Społeczność żydowska w Małopolsce

Archiwum Państwowe w Kielcach
Konferencja studencko-doktorancka pt.
„Społeczność żydowska w Małopolsce”
W dniu 1 lipca 2015 r. odbyła się II edycja konferencji studencko-doktoranckiej pt. „Społeczność żydowska w
Małopolsce" zorganizowana w ramach „Spotkań ze źródłem archiwalnym". Spotkanie rozpoczęły Wiesława Rutkowska
– dyrektor Archiwum Państwowego w Kielcach i dr hab. prof. UJK Beata Wojciechowska – dyrektor Instytutu Historii
UJK.
W części wstępnej spotkania głos zabrali organizatorzy wystaw prezentowanych podczas konferencji. Agnieszka
Dziarmaga omówiła wystawę „Życie codzienne w dawnych sztetlach" przygotowaną przez Ośrodek
Edukacyjno-Muzealny „Świętokrzyski Sztetl" im. Majera Małego w Chmielniku i Archiwum Państwowe w Kielcach.
Scharakteryzowała cele przyświecające przygotowaniu wystawy, wykorzystane materiały i ich symboliczne znaczenie
w prezentacji życia Żydów. Wystawa zapoczątkowała swoją „drogę" po województwie świętokrzyskim, zostanie
zaprezentowana w różnych jego miejscach i stanowić będzie istotny element w poznaniu życia kulturalnego
społeczeństwa naszego regionu. Otwarcie wystawy uświetnił swoją obecnością Paweł Wójcik - burmistrz miasta i
gminy Chmielnik. Obecni byli także: Dyrektor Chmielnickiego Centrum Kultury w Chmielniku Małgorzata
Gładyszewska, Piotr Krawczyk z Ośrodka Edukacyjno - Muzealnego „Świętokrzyski Sztetl" im. Majera Małego w
Chmielniku i Redaktor Naczelny „Kuriera Chmielnickiego".
Kolejną wystawę „Odeszli..." ze zbiorów „Galerii pod Czerwonym Dachem" Miejsko-Gminnego Ośrodka Kultury im.
Aleksandra Patkowskiego w Ożarowie, przedstawił zebranym Józef Myjak. Jest to zbiór obrazów powstałych podczas
plenerów organizowanych w Ożarowie przez ostatnich kilka lat. Macewy zaprezentowane na obrazach odzwierciedlają
indywidualną wrażliwość twórców.
Następnie rozpoczęła się konferencja, którą podzielono na dwie części. Moderatorem pierwszej z nich był prof. zw. dr
hab. Waldemar Kowalski. Wykład wstępny wygłosił dr Szymon Kazusek (Instytut Historii UJK) na temat: Żydzi w
handlu miast dawnego województwa sandomierskiego z krajami niemieckimi w latach 1764-1767. Referent przybliżył
przybyłym gościom sytuację gospodarczą kraju, znaczenie handlu w rozwoju gospodarki Polski i zaakcentował udział
narodowości żydowskiej w handlu. Zwrócił uwagę na działalność kupców w podziale na eksport, import i obrót
wewnętrzny. Swój wykład oparł głównie na badaniach własnych. Wykład został wzbogacony mapami, wykresami i
tabelami, które ułatwiały odbiór gospodarczej tematyki.
Kolejnym referentem był Kamil Król (doktorant, Instytut Historii UJK). W swoim wystąpieniu - Ludność żydowska w
miastach powiatu sandomierskiego w II połowie XVII wieku, skupił się on na wybranych zagadnieniach związanych z
funkcjonowaniem społeczności wyznania mojżeszowego wśród katolickiej większości. Była mowa m.in. o liczebności
Żydów, działalności gospodarczej i o oskarżeniach o mordy rytualne. Następnie głos zabrała Justyna Staszewska
(doktorantka, Instytut Historii UJK), która w wystąpieniu - Aktywność społeczno-kulturalna ludności żydowskiej w
Pińczowie w latach 1914-1939 - przybliżyła zebranym najważniejsze fakty z działalności Żydów w dziedzinie kultury i
zasług w tej kwestii w społeczeństwie Pińczowa. Referentka zwróciła uwagę na rozwój szkolnictwa żydowskiego i
działalność w organizacjach charytatywnych. Kolejną referentką była Beata Łakomiec (doktorantka, Instytut Historii
UJK), która wystąpiła z referatem pt. Działalność gospodarcza sandomierskich Żydów w latach 1918-1939. Temat
gospodarki Żydów na Sandomierszczyźnie, podjęty w wykładzie dr Szymona Kazuska, rozwinęła na okres
międzywojenny, w niepodległej Polsce. Referentka zwróciła uwagę na pomysłowość i dynamizm Żydów próbujących
swoich sił w gospodarce. Przedstawiła również przykłady na udaną działalność gospodarczą konkretnych
przedstawicieli tego wyznania. Pierwszą część konferencji zamknął Michał Brzoza (doktorant, Instytut Historii UJK)
wystąpieniem - Żydowskie kluby bokserskie w Kielcach w latach 1918-1939. Podkreślił, zaangażowanie Żydów w
rozwój i propagowanie sportu na Ziemi Kieleckiej. Przedstawił zgromadzonym liczące się w regionie żydowskie kluby
bokserskie i odnoszone przez ich reprezentantów sukcesy.
Po wystąpieniach referentów nastąpiła ożywiona dyskusja. Jednego ze słuchaczy zainteresował dorobek naukowy
Maurycego Horna. Swoje wnioski i przemyślenia przedstawił również prof. dr hab. Waldemar Kowalski.
Drugą część spotkania poprowadził dr hab. prof. UJK Jerzy Gapys. Jako pierwszy wystąpił z wykładem
wprowadzającym dr Tomasz Domański (Instytut Pamięci Narodowej delegatura w Kielcach). W wykładzie pt. Proces
1
Archiwum Państwowe w Kielcach
Mariana Sołtysiaka „Barabasza" jako źródło do badań nad wiarygodnością materiałów śledczych i operacyjnych UB/SB
- przedstawił on wyniki badań własnych na wspomniany temat, przeprowadzonych na podstawie tzw. sierpniówek
oraz akt wytworzonych przez organy represji RP/PRL. Na ich właśnie podstawie stwierdził, iż każdy przypadek, w tym i
„Barabasza" wymaga oddzielnego, rzetelnego śledztwa, analizy akt spraw i faktów, gdyż tylko taką drogą można
dotrzeć w efekcie końcowym do sprawiedliwych ocen i podsumowań. Referent stwierdził, że procesy miały wspólny
schemat.
Jako następna zabrała głos Beata Żelazny (doktorantka, Instytut Historii UJK). Podjęła ona temat - Problematyka
żydowska na łamach prasy radzieckiej w okresie II wojny światowej. Z jej wystąpienia zebrani dowiedzieli się o
znikomych informacjach na łamach prasy radzieckiej w tym okresie. Temat ten był jakby ukryty i mało widoczny w
ówczesnych mediach. Katarzyna Zgryza (doktorantka, Instytut Historii UJK) w wystąpieniu pt. Żydzi w świetle
dokumentacji wymiaru sprawiedliwości po 1945 r. w wybranych miejscowościach województwa kieleckiego i
krakowskiego przedstawiła sprawy, które wpłynęły do sądów grodzkich, następnie powiatowych, po zakończeniu II
wojny światowej, a dotyczyły ludności żydowskiej. Były to głównie sprawy spadkowe, uznanie za zmarłych członków
rodzin, czy rozwody. Natomiast Aron Raszkiewicz (Studenckie Koło Naukowe „Judaica") zaprezentował wykład na
temat: Opuszczone mienie pożydowskie w Chęcinach w zespole Okręgowy Urząd Likwidacyjny w Kielcach w zasobie
Archiwum Państwowego w Kielcach. Referent przedstawił kilka spraw związanych z tzw. mieniem pożydowskim,
głównie nieruchomościami położonymi w Chęcinach. Pokazał zawiłości w stanie własności pożydowskiej. Niektóre
sprawy spadkowe ciągnęły się do lat 60. XX w. Agnieszka Kania (doktorantka, Instytut Historii UJK) przedstawiła
prezentację pt. Śladami Żydów szydłowieckich. Miejsca pamięci wczoraj i dziś. Zaprezentowała w niej zabytki
świadczące o bytności Żydów w Szydłowcu. Na uwagę zasługiwały zdjęcia dawne i współczene oraz mapa z
naniesionymi miejscami związanymi ze społecznością wyznania mojżeszowego. Od niedawna w Szydłowcu działa
„Szydłowiecki Sztetl" kultywujący tradycję dawnych mieszkańców miasteczka.
Po drugiej części spotkania odbyła się burzliwa dyskusja. Głos zabrały m.in. Irena Furnal, Martyna Ewa, Amelia
Sołtysiak. Pytania i przemyślenia dotyczyły szczególnie wystąpienia dr Tomasza Domańskiego i podjętych przez niego
badań. Dyskusja skupiła się m.in. na okolicznościach i sprawcach śmierci Żydów ukrywajacych się podczas okupacji
niemieckiej na ziemiach polskich. Dr Domański podkreślił, że każdy przypadek zabojstwa Żydow przez ludność polską
wymaga odrębnej analizy. Natomiast dr hab. prof. UJK Jerzy Gapys stwierdził, że trudno się zgodzić z tezą (taka padła
z sali w czasie dyskusji), że podczas II wojny światowej Polacy mordowali Żydów. Zdarzały się jednostkowe przypadki
morderstw, najczęciej dokonywane przez ludzi z tzw. marginesu społecznego (w czasie wojny znacznie porzeszonego)
lub zdemoralizowanych jednostek z spośród innych grup społecznych. Nie ma podstaw źródłowych by wskazane
zjawisko uznać, że miało ono charakter masowy.
Konferencję zakończyła dyrektor Archiwum Państwowego w Kielcach Wiesława Rutkowska dziękując zebranym za
udział oraz zapowiedziała kontynuację tematu w III edycji konferencji w ramach „Spotkań ze źródłem archiwalnym" w
roku następnym.
2