wiarygodność informacjii

Ocena wiarygodności wyszukanych informacji
Model Susan E. Beck. ze Stanowego Uniwersytetu Nowego Meksyku
http://lib.nmsu.edu/instruction/evalcrit.html
zawiera pięć podstawowych kryteriów, które pozwalają na ocenę wiarygodności źródeł
internetowych:
1. Autorytet
Czy strona jest podpisana? Czy autor jest ekspertem w dziedzinie, którą porusza na stronie?
Czy strona nie jest przez kogoś sponsorowana? Czy jest informacja o autorze lub sponsorze?
2. Dokładność
Czy na stronie nie ma błędów ortograficznych czy innych? Czy istnieje redaktor bądź
korektor, ktoś, kto sprawdza i weryfikuje informacje autora? Na stronach gazet i czasopism są
takie informacje, w prywatnych blogach już nie.
3. Obiektywność
Czy informacje są stronnicze? Czy na stronie są reklamy? Czy strona służy promowaniu
konkretnej opinii?
4. Aktualność
Czy strona ma datę powstania? Datę ostatniej aktualizacji? Czy linki podane na stronie są
aktualne?
5. Zakres materiału
Na ile zgłębiony jest materiał? Co takiego jest na stronie czego nie znajdziemy na innych?
Wikipedia – jak mądrze z niej korzystać?
1. Czytaj krytycznie wszelkie teksty
Nie wszystko co znajdziesz w Internecie jest prawdą. Przykładowo hasło „latający słoń” daje
ok. 77 tysięcy wyników w wyszukiwarce google. Nie oznacza to jednak że słoń potrafi latać.
Są też rzeczy, których w Internecie nie ma, choć realnie istnieją.
2. Zawsze sprawdzaj źródła
Tekst bez źródeł jest podejrzany, a są takie w Wikipedii. Źródła do hasła umieszczonego w
Wikipedii są zawsze na samym dole – są tam przypisy i bibliografia.
3. Sprawdź, czy podane źródła istnieją
Nawet jeśli nie masz dostępu do podanej książki w źródłach, zazwyczaj można sprawdzić w
Internecie czy w ogóle takie źródła istnieją a czasami można skorzystać z elektronicznej
wersji części bądź całości takiego dzieła.
4. Zajrzyj do innej wersji językowej.
Każde hasło istniejące w polskiej edycji Wikipedii można próbować potwierdzać w wersji
angielskiej, ew. niemieckiej. Wystarczy obok hasła kliknąć inny język i analizować czy teksty
te są niezależnymi opracowaniami, czy niezależnymi wersjami.
5. Zwróć uwagę na oceny artykułu
Redaktorzy Wikipedii oceniają artykuły stosując określenia:
„Wersja przejrzana” określa artykuły o przynajmniej elementarnym poziomie. Wikipedysta z
właściwymi uprawnieniami uznał artykuł za wolny od widocznych gołym okiem
wandalizmów. W wersji polskiej wikipedii artykuł nie dodatkową ramką ostrzegawczą jest w
wersji przejrzanej, w innych wersjach może być użyty kolor zielony dla oznaczenia tego typu
artykułów.
„Dobry artykuł” – został uznany przez doświadczonych autorów Wikipedii za napisany
właściwie, zgodnie z zasadami i w miarę wyczerpująco. (ok. 1 proc artykułów)
„Artykuł na medal” – bardzo dobry artykuł – wzorcowy (ok. 0,5 proc artykułów)
Przykład hasło: Wolnomularstwo
Są też ostrzeżenia – ramki nad artykułem – jakie braki ma tekst i do jakich aspektów należy
podchodzić z uwagą
6. Sprawdź historię artykułu
Jeśli tekst jest obiektem ciągłych zmian i dyskusji do jego zawartości trzeba podchodzić ze
szczególną ostrożnością. Zmiany można zobaczyć klikając na zakładkę „dyskusja”.
Wikipedia - fakty
W Wikipedii jest już 743 989 haseł [dane z 07.11.2010r]
http://pl.wikipedia.org/
FAQ (ang. Frequently Asked Questions)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Pomoc:Kopiowanie_z_Wikipedii
Aby dowolne wykorzystanie treści było możliwe, Wikipedia wykorzystuje kilka tzw.
wolnych licencji.
Wolność:
Za wolne licencje uważamy te, które zezwalają na:
dowolne kopiowanie
dowolną redystrybucję, w tym również w celach komercyjnych – można zatem np. stworzyć
wyciąg z Wikipedii i sprzedawać go w formie książkowej bez wnoszenia żadnych opłat
autorom wybranych artykułów, albo użyć zdjęcie pobrane z Wikipedii na okładce swojej
książki;
dowolne przeróbki – każdy może przerobić źródłowe materiały wg własnego uznania – np.
przekadrować zdjęcie lub zrobić fotomontaż, albo wpleść fragment tekstu z Wikipedii do
swojego opracowania czy reportażu.
... ale pod pewnymi warunkami [edytuj]
Wolne licencje zezwalając na wiele różnych działań, które normalnie są zabronione przez
prawo autorskie, nakazują jednak zachowywać przy tych działaniach pewne zasady. Na ogół
wymagają one podania na każdej kopii materiału wyraźnej i dobrze widocznej dla czytelnika
dokładnej informacji o:
•
•
źródle i autorach (czyli tzw. warunek atrybucji)
o tym na jakiej konkretnie licencji dostępny jest dany materiał (warunek określenia
licencji)
niektóre licencje oprócz tego:
•
•
zakazują przenoszenia skopiowanych materiałów pod inną licencję (warunek
zachowania licencji)
nakazują objąć tą samą licencją materiały, które powstały w wyniku przeróbki
materiałów źródłowych (warunek przeniesienia licencji)
Co z tego praktycznie wynika [edytuj]
•
•
•
•
Po pierwsze – jeśli chcemy coś skopiować z Wikipedii, nie musimy się nikogo pytać o
zgodę.
Po drugie – musimy się dowiedzieć, na jakiej licencji jest udostępniony materiał, który
chcemy skopiować i zapoznać się z warunkami tej licencji.
Po trzecie – musimy się do tych warunków w pełni dostosować.
Po czwarte – jeśli warunki danej licencji nam nie odpowiadają, możemy spróbować
dotrzeć do autorów i poprosić ich o zmianę licencji – często jest to jednak trudne do
wykonania.
Można łatwo wygenerować przypis do dowolnego hasła z wikipedii:
http://pl.wikipedia.org/wiki/Specjalna:Cytuj
Zgodnie ze standardem PN-ISO 690-2:1999. Informacja i dokumentacja. Przypisy
bibliograficzne. Dokumenty elektroniczne i ich części.
Kot [online]. Wikipedia : wolna encyklopedia, 2010-07-02 19:29Z [dostęp: 2010-10-02
10:43Z]. Dostępny w Internecie: http://pl.wikipedia.org/w/index.php?
title=Kot&oldid=22283977
Obecnie wszystkie teksty w Wikipedii są dostępne na licencji CC-BY-SA 3.0 oraz równolegle
na licencji GNU FDL 1.3, ale z wyjątkami. Użycie licencji GNU FDL jest bardziej kłopotliwe
(patrz #Korzystanie z materiałów na licencji GNU FDL), dlatego też zachęcamy do
korzystania raczej z licencji CC-BY-SA 3.0.
Licencja CC-BY-SA 3.0 została stworzona przez organizację o nazwie Creative Commons.
Skróty w nazwie licencji oznaczają:
•
•
•
CC – jest to licencja stworzona przez Creative Commons
BY – wymagana jest atrybucja, czyli podanie pełnej listy autorów lub linku/URL do
niej
SA – wymagane jest zachowanie licencji, tzn. ew. modyfikacja tego pliku musi być
udostępniona na tej samej licencji
W praktyce, w przypadku zarówno materiału użytego na stronie WWW, jak i w dowolnej
formie "off-line", sprawę załatwia dołączenie do pliku w sposób widoczny dla czytelnika
następującego tekstu:
© Źródło: [Hiperłącze lub URL do danego hasła na Wikipedii], licencja: [CCBY-SA 3.0 Deed]
(link do: http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/)
Korzystanie z plików multimedialnych
 autor pliku (imię i nazwisko lub nazwa użytkownika, jeśli ten nie chce ujawniać swoich
danych);
 licencja na jakiej jest udostępniony w Wikipedii;
Stań się autorem Wikipedii!!!
Edycja wpisów w Wikipedii
Przed wprowadzeniem zmian w oryginalnej treści, wypróbuj brudnopis.
Typy użytkowników, którzy mogą edytować Wikipedię:
Osoby niezarejestrowane (IP)
Wikipedyści zarejestrowani
Redaktorzy
Administratorzy
Boty
Biurokraci, stewardzi, checkuserzy
Historia i autorzy
Strona ta pozwala na bardzo szybkie sprawdzenie jakie zmiany zostały
wprowadzone przez kogo i kiedy. Każda, nawet najmniejsza zmiana jest
rejestrowana (np. usunięcie przecinka). Co więcej, zapisywane są również
WSZYSTKIE wcześniejsze wersje pliku (od samego początku utworzenia
Wikipedii). Dlatego też można ZAWSZE wrócić do jednej z wcześniejszych
wersji - nawet po całkowitym wykasowaniu zawartości. Z tego względu
można bezpiecznie śmiało edytować dowolną stronę, bez obawy, że coś
zepsujemy.
Wikipedia tworzona jest na bazie oprogramowania MediaWiki. Nazwa Wiki
pochodzi od hawajskiego zwrotu "wiki wiki", oznaczającego "bardzo
szybko". Istotnie - zarówno edycja jak i publikacja zmian jest wręcz
dziecinnie prosta. W szczególności jeśli porównać ją do dowolnej innej
strony internetowej,
Zaczynamy edytować [edytuj]
Otwórzmy stronę brudnopisu Wikipedii. Na górze strony Wikipedii znajduje się przycisk
Edytuj - należy w niego kliknąć, co spowoduje otwarcie okna edycji.
Uwaga dla Czytelnika - na brudnopisie Wikipedii mogą "ćwiczyć" inne osoby i dlatego może
zawierać jakąś treść inną niż opisana tutaj. Można bezpiecznie wykasować całą zawartość
(poza pierwszą linią) i śmiało próbować.
Wpiszmy zatem następującą treść:
== Tytuł nowej sekcji ==
To jest moja pierwsza edycja na Wikipedii.
A to jest link do hasła [[Jan Kochanowski]].
w polu Wypełnij opis zmian należy wpisać króciutkie wyjaśnienie czego dotyczyła
edycja. Np. pierwsza edycja
Następnie należy kliknąć w przycisk Pokaż podgląd aby zobaczyć dokonane
zmiany przed ostatecznym zapisaniem.
Jeśli popełniliśmy błąd, to należy znów użyć pola edycji (widocznego na powyższym
obrazku), poprawić dany błąd i znów wcisnąć przycisk "Pokaż pogląd". Proces ten można
powtarzać wielokrotnie, dopóki nie osiągniemy ostatecznej, zadowalającej wersji.
Jeśli nasza edycja została wykonana w treści artykułu (a nie gdzieś na stronie dyskusji - o
czym będzie za chwilę) to nie podpisujemy swoich edycji, ani swoim imieniem, nazwiskiem
ani nawet loginem. Jak łatwo zauważyć, w ŻADNYM artykule encyklopedycznym nie
umieszcza się danych o jego autorach. (Informacje o tym kto wykonał daną edycję znajdują
się jednak w historii artykułu - o czym napiszemy poniżej.)
W artykułach NIE PODPISUJEMY SIĘ.
Przycisk "Zapisz" [edytuj]
Kiedy jesteśmy usatysfakcjonowani wszystkimi wprowadzonymi przez nas zmianami
możemy w końcu zapisać plik. Należy wtedy:
Wypełnić pole opisu zmian.
(Pole to informuje innych Wikipedystów o charakterze dokonanych zmian i jest bardzo
użyteczne dla kontrolowania, czy ktoś nie próbował zwandalizować artykułu.)
A następnie:
Kliknąć w przycisk "Zapisz".
W ten sposób edytuje się WSZYSTKIE strony na Wikipedii. Tak po prostu.
Oczywiście należy trochę poznać składnię kodu (np. co oznaczają
kwadratowe nawiasy [ ] ) aby móc w pełni swobodnie edytować każdy
artykuł. Niemniej jednak, gdziekolwiek zauważymy literówkę, lub błąd
ortograficzny, to możemy śmiało poprawiać w każdym artykule.
Linki wewnętrzne dodaje się przez użycie podwójnych nawiasów kwadratowych. W naszej
pierwsze edycji powyżej znajduje się takie zdanie:
A to jest link do hasła Jan Kochanowski.
które podczas edycji wyglądało tak:
A to jest link do hasła [[Jan Kochanowski]].
Inny tekst się wyświetli: Jana Kochanowskiego a do innego jest odwołanie:
Jan Kochanowski
[[Jan Kochanowski|Jana Kochanowskiego]]
Linki zewnętrzne
Można również stosować następujące kombinacje (bez nawiasów):
http://www.wawel.krakow.pl
co zostanie wyświetlone jako: http://www.wawel.krakow.pl
Oraz (z nawiasami, ale bez opisu):
[http://www.wawel.krakow.pl]
co zostanie pokazane jako: [1]
Linki zewnętrzne umieszcza się:
bardzo oszczędnie
i to TYLKO na końcu artykułu w specjalnej sekcji zatytułowanej Linki zewnętrzne.
Kategorie
Otwórzmy zatem hasło Jan Kochanowski i kliknijmy w Edytuj aby podejrzeć kod (nie
musimy nic zmieniać w tekście, ale aby podejrzeć kod należy przejść do trybu edycji). Na
końcu artykułu możemy znaleźć listę następujących kategorii:
[[Kategoria:Absolwenci Uniwersytetu Albertyna w Królewcu]]
[[Kategoria:Kochanowscy herbu Korwin|Jan]]
[[Kategoria:Ludzie związani ze Zwoleniem]]
[[Kategoria:Ludzie związani z Lublinem]]
[[Kategoria:Polscy poeci]]
[[Kategoria:Polscy poeci nowołacińscy]]
...
Jeśli nie wiemy jaką kategorię dodać do nowo utworzonego hasła, to wówczas należy wpisać:
[[Kategoria:?]]
Kategoria zostanie wówczas dodana przez innego Wikipedystę w przyszłości.
Formatowanie tekstu
Wikikod
Przykładowo: == Nagłówek 2 == (często stosowany) to
Nagłówek 2
Dodajemy grafikę do artykułu
[[Plik:Przykład.jpg]]
Dodanie grafiki do Commons [edytuj]
Nie wolno dodawać grafik skopiowanych gdzieś z internetu, książki, itp. Wynika to z faktu,
że zdjęcie musi zostać zmieszczone na wolnej licencji (zobacz Rozdział I), a taką decyzję
może podjąć tylko autor lub właściciel danej grafiki (lub też dźwięku, animacji lub innego
pliku).
Sam proces ładowania plików jest opisany krok po kroku na stronie w Commons:
http://commons.wikimedia.org/wiki/Commons:Pierwsze_kroki
Commons jest miejscem do przechowywania plików.
Pięć filarów Wikipedii [edytuj]
Istnieje specjalna strona pomocy nazwana Wikipedia:Pięć filarów, która w skrócie opisuje
podstawy zasad obowiązujących na Wikipedii. Strona ta opisuje zasady, dlatego też
oznaczona jest w odpowiedni sposób. Poniżej przytaczamy jej najważniejsze fragmenty:
1. Wikipedia to encyklopedia zawierająca w sobie artykuły mogące znaleźć się w
encyklopediach powszechnych, specjalistycznych i różnego rodzaju almanachach.
2. W Wikipedii stosuje się zasady neutralnego punktu widzenia, co znaczy, że dążymy
do pisania artykułów, które nie wspierają żadnego pojedynczego punktu widzenia.
3. Wikipedia jest wolnym źródłem wiedzy i może być dystrybuowana i linkowana
zgodnie z odpowiednimi tymi licencjami.
4. W Wikipedii należy przestrzegać zasad netykiety. Szanuj innych autorów Wikipedii
nawet gdy się z nimi nie zgadzasz.
5. Na Wikipedii nie ma sztywnych zasad oprócz pięciu najważniejszych reguł
przedstawionych w tym artykule, dlatego też Śmiało edytuj artykuły.
Źródła
To jest jakiś tekst z podanym źródłem internetowym.
<ref>http://www.strona_internetowa.pl</ref>
A to ze źródłem książkowym. <ref>A. Nowak, Tytuł, Wydawnictwo, Miejsce,
ISBN 0123456789</ref>
Spowoduje to wyświetlenie przypisów numerowanych w sposób podobny do tego:
To jest jakiś tekst z podanym źródłem internetowym.1
A to ze źródłem książkowym. 2
Następnie na dole strony wystarczy wywołać szablon Przypisy:
{{Przypisy}}
który automatycznie tworzy nazwę sekcji i wyświetla wszystkie przypisy, czyli całość będzie
wyglądać następująco:
Przypisy
1
2
http://www.strona_internetowa.pl
A. Nowak, Tytuł, Wydawnictwo, Miejsce, ISBN 0123456789
Encyklopedyczność
Warunkiem koniecznym ale nie zawsze wystarczającym aby temat artykułu
mógł być uważany za encyklopedyczny jest istnienie odpowiednio wielu
wiarygodnych i niezależnych źródeł, tak aby można było napisać cały
artykuł w pełni zgodnie z zasadami weryfikowalności.
Prośba o pomoc [edytuj]
Jeśli nie wiemy do kogo zwrócić się po pomoc, to najlepiej jest użyć odpowiedniego
szablonu. W tym celu w dowolnym miejscu na swojej stronie użytkownika (lub na swojej
stronie dyskusji - w tym przypadku można) należy wstawić następujący szablon:
{{Pomocy}}
lub też
{{Pomocy|Tutaj można podać dowolnie długi opis problemu}}
co w rezultacie da:
Potrzebuję pomocy!
Jeśli uważasz, że problem został wyjaśniony, usuń szablon ze strony pytającego.
Jeśli cokolwiek okazało się niezrozumiałe, to bardzo prosimy o kontakt z dowolnym
Wikipedystą, który chętnie pomoże w odpowiedzi na wszelkie pytania:
Wikipedia:Przewodnicy.
A jeśli gdziekolwiek w artykule na Wikipedii znajdziesz błąd, to nie czekaj:
Śmiało edytuj i poprawiaj!
Źródła: http://pl.wikipedia.org
Artykuł: „Jak mądrze używać Wikipedii” Aleksandra Pezda, Gazeta Wyborcza z
27 września 2010 str.19.