Sylwia Pieńkowska-Kamieniecka, Joanna Rutecka

PROBLEMATYKA DECYZJI
I KOMPETENCJI FINANSOWYCH OSÓB
STARSZYCH W UJĘCIU EKONOMICZNYM
dr Sylwia Pieńkowska-Kamieniecka
Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
dr Joanna Rutecka
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie
• Celem artykułu jest analiza poziomu wiedzy finansowej i
kompetencji finansowych osób starszych oraz zwrócenie
uwagi na wybrane aspekty towarzyszące podejmowaniu
przez nie decyzji inwestycyjnych.
Kompetencje finansowe
• Świadomość i wiedza finansowa na temat produktów
i instytucji finansowych, jak również zdolności
finansowe, rozumiane jako umiejętność planowania
finansowego i zarządzania posiadanymi środkami
pieniężnymi.
Wiek minimalizujący błędy w decyzjach
finansowych
Wiek najwyższych
kompetencji
Błąd
standardowy
55,9
4,2
53,3
5,2
45,8
50,3
49,6
7,9
6,0
5,0
56,0
8,0
Oprocentowanie kart kredytowych dla małych firm
Opłata za opóźnienie spłaty kredytu na karcie kredytowej
61,8
7,9
51,9
4,9
Opłata za przekroczenie limitu na karcie kredytowej
Opłata za wypłatę gotówki z karty kredytowej
Średnia z powyższych badanych przypadków
54,0
54,8
53,3
5,0
4,9
4,3
Wyszczególnienie
Oprocentowanie kredytu zabezpieczonego na nieruchomości
Oprocentowanie linii kredytowej zabezpieczonej
na nieruchomości
Tzw. moment „eureka”
Oprocentowanie kart kredytowych
Oprocentowanie kredytów samochodowych
Oprocentowanie kredytu hipotecznego na zakup nieruchomości
Źródło: Agarwal S., Driscoll J.C., Gabaix X., Laibson D.I., 2008, The Age of Reason: Financial Decisions over the
Lifecycle, „NBER Working Paper”, National Bureau of Economic Research, No. 13191, s. 26; Stańko D., 2013, Seniorzy w
Polsce – perspektywa ekonomiczna, w: Osoby starsze na rynku usług finansowych. Analiza i zalecenia, Biuletyn RPO
„Zasada równego traktowania – prawo i praktyka”, nr 4, Warszawa, s. 26.
Poziom kompetencji finansowych osób starszych
w odniesieniu do poszczególnych obszarów finansowych
(w % poprawnie udzielonych odpowiedzi)
Wiek
Ogółem
60-69 lat
70-79 lat
80 lat i więcej
59,12
45,43
31,30
Podstawowa
wiedza
finansowa
59,18
44,62
32,79
Pożyczki i
kredyty
Inwestycje
Ubezpieczenia
60,52
46,72
31,49
53,02
39,05
23,57
63,77
51,32
37,36
Źródło: opracowanie własne na podstawie Finke M.S., Howe J., Huston S.J., 2011, Old Age and the Decline in Financial
Literacy, file:///C:/Users/USER/Downloads/SSRN-id1948627.pdf.
Własna ocena kompetencji finansowych i obiektywna
w zależności od wieku wśród osób w wieku 60-88 lat
Pewność trafności
wyboru
Kompetencje finansowe i pewność (w %)
Kompetencje
finansowe
Wiek (w latach)
Źródło: S. Finke, J. Howe, S.J. Huston, Old Age and the Decline in Financial Literacy, August 2011,
file:///C:/Users/USER/Downloads/SSRN-id1948627.pdf, s. 29.
Poziom wiedzy ekonomicznej Polaków w zależności
od wieku
Średnia poprawnych odpowiedzi
Wiek
Odchylenie struktury demograficznej grupy
od struktury próby według posiadanej wiedzy (w %)
liczba
w%
niska
średnia
wysoka
do 34 lat
8,7
43,5
-5
+2%
+3%
35-54 lata
9,2
46,0
-12%
+4
+8%
55 lat i więcej
6,3
31,5
+17%
-5%
-11%
Źródło: opracowanie własne na podstawie Fundacja Kronenberga, 2009, Stan wiedzy finansowej Polaków, raport
Fundacji Kronenberga przy Citi Handlowy, Dom Badawczy Maison, s. 118-119.
• Emeryci i renciści w Polsce wydają największą część swojego dochodu
rozporządzalnego (93,2% i 84,9% w 2012r.; średnia 82,2%).
Przeciętne miesięczne dochody całkowite i rozporządzalne
osób pracujących i emerytów w 2012 r (w zł)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych, 2013, Ważniejsze informacje z zakresu
ubezpieczeń społecznych. 2012, Warszawa oraz Główny Urząd Statystyczny, 2013, Budżety gospodarstw domowych w
2012 r., Główny Urząd Statystyczny, Warszawa.
Najlepsze według Polaków sposoby
oszczędzania na emeryturę
Źródło: CBOS, 2010, Polacy o dodatkowym oszczędzaniu na emeryturę, komunikat nr BS/77/2010.
Wnioski
1. Kompetencje finansowe spadają wraz z wiekiem.
2. Rosnący poziom skomplikowania produktów finansowych
dedykowanym osobom starszym powoduje, iż tylko
nieliczne jednostki są w stanie przeanalizować dostępną
ofertę i wybrać propozycję najlepiej odpowiadającą ich
potrzebom.
3. Produkt skierowany do rosnącej rzeszy emerytów powinien
być produktem prostym, przejrzystym i tanim.
4. Osoby starsze w przyszłości będą bardzo dużym rynkiem
dla instytucji finansowych.
Summary
• Financial competence of older adults has become one of the most
significant problems in the ageing world.
• People aged 65+ represent a huge group of consumers and potential
investors on the financial markets. But financial decisions they take often
do not meet their needs due to the fact that financial literacy decreases with
age.
• Lower analitical abilities of the old and fast development of financial
products are usually not balanced by aquired experience resulting in nonoptimal decision-making.
• oldest citizens (people aged 60 and over) have frequently problems with
assessment and comparison of financial vehicles offered by numerous
institutions.
• Being aware of the shortage of their own financial knowledge and
diminishing cognitive abilities they frequently choose products they are
familiar with from the previous stages of their life.
Poziom wiedzy finansowej oraz znajomość możliwości
oszczędzania i inwestowania na rynku finansowym
mam bardzo dobrą
orientację w tej
dziedzinie; 3%
mam pewną
orientację,
wiedział(a)bym, jak
zainwestować
pieniądze; 18%
trudno powiedzieć;
1%
nie mam orientacji w
sprawach
finansowych; 44%
mam słabą
orientację w tej
dziedzinie; 34%
Źródło: opracowanie własne na podstawie CBOS, 2012, Polak na rynku finansowym, komunikat nr BS/152/2012.