„PIĘKNA NASZA MAŁOPOLSKA CAŁA”

„PIĘKNA NASZA MAŁOPOLSKA CAŁA” - materiały dla klas 4
Atrakcje turystyczne Małopolski południowej
Zakopane – zimowa stolica Polski
Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym
ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywanym nieformalnie zimową stolicą Polski.
Rokrocznie na Wielkiej Krokwi odbywa się Puchar Świata w skokach narciarskich. Pod koniec XIX
wieku Zakopane stało się ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym (lub zamieszkanym) przez takie
sławne postacie polskiej kultury jak: Henryk Sienkiewicz, Władysław Orkan, Stanisław Witkiewicz,
Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Mieczysław Karłowicz, Karol
Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni. Stanisław Witkiewicz (ojciec) jest autorem tzw.
stylu zakopiaoskiego w budownictwie (zwanego też od jego nazwiska witkiewiczowskim). Do
najsławniejszych zabytków Zakopanego zaliczane są: barokowy drewniany kościółek obok
Cmentarza Zasłużonych na PęksowymBrzyzku, góralska zabudowa drewniana, budowle w stylu
zakopiaoskim, wille (np. Koliba, Pod Jedlami, Atma i inne). W mieście znajduje się Muzeum
Tatrzaoskie z niezmiernie interesującymi eksponatami przedstawiającymi barwną historię Podhala
i twórczośd jego mieszkaoców. Zakopane słynie z Krupówek, głównej ulicy. Miasto stanowi od
wielu lat bazę wypadową na wyprawy w Tatry, gdzie na amatorów górskich wędrówek czeka m.in.
górujący nad okolicą Giewont (1894 m n.p.m.). Mniej zaprawieni we wspinaczce turyści będą
zachwyceni spacerem do Doliny Białego lub na Gubałówkę (1126 m n.p.m.), na której szczyt można
również wjechad nowoczesną koleją linowo-terenową.
Zabytki Małopolski południowej
KAPLICA NA JASZCZURÓWCE
Kaplica na Jaszczurówce – Kaplica Najświętszego Serca Jezusowego, znajduje się na polanie przy
drodze prowadzącej w stronę Morskiego Oka i Łysej Polany.
Kaplica wzniesiona została w stylu zakopiaoskim w latach 1904 -1907, według projektu Stanisława
Witkiewicza. Wewnątrz Kaplicy podziwiad można witraże zaprojektowane przez Witkiewicza.
Przedstawiają one Matkę Boską Częstochowską z herbem Polski (Orzeł) oraz Matkę Boską
Ostrobramską z herbem Litwy (Pogoo). Strop Kaplicy ozdobiony jest drewnianym żyrandolem
wykonanym w latach okupacji przez Józefa Jamosa z Dębna. W początkach lat 50 – tych
umieszczono w Kaplicy, malowane na szkle, Stacje Drogi Krzyżowej.
Kaplica na Jaszczurówce została umieszczona na Szlaku Architektury Drewnianej.
Przyroda Małopolski południowej
Tatrzaoski Park Narodowy (TPN)- to jeden z 23 parków narodowych na terenie Polski. Utworzony
z został w 1955 r. Jego odpowiednikiem po stronie słowackiej jest TANAP. Symbolem parku jest
kozica. Najwyższym punktem jest szczyt Rysów (2499 m n.p.m).Tatry podzielone są na dwie
wyraźnie wyodrębnione części TATRY WYSOKIE – zbudowane ze skał krystalicznych posiadają
charakterystyczną rzeźbę wysokogórską z ostrymi szczytami i graniami oraz licznymi kotłami
zajętymi w większości przez jeziora ( nazywane stawami) których jest tutaj 30. Największymi są:
MORSKIE OKO (34,9 ha powierzchni, 50,8 m głębokości), WIELKI STAW POLSKI (34,4 ha, 79,3 m)
Jeziora tatrzaoskie odznaczają się niezwykle ubogim życiem biologicznym oraz rzadko spotykaną
przeźroczystością wody Ważnym elementem krajobrazu są efektowne wodospady , jak na przykład
Wodogrzmoty Mickiewicza czy największa w Tatrach Wielka Siklawa o wysokości 70 m. TATRY
ZACHODNIE – zbudowane są ze skał krystalicznych i osadowych, a typowe cechy ich krajobrazu to
m.in. malownicze doliny. W obrębie Tatr zachowany jest piętrowy układ roślinności. Piętro
najniższe, czyli piętro regla dolnego, porastają bory świerkowe z niewielką domieszką jodły, buka
i jaworu. Regiel górny to prawie wyłącznie bór świerkowy .Piętro kosodrzewiny porasta roślinnośd
krzewiasta z przewagą kosodrzewiny. Piętro hal to murawy wysokogórskie z bogatą roślinnością
alpejską. Można tu spotkad m.in. wiele gatunków goryczek, goździka lodowcowego, sasankę
alpejską. W piętrze turni roślin jest niewiele, chod niektóre z nich są silnie przywiązane do tego
piętra wysokościowego np. goryczka przezroczysta
Z tatrzaoskich ssaków warto wymienid kozicę, świstaka (które wytworzyły w Tatrach podgatunki:
kozicę tatrzaoską i świstaka tatrzaoskiego), a w niższych partiach jelenia, sarnę, rysia i łasicę oraz
niedźwiedzia brunatnego. Wśród ptaków króluje orzeł przedni, charakterystyczny jest też
pomurnik, gniazdujący w wyższych partiach gór. Można go rozpoznad po czerwonych skrzydłach
i niezwykłych zdolnościach wspinaczkowych.
Z endemitów roślinnych warto wymienid warzuchę tatrzaoską oraz trawy: wiechlinę tatrzaoską
i granitową. Na uwagę zasługują też dębik ośmiopłatkowy i wierzba żyłkowana, relikty epoki
lodowcowej. Bogactwu roślinności odpowiada bogactwo krajobrazowe. Na turystów czeka kilka
schronisk. U podnóża Tatr Polskich znajduje się Zakopane, natomiast u podnóża Tatr Słowackich
istnieje kilka miejscowości turystycznych , jak np. Tatrzaoska Łomnica i Poprad.
Ze względu na unikatowy charakter tego wysokogórskiego obszaru oba tatrzaoskie parki narodowe
zostały w 1993 roku wpisane na listę Rezerwatów Biosfery UNESCO.
www.wikipedia.org Młode świstaki tatrzaoskie
www.wikipedia.org Kozica w Tatrach
www.wikipedia.org Dolina Pięciu Stawów Polskich
www.wikipedia.org Lepnica bezłodygowa –jedna z roślin , dla których Tatry są jedynym miejscem
występowania
Sławni Małopolanie - Małopolska Południowa
Kazimierz Przerwa-Tetmajer ur. 12 lutego 1865 w Ludźmierzu, zm. 18 stycznia 1940 r.
w Warszawie – polski poeta, nowelista, powieściopisarz.
Uczęszczał do Gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie przeniósł się w 1883 z rodziną.
W latach 1884–1886 studiował na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellooskiego.
Mieszkając w młodości w Ludźmierzu, poznał dobrze Podhale, Spisz, Liptów i Tatry.
W latach 1881–1891 odbył wiele wycieczek w Tatry. Zafascynowany góralskim folklorem napisał
cykl opowieści Na skalnym Podhalu
Nowele, pisane gwarą podhalaoską, ukazują życie górali tatrzaoskich z czasów cesarzowej Marii
Teresy.