Министерство образования Республики Беларусь

Материалы Международной научно-практической конференции
«Актуальные проблемы гуманитарного образования », 1 — 3 октября 2014 г.
Stefan ska А.
Университет им А.Мицкевича в Познани, Калиш, Польша
MOZLIWOSCIWYKORZYSTANIA METOD ARTETERAPII
W ROZW1JANIU K O M P E T E N C J I М Щ К К 1 С Н U STÜDENTÖW
ZAWODÖW Z MISJA SPOLECZNA
ВОЗМОЖНОСТИ ИСПОЛЬЗОВАНИЯ МЕТОДОВ
АРТ-ТЕРАПИИ В РАЗВИТИИ ПОВЕДЕНЧЕСКИХ
КОМПЕТЕНЦИЙ У СТУДЕНТОВ ПРОФЕССИЙ
С ОБЩЕСТВЕННОЙ МИССИЕЙ
Obecnie posiadanie wysokich kompetencji zawodowych, staje si?
niczb?dnc u osob podcjmujac>ch prac?. Kompetencje te determinowane
wicdzq , umiej?tnosciami i motywacj^ podlegaj^ procesowi uczenia si? a
rozwijaj^ si? w ramach roznych doswiadczen. Uwaza si? ,iz okreslone
zachowania zawodowe gwarantuj^ stabilnosc zatradnienia i odpowiadaj^ za
podiioszenie jakosci uslug tak oczekiwanych i wymaganych przez
pracodawcow. Kompetencje rozumie si? najcz?sciej jako wlasciwosci, zakres
uprawnien, cele, do ktorych zmierza zachowanie spoleczne jednostki,
struktur?, ktora stanowiq indywidiialne zdolnosci i cechy. Eksplikacja siowa
kompetencja wskazuje w wqzszym znaczeniu potoczne rozumienie tego
terminu, czyli zakres uprawnien w pewnvm obszarze [1, s. 23]. Skladnikiem
kompetencji sq
nic\v;|tpli\vic umiej?tnosci, wiedza oraz cechy
osobowosciowe. Wedlug R. Spencera od posiadanych kompetencji zalezy
umiej?tnosc planowania przez czlowieka skutecznego dzialania [2, s.496]
czyli m.in. adekwatnego zachowania si? i przyjmowania na siebie
odpowiedzialnosci za to dzialanie. Wsrod wielu znaczen nadawanych
tenninowi kompetencja mozna odnalezc, to ktore mowi ,iz kompetencja jest
to wvuczana umiejqtnosc robienia rzeczy dobrze, rozwiniqte sprawnosci
niezbqdne do radzenia sobie zproblemami [ 3,s.22-23] a zatem gotowosc do
dzialania na rzecz ich rozwiqzania czy realizacji.
W zyciu zawodowym dzisiejszych studentöw pedagogiki, psychologii
czy nauk spolecznych zorientowanych na socjalne pomaganie- bezwzgl?dnie
potrzebne jest poczucie kompetencji osobistej rozumianej jako system
przekonan na temat wlasnej wiedzy i umiej?tnosci zamkni?tych w pytaniu:
со wiem, со umiern, со stanowi moj atut, jakie sq mojc slabosci, со jest moim
ograniczeniem, a jakie zasoby posiadam, bez wzgl?du na specjalizacj? w
jakiej si? ksztalc??.
Termin kompetencja stosuje si? wi?c zarowno do okreslenia
umiej?tnosci mi?kkich (behawioralnych) jak i twardvch (funkcjonalnych).
165
Материалы Международной научно-практической конференции
«Актуальные проблемы гуманитарного образования », 1 — 3 октября 2014 г.
gdzie miqkkie okrcslajq sposöb, w jaki ludzie map) si? zachowac, by dobrze
zrobic cos, np. wykonac swoje zadania ale tez podjigl ro/mowg. relacje z inna
osoba czy grupq zgodiiie z tym со ta Osoba wie, rozumie i potrafi stosowiiie
zrobic w zaistnialej sytuacji. Kompetencje twarde natomiast oznajmiaj^ - со
nalezy wiedziec, by osi;(gn;|c okreslony i oczekiwany rezultat [4,s.366 ].
Wsrod kompetencji zawodowych zwi^zanych z misja spolccznq miejsce
szczegolne /ajnuij;i kompetencje migkkic czyli osobiste i interpersoiialne. Do
liich nalc/;i przede wszystkim takie sprawnosci jak komunikatywnosc czy
umiej^tnosci pracy w zespole. Poniewaz absolwent wyzszej uczelni, staje sip
spccjalisUp od ktörego swiat wymaga nie tylko wiedzy i umicjplnosci. ale
takze duzej dawki kreatywnosci [5,s.34-36] potrzebuje zadan i przestrzeni
stymuluj^cej jego ch§c samodoskonalenia si§.
Temu wlasnie sluzyc moze arteterapia - dyscyplina wiedzy i praktyki
gdzie w relacji z innym czlowiekiem uzywa sig artystycznych melod i
technik zgodnie z kierunkiem osiqgania indywidualnych celow. Jest
/ар1апо\\аш( dzialalnosci^, w duzej inierze spontanic/iup zwi^zana z
aspektem tworzenia i postrzegania zywiolowego zachowania jako antidotum
na \\/rasta|;(c;( sztywnosc spolecznych zachowan .Metody tej terapii
skupione
na uzewn^trznianiu i rozwijaniu osobistych dzialan twörczych
uczestnika w celu zaspokojenia jego potrzeby akceptacji, bezpieczenstwa,
wspoluczestnictwa, bycia rozumianym i docenianym. W celowym procesie
tworzenia - kreatywnosc rozumie sig jako podstawow^ ludzk^ zdolnosc, a j e j
przestrzen jako miejsce do dialogu mi^dzy rzeczywistosci^ wewn^trzn^ a
/cwngtrzrup Kreatywnosc oznacza cos dynamicznego, proces, ktory sig
rozwija i zawiera w sobie zrodlo i cel. Mozemy uznac jq za postaw§, ktöra
umozliwia odnalezienie nowych aspektöw w tym со powszechnie znane i
bliskie. Umicjctnosc korzystania z kreatywnosci jest w przekonaniu
arteterapeutow przejawem zdrowia. Uznaje Щ, iz natural Ш) prawidlowosci^
jednostki jest d^zenie do doznania pozytywnych emocji a potrzeby s;(
podstawowym stymulatorem ludzkiego dzialania.
W dzialaniach artystycznych wzajemne relacje ludzi tworz^cych sluzyc
map) z jednej strony rozwijaniu swiadomosci JA, a dnigiej aktwvnosci
tworczej czyli sily blokuj^cej schematyczne obrazowanie i pojmowanie
rzeczywistosci. Tworzenie artystyczne poprzez powrot do rzeczywistosci
wyrazonej obrazem dzwi^kiem dotykiem i zapachem czyli j?zyka
metaforycznego, symbolicznego, staje sie artystycznym zapisem czyjegos
doswiadczenia. Nosnikiem zaröwno swiadomych jak i nieuswiadomionych
potrzeb i emocji jednostki. Celem tej artystycznej metody wsparcia i terapii
jest usprawnianie zaburzonych funkcji, ale rowniez profilaktyka i dzialanie
wplywaj^ce na osobowosciowe determinantv uczenia sig: takie jak wiara we
wlasne mozliwosci, eliminacja l§ku przed niepowodzeniami, budzenie
166
Материалы Международной научно-практической конференции
«Актуальные проблемы гуманитарного образования », 1 — 3 октября 2014 г.
pozytywnej samooceny i samoakceptacji. Stosowane tutaj sposoby
post?powania sluzq uczeniu si? przekraczania lub akceptowania swoich
ogranic/cri. identyfikowaiiia podstawowego katalogu uznawanych wartosci
oraz podnoszenia jakosci komunikacji. Tworzenie jest bowiem swoistym
stanem nawiqzywania rozmowy i rodzajem osobistego komuiiikatu.
Zbigniew N?cki twierdzi, iz dobra komunikacja oznacza taki sposdb
mAwienta i sluchania, ktöry umozliwia wzajemne rozumienie siq, a w
warunkach sprzyjajqcvch prowadzi do zgodnego rozwiqzcmia konßiktowego
problemu [6. s.75], Wedlug tej tezy, komunikowanie polega na
przekazywaniu infonnacji po to by dojsc do poröwnywalnego pojmowania
tresci, a takze zdobycia wyzszego stadium wspölpracy. Komunikatywnosc
jest jednym z kluczowych warunkow skutecznej aktywnosci relacyjnej przy
poszukiwaniu grapy (srodowiska spolecznego )jak i pozniej przy utrzymaniu
w niej swego miejsca. Waznym skladnikiem jest wöwczas swiadomosc
wlasnych uczuc a takze uczuc innych. Zdolnosc do ich zauwazania i w
odpowiedni sposob intcrprctowania jest jednym z glownych zadan
arteterapii.
Terapia sztukq uczy m.in. poslugiwania si? slownictwem opisujqcym
emocje,
rozwija
umiej?tnosc
empatii,
rozumienie
meclianizmu
odwzorowania zachowan emocjonalnych i ksztalci umiej?tnosc radzenia
sobie z sytuacjami przykrymi. [7, s. 211-212]. SU)d tez zwraca si? uwag? na
okreslone czynniki psychologiczne takie jak - stopien emocjonalnej
niezaleznosci, swobody. a takze odwag? w ckspcrymcntowaniu oraz na
budowanie warunkow do dobrego dialogu opartego na wolnosci mysli
i emocji czlowieka, ktory nie jest wewn?trznie zaj?ty urazami zwiqzanymi
z inn;) osoba. Atrtererapia wszj stkie swoje teclmiki opiera о emocje oraz
indywidualizacje podejscia. Dla wielu uczestnikow zrodlem napi?cia
wewn?trznego odczuwanego jako stany przykrosci, l?ku, niepokoju czy
apatii jest nieznajomosci swoich atutow. Najcz?sciej niedowartosciowanie
l^czy si? wowczas z wycofaniem si? i izolacjq spolecznq.
Poprzez umozliwienie w procesie arteterapeutycznym doswiadczania
sprawstwa, mozna pomoc Osobie odkrywac swojq wartosc. Fantazje
ujawniane tu i teraz w akcie kreacji - spotykajq si? z akccptacja grupy dlatego
tez uczestnicy nie boj;( si? zglaszac nowych pomyslow, nie odczuwajq l?ku
przed osmieszeniem czy innym rodzajem oceny, dyskutujq w atmosferze bez
sztywnych regul i bez obawy, ze artystyczny wytwor liczy si? bardziej niz
rozmowa nawiqzana i rozwijana dzi?ki niemu. Atreterapeuta organizuje i
pr/corgani/owujc tok sesji zarowno w trakcie procesu tworzenia, jak i w
trakcie recepcji wytwom, recepcji wspolnej z uczestnikiem i grupq.
Podejmowana w tym celu rozmowa toczy si? w modelu
konstruktywistycznym, ktory zaklada komunikowanie interakcyjne.
167
Материалы Международной научно-практической конференции
«Актуальные проблемы гуманитарного образования », 1 — 3 октября 2014 г.
Komunikatywnosc i kreatywnosc choc sluzy i koncentruje si§ na aktywnosci
poznawczej to jednak w centrum stawia osobisty rozwoj Osoby w interakcji z
grupa. Dzialanie z grup;j musi miec bezpieczne granice w procesie
autoekspresji tym bardziej gdy zablokowanie potrzeby wvrazania siebte jest
jednoczesnie stlumieniem odwagi twdrczej [8, s.71], Poprzez doswiadczanie
indywidualnych roznic w percepcji i ekspresji tworczej, uczestnik plynnie i
metodycznie zbliza si§ do innosci poglqdow, postaw, myslenia oraz
zachowan roznych osöb po to, by odczuwac coraz wi^cej satysfakcji z
wlasnego zycia i humanistycznego odkrywania jego sensow. Warto
pr/ypomnicc , iz w swoim eseju о tworczosci Jerome Bruner wyraznie
wskazywal na rolg artystycznego doswiadczenia w procesie pozytywnego
przeobrazania sig jednostki. Autor wyrazil aktualny do dzis poglqd. ze w
kontakcie z tworczym dzielem doswiadczamy skutecznego zdzhvienia
[9,s.31], Podczas procesu arteterapii zaskoczenia , zadziwienia rozwijap)
myslenie intuicyjne, niezbedne w kontekscie poszukiwan najwlasciwszej
drogi rozwi^zania podjetej sprawy, zadania czy celu. Proces twörczy
charakteryzuj^cy si§ heurystycznosci^ wymaga silnej
motywacji,
wytrwalosci i dyscypliny wewnetrznej .Poniewaz jest to procesem
dlugotrwaly, wystgprya tutaj naprzemienne okresy duzej koncentracji na
problemie i twörczej pracy arty sty cznej, gdzie kladzie duzy nacisk na
zwi^kszenie inwencji tworczej zespolu. Wykorzystanie werbalnie i
niewerbalnie wyrazanej przez grnpf akceptacji doty czy wzmocnien
pozytywnych i odnosi si§ do zachowan, pozwalaj^cych nabyc kompetencje w
zakresie ekspresji tworczych.
Umicjclnosc radzenia sobie z emocjami wlasnymi i innych ludzi
przydatna jest nie tylko w zyciu zawodowym ale tez prywatnym zeby
utrzymac spokoj, zadowolenie i kontrolg. W obecnych czasach zdolnosci
intcrpcrsonalnc. umiej^tnosc pracy w grupie, czy radzenie sobie ze stresem
staly si? jednym z kluczowych czynnikow sukcesu w profesjonalnej
dzialalnosci. Dlatego warto podkreslac , ze istniej^ artystyczne metody
wspomagaj^ce i rozwijaj^ce zdolnosci osobiste i intcrpcrsonalnc.
ЛИТЕРАТУРА
1.Gumienny, B.
Kompetencje
spoleczne niepehiosprawnych intelektualnie
wychowankow domu dziecka, Rzeszöw 2010.
2. Spencer, R. Psychologia wspölczesna, Gdansk 2004.
3. Strykowski, W, Strykowska, I, Pielachowski, t Kompetencje nauczyciela szkoly
wspölczesnej, Poznan 2003.
4. Kowalczyk, A. Kompetencje pedagoga- wychowawcy w zakladzie karnym,
/M.Walencik, J.Hroncova, Pedagogika spoleczna wobec procesöw zywiolowych i
zachowan ryzykownych, Torun, 2013
168
Материалы Международной научно-практической к о н ф е р е н ц и и
«Актуальные проблемы гуманитарного образования », 1 — 3 октября 2014 г.
5. Olszewski, А. Рога na zespoly. Zmiana kompetencji wynikaj^ca z przejscia na
systemzarz^dzania projektami „Personel" 2003, № 2 .
6. N^cki, Z. Negocjacje wbiznesie, Krakow 1995.
7. Kiiapik, M. W. A. Sacher, Sztuka w edukacji i terapii, Krakow 2004.
8 Miirzyn, A. Odwaga twörcza jako podstawa wychowania i komunikacji j^zykowej /
B. Dymara, Dziecko w swiecie sztuki, Krakow 2000.
9. Ntjcka E, Psychologia tworczosci, Gdansk2002.
169