyn, którego sprawca zamierza tylko czasowo pozbawić pokrzywdzonego władztwa nad
rzeczą, należy kwalifikować z art. 127 KW, a w przypadku pojazdu mechanicznego - z art. 289 § 1
KK.
Przyjmuje się, że nie działa w celu przywłaszczenia ten, kto zabiera rzecz dla zaspokojenia
swoich roszczeń (wyr. SA w Krakowie z 2.10.1996 r., II AKa 232/96, Prok. i Pr. 1997,
Nr 5, poz. 17). Pogląd ten nie budzi zastrzeżeń w przypadku, gdy treścią roszczeń sprawcy jest
prawo własności tej konkretnej rzeczy, którą zabiera, lub gdy zamierza zwrócić zabraną rzecz po
spełnieniu przez jej właściciela oczekiwanego świadczenia (wyr. SN z 17.2.1989 r., V KRN 280/88,
OSNPG 1989, Nr 8, poz. 94). Wątpliwości nasuwa zabór rzeczy, którą sprawca traktuje jako
majątkowy ekwiwalent za należne mu świadczenie. Za odrzuceniem kwalifikacji takiego czynu
jako kradzieży przemawia jednak odrębna kryminalizacja czynu mającego na celu "wymuszenie
zwrotu wierzytelności" (zob. art. 191 KK).
Działanie w celu osiągnięcia korzyści majątkowej należy do znamion kradzieży programu
komputerowego. Znamię to wyczerpuje również sprawca, który uzyskuje cudzy program
komputerowy nie w celu czerpania z niego zysku, ale na własny użytek, jeśli program ten jest
dostępny tylko odpłatnie. W ten sposób bowiem sprawca zaoszczędza sobie koszt legalnego
nabycia tego programu.
Konstrukcja wypadku mniejszej wagi z art. 278 § 3 KK odnosi się do wszystkich typów
kradzieży przewidzianych w art. 278 KK.
Mimo nieokreśloności cech wypadku mniejszej wagi nie wydaje się zasadne uznanie go za
podstawę do łagodniejszego wymiaru kary. Wypadek mniejszej wagi zachodzi wówczas, gdy czyn
wyczerpuje znamiona podstawowego typu przestępstwa, ale charakteryzuje się "przewagą
łagodzących elementów przedmiotowo-podmiotowych" (wyr. SN z 9.10.1996 r., V KKN 79/96,
OSNKW 1997, Nr 3-4, poz. 27), zwłaszcza należących do znamion danego typu przestępstwa (wyr.
O gó l no po ls k ie P ogot ow ie d la Of i ar Pr z em ocy w R odz i ni e „ N ie bi es ka L i ni a”
A l . J er oz o l i m s k i e 1 5 5 , 0 2 - 3 2 6 W ar s z a w a, t e l . + 4 8 2 2 6 6 6 - 1 0 - 3 6 , f a x. 2 2 2 5 0 - 6 3 - 1 1
w w w . nieb i esk a li ni a. i nf o, e - m a il : nie bi es ka l i nia @ ni eb ie sk al i ni a. i nf o
Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy
w Rodzinie „Niebieska Linia” na zlecenie Państwowej
Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
801 12-00-02 (płatny pierwszy impuls)
SN z 4.4.1997 r., V KKN 6/97, Prok. i Pr. 1997, Nr 10, poz. 7; wyr. SN z 14.1.2004 r., V KK
121/03, Prok. i Pr. 2004, Nr 10, poz. 6), które sprawiają, że czyn "nie przybiera zwyczajnej postaci,
lecz zasługuje na znacznie łagodniejsze potraktowanie" (wyr. SA w Białymstoku z 16.11.2000 r., II
Aka 161/00, OSA 2000, Nr 7-8 poz. 42, OSAB 2000, Nr 4, poz. 32), jest "przestępstwem
o mniejszym ładunku społecznej ujemności" (wyr. SA w Lublinie z 8.8.1996 r., II AKa 91/96, Prok.
i Pr. 1997, Nr 5, poz. 65). Dla ustalenia tych okoliczności należy korzystać z kryteriów oceny
stopnia społecznej szkodliwości czynu z art. 115 § 2 KK (wyr. SN z 14.1.2004 r., V KK 121/03,
Prok. i Pr. 2004, Nr 10, poz. 6; post. SN z 13.6.2002 r., V KKN 544/00, OSNKW 2002, Nr 9-10,
poz. 73; wyr. SA we Wrocławiu z 29.9.2010 r., II AKa 270/10, KZS 2001, Nr 1, poz. 78), odnosząc
je do danego typu przestępstwa, przy założeniu, że wypadek mniejszej wagi musi wykazywać
stosunkowo niski ładunek społecznej szkodliwości w porównaniu z czynem zakwalifikowanym
jako typ podstawowy tego samego przestępstwa. "Wypadek mniejszej wagi jest stanem pośrednim
między brakiem treści materialnej przestępstwa a stanem uznawanym za przestępstwo typu
podstawowego", jest to czyn, w którym "stopień społecznej szkodliwości oraz wina sprawcy są
znacznie niższe niż w przypadku typu podstawowego, a nie są jeszcze subminimalne, jak w razie
znikomości tych znamion, zupełnie odejmującej czynowi charakter przestępczy" (wyr. są
w Krakowie z 5.6.2002 r., II AKa 128/02, KZS 2002, Nr 6, poz. 16).
Charakter instytucji społecznej szkodliwości czynu nie pozwala na dokonanie w tym
obszarze jednoznacznych i bezdyskusyjnych rozstrzygnięć. Na pewno jednak wymagają one
uwzględnienia szerszego zakresu okoliczności niż tylko wartość szkody lub przedmiotu czynności
wykonawczej, a nie pozwalają na uwzględnianie w tych ocenach okoliczności niezwiązanych
z czynem, lecz z osobą sprawcy, np. jego osobowości, uprzedniej karalności, sposobu życia przed
popełnieniem przestępstwa (wyr. SA w Krakowie z 5.6.2002 r., II AKa 128/02, KZS 2002, Nr 6,
poz. 16; wyr. SN z 14.1.2004 r., V KK 121/03, OSNwSK 2004, Nr 1, poz. 106) lub wskazujących
na nagminność danego rodzaju przestępstw (wyr. SA w Krakowie z 30.11.2001 r., II AKa 260/01,
OSA 2002, Nr 9, poz. 70).
Źródło: Kodeks karny. Komentarz, red. prof. dr hab. Alicja Grześkowiak, prof. dr hab. Krzysztof Wiak, Rok wydania:
2012, Wydawnictwo: C.H.Beck, Wydanie: 1
O gó l no po ls k ie P ogot ow ie d la Of i ar Pr z em ocy w R odz i ni e „ N ie bi es ka L i ni a”
A l . J er oz o l i m s k i e 1 5 5 , 0 2 - 3 2 6 W ar s z a w a, t e l . + 4 8 2 2 6 6 6 - 1 0 - 3 6 , f a x. 2 2 2 5 0 - 6 3 - 1 1
w w w . nieb i esk a li ni a. i nf o, e - m a il : nie bi es ka l i nia @ ni eb ie sk al i ni a. i nf o