- Politechnika Wrocławska

OBCI
ENIE FIZYCZNE I PSYCHICZNE MASZYNISTÓW ELEKTROWOZÓW
Jolanta Koterba
Uniwersytet Zielonogórski
Ryszard Paluch
Politechnika Wrocławska
Prawidłowe powi zania mi dzy wymaganiami stawianymi przez zadanie i rodowisko pracy
a zdolno ciami operatora s
szczególnie wa ne w transporcie. Maszynista elektrowozu
powinien reagowa bezzwłocznie i odpowiednio do sytuacji zagro enia. Praca na granicy
wydolno ci zwi ksza prawdopodobie stwo bł du, warunki wysokiego obci enia wywołuj
reakcje stresowe a niedoci enie spadek uwagi (Gaillard 1993). Stopie dostosowania mi dzy
maszyn a człowiekiem ocenia si na podstawie poziomu obci enia i pojawiaj cych si u
operatora objawów zm czenia. Dane te słu
do identyfikacji czynników wywołuj cych
nadmierne obci enie a nast pnie do nowych rozwi za .
Na obci enie prac składa si obci enie fizyczne, psychiczne i emocjonalne wywołane
sam prac i rodowiskiem. Jednak e nie znamy sposobu na globalne przedstawienie i
wyra amy je cz stkowo. Nadal nie ma powszechnie akceptowalnej definicji obci enia zwłaszcza psychicznego. Jeszcze wi ksze problemy dotycz zjawiska niedoci enia, zwanego
znudzeniem. W efekcie brakuje zadowalaj cej metody, jak i narz dzia pomiarowego.
Obci enie, a szczególnie psychiczne, ma natur wielowymiarow (Liu i Wickens 1994),
mi dzy innymi dlatego w jego ocenie stosuje si kilka mierników, w tym subiektywne
odczucie (np. Borg 1978 za Kroemer i in. 1994, Braby i in. 1993). Te ostatnie, pomimo sporej
dyskusyjno ci, wydaj si by szczególnie przydatne tak w ocenie obci enia, jak i zm czenia
prac (Yoshitake 1971, Braby i in. 1993, Liu i Wickens 1994 i in.)
Obci eniu maszynistów elektrowozów, głównie psychicznemu, po wi cono wiele bada
(np. Endo i Kogi za Grandjean 1980, Myrtek i in. 1994), które wykazały, e istnieje w ród
nich znaczne obci enie emocjonalne i wysoki poziom znudzenia.
Celem pracy była ocena obci enia fizycznego i psychicznego maszynistów pracuj cych na
rodzimych elektrowozach i szlakach oraz istniej cej organizacji pracy.
1
BADANI, STANOWISKO I METODY
Badaniami obj to 30 maszynistów kolejowych obsługuj cych poci gi pasa erskie
lokomotywami elektrycznymi typu EU-07. redni wiek badanych wynosił 44,5 lat (S = 4,09),
a sta pracy 24,9 lat (S = 4,06).
Badania wykonano w grudniu-styczniu podczas prowadzenia poci gu pospiesznego z
pr dko ci do 100 km/godz na trasie licz cej 412 km. Poci g zatrzymywał si na 18 stacjach
postojowych.
Całkowity czas pracy trwał od godziny 12,35 do 0,47, czyli około 12 godzin. W tym 7,52 min
efektywnej jazdy (w t i z powrotem), 1,55 min zajmowały czynno ci przygotowawczozako czeniowe i manewry a 2,25 min przerwa (17,25-19,50). Przerw maszyni ci po wi cali
na prace porz dkowe (czyszczenie szyb, mycie kabiny) i czytanie prasy.
Miejscem pracy maszynisty jest kabina pojazdu trakcyjnego wyposa ona w pulpit z
urz dzeniami sygnalizacyjnymi i sterowniczymi oraz siedzisko. Wysoko
pulpitu wynosi 72
cm z nastawnikiem jazdy zlokalizowanym na wysoko ci 90 cm od podłogi. Niezb dne
informacje do prowadzenia elektrowozu (poci gu) pochodz z zewn trz (tarcze ostrzegawcze,
semafory wietlne, tory i ich okolice itd.) oraz wewn trz kabiny (wska niki przyrz dów
pomiarowych dotycz cych pracy lokomotywy i innych nie maj cych wpływ na jazd np.
ogrzewanie lokomotywy i poci gu). Do maszynisty operatora informacje docieraj głównie
za po rednictwem narz du wzroku, w mniejszym stopniu słuchu.
Obci enie fizyczne oceniono na podstawie:
-
Obserwacji czynno ci i fotografii dnia roboczego;
-
Kosztu energetycznego operacji roboczych całej zmiany roboczej, korzystaj c ze
skróconej metody tabelarycznej Lehmanna;
-
Pomiaru cz sto ci skurczów serca dokonywanego przed rozpocz ciem pracy i po jej
zako czeniu oraz na pocz tku i ko cu przerwy;
-
Wysiłku statycznego uwzgl dniaj cego pozycj ciała oraz metody OWAS;
-
Monotypii ruchowej uwzgl dniaj cej liczb
jednorodnych powtórze
i wielko ci
rozwijanych sił.
Do oceny obci enia psychicznego posłu yły:
-
Bezpo rednia obserwacja pracy i fotografia dnia pracy;
-
Szacunkowa metoda uwzgl dniaj ca 3 etapy pracy (odbiór informacji, podejmowanie
decyzji i wykonanie czynno ci) z uwzgl dnieniem kryteriów charakteryzuj cych prac tj.
cz sto , zmienno , zło ono , dokładno
i wa no ;
2
-
Skala Europejskiej Fundacji Poprawy Warunków Pracy i
ycia opartej na identyfikacji
wyst puj cych w pracy sytuacji i warunków decyduj cych o obci eniu;
-
Metoda oceny monotonii wykorzystuj ca współwyst powanie czterech elementów
prowadz cych do spadku reaktywno ci całego organizmu.
Obci enie fizyczne i psychiczne uzupełniono o subiektywn ocen zm czenia korzystaj c z
kwestionariusza Japo skiego Towarzystwa Medycyny Pracy (Yoshitake 1971), co min.
umo liwiło okre lenie rozległo ci i intensywno ci skutków obci enia.
WYNIKI
Obci enie fizyczne
Efektywny wydatek energetyczny przypadaj cy na zmian robocz (12 godzin) wynosił 622
kcal., co kwalifikuje prac maszynisty jako lekk . Równie z zale no ci mi dzy cz sto ci
t tna a nat eniem wysiłku fizycznego wynika, e praca maszynisty jest lekka (tab. 1).
Ró nice w cz sto ci t tna mi dzy poszczególnymi etapami pracy nie s istotne statystycznie.
Tab. 1. Cz sto
skurczów serca maszynistów (N = 30)
_____________________________________
T tno
rednia
odchylenie
standardowe
------------------------------------Przed rozpocz.
pracy
74,38
5,64
Na pocz tku
przerwy
75,38
5,32
Na ko cu
przerwy
73,90
5,82
Po zako cz.
pracy
75,28
6,25
_____________________________________
Obci enie statyczne ocenione na podstawie przyjmowanej pozycji ciała i braku mo liwo ci
jej zmiany jest rednie (zmiana pozycji na stoj c mo liwa jest tylko w czasie postoju).
Natomiast wg metody OWAS obci enie statyczne zakwalifikowano jako du e. Kod
przyj tych pozycji – 2111: tułów pochylony do przodu (2), ramiona poni ej stawu
ramiennego (1), nogi jak w pozycji siedz cej (1) i obci enie zewn trzne poni ej 10 kG (1).
Po uwzgl dnieniu czynnika czasu, ponad 50% zmiany roboczej w tej samej pozycji,
obci enie nale y przyj
jako du e.
3
Czynno ci maszynisty nie wymagaj du ej siły (poni ej 10 kG) jednak e wyst puje znaczna
powtarzalno
ruchów: poci ganie za d wignie (nastawnik bocznikowania, hamulec, syrena)
oraz przyciskanie urz dzenia czuwakowego (co 60 s), czujnika odlu niacza hamulca i
czujnika po lizgu. Obci enie monotypowo ci ruchów oceniono jako rednie.
Obci enie psychiczne
Obci enie
psychiczne
operatora
maszynisty
na
podstawie
szacunkowej
metody
zakwalifikowano jako bardzo du e (tab. 2). Szczególnie dotyczy ono odbioru informacji.
Praca polega na ci głej obserwacji szlaku i urz dze sygnalizacyjnych, co wymaga du ej
koncentracji i uwagi. Sygnały s na bie co analizowane i przetwarzane a ich efektem jest
natychmiastowe podj cie decyzji i jej wykonanie.
Tab. 2. Szacunkowa ocena obci enia psychicznego maszynisty kolejowego
____________________________________________________________________________
Kryteria ilo ciowe
Kryteria jako ciowe
Składowe
-----------------------------------------------------Suma
Cz sto
Zmienno
Zło ono
Dokładno
Wa no
____________________________________________________________________________
Odbiór
Informacji
Podejmowanie
Decyzji
Wykonywanie
Czynno ci
bardzo
du a
rednia
małe
du a
rednia
mała
rednia
rednia
mała
du a
bardzo
du a
bardzo
du e
rednia
du a
rednie
rednia
du a
rednie
---------------------------------------------------------------------------Cało ciowe obci
enie psychiczne
bardzo du e
____________________________________________________________________________
Funkcje wykonawcze s realizowane poprzez stosunkowo niewielkie ruchy, bez szczególnej
precyzji, dlatego obci enie na tym etapie oceniono jako rednie.
Na podstawie skali obci enia zaproponowanej przez Europejsk
Fundacj
Poprawy
Warunków Pracy i ycia obci enie psychiczne jest du e. Na 20 sytuacji pracy decyduj cych
o obci eniu mentalnym 12 odpowiadało warunkom pracy maszynisty kolejowego. Np:
cz ste s monotonne zadania, zadania wymagaj ce du ej koncentracji, praca przebiega pod
presj
czasow , brak mo liwo ci regulowania tempa i metod pracy, brak mo liwo ci
kontaktów itd.
4
Stopie
monotonii w pracy maszynistów kolejowych okre lono jako du y, gdy
równocze nie wyst puj 4 elementy wpływaj ce na monotoni (niezmienno
otoczenia, stała koncentracja uwagi oraz łatwo
procesu pracy i
pracy).
Subiektywne odczucie zm czenia
Maszyni ci przyst powali do pracy bez objawów zm czenia ogólnego oraz praktycznie z
brakiem zm czenia fizycznego (ryc. 1 i 3). Jednak e u cz ci badanych wyst piły symptomy
obni onej motywacji (33% odczuwało niepokój, 13% podenerwowanie a 13% zoboj tnienie)
(ryc. 2).
%
100
przed prac
po pracy
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Ch
poło enia
si
Senno
Zm czenie
oczu
Ci
ko
nóg
Zm czenie Oci ało
r k
całego ciała
Uczucie
ci ko ci
głowy
Ziewanie
objawy spadku aktywacji
Ryc. 1. Cz sto ci wyst powania objawów spadku aktywacji w ród maszynistów (N = 30) przed i po pracy
Po pracy cz sto
objawów zm czenia i ich rozległo
były bardzo du e, szczególnie
charakteryzuj cych spadek aktywacji i wzrost somatycznych symptomów zm czenia (ryc. 1 i
3). W sferze symptomów aktywacji wszyscy maszyni ci wyra ali ch
poło enia si (100%);
uczucie senno ci i ziewanie przejawiało si odpowiednio u: 93% i 90%; wi kszo
oci ało
odczuwało
(63%) i uskar ało si na ból oczu (53%).
5
100
%
90
80
70
przed prac
po pracy
60
50
40
30
20
10
0
Trudno skupienia
uwagi
Znudzenie
Trudno
my lenia
Zoboj tnienie
Zniecier-pliwienie Odczucie niepokoju
Nerwowo
Rozproszenie
uwagi
objawy spadku motywacji
Ryc. 2. Cz sto ci wyst powania objawów spadku motywacji w ród maszynistów (N = 30) przed i po pracy
Osłabienie motywacji manifestowało si
głównie w znudzeniu (63%). Ponadto 1/3
maszynistów stwierdziła u siebie zoboj tnienie i tyle samo zniecierpliwienie, a u 17%
badanych wyst piły trudno ci w koncentracji uwagi. Jednak e stwierdzono tak e cechy,
których cz sto ci wyst powania zmniejszyły si po pracy. Przed rozpocz ciem pracy 33%
osób odczuwało niepokój i 13% zniecierpliwienie. Po jej zako czeniu pierwsze oznaki w
ogóle nie wyst piły a cz sto
drugich zmniejszyła si do 10% (ryc. 2). Wszystkie ró nice w
cz sto ci obni enia motywacji przed i po pracy s istotne z wyj tkiem podenerwowania i
rozproszonej uwagi.
Symptomy zm czenia fizycznego przed rozpocz ciem pracy pojawiały si rzadko. Natomiast
po pracy do najcz ciej podawanych dolegliwo ci nale : ból w plecach (77%), zesztywniałe
barki i szyja (po 67%) oraz pragnienie (53%) (ryc. 3). Ró nice w odczuciach przed i po pracy,
dla wy ej wymienionych dolegliwo ci s istotne statystycznie.
6
100
%90
przed prac
po pracy
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Uczucie
sztywno ci barków
Dr enie powiek
Ból głowy
Zawroty głowy
Dr enie r k
Uczucie
usztywnionej szyi
Ból pleców
Pragnienie
objawy zm czenia fizycznego
Ryc. 3. Cz sto ci wyst powania objawów zm czenia fizycznego w ród maszynistów (N = 30) przed i po pracy
Pewien wpływ na cz sto
wyst powania oznak zm czenia ma wiek i sta pracy. Do badania
powi za zastosowano korelacj wielorak . Przed podj ciem pracy jedynie zniecierpliwienie
wykazywało współwyst powanie z wiekiem i sta em. Z wiekiem objawy te malej (R = 0,53,
na granicy istotno ci).
Po pracy – w sferze motywacyjnej – istotne zwi zki korelacyjne wyst piły mi dzy trudno ci
skupienia uwagi (R = 0,63) i zoboj tnienia (R = 0,54) a zmiennymi niezale nymi, co
tłumaczy odpowiednio: 0,40 i 29% zmienno ci. Im starszy maszynista i dłu szy sta pracy,
tym w mniejszym stopniu do wiadcza tych symptomów. Tak e objawy zm czenia w r kach i
usztywnionej szyi cz ciej wyst puj w ród młodszych i z krótszym sta em pracowników (na
granicy istotno ci). Jedynie ziewanie cz ciej pojawia si z wiekiem.
Doznawane przez maszynistów objawy zm czenia po pracy porównano z objawami
pracowników biurowych (Michalewicz 1988) i motorowych - członków załogi wiertniczej
(Syska 1989). Pracownicy biurowi (N = 35) (ksi gowi, plani ci, pracownicy administracyjnosocjalni itp.) w wi kszo ci wykonywali prac przy tradycyjnym stanowisku w niewielkim
procencie wyposa onym w komputery. Motorowi (N = 15), to typowi pracownicy fizyczni o
przewadze obci enia dynamicznego (obsługa silników, praca na stole wiertniczym)
ocenionym jako prac ci k .
Najwi ksze ró nice mi dzy badanymi grupami wyst piły w spadku aktywacji (ryc. 4), gdzie
najwy sze cz sto ci tych objawów pojawiły si u maszynistów (chciałbym si poło y , czuj
si
senny, ziewam), a najni sze w ród pracowników umysłowych. Nale y wi za
to z
obci eniem percepcyjnym, ale tak e z czasem pracy, który u maszynistów wynosi 12 godz.
7
i por jej zako czenia około 1.00 w nocy. Wyj tek stanowi m czenie w nogach, którego
cz sto
jest najwy sza u motorowych (60%), zapewne z racji przebywania głównie w
pozycji stoj cej. Charakterystyczne jest, e ból oczu wyst puje w podobnym odsetku zarówno
u maszynistów jak i pracowników biurowych (odpowiednio: 53% i 46%).
100
%
90
prac. biurowi
80
motorowi
70
maszyni ci
60
50
40
30
20
10
0
Ch
poło enia si
Senno
Zm czenie Ci
oczu
ko
nóg Oci ało
całego ciała
Uczucie
ci ko ci
głowy
Ziewanie
objawy spadku aktywacji
Ryc. 4. Cz sto ci wyst powania objawów spadku aktywacji w ród pracowników biurowych (N = 35),
motorowych (N = 15) i maszynistów (N = 30) po pracy
100
%
90
80
prac. biurowi
motorowi
maszyni ci
70
60
50
40
30
20
10
0
Trudno
skupienia
uwagi
Trudno
my lenia
Zoboj tnienie
Zniecierpliwienie
Odczucie
niepokoju
Nerwowo
Rozproszenie
uwagi
objawy spadku motywacji
Ryc. 5. Cz sto ci wyst powania objawów spadku motywacji w ród pracowników biurowych (N = 35),
motorowych (N = 15) i maszynistów (N = 30) po pracy
8
Cz sto ci wyst powania symptomów wskazuj cych na osłabienie motywacji s relatywnie
niskie oraz słabo ró nicuj ce poszczególne grupy zawodowe (ryc. 5). Np. trudno ci ze
skupieniem uwagi, podenerwowaniem itp. Wyj tkiem jest zniecierpliwienie, które deklaruj
w podobnym procencie pracownicy biurowi i maszyni ci (37% i 33%), a które jest ni sze u
motorowych (7%).
%
100
90
80
prac. biurowi
motorowi
maszyni ci
70
60
50
40
30
20
10
0
Sztywno ci
barków
Dr enie
powiek
Zawroty
głowy
Dr enie r k Usztywniona
szyja
Ból pleców
Pragnienie
objawy zm czenia fizycznego
Ryc. 6. Cz sto ci wyst powania objawów zm czenia fizycznego w ród pracowników biurowych (N = 35),
motorowych (N = 15) i maszynistów (N = 30) po pracy
Cz sto ci objawów zm czenia fizycznego generalnie s
(zesztywnienie barków i szyi oraz ból w plecach) ni
wy sze w ród maszynistów
pracowników ekipy wiertniczej,
pomimo du ej ró nicy w ocenie obci enia fizycznego na podstawie wydatku
energetycznego. Mniejsze cz sto ci dolegliwo ci w ród maszynistów wyst piły w dr eniu
r k, zawrotach głowy i pragnieniu (ryc. 6).
DYSKUSJA
Współczesne technologie i organizacja pracy narzucaj
obci enie z przesuni ciem na aktywno
operatorowi nierównomierne
mentaln i trwały wysiłek statyczny.
Przykładem s maszyni ci elektrowozów, których wysiłek dynamiczny jest bardzo niski.
Zaj cie ich wymaga stosunkowo niewiele czynno ci, nieskomplikowanych pod wzgl dem
struktury i pozbawionych znacznego wysiłku. Z drugiej strony praca narzuca du e obci enie
statyczne wywołane przyjmowaniem stałej siedz cej pozycji ciała i niezmiennej postawy.
9
Sprzyja to powstawaniu dolegliwo ci mi niowo-szkieletowych. Maszyni ci uskar aj si na
usztywnienie okolicy szyi i barków oraz w plecach. Cz sto ci bólów w plecach u
maszynistów (77%) s wy sze ni w ród motorowych (67%) wykonuj cych ci k prac o
charakterze dynamicznym. Przyczyn bólów upatrywa
nale y nie tylko w trwałym
statycznym wysiłku, ale równie w ekspozycji na wstrz sy i drgania przenoszone przez
siedzisko, a tak e w złych warunkach mikroklimatycznych kabiny. Siedzisko nie jest
wyposa one w urz dzenie amortyzuj ce wstrz sy a ogrzewanie powoduje nierównomierny
rozkład temperatury; dodatkowo przez nieszczelno ci kabiny wtłaczane jest zimne powietrze.
Obci enie psychiczne maszynistów jest bardzo du e. W trakcie jazdy pracownik
nieprzerwanie odbiera informacje o stanie torów, poruszaj cych si obiektach - nie tylko w
okolicy przejazdów - tak e sygnały podawane przez dró ników i dy urnych ruchu oraz
pochodz cych z tarcz, semaforów itp. Z kabiny natomiast maszynista czerpie dane ze
słu bowego rozkładu jazdy oraz urz dze sygnalizacyjnych o pracy elektrowozu. Najwi ksze
obci enie psychiczne maszynisty powstaje na etapie odbioru informacji. Nale y podkre li
tak e nierównomierne obci enie receptorów – za odbiór informacji odpowiada główne
narz d wzroku (po pracy 53% uskar ało si na ból oczu). Podczas normalnego przebiegu
jazdy, wysiłek wywołany podejmowaniem decyzji jest umiarkowany, gdy nie wi e si z
formułowaniem nowych rozwi za i przewa nie ogranicza si do wyboru jednego z spo ród
dobrze znanych. Jednak e prac na etapie decyzji mog komplikowa nagłe, niespodziewane
wydarzenia lub utrudnienia (gro ba kolizji, jazda w nocy lub w złych warunkach
atmosferycznych).
Bardzo du e obci enie psychiczne znajduje potwierdzenie w odczuciach zm czenia
maszynistów widoczne w wysokich odsetkach cech spadku aktywacji (ch
100%, senno
poło enia si
93%, ziewanie 90% i in.). Były one najwy sze w ród porównywanych grup
(pracownicy biurowi i motorowi), a tak e wy sze ni
u operatorów Zakładów
Elektrociepłowniczych pracuj cych na zmianie nocnej (22-6 godz.) (Chi y ski 1983). Po
pracy 100% maszynistów wyra ało ch
poło enia si a w ród operatorów zmiany nocnej
76%; symptom senno ci przejawiał si u 93% i 83%; ziewania u 90% i 66% odpowiednio.
Istotny wpływ na wielko
jako du y (wyst puj
obci enia psychicznego ma monotonia, której stopie oceniono
cztery elementy monotogenne). Zadania pozbawione czynników
poznawczych i emocjonalnych (niski poziom stymulacji, powtarzalno , ograniczona
aktywno
fizyczna) mog zwi ksza znudzenie, czyli stan zmniejszonej aktywacji wy szych
centrów nerwowych (tworu siatkowatego i limbicznego) (Grandjean 1980). Obni enie
pobudzenia jest poł czone ze spadkiem sprawno ci psychicznej (szybko ci spostrzegania,
10
koncentracji uwagi, itp.). Pojawienie si zjawiska znudzenia przejawiało si u maszynistów w
cechach spadku motywacji (znudzenie, zoboj tnienie, zniecierpliwienie). Jednak e, pomimo
ewidentnie wi kszej ekspozycji na monotoni , nie odbiegało ono wyra nie od symptomów
znudzenia pracowników biurowych i ekipy wiertniczej. Tak e cz sto ci t tna maszynistów
przed i po zako czeniu jazdy „z powrotem” w niewielkim stopniu s ni sze (nieistotnie) od
analogicznych bada
t tna podczas jazdy „tam”.
wiadczy to o niewielkiej redukcji
pobudzenia (habituacja) przez powtarzalne bod ce. Robocza hipoteza wyja niaj ca ten
fenomen brzmi nast puj co: zjawisko znudzenia pojawi si
w małym stopniu dzi ki
mobilizacji ekstra energii, jednak e ze skutkami zwi kszonego obci enia mentalnego w
sferze aktywacji. Pewnym potwierdzeniem powy szego s
bardzo wysokie cz sto ci
objawów spadku aktywacji si gaj ce od 43% do 100%.
Zmieniaj ce si
warunki pracy narzucaj
konieczno
podejmowania natychmiastowej
reakcji. Opó nienia nie da si naprawi , a awaria w transporcie kolejowym grozi zawsze
powa nymi nast pstwami. Maszyni ci cz sto uskar aj si na stres wywołany zmieniaj c si
znienacka sygnalizacj , pojawieniem si ludzi na torach. Niemal ka dy maszynista kogo
potr cił lub nawet przejechał. Myrtek i in. (1994) stwierdzili, e z racji podwy szonego
ryzyka wypadku obci enie emocjonalne podczas doje d ania do stacji i jej opuszczania było
wi ksze ni
podczas jazdy. O napi ciu emocjonalnym decyduj
zagro enia, które u badanych pojawiło si
odpowiedzialno
i
przed rozpocz ciem pracy (niepokój,
podenerwowanie), a zmniejszyło si po jej zako czeniu.
W ród maszynistów stwierdzono,
e niektóre objawy zm czenia (zwłaszcza z grupy
symptomów osłabionej motywacji), z wiekiem i sta em pojawiały si rzadziej. Spostrze enie
to generalnie stoi w opozycji do wyników licznych bada nad wpływem wieku na zm czenie.
Np. badania przeprowadzone - tym samym kwestionariuszem - w ród kobiet w przemy le
odzie owym i dziewiarskim wykazały, e zarówno intensywno
zm czenia, jak i rozległo
s wi ksze u osób powy ej 35 lat (Bezpiecze stwo Pracy 1989). Nale y wnosi , e w
warunkach wysokich wymaga
stawianych pracownikom dochodzi do ostrej selekcji –
pozostaj maszyni ci, których organizm radzi sobie z takimi obci eniami. Zapewne na taki
rezultat te ma wpływ do wiadczenie, znajomo
topografii stacji itd. oraz nabyta odporno
techniczna szlaków, peronów, przejazdów,
na działanie uci liwych czynników.
Na obci enie psychiczne i zm czenie maszynistów wpływ maj tak e warunki rodowiska
fizycznego. Praca przebiega w warunkach nat eniu d wi ku od 75 do 85 dB(A), przy
drganiach bocznych i pionowych wynosz cych 0,8 m/sek2 (podczas jazdy z pr dko ci 100
km/godz.) oraz ekspozycji na promieniowanie elektromagnetyczne. Równie
czynniki
11
organizacyjne nie s sprzyjaj ce dla wykonywania takiego zaj cia. Maszynista pracuje w
systemie turnusowym. Charakteryzuje go konieczno
stałej gotowo ci, praca dniem i noc ,
w ró ne godziny rozpocz cia i zako czenia pracy.
Praca na stanowisku maszynisty kolejowego wywołuje wysokie obci enia, prowadz ce do
wyst powania znacznego zm czenia. Praktycznie wszystkie istniej ce niekorzystne czynniki
oddziałuj na maszynist , z których najistotniejsze to nadmierne obci enie psychiczne i
wysiłek statyczny (ten ostatni nie stwierdzany w dotychczasowych badaniach). Obci enia te
nale ałoby
zoptymalizowa
przeprowadzonych bada
dla
dobra
maszynistów
i
bezpiecze stwa
jazdy.
Z
nad objawami zm czenia wynika jednak e jeden pozytywny
wniosek – brak jego „przeniesienia” na kolejny dzie pracy. Nie wyst puje wi c zjawisko
kumulacji, mimo bardzo wysokich cz sto ci i zakresu objawów zm czenia po pracy.
Maszyni ci podejmuj zaj cie praktycznie w pełnej dyspozycyjno ci psychicznej i formie
fizycznej.
PI MIENNICTWO
Braby C.D., Harris D., Muir H.,C., 1993, A psychophysiological approach to the assessment
of work underload, Ergonomics, 36, 9, 1035-1042
Bezpiecze stwo Pracy, 1989, Wiek robotnic a poczucie zm czenia podczas pracy, 5, 32-33
Chi y ski K., 1983, Wpływ pracy zmianowej na subiektywne odczucie zm czenia u
operatorów, Ergonomia, 6, 1, 27-32
Gaillard A.W.K., 1993, Comparing the concepts of mental load and stres, Ergonomics, 36, 9,
991-1005
Grandjean E., 1980, Fitting the task to the man, Taylor & Francis Ltd, London
Kroemer K.H.E., Kroemer H.B., Kroemer K.E., 1994, How to design for ease and efficiency,
Prentice Hall Englewood Cliffs.
Liu Y., Wickens C.D., 1994, Mental workload and cognitive task automaticity: an evaluation
of subjective and time estimation metrics, Ergonomics, 37, 11, 1843-1854
Michalewicz J., 1988, Ocena zm czenia pracowników biurowych metod subiektywnych
odczu (maszynopis)
Myrtek M., Deutschmann-Janicke E., Strohmaier H., Zimmermann W., Laweren S., Brugner
G. Muller W., 1994, Physical, mental, emotional and subjective workload components in train
drivers Ergonomics, 37, 7, 1195-1203
12
Syska M., 1989, Ocena zm czenia psychicznego I fizycznego pracowników fizycznych na
urz dzeniach OP-1200 I ZIF-1200 metod subiektywnych odczu (maszynopis)
Yoshitake H. 1971, Relations between the symptoms and the feeling fatigue, Ergonomics, 14,
1, 175-186
13