Zawód artysty – głos łódzkich artystów i artystek

Zawód artysty – głos łódzkich artystów i artystek
Oto wyniki ankiety przeprowadzonej we wrześniu-październiku 2011 roku wśród młodych łódzkich artystów
i artystek, działających głównie na polu sztuk wizualnych. Była ona skierowana przede wszystkim do
członków grupy dyskusyjnej, mającej służyć wymianie informacji i koordynacji działań na rzecz zmiany
polityki kulturalnej w Łodzi (grupa ta powstała po spotkaniach „Zawód artysty”, zorganizowanych w
kwietniu i czerwcu 2011 roku przez Marcina Polaka oraz Tomasza Załuskiego w gościnnie udostępnionych
przestrzeniach Muzeum Sztuki w Łodzi). Trafiła też jednak oczywiście do osób spoza grupy. Do chwili
obecnej na pytania dotyczące m.in. kondycji łódzkiej sceny artystycznej, funkcjonowania miejskich
instytucji kultury, możliwości wynajmu pracowni artystycznych, czy też dobrych praktyk znanych z innych
polskich miast odpowiedziały dwadzieścia dwie osoby.
Nie jest to zapewne wynik imponujący, gwarantujący reprezentatywność badania itp. Lecz nie ilość
ankietowanych tu się liczy, lecz „jakość”, treść i różnorodność ich odpowiedzi – szczególnie tych, które
zawierają propozycje działań naprawczych. Celem tego przedsięwzięcia miało być przede wszystkim
skonfrontowanie i akumulacja cząstkowej wiedzy, jakiej poszczególne osoby nabywały „doświadczalnie”,
zderzając się z urzędniczymi, instytucjonalnymi, ekonomiczno-społecznymi i kulturowo-artystycznymi
realiami dzisiejszej Łodzi. Dlatego też większość pytań miało charakter otwarty i wymagało odpowiedzi
opisowych, a sama ankieta nie spełnia zapewne kryteriów metodycznej poprawności ani nie stanowi
wdzięcznego materiału dla statystyk i diagramów procentowych. Tym niemniej dostarcza wyrazistej,
krytycznej diagnozy sytuacji, w jakiej dziś, w swym własnym przekonaniu, znajduje się młode łódzkie
środowisko artystyczne i zawiera propozycje konkretnych rozwiązań, które mogłyby sytuację tę odmienić.
Diagnoza i postulaty zawarte w punktach 3 i 4 zostały zaprezentowane w trakcie panelu dyskusyjnego
„Zawód artysty: jak wspierać rozwój młodej łódzkiej sceny artystycznej?” i były wstępem do dalszej,
ożywionej dyskusji. Panel ten należał do strefy tematycznej Kongresu „Prawo do miasta”. I właśnie tego
domagają się artyści i artystki: obywatelskiego prawa do miasta, do dyskusji nad jego polityką kulturalną i
dystrybucją finansów w sferze kultury, jak również do aktywnego uczestnictwa w określaniu zadań, jakie
powinny być realizowane przez publiczne instytucje artystyczne w Łodzi.
Tomasz Załuski
1. Z czego płaci rachunki artyst(k)a?
●
z „drugiej” pracy zarobkowej, najczęściej niemającej nic wspólnego z twórczością artystyczną, z „fuch” i
„chałtur”, ze wsparcia finansowego rodziny, z pracy w charakterze animatora kultury, nauczyciela lub
wykładowcy, z zaciągniętych kredytów, ze sporadycznych zleceń projektowych itp.
2. Co dają studia w wyższej szkole artystycznej? Czego nie dają? Co mogłaby zrobić szkoła
artystyczna dla swoich studentów/absolwentów, jeśli chodzi o przygotowanie do życia po studiach,
Regionalny Kongres Kultury 2011, STRONA:1
rozpoczęcia pracy artystycznej i/lub zarobkowej w zawodzie?
●
●
●
●
●
●
●
●
zbyt mały nacisk położony na przysposobienie studentów do życia po studiach, na przekazanie im
praktycznej wiedzy o funkcjonowaniu we współczesnym świecie sztuki, współpracy z instytucjami,
ekonomicznych i prawnych zasadach określających działalność artystyczną oraz projektową, budowaniu
własnej kariery, zdobywaniu funduszy na działalność artystyczną, aplikowaniu o granty itp.
częste lekceważenie sztuki aktualnej przez wykładowców przedmiotów artystycznych, a w efekcie
niezdolność kształconych przez nich absolwentów do tego, by po studiach płynnie, bez uprzedzeń,
twórczo wkroczyć na teren sztuki współczesnej
brak nacisku na możliwość łączenia w działaniach twórczych treści artystycznych i społecznych
postulat wprowadzenia praktycznych zajęć uczących dokumentowania i prezentacji własnego dorobku
postulat cyklicznej organizacji konkursu o większej randze niż konkurs im. W. Strzemińskiego, np. o
randze ogólnopolskiej, z zewnętrznym jury oraz nagrodami, które pozwalałyby w dłuższej perspektywie
budować karierę artystyczną laureatów
postulat większego wsparcia udzielanego przez uczelnię studentom i absolwentom, umożliwianie im
uczestnictwa w ogólnopolskich i międzynarodowych projektach, aby już w trakcie studiów mogli nabyć
doświadczenia w funkcjonowaniu we współczesnym świecie sztuki
postulat utrzymywania przez uczelnię kontaktu z absolwentami, prezentowania ich dorobku na arenie
ogólnopolskiej, np. na wystawach międzyuczelnianych, co pozwoliłoby też budować prestiżu czy też
kapitału symbolicznego uczelni i promować ją
postulat stworzenia i udostępniania na stronie internetowej uczelni bazy danych z sylwetkami
absolwentów oraz spisem ich osiągnięć
3. Jakie są obecnie warunki dla rozwoju młodej – i nie tylko młodej – sztuki w Łodzi?
Większość ankietowanych uznała je za złe lub niedostateczne, szczególnie w porównaniu z innymi
ośrodkami miejskimi w Polsce, pojawiły się też jednak głosy, że warunki te są dostateczne i że wszystko
zależy tu od samych twórców, którzy muszą dbać o swój rozwój.
●
●
●
●
●
●
●
●
●
obecnie najważniejszą rolę w rozwoju sztuki łódzkiej odgrywają inicjatywy oddolne, niezależne, dysponują
one jednak zwykle niewielkim budżetem, niewystarczającym do pokrycia wszystkich kosztów, a w efekcie
funkcjonują „hobbystycznie”, w oparciu o entuzjazm organizatorów i twórców
brak wsparcia ze strony władz miejskich oraz miejskich instytucji artystycznych, brak realnego
zainteresowania problemami sceny artystycznej, nie jest realizowany żaden długofalowy program
wynajdowania młodych talentów, pomocy w ich samorozwoju i w budowaniu ich kariery artystycznej
brak w Łodzi instytucji artystycznej, która byłaby w stanie skutecznie wspierać sztukę łódzką,
prezentować i promować ją w mieście oraz w całej Polsce, budować współpracę z innymi ośrodkami
artystycznymi – nie spełnia tej roli w szczególności instytucja, jaką są Miejskie Galerie Sztuki
brak możliwości regularnego prezentowania aktualnych działań środowiska łódzkiego, w ostatnich latach
zrezygnowano nawet z takich imprez, jak Salon Jesienny i Salon Wiosenny, jedyna cyklicznie
organizowana impreza przez Miejskie Galerie Sztuki to Międzynarodowe Triennale Małych Form
Graficznych
zaproszenie do udziału w ciekawych wystawach i projektach artystycznych zwykle nadchodzi z innych
miast, z bardziej aktywnych instytucji artystycznych
brak nagłośnienia i promocji wydarzeń artystycznych, wąskie grono odbiorców
nieliczne osoby zajmujące się krytyką i publicystyką sztuki, brak czasopisma artystycznego, które byłoby
wydawane w Łodzi, a jednocześnie funkcjonowało w skali ogólnopolskiej
brak w Łodzi ciekawych i prężnie działających galerii komercyjnych, brak rynku sztuki, pojedyncze prace
zakupione w ostatnich latach przez Muzeum Sztuki oraz Miejskie Galerie Sztuki, brak kultury
sponsorowania sztuki oraz inwestowania w nią
brak możliwości pozyskiwania funduszy na finansowanie realizacji projektów artystycznych, brak
programu stypendialnych i systemu mini-grantów, jakie są oferowane artystom w innych miastach
Regionalny Kongres Kultury 2011, STRONA:2
●
●
●
●
●
●
●
brak informacji o możliwości zdobywania funduszy na realizację projektów artystycznych, o konkursach
stypendialnych, wolnych pracowniach itp.
powszechny „prekaryzacyjny” scenariusz: często w trakcie realizacji konkretnego projektu okazuje się, że
brak wystarczającej ilości pieniędzy, co powoduje, że twórca musi częściowo sam pokryć koszty
realizacyjne, a jeśli już instytucje artystyczne dysponują funduszami na techniczną realizację samych
projektów artystycznych, na materiały itp., to nie przewidują wynagrodzenia dla twórców – brak jest
honorariów autorskich za wystawy i realizację projektów artystycznych
brak możliwości wynajmu nisko oczynszowanej pracowni artystycznej
brak czasu na sztukę: artyst(k)ę pochłania „druga” działalność, czyli praca zarobkowa
„hobbystyczny” model twórczości: pracownia znajduje się w mieszkaniu, a fundusze na pracę artystyczną
odkładane są z pracy zarobkowej
nadmierna biurokracja po stronie Urzędu, brak kompetencji urzędników zajmujących się kulturą,
decyzyjność rozproszona po różnych wydziałach, komórkach itd.
brak konsultacji urzędników ze środowiskiem artystycznym przy podejmowaniu kluczowych decyzji
dotyczących kultury i sztuki w Łodzi
4. Jak wygląda kwestia dostępności pracowni artystycznych?
●
●
●
●
●
istnienie przepisów ograniczających możliwość uzyskania pracowni z puli niskoczynszowych lokali
oferowanych przez Miasto: konieczność posiadania formalnego dyplomu ukończenia wyższej szkoły
artystycznej, konieczność bycia zameldowanym w Łodzi oraz konieczność posiadania, stałych,
miesięcznych dochodów
brak przejrzystości w procesie przyznawania pracowni przez Miasto
Miasto nie oferuje wystarczającej ilości tanich lokali z przeznaczeniem na pracownie: wszystkie
pracownie o zadowalającym standardzie są „wiecznie” wynajęte, a pozostałe nie nadają się do użytku – są
za niskie, ciemne, zdewastowane, pozbawione koniecznej infrastruktury, wymagające kapitalnego
remontu
pracownie należące obecnie do spółdzielni mieszkaniowych są tak samo wysoko oczynszowane, jak lokale
na działalność komercyjną
problem z udostępnianiem („po godzinach”) sal instytucji kulturalnych na potrzeby prób zespołów
muzycznych
5. Jakie działania mogłyby poprawić obecną sytuację?
Większość ankietowanych przedstawiła pozytywne postulaty podjęcia określonych działań naprawczych.
Pojawiły się też jednak głosy osób zrezygnowanych, które nie widzą dla siebie szansy rozwoju
artystycznego oraz zawodowego w Łodzi i deklarują chęć wyjazdu z miasta.
●
●
●
●
●
●
●
zmiana przepisów określających zasady przyznawania pracowni artystycznych: likwidacja wymogu bycia
zameldowanym w Łodzi, możliwość otrzymania pracowni przez osoby nieposiadające formalnego dyplomu
artysty, ale prowadzące faktyczną twórczość artystyczną i mogące ją udokumentować
powiększenie puli niskoczynszowych pracowni artystycznych, postulat remontu pustostanów i wynajmu
ich jako pracowni artystycznych, skomasowanie pracowni w jednym miejscu, w jednym budynku, co
sprzyjałoby także integracji środowiska
przejrzyste zasady przyznawania pracowni artystycznych
pracownie przyznawane na pewien czas, np. na dwa lata, po którym to okresie następowała ocena
aktywności twórczej i decyzja o ewentualnym przedłużeniu wynajmu
stworzenie wyposażonych w odpowiednią infrastrukturę pracowni „jednorazowych”, wykorzystywanych
na potrzeby realizacji pojedynczego projektu artystycznego
konkursy stypendialne, rozstrzygane w sposób jawny, przez jury złożone z ekspertów, artystów i
kuratorów z innych ośrodków artystycznych w Polsce
wprowadzenie, na wzór innych miast w Polsce, mikro-grantów dofinansowujących realizację konkretnych
Regionalny Kongres Kultury 2011, STRONA:3
projektów artystycznych
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
●
dyskusja nad misją i celami, jakie powinny realizować poszczególne łódzkie instytucje artystyczne
stały „wywiad” kuratorski w młodym łódzkim środowisku artystycznym, wprowadzenie przemyślanego i
długofalowego programu wyszukiwania i promocji młodych lokalnych talentów na scenie łódzkiej,
ogólnopolskiej i za granicami kraju
większa aktywność instytucji artystycznych i organizacji pozarządowych, które powinny wychodzić z
programami wystaw, projektów artystycznych i artystyczno-społecznych, warsztatów itp., do których
mogliby być angażowani łódzcy artyści
cykliczna organizacja przeglądu dokonań artystycznych sceny łódzkiej, stworzenie konkursu dla młodych
twórców, który miałby rangę ogólnopolską
dopuszczenie w łódzkich instytucjach artystycznych do głosu młodych, aktywnych pracowników,
kuratorek i kuratorów, którzy mogliby blisko współpracować z młodym środowiskiem artystycznym,
tworzyć i realizować autorskie koncepcje organizacyjne oraz wystawiennicze
rozbudowanie i aktywne wykorzystywanie kontaktów z innymi instytucjami zajmującymi się sztuką
współczesną w Polsce i za granicą, uruchomienie programów wymiany, rezydencji artystycznych itp.
większa współpraca publicznych instytucji kulturalnych i artystycznych z organizacjami pozarządowymi,
większa otwartość na współpracę przy konkretnych projektach z niezależnymi kuratorami sztuki,
organizatorami i animatorami kultury
współpraca międzyinstytucjonalna nie tylko „od święta”, czyli np. z okazji Nocy Muzeów
większe zaangażowanie mediów lokalnych w informowanie o przedsięwzięciach artystycznych oraz ich
promocję
kształcenie publiczności: wprowadzenie programu edukacji artystycznej i kulturalnej od najmłodszych lat
odejście od strategii wyłącznego skupiania się na dużych, drogich imprezach (festiwale) na rzecz
częstszych, mniejszych, tańszych, za to skierowanych do konkretnych odbiorców
stworzenie komórki Urzędu Miasta, w której kompetentne osoby – znające specyfikę współczesnej sztuki –
informowałyby o możliwościach stypendialnych, grantowych itp., pomagałyby w zdobyciu funduszy na
realizację projektów artystycznych, wypełnianiu wniosków grantowych, uzyskaniu urzędowej zgody na
działania związane z realizacją określonych typów projektów artystycznych
uruchomienie przez Urząd Miasta elektronicznego newslettera, w którym pojawiałyby się informacje o
wolnych pracowniach, konkursach, grantach itp.
rozwinięcie współpracy artystów z organizacjami pozarządowymi: oprócz prezentacji aktualnych działań
artystycznych i artystyczno-społecznych, NGO-sy mogłyby wspierać twórców pomocą organizacyjną,
doradztwem finansowym i prawnym
samoorganizacja: stworzenie spółdzielni, stowarzyszenia lub kooperatywy artystów
6. Jak oceniasz ideę Łodzi - „stolicy kultury” i hasło budowania „marki” miasta w oparciu o
„przemysły kreatywne”?
Wszyscy ankietowani podkreślali rozziew między ideą a stanem faktycznym – realną sytuacją Łodzi, uznając,
że idee „stolicy kultury” i „miasta przemysłów kreatywnych” są, jak na razie, kompletnie oderwane od
rzeczywistości. Pojawiały się głosy osób, które w propagowaniu tego typu idei dostrzegały tylko strategie
PR-owe i chwyty reklamowe. Wielu ankietowanych oceniło jednak samą ideę „miasta przemysłów
kreatywnych” za ciekawą i obiecującą. Wskazywali oni, że jeśli „za słowami pójdą czyny” i realność zacznie
dorastać do idei, wówczas przemysły kreatywne będą wpływały pozytywnie na możliwość rozwoju
działalności artystycznej w Łodzi.
opracował: Tomasz Załuski
Regionalny Kongres Kultury 2011, STRONA:4
Regionalny Kongres Kultury 2011, STRONA:5