Proponuję trasę, która przeniesie nas na najstarszy kulturo

www.ciekawe-miejsca.net
Wschód: Halicz
halicz
Halicz
Proponuję trasę, która przeniesie nas na najstarszy kulturowo obszar Ukrainy Zachodniej. Termin „Księstwo Halickie”
jest znany, ale niewiele osób wie, jakie pamiątki zachowały
się z tamtych czasów w okolicach Halicza.
tej koronie. W staroruskim bowiem słowo „hałka” oznaczało właśnie kawkę. To
nie koniec historii związanej z tym terenem, bo znaczenie Halicza jako ośrodka władzy w średniowieczu było nie do
przecenienia.
W XIII wieku król Halicza i Włodzimierza nosił tytuł „Gallitiae Lodomeriaque Rex”. Z tym też tytułem łączy się
nazwa „Galicja i Lodomeria”, nadana po
rozbiorach całemu terytorium pozostającemu pod panowaniem austriackim.
Od Halicza pochodzi prawdopodobnie
herb Galicji, a mianowicie kawka w zło1
nr 6, Wrzesień 2007
www.ciekawe-miejsca.net
Wschód: Halicz
1100-lecie obchodzono w 1998 roku.
Centrum wraz z mocno przebudowaną cerkwią obrosło sowiecką zabudową. Jedynie górujące nad miasteczkiem
ruiny legendarnego zamku Kazimierza
Wielkiego świadczą o dawnym znaczeniu ośrodka.
Historia z biegiem Dniestru
Okolice Halicza to najstarszy obszar
Zachodniej Ukrainy obejmujący tereny księstwa halicko-wołyńskiego, którego początki datuje się na koniec XII
wieku. Księstwo to było najpotężniejszą strukturą społeczno-polityczną, powstałą po upadku Rusi Kijowskiej. Jego
stolicą był Halicz rozciągający się na
rozległym terenie w łuku Dniestru. Od
połowy XII wieku był siedzibą biskupa. Państwa tego nie zniszczyły nawet
najazdy mongolskie, którym oparło się
księstwo w XIII wieku i na początku XIV.
Swoją niezależność utraciło dopiero na
rzecz Królestwa Polskiego pod rządami
Kazimierza Wielkiego. Panowanie polskie przyniosło utworzenie biskupstwa
łacińskiego, a także założenie na tym
obszarze kasztelanii. Jeldnak ani rządy
polskie, ani późniejsze austriackie (doprowadzenie linii kolejowej) nie mogły
przywrócić pozycji, jaką miało w czasach książęcych.
Cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy
Zachowane fragmenty muru zamku
osłaniającego niegdyś ziemie Królestwa
pochodzą głównie z XVII wieku. Obiekt
ten chroniący przed najazdami przekształcono wtedy w nowoczesną twierdzę. Początek podupadania zamku datuje się od ataku tureckiego w 1675 roku, kolejne lata przynosiły już tylko coraz większe zniszczenia. To, co możemy w tej chwili zwiedzić, to pozostałości
tzw. wieży szlacheckiej oraz kaplicy św.
Katarzyny. Ze wzgórza zamkowego roztacza się rozległa panorama Dniestru,
widać także jeszcze jedną ciekawostkę
Halicza. Jest to zabytek inżynierii początku XX wieku - żelazny most o długości blisko 312 metrów.
Późnorenesansowy portal w cerkwi Zaśnięcia
Bogurodzicy w Kryłosie
Dzisiejszy Halicz ma niewiele wspólnego z dawnym miastem, którego
2
nr 6, Wrzesień 2007
www.ciekawe-miejsca.net
Wschód: Halicz
prezbiterium trzema absydami. Obchodząc cerkiew, można zauważyć na ścianach napisy wykonane w różnych językach, a także rysunki datowane przez
badaczy na XVI-XVII wiek, choć najstarszy w cyrylicy pochodzi z 1212 roku.
Zapowiednik
Na terenie Halicza i okolic utworzono
rezerwat architektoniczno-historyczny,
którego niewątpliwie jeden z najciekawszych obiektów jest cerkiew św. Pantalejmona w Szewczenkowem, datowana najczęściej na początek XIII wieku. Innym zabytek w rezerwacie to cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy w Kryłosie. Choć kilkakrotnie przebudowywane, świątynie te stanowią dobry przykład przenikania się na tym terenie tradycji budownictwa wschodniego - bizantyjskiego i zachodniego.
O wiele więcej do zobaczenia jest
na terenie Kryłosu. Na wzgórzu powyżej doliny Dniestru można obejrzeć odkopane przez archeologów fundamenty XII-wiecznego soboru. W XVI wieku
z jego materiału wykonano nową cerkiew Zaśnięcia Bogurodzicy, następnie
w XVII wieku jeszcze przebudowaną.
Skansen w okolicach Kryłosu
Warto dotrzeć do najbardziej urokliwego zabytku tej ziemi - cerkwi św.
Pantalejmona, położonej w głębi niewielkiej wioski. Do „perełek” należy zaliczyć dwa zachowane romańskie portale, najstarsze zabytki sztuki średniowiecza we wschodniej Galicji. Obecny wygląd cerkwi jest wynikiem przebudowy z ok. 1600 przeprowadzonej
dla oo. Franciszkanów. Mimo przebudów kościół ten zachował cechy architektury staroruskiej, tzn. założeń
krzyżowo-kopułowych, z zamknięciem
Cerkiew św. Pantalejmona w Szewczenkowem
W czasie renowacji przeprowadzonej w latach 70. XX wieku, we wnętrzu
cerkwi odkryto XII-wieczny relief z białego kamienia przedstawiający smoka.
Jest prawdopodobnie element wyposażenia wcześniejszego zburzonego soboru. Dużą wartość artystyczna posiada
3
nr 6, Wrzesień 2007
www.ciekawe-miejsca.net
Wschód: Halicz
także późnorenesansowy portal z płaskorzeźbą Wniebowzięcia NMP. Na terenie kompleksu znajduje się także dawna kaplica św.Wasyla z ok. 1500 roku,
mieszcząca obecnie małą galerię poświęconą historii miejsca. Nie jest to
zresztą jedyne na tym terenie muzeum.
W dawnym pałacyku metropolitów unickich mieści się Muzeum Ruskiego Halicza. W głębi wzgórza położona jest
tzw. mogiła halicka z X wieku, niezidentyfikowanej osoby. Na koniec jeszcze należy wspomnieć, że łudząca oko
- wydawałoby się zabytkowa, położona
u stóp wzgórza drewniana cerkiew jest
makietą wykonaną kilkanaście lat temu
do filmu.
blisko 4,5 ha prezentuje budownictwo
z obszaru Opola, Bojkowszczyzny, Huculszczyzny i Pokucia. Choć nie dorównuje ona skansenowi lwowskiemu, warto tu zajrzeć, będąc w okolicy.
Poza wymienionymi obiektami w skład
rezerwatu wchodzą także liczne ruiny
bądź fundamenty co najmniej jeszcze
dziewięciu cerkwi. Mając więcej czasu,
zdałoby się poszukać po wsiach i polach podhalickich śladów tychże kosciołów, świadczących o potędze halickiego
biskupstwa.
Powiew orientu
Nieopodal Halicza, na wysokim brzegu Dniestru we wsi Załukiew, zachował
się rzadki obiekt na Ukrainie - cmentarz
karaimski. Jest on pamiątką po najstarszym osiedlu tej społeczności w dawnej
Rzeczypospolitej.
Cmentarz karaimski
Fragment XIII-wiecznego portalu w Szewczenkowem
Ten lud pochodzenia tureckiego (język karaimski należy do kipczackiej gałęzi języków tureckich) lub, jak chcą inni, semickiego należy do wyznawców
monoteizmu. Najstarszy z 50 zachowa-
Po drugiej stronie drogi Stanisławów
- Halicz znajduje się niewielki skansen Muzeum Architektury i Kultury Materialnej Podkarpacia. Ekspozycja zajmująca
4
nr 6, Wrzesień 2007
www.ciekawe-miejsca.net
Wschód: Halicz
ka, stąd też częste wykorzystanie go
w sztuce sepulkralnej (nagrobnej). Także w trakcie liturgii czytano z Pisma po
hebrajsku, jedynie modląc się w rodzimym języku.
nych nagrobków pochodzi z XVII w. Na
terenie Ukrainy znajdowały się miejsca pochówku Karaimów w Łucku, na
Krymie (w Eupatorii, Feodosii, Bałta
Timez) i właśnie w Haliczu. Na dawnych Kresach jest to ostatni zachowany
cmentarz, ten w Łucku uległ zniszczeniu w połowie XX wieku.
Z Krymu, gdzie początkowo osiedli
rozproszeni po świecie Karaimi, stopniowo docierali na ziemie księstwa
halicko-wołyńskiego. Gmina wyznaniowa w Haliczu była najstarszą i źródła
wskazują na obecność tej grupy etnicznej już w 1246 roku. Drugi tak silny ośrodek Karaimi stanowili dopiero w Trokach
na Litwie. Istniejące nagrobki zbliżone
do macew to także ostatnia pozostałość
niknącej już mieszanki kulturowej, jaką
stanowiły Kresy. W okolicach cmentarza
żyją jeszcze opiekujący się cmentarzyskiem potomkowie Karaimów.
Ruiny zamku halickiego
Tekst i zdjęcia: Ewa Perlińska
Ukształtowane w VIII wieku n.e. credo religii karaimskiej opierało się na
Starym Testamencie poddawanym indywidualnym interpretacjom. Za podstawę uznano wyłącznie Pięcioksiąg,
nie uzupełniając go jak na przykład
w chrześcijaństwie o Nowy Testament.
Ciekawostką są napisy na nagrobkach
po hebrajsku mogące zmylić, iż jest to
kirkut. Ponieważ podstawą religii była lektura Starego Testamentu w wersji oryginalnej, koniecznością stało się
dla Karaimów nauczenie się tego języ-
Informacje praktyczne:
Do Halicza najłatwiej dostać się ze Stanisławowa
(Iwano-Frankowsk), dokąd dojeżdżają autobusy bezpośrednio z Polski, m.in. z Przemyśla i Warszawy,
można tu także dotrzeć marszrutką ze Lwowa.
Kryłos położony jest ok. 500 metrów od drogi
Iwano-Frankowsk - Halicz, natomiast Szewczenkowe znajduje się na przedmieściu miasta Halicz. Przy
cerkwi w Kryłosie znajduje się niewielkie regionalne
muzeum i to tam najlepiej pytać o klucze, jeśli kościół
będzie zamknięty.
Natomiast dostanie się do drugiego kościoła wymaga
dotarcia do kościelnego mieszkającego we wsi.
Skansen czynny jest do 16.00, ale stróż po namowie
może wpuścić już po godzinach otwarcia, z chęcią
oprowadzając po kompleksie.
Internetowy Przewodnik Turystyczny
www.ciekawe-miejsca.net
5
nr 6, Wrzesień 2007