Brown skóra Converses

PRACE ORYGINALNE
Dent. Med. Probl. 2006, 43, 1, 33–39
ISSN 1644−387X
© Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław
and Polish Stomatological Association
KAZIMIERZ KOBUS1, 2, IRENEUSZ ŁĄTKOWSKI1, PIOTR WÓJCICKI1, 2,
ANNA OLENDER1, ŁUKASZ NOWARSKI1
Zastosowanie płata Abbego
w korekcji zniekształceń wargi górnej
Correction of the Upper Lip Deformity Using Abbe Flaps
1
2
Oddział Chirurgii Plastycznej Specjalistycznego Centrum Medycznego w Polanicy−Zdroju
Klinika Chirurgii Plastycznej AM we Wrocławiu
Streszczenie
Cel pracy. Omówiono leczenie zniekształceń wargi górnej za pomocą płata Abbego.
Materiał i metody. Oceniono własny materiał kliniczny obejmujący 88 chorych operowanych w latach 1976–2005
(49 kobiet i 39 mężczyzn). Wiek leczonych wynosił 4–57 lat, średnio 23,8 lat. 76 pacjentów leczono z powodu roz−
szczepu wargi i podniebienia, w tym 54 z obustronnymi odmianami tej wady, a 22 z jednostronnymi. Ponadto le−
czono 7 chorych ze zniekształceniami pourazowymi, 4 chorych ze zniekształceniami ponowotworowymi oraz jed−
nego pacjenta z chorobą Romberga. 82 chorych (93,2%) z analizowanej grupy zgłosiło się do leczenia w szpitalu
w Polanicy−Zdroju po wcześniejszym leczeniu operacyjnym w innych ośrodkach.
Wyniki i wnioski. U wszystkich pacjentów płaty wgoiły się w całości. Stwierdzono tylko jeden przypadek brzeż−
nej martwicy płata, co jednak nie wpłynęło na jego ostateczne wgojenie się. U wszystkich pacjentów uzyskano
znaczną poprawę czynności i wyglądu (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 1, 33–39).
Słowa kluczowe: płat Abbego, rozszczep wargi i podniebienia, zniekształcenie wargi górnej.
Abstract
Objectives. Treatment of upper lip deformities by means of Abbe’s flap was discussed.
Material and Methods. The authors evaluated own clinical material comprising 88 patients operated on in the
years 1976–2005 (49 women, 39 men). The age of the patients ranged from 4 to 57 years, mean 23.8 years.
Seventy−six patients were treated for cleft lip and palate; 54 patients had bilateral lesions and 22 – unilateral clefts.
Moreover, 7 patients presented with post−traumatic deformities, 4 with deformities caused by malignant tumours
and one with Romerg disease. 82 patients (93.2%) from the investigated group were seen for treatment at the hos−
pital in Polanica after previous surgical treatment performed at other centers.
Results and Conclusions. Healing of the flaps was complete in all patients. There was one case of marginal necro−
sis of the flap, which, however, did not affect the final outcome. In all cases significantly better function and
patients appearance were achieved (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 1, 33–39).
Key words: Abbe flap, cleft lip and palate, upper lip deformity.
Symetryczne, pełne i ruchome wargi są jed−
nym z elementów odpowiadających za prawidło−
wy wygląd oraz właściwą funkcję mowy i przyj−
mowania pokarmów. Do upośledzenia czynności
i niekorzystnego wyglądu dochodzi zazwyczaj
w wyniku zniekształcenia wargi górnej i nadmier−
nego jej napięcia, co może prowadzić do nieprawi−
dłowego rozwoju środkowej części twarzy oraz
zaburzeń zgryzu. Najczęściej takie problemy są
związane z nieodpowiednio leczonymi wadami
wrodzonymi, rzadziej natomiast są następstwem
rozległych urazów oraz resekcją zmian o charakte−
rze nowotworowym. W dużych zniekształceniach
poprawy wyglądu i funkcji wargi dokonuje się
m.in. przez przenoszenie płatów z dolnej wargi
w celu wypełniania ubytków i przywracania rów−
nowagi między wargą górną i dolną.
Uszypułowane płaty z wargi dolnej do korek−
cji zniekształceń wargi górnej zaczęto stosować
już w XVIII wieku. Jako jedni z pierwszych, oma−
34
K. KOBUS et al.
wiany sposób leczenia zaproponowali m.in. Abbe
[1], Estlander [2, 3], Hierzel [4], Stein [5] i Vrebos
[6]. Od tego czasu do dziś, nie opracowano lepszej
metody, która pozwalałaby na osiągnięcie równie
dobrych lub przynajmniej zbliżonych wyników le−
czenia.
Celem pracy jest przedstawienie własnych
spostrzeżeń dotyczących zastosowania płata Abbe−
go w leczeniu zniekształceń wargi górnej, opiera−
jąc się na analizie wieloletniego materiału klinicz−
nego. Przedstawione wyniki powinny, zdaniem au−
torów, przekonać do dawnej, skutecznej i być może
nieco zapomnianej metody operacyjnej.
Materiał i metody
W latach 1976–2005 w Szpitalu i Klinice Chi−
rurgii Plastycznej w Polanicy−Zdroju plastykę pła−
tem z dolnej wargi według Abbego wykonano
u 88 chorych, w tym u 49 kobiet i 39 mężczyzn.
Zdecydowaną większością w tej grupie, tj. 86,4%,
byli pacjenci leczeni z powodu rozszczepów war−
gi i podniebienia. Wśród nich znalazło się 54 cho−
rych z obustronnymi postaciami tej wady oraz 22
z jednostronnymi odmianami rozszczepów. Pozo−
stałych leczono z powodu zniekształceń pourazo−
wych – 7 osób, zniekształceń po usunięciu nowo−
tworów – 4 osoby oraz z powodu choroby Rom−
berga – 1 pacjent (tab. 1).
Wiek leczonych wahał się 4–57 lat i wyniósł
średnio 23,8 lat (tab. 2).
82 pacjentów (93,2%) zgłosiło się do szpitala
po wcześniejszych operacjach w innych ośrod−
kach, a pozostałych 6 od początku leczono w Po−
lanicy.
W grupie pacjentów z wadą rozszczepową aż
61 osób, tj. 69,3%, wykazywało cechy różnie na−
silonego niedorozwoju szczęki i zaburzeń zgryzu.
Tabela 1. Przyczyny zniekształceń
Table 1. Etiology of deformity
Etiologia
(Etiology)
CLP
Liczba pacjentów
(Number of patients)
jednostronne
(unilateral)
obustronne
(bilateral)
22
54
Urazy
(Trauma)
7
Nowotwory
(Tumors)
4
Inne
(Others)
1
Suma
(Total)
88
Tabela 2. Grupy wiekowe leczonych pacjentów
Table 2. Age groups
Grupy wiekowe – lata
(Age – years)
Liczba pacjentów
(Number of patients)
< 10
10–20
20–30
> 30
2
39
27
20
Suma
(Total)
88
U 8 z tej grupy, u których zniekształcenia były naj−
bardziej nasilone, po plastyce płatem Abbego, wy−
konywano osteotomię szczęki typu Le Fort I.
Technika operacyjna
Leczenie za pomocą płata Abbego jest postę−
powaniem dwuetapowym. Operację u osób doro−
słych wykonywano w znieczuleniu miejscowym,
a u dzieci w znieczuleniu ogólnym. Pierwszy etap
rozpoczynano od przecięcia i uwolnienia blizn
wargi górnej. U pacjentów z obustronnymi roz−
szczepami wargi i podniebienia tkanki prolabium
wykorzystywano do wydłużania przegrody mięk−
kiej nosa. Następnie planowano wielkość i kształt
płata na dolnej wardze. U pacjentów z obustron−
nym rozszczepem stosowano płaty w kształcie li−
tery „W” i wszywano je dokładnie w linii środko−
wej wargi górnej, w miejscu prolabium. U cho−
rych z jednostronnymi postaciami rozszczepu
płaty miały kształt litery „V” lub tarczy i w zde−
cydowanej większości (ponad 95%) były również
wszywane w linii środkowej wargi. Przy takim
postępowaniu uzyskiwano pełną i symetryczną
wargę oraz wytworzenie rynienki. Pewnym pro−
blemem były, choć zazwyczaj mało widoczne,
dodatkowe blizny pooperacyjne. Tylko w jednym
przypadku płat został wszyty w linii blizny poo−
peracyjnej. U pacjentów operowanych z powodu
zniekształceń pourazowych i ponowotworowych
płaty planowano w zależności od wielkości
i kształtu ubytku powstałego po wycięciu blizn
lub nowotworu. Uszypułowany na tętnicy wargo−
wej dolnej płat skórno−mięśniowo−śluzówkowy
nacinano w takim zakresie, aby bez napięcia tka−
nek można było go odwrócić o 180 stopni i wpro−
wadzić w ubytek na wardze górnej. Wszywanie
płata rozpoczynano od zespolenia śluzówki 5–0
lub 4–0 szwami wchłanianymi, a następnie zespa−
lano mięśniówkę wargi szwami niewchłanialny−
mi 4–0. Skórę zszywano szwami 6–0. W więk−
szości przypadków w celu zabezpieczenia prawi−
dłowego oddychania po operacji w kąciku ust
pozostawiano na jedną dobę rurkę gumową.
W okresie pooperacyjnym pacjenci pozostawali
35
Zastosowanie płata Abbego w korekcji zniekształceń wargi górnej
a
d
przez kilka dni na diecie płynnej, a następnie
otrzymywali pokarmy papkowate. Higienę zębów
utrzymywano za pomocą płynów do dezynfekcji
jamy ustnej.
Do drugiego etapu leczenia przystępowano po
ok. 3 tygodniach. Operację polegającą na odcięciu
szypuły płata i założeniu pojedynczych szwów
modelujących górną i dolną czerwień wargową
(ryc. 1) wykonywano w znieczuleniu miejscowym
(z wyjątkiem najmłodszych pacjentów).
Stosowana własna technika operacyjna nie
odbiegała od opisów operacji podawanych przez
większość autorów [2, 7, 8].
Wyniki
U wszystkich 88 pacjentów, u których zasto−
sowano omawiany sposób leczenia, płaty wgoiły
się w całości. Tylko w jednym przypadku zanoto−
wano brzeżną martwicę płata, co jedynie przedłu−
żyło okres jego wgajania o kilka dni.
U 4 pacjentów, w trakcie wykonywania kolej−
nych operacji korekcyjnych, zdecydowano się na
modelowanie blizny w zakresie dolnej wargi.
Końcowe wyniki leczenia w grupie pacjentów,
u których płat został wszyty centralnie zarówno
przez pacjentów, jak i lekarzy zostały ocenione ja−
ko dobre i bardzo dobre (ryc. 2).
b
e
c
Ryc. 1. Korekcja wargi górnej z uży−
ciem płata Abbego: a – plan cięć
skórnych i płata, b – stan po wycięciu
blizn wargi i wydłużeniu słupka nosa,
c – przemieszczenie płata z dolnej
wargi na górną, d – profil pacjenta
przed operacją, e – profil pacjenta po
operacji
Fig. 1. Upper lip correction using Ab−
be flap: a – skin incision and flap
planning, b – scars excision and colu−
mella elongation, c – flap transfer
from the lower lip to the upper,
d – patient’s profile before surgery,
e – patient’s profile after operation
Omówienie
Prawidłowy wygląd twarzy zależy zarówno
od właściwie rozwiniętego układu kostno−szkiele−
towego, jak i od pokrywających go tkanek mięk−
kich. Uszkodzenie jednego z tych elementów do−
prowadza do zachwiania proporcji twarzy i może
stać się przyczyną zaburzeń mowy, trudności
w przyjmowaniu pokarmów oraz upośledzenia
wzrostu szczęki. Najczęściej do takich nieprawi−
dłowości w zakresie szczęki i wargi górnej docho−
dzi w wyniku nieodpowiedniego leczenia opera−
cyjnego wad wrodzonych, rzadziej zaś w następ−
stwie ciężkich urazów oraz po usunięciu zmian
o charakterze nowotworowym.
Leczenia operacyjne zniekształceń pourazo−
wych, ponowotworowych lub po zaopatrzeniu
wad wrodzonych opisywano już ponad 200 lat te−
mu. W 1756 r. Hierzel i Vrebos opisali wypełnie−
nie ubytku wargi górnej wywołanego rakiem wod−
nym za pomocą uszypułowanego płata z wargi
dolnej [4, 6]. W 1848 r. Stein wypełnił ubytek dol−
nej wargi powstały po usunięciu guza nowotworo−
wego [5]. Pięćdziesiąt lat później Abbe opisał ope−
rację zniekształcenia górnej wargi u 21−letniego
pacjenta urodzonego z obustronnym rozszczepem
wargi i podniebienia [1]. Opublikowany sposób
leczenia nazywany jest obecnie, od jego nazwiska,
operacją Abbego. W początkowym okresie sposób
36
a
K. KOBUS et al.
b
c
Ryc. 2. Zniekształcenie wargi i nosa w rozszczepie jednostronnym: a – profil pacjentki przed operacją, b – plan ope−
racji z centralnym umiejscowieniem płata, c – profil pacjentki po operacji
Fig. 2. Lip and nose deformity in unilateral cleft lip and palate: a – patient’s profile before operation, b – preoperati−
ve planning, c – patient’s profile after surgery
ten był wykorzystywany jedynie we wtórnych
operacjach korekcyjnych u pacjentów z rozszcze−
pami wargi i podniebienia. Później znalazł rów−
nież zastosowanie w leczeniu zniekształceń po−
wstałych po urazach lub po usunięciu nowotwo−
rów. Converse [9], Jackson [10], Milard [11, 12],
Nakajima [13, 14] i wielu innych z powodzeniem
wykorzystywali omawiany płat w leczeniu dużych
zniekształceń porozszczepowych wargi górnej.
Modyfikacją tradycyjnej techniki jest podany
przez Krieta w 1995 r. opis płata, do którego włą−
czono tkanki okolicy podbródkowej [15].
Zdaniem autorów niniejszego artykułu, jedną
z największych zalet omawianej metody operacyjnej
jest to, że przemieszczane tkanki z wargi dolnej na
górną są praktycznie identyczne pod względem
struktury i wyglądu. Inną, równie istotną zaletą, jest
dobre unaczynienie płata przez tętnicę wargową dol−
ną. W większości operowanych przypadków nie by−
ło konieczności uwidaczniania wspomnianego na−
czynia, ponieważ pozostawienie niewielkiej ilości
tkanek otaczających tętnicę pozwala na swobodne
zrotowanie płata o 180 stopni i wszycie go bez na−
pięcia. Zbyt dokładne wypreparowanie naczyń mo−
że natomiast doprowadzić do zaburzeń ukrwienia
(głównie odpływu) przemieszczanych tkanek [8, 16,
17]. Dzięki właściwemu preparowaniu w 87 przy−
padkach uzyskano prawidłowe wgojenie się płatów.
Jedyny przypadek brzeżnej martwicy płata można
powiązać z nadmiernym napięciem tkanek przy jego
wszywaniu. Innych powikłań, takich jak infekcje
i rozejścia się ran, krwawienia oraz zaburzenia od−
dychania nie stwierdzono.
Ponad 87,5% wszystkich pacjentów stanowili
chorzy ze zniekształceniami po leczeniu rozszcze−
pów wargi, wyrostka zębodołowego i podniebie−
nia. Wśród nich znalazło się prawie 61,4% pacjen−
tów z obustronną postacią rozszczepu. W grupie
tej zniekształcenia wargi i nosa były szczególnie
nasilone. Warga była skrócona, napięta i z zatar−
tym łukiem Kupidyna, a ponadto nie było części
prolabium i środowej części czerwieni wargowej.
W większości przypadków deformacje pogarszały
liczne, nieregularne blizny, będące pozostałością
po wcześniejszych operacjach. Wykorzystanie
w tych przypadkach płata Abbego, wprowadzane−
go w centralną część wargi, pozwoliło na korygo−
wanie wymienionych zniekształceń, a przez to
przywrócenie prawidłowych proporcji między
wargą górną a dolną. Analiza materiału własnego
pokazała, że przy wykorzystywaniu tkanek z dol−
nej wargi u większości pacjentów z tej grupy było
możliwe przeprowadzenie jednoczesnego wydłu−
żenia przegrody miękkiej i korekcji skrzydełek no−
sa, co radykalnie wpływało na korzystny, końco−
wy rezultat leczenia oraz zmniejszało liczbę dal−
szych operacji (ryc. 3). Omawiany sposób leczenia
nie prowadził do powikłań chirurgicznych ani też
problemów oddechowych w okresie pooperacyj−
nym, co jest zgodne z wynikami publikowanymi
przez inne ośrodki [7, 8, 18].
W celu uzyskania lepszej dynamiki wargi,
niektórzy autorzy, m.in. Lehman, Jackson i Mil−
lard [10, 19, 20], proponują stosowanie tzw. san−
dwich flaps, w których po zszyciu kikutów mię−
śnia okrężnego ust między rozwarstwionymi
Zastosowanie płata Abbego w korekcji zniekształceń wargi górnej
37
Ryc. 3. Zniekształcenie wargi
i nosa w rozszczepie obustron−
nym: a, b – stan przed operacją,
c, d – wynik leczenia po plastyce
wargi z użyciem płata Abbego
i osteotomii szczęki typu Le Fort I
Fig. 3. Lip and nose deformity in
bilateral cleft: a, b – pre−operation
view, c, d – result of treatment
after Abbe plasty followed by Le
Fort I osteotomy
a
b
c
d
tkankami płata uzyskuje się, według nich, pełniej−
szą i bardziej naturalną ruchomość wargi. Ponad−
to zaobserwowano, że w niektórych tak przemie−
szczanych płatach dochodzi do częściowej lub
całkowitej reinerwacji. Chociaż omawiane postę−
powanie ma być jednym ze skuteczniejszych spo−
sobów uniknięcia nienaturalnej i mało ruchomej
wargi, wydaje się, że cel ten można osiągnąć bez
konieczności rozcinania płata w płaszczyźnie
czołowej.
Niestandardowego podejścia operacyjnego
wymagali pacjenci ze zniekształceniami pourazo−
wymi i ponowotworowymi. W omawianych przy−
padkach kształt przenoszonych płatów był dosto−
sowywany do nietypowych ubytków warg, po−
wstałych po wycięciu uszkodzonych tkanek. I tak,
u jednego z chorych ze zniekształceniem pourazo−
wym wykorzystano płat w modyfikacji Millarda.
Włączenie do przemieszczanego płata dodatko−
wych fragmentów czerwieni wargowej pozwoliło
na uzyskanie dobrego wyniku (ryc. 4).
Jak wiadomo, zmienione bliznowato tkanki
wargi górnej przez nadmierny ucisk na szczękę
mogą doprowadzić do jej niedorozwoju. Zgodnie
z teorią Mossa (functional matrix theory) [22]
wczesne przeprowadzenie operacji Abbego,
a przez to zmniejszenie napięcia wargi, powinno
przyczyniać się do lepszego wzrostu środkowej
części twarzy. Jak się wydaje, zbyt późne podjęcie
leczenia może pogłębiać niedorozwój szczęki
i zwiększać zapotrzebowanie na operacje ortogna−
tyczne.
W grupie 88 analizowanych przypadków, ze
względu na szczególnie duże nasilenie zniekształ−
ceń szczęki, wykonano osiem osteotomii typu Le
Fort I. Należy zaznaczyć, że bez wcześniejszego
38
K. KOBUS et al.
c
a
b
Ryc. 4. Zniekształcenie i częściowy ubytek
wargi po oparzeniu elektrycznym: a, b –
stan przed operacją, c – schemat operacji, d,
e – wynik operacji
Fig. 4. Deformity and partial lip defect after
an electrical burn: a, b – patient’s appearan−
ce before operation, c – diagram, d, e – final
outcome
d
e
przeniesienia tkanek z dolnej wargi, zmniejszenia
nadmiernego napięcia i wyrównania niedoboru
tkanek w wardze górnej, przeprowadzenie osteo−
tomii byłoby bardzo utrudnione lub wręcz niemoż−
liwe. Należy ponadto sądzić, że nadmierne napię−
cie wargi i ucisk na szczękę, nawet po prawidłowo
wykonanej korekcji zniekształceń kostnych, po
pewnym czasie mogłoby doprowadzić do nawrotu
retruzji szczęki.
W pozostałych przypadkach, w których niedo−
rozwój szczęki nie był tak nasilony, zastosowanie
płata Abbego pozwoliło, według oceny autorów,
na szybsze i trwalsze uzyskanie korekcji zgryzu
przez poprawę warunków dla leczenia ortodon−
tycznego.
Reasumując, własne, wieloletnie doświadcze−
nia z wykorzystaniem płatów Abbego w zaopatry−
waniu zniekształceń wargi górnej upoważniają do
wyciągnięcia następujących wniosków:
1) materiał z dolnej wargi, przenoszony we−
dług sposobu Abbego, jest w leczeniu średniej
wielkości zniekształceń środkowej części wargi
nadal metodą z wyboru;
2) zastosowanie ww. metody ułatwia później−
sze leczenie ortodontyczne, a także przeprowadza−
nie operacji szczękowych;
3) w obustronnych rozszczepach wargi i pod−
niebienia najkorzystniejsze są płaty w kształcie li−
tery „W”, a w jednostronnych w kształcie litery
„V” lub tarczy. Centralna lokalizacja płata w roz−
szczepach jednostronnych prowadzi wprawdzie
do wytworzenia dodatkowych blizn, ale przyczy−
nia się do istotnej poprawy kształtu wargi. W przy−
padku zniekształceń pourazowych i ponowotwo−
rowych kształt i wielkość płata powinny być uwa−
runkowane wielkością i kształtem ubytku;
4) zastosowanie płata Abbego poprawia zna−
cząco proporcje twarzy, zwłaszcza w projekcji
bocznej;
5) wady metody, takie jak konieczność wy−
twarzania dodatkowych blizn i uciążliwość 2−eta−
powego leczenia nie są dla pacjentów istotnym
problemem.
Zastosowanie płata Abbego w korekcji zniekształceń wargi górnej
39
Piśmiennictwo
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
[17]
[18]
[19]
[20]
[21]
ABBE R.: A new plastic operation for the relief of deformity due to double harelip. Med. Record 1898, 1, 212–216.
KRUK−JEROMIN J., PARTYKA W.: Operacja sposobem Abbe wciąż aktualna. Czas. Stomat. 1990, 43, 482–486.
MILLARD D. R., MCLAUGHLIN C. A.: Abbe flap on mucosal pedicle. Ann. Plast. Surg. 1979, 3, 544–548.
HIERZEL J. G.: Berattelse om en lyckelingen forrattad Operation pa en Piga. Hvars lappar til en stor del voro bart−
sratta. Kongl. Svenska Vetenskapsacademiens Handlingar 1756, 4, 270–276.
STEIN S. A.: Lip repair (chelioplasty) performed by a new method. Hospitals Meddeleser. 1848, 1, 212–216.
VREBOS J., DUPUIS C., HIERZEL J. G.: A lip−switch flap in 1756. Plast. Reconstr. Surg. 1994, 93, 201–294.
YOSHIMURA Y., NAKAJIMA T., NAKANISHI Y., YONEDA K.: Secondary correction of bilateral cleft deformity with si−
multaneous Abbe flap and nasal repair. J. Cran. Maxillofac. Surg. 1998, 26, 17–21.
LO L., KANE A. A., CHEN Y.: Simultaneous reconstruction of the secondary bilateral cleft lip and nasal deformity:
Abbe flap revisited. Plast. Reconstr. Surg. 2003, 112, 1219–1227.
CONVERSE J. M., HOGAN V. M., DUPUIS C. C.: Combined nose – lip repair in bilateral complete cleft−lip deformi−
ties. Plast. Reconstr. Surg. 1970, 45, 109–118.
JACKSON I. T., SOUTAR D. S.: The sandwich Abbe flap in secondary cleft lip deformity. Plast. Reconstr. Surg. 1980,
66, 38–44.
MILLARD D. R.: Columellar lengthening by a forked flap. Plast. Reconstr. Surg. 1958, 22, 454–460.
MILLARD D. R.: Cleft Craft II. Little Brown Co., Boston 1976.
NAKAJIMA T., YOSHIMURA Y., NAKANISHI Y., KUWAHARA M., OKA T.: Comprehensive treatment of bilateral cleft
lip tip by multidisciplinary team approach. Br. J. Plast. Surg. 1991, 44, 486–494.
NAKAJIMA T., YOSHIMURA Y.: Secondary correction of bilateral cleft lip nose deformity. J. Cran. Maxillofac. Surg.
1990, 18, 63–67.
KRIET J., CUPP C., SHERRIS D., MURAKAMI C.: The extended Abbe flap. Laryngoscope 1995, 105, 988–992.
HOLMSTROM H.: The Abbe flap converted to an island flap. Scand. J. Plast. Surg. 1986, 20, 51–56.
SCHUTLE D., SHERRIS D., KASPERBAUER J.: The anatomical basis of the Abbe flap. Laryngoscope 2001, 111,
382–386.
TANGE I.: The lambda lap for secondary cleft lip repair. Cleft Pal−Craniofac. J. 1997, 34, 357–361.
LEHMAN J. JR.: The dynamic Abbe flap. Ann. Plas. Surg. 1979, 3, 401.
MILLARD D. R. JR.: The sandwich Abbe flap in secondary cleft lip deformity. (Discussion) Plast. Reconstr. Surg.
1980, 45, 66.
MOSS M., SALENTJIN L.: The primary role of functional matrices in facial growth. Am. J. Orthod. 1969, 56, 566–577.
Adres do korespondencji:
Kazimierz Kobus
Oddział Chirurgii Plastycznej
Specjalistycznego Centrum Medycznego
ul. Jana Pawła II 2
57−320 Polanica−Zdrój
tel.: +48 74 862 11 59
fax: +48 74 862 11 58
Praca wpłynęła do Redakcji: 29.12.2005 r.
Po recenzji: 6.02.2006 r.
Zaakceptowano do druku: 6.02.2006 r.
Received: 29.12.2005
Revised: 6.02.2006
Accepted: 6.02.2006