Budowa dwutorowej linii elektroenergetycznej 400 kV
Transkrypt
Budowa dwutorowej linii elektroenergetycznej 400 kV
Budowa dwutorowej linii elektroenergetycznej 400 kV Piła Krzewina – Plewiska Inwestycja liniowa INWESTOR INŻYNIER KONTRAKTU WYKONAWCA Inwestor Wykonawcy Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. (PSE) są operatorem systemu przesyłowego energii elektrycznej w Polsce. Spółka jest własnością Skarbu Państwa o szczególnym znaczeniu dla polskiej gospodarki. Forma prawna oraz zakres jej odpowiedzialności – jako Operatora Systemu Przesyłowego (OSP) – określony jest w ustawie Prawo energetyczne. PSE zajmują się przesyłaniem energii elektrycznej siecią przesyłową (400 kV i 220 kV oraz częstotliwości 50 Hz) do wszystkich regionów kraju. Są odpowiedzialne za wykonywanie szeregu obowiązków związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa pracy polskiego systemu elektroenergetycznego oraz rozwojem sieci przesyłowej i połączeń transgranicznych z sąsiednimi systemami. PSE są właścicielem ponad 14 000 km linii oraz ponad 100 stacji elektroenergetycznych najwyższych napięć. IDS ENERGETYKA Sp. z o.o. (spółka należąca do IDS-BUD S.A.) to spółka powstała w związku z prężną rozbudową jednej z największych polskich firm budowlanych – IDS-BUD S.A., która wspiera ją swoim doświadczeniem. IDS-BUD skupia w swoich szeregach doświadczonych pracowników o wysokich kwalifikacjach. Inżynierowie spółki oraz jej pozostała kadra pracowali przy wielu projektach w kraju, takich jak: budowa linii 400 kV Ełk – Granica, budowa Mostu Północnego wraz z infrastrukturą towarzyszącą, CH Auchan, III nitki rurociągu „Przyjaźń”, rurociągów dla PKN Orlen SA, Grupy Lotos i wielu innych. www.ids-bud.pl www.pse.pl Inżynier Kontraktu 2 PSE Inwestycje S.A. to spółka należąca do Grupy Kapitałowej PSE. Firma wykonuje szereg działań wspierających realizację projektów inwestycyjnych, które pozwalają osiągać statutowe cele Krajowego Operatora Systemu Przesyłowego. Działalność PSE Inwestycje S.A. obejmuje nadzór inwestorski nad realizowanymi inwestycjami (funkcja inżyniera kontraktu) oraz sporządzanie projektów sieci i urządzeń elektroenergetycznych (biuro projektów). ENPROM HVL Sp. z o.o. (spółka należąca do grupy ENPROM) – grupa ENPROM HVL to prężna firma gwarantująca najwyższą jakość wykonywanych usług w branży elektroenergetycznej na rynku polskim i zagranicznym. Realizuje liczne kontrakty dla PSE S.A., jak również polskich spółek dystrybucyjnych. Firma opiera się na doświadczonej, rzetelnej i doskonale wyszkolonej kadrze zarządzającej i nadzorującej prace, a także pracownikach o wysokich kwalifikacjach i długim stażu w branży elektroenergetycznej. Wieloletnie doświadczenie kadry oraz bogate zaplecze techniczno-sprzętowe pozwalają przedsiębiorstwu na skuteczną realizację wszelkich zadań z zakresu budowy, przebudowy oraz remontów linii wysokich napięć. www.pse-inwestycje.pl www.enprom.pl Szanowni Państwo, budowa linii 400 kV Piła Krzewina – Plewiska to inwestycja ważna dla bezpieczeństwa energetycznego północnej i zachodniej Polski, a zwłaszcza województwa wielkopolskiego. To duże i złożone przedsięwzięcie, obejmujące swoim zasięgiem nawet kilkanaście gmin. Podobne inwestycje realizowane są dziś na terenie całego kraju. Zastąpią one w dużej mierze wysłużone połączenia 220 kV, które mają za sobą dziesiątki lat nieprzerwanej eksploatacji. Budowa linii najwyższych napięć jest wyzwaniem nie tylko inżynieryjnym, ale przede wszystkim społecznym. Zaprojektowanie linii oznacza podjęcie trudu uwzględnienia i w miarę możliwości pogodzenia oczekiwań tysięcy osób, organizacji społecznych, ekologicznych i naturalnie władz terenów, gdzie planuje się inwestycję. Dlatego naszą pracę rozpoczynamy od konsultacji społecznych, do udziału w których zapraszamy wszystkie zainteresowane osoby. Folder, który trzymacie Państwo w rękach, służy dostarczeniu możliwie najszerszych informacji o inwestycji. Spotkania z nami będą doskonałą okazją do zgłębienia interesujących Państwa zagadnień. Na kolejnych stronach publikacji zamieszczamy odpowiedzi na pytania dotyczące procesu wyznaczania trasy linii i zaangażowania w niego mieszkańców i organizacji społecznych, a także wpływu inwestycji na środowisko. Piszemy o technologii, aspektach formalnoprawnych przedsięwzięcia, a więc wszystkich tych sprawach, które z naszej perspektywy – doświadczonego Wykonawcy – zwykle Państwa interesują. Zachęcamy do lektury i zadawania pytań, które będzie można do nas kierować bezpośrednio, podczas spotkań, ale również m.in. za pośrednictwem skrzynki kontaktowej umieszczonej na stronie internetowej www.liniapilaplewiska.pl, a także listownie – na adres podany na okładce publikacji. Zespół projektu Spis treści Kto jest kim w inwestycji? Słowo wstępu Nasz zespół Harmonogram inwestycji Dlaczego powstaje linia 400 kV Piła Krzewina – Plewiska? Czy budowa linii jest konieczna? 2 3 4 5 7 9 Element dużego projektu Konsultacje pod lupą Co wpływa na wybór trasy linii? Technologia – jak będzie wyglądała linia? Prywatne nieruchomości na trasie linii Linia i bezpieczeństwo Najczęściej zadawane pytania 10 12 15 20 22 23 26 3 Nasz Zespół Tak duża inwestycja wymaga współpracy specjalistów z różnych dziedzin. Projekt realizuje konsorcjum przedsiębiorstw budowlanych IDS ENERGETYKA i ENPROM HVL. Wspierają nas firmy, które na co dzień zajmują się ochroną środowiska, procedurami planistycznymi, uzgodnieniami formalnoprawnymi, a także konsultacjami społecznymi. Cały zespół liczy kilkadziesiąt osób. Nadzór nad całym projektem sprawują zarządy firm IDS ENERGETYKA i INPROM HVL. Osoby, z którymi będą Państwo spotykać się najczęściej w toku realizacji inwestycji, to: Na zdjęciu od lewej: Jacek Miciński (FORWARD PR) – rzecznik prasowy inwestycji; Piotr Mucha (INPLUS Energetyka) – dyrektor ds. formalnoprawnych; Piotr Cyran (ENPROM HVL) – projektant linii; Krzysztof Miłosz (IDS ENERGETYKA) – dyrektor, nadzoruje całość inwestycji; Łukasz Nazimek (ENPROM HVL) – projektant linii; Jakub Dębski (ENPROM HVL) – kierownik projektu 4 Harmonogram inwestycji Prace budowlane to w istocie końcowy etap inwestycji. W stosunku do całego czasu przeznaczonego na projekt, montaż konstrukcji zajmuje zwykle niewiele ponad rok. Poprzedzają go: inwentaryzacja uwarunkowań terenowych, konsultacje społeczne, uzgodnienia planistyczne, rozmowy z właścicielami nieruchomości, na których działkach lokalizowana będzie linia, a także równolegle trwające procedury środowiskowe. Cała inwestycja potrwa 5 lat. „ Styczeń–kwiecień 2016 r. Inwentaryzowanie uwarunkowań terenu. Aglomeracja poznańska to obszar o ogromnej dynamice rozwoju. Tempo zmian powoduje, że właściwie żadna mapa nie jest do końca aktualna. Dlatego przez kilka miesięcy opracowywaliśmy szczegółowe mapy terenu od Poznania aż do Piły. Badaliśmy zapisy dokumentów planistycznych, inwentaryzowaliśmy wszystkie miejsca, gdzie możliwe jest zlokalizowanie linii. Analizowaliśmy w szczególności obszary rozwoju zabudowy. Wykonaliśmy ogromną pracę przygotowawczą, dzięki której teraz możemy przystąpić do procesu konsultacyjnego z rzetelną wiedzą na temat uwarunkowań terenu.” Jakub Dębski Kwiecień–listopad 2016 r. Konsultacje społeczne – spotkania ze wszystkimi osobami zainteresowanymi inwestycją. Dostarczanie informacji o projekcie. Zebranie opinii o propozycjach przebiegów i poszukiwanie optymalnej trasy linii. Szukanie najbardziej adekwatnych i sprawdzonych rozwiązań technicznych. „ Konsultacje społeczne to proces, w trakcie którego poznajemy opinie mieszkańców, władz gminy oraz wszystkich tych, którzy interesują się inwestycją i chcą z jakiegoś względu mieć wpływ na jej kształt. Chcemy porozmawiać z każdym i wierzę, że te rozmowy pomogą nam ustalić najlepszy możliwy przebieg linii. Podstawą konsultacji jest rzetelna informacja o szczegółach projektu. Dlatego dużą część pracy z Państwem przeznaczymy na to, żeby przekazać dokładne informacje o tym, co robimy i na jakich zasadach się to odbywa. Zgromadzone od Państwa informacje i opinie pomogą wybrać ostateczny wariant linii.” Jacek Miciński „ Wrzesień–listopad 2018 r. Uchwalanie studiów i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego (MPZP) – projekt trasy musi trafić do gminnych MPZP. Dla inwestycji celu publicznego przewidziano różne rozwiązania prawne. Będziemy wnioskować o wprowadzenie linii do studiów i miejscowych planów ponieważ uważamy, że ta droga w największym stopniu gwarantuje udział mieszkańców w procedurze lokalizacji inwestycji.” Piotr Mucha 5 „ Do października 2021 r. Ustanawianie służebności przesyłu i zakończenie spraw formalnoprawnych – w zamian za wynagrodzenia, będziemy pozyskiwać zgody właścicieli na poprowadzenie linii przez ich działki. Na trasie linii znajdzie się ogromna liczba nieruchomości. Nie jest wykluczone, że będzie to nawet tysiąc działek, które znajdą się w pasie technologicznym linii. Dla każdej z nich sporządzony będzie operat szacunkowy. Z każdym właścicielem będziemy prowadzić indywidualne rozmowy, bazujące na rzetelnych informacjach o rodzaju gruntu i jego wycenie. Wychodzimy z założenia, że o pieniądzach należy rozmawiać przejrzyście, w oparciu o jednakowe kryterium wyceny. Dlatego będziemy w tym procesie korzystać z wiedzy rzeczoznawców majątkowych.” Krzysztof Miłosz „ Do lutego 2019 r. Uzyskanie pozwolenia na budowę – to ostatni etap formalnoprawny, który pozwala rozpocząć budowę samej linii. Po ustaleniu przebiegu trasy, niezwłocznie rozpoczniemy prace projektowe. Przed nami trudny etap polegający na pogodzeniu dziesiątek uwarunkowań, począwszy od istniejącej i planowanej zabudowy, poprzez kwestie ochrony środowiska, archeologię, geologię, plany i studia gmin i oczywiście możliwości techniczne poprowadzenia linii. Projekt budowlany wraz z decyzją środowiskową i uzgodnieniami z właścicielami gruntów dadzą nam zielone światło do złożenia wniosku o pozwolenie na budowę.” Łukasz Nazimek 6 „ Listopad 2019 r. do października 2020 r. Prowadzenie prac budowlanych – fundamenty, konstrukcje nowych słupów i montaż przewodów potrwają ok. roku. Elementem inwestycji jest też rozbiórka istniejącej linii 220 kV. Budowa to duże wyzwanie logistyczne. Trzeba skoordynować dostawy, ustalić trasy dojazdu, znaleźć miejsca na bazy. Wiele zależy od pogody, bo to wpływa chociażby na grząskość terenu. Prace na tym etapie rozpoczniemy od ustalania z właścicielami terenów i gminami tras dojazdu do słupów. W pierwszej kolejności będziemy szukać podwykonawców niektórych prac wśród firm z Wielkopolski. W fazie budowlanej staramy się wykorzystywać potencjał lokalnych i regionalnych firm.” Jakub Dębski Dlaczego powstaje linia 400 kV Piła Krzewina – Plewiska? Pytanie, które często zadaje wielu mieszkańców – po co powstaje linia 400 kV i dlaczego przebiega właśnie przez moją gminę? Linia Piła Krzewina – Plewiska ma kluczowe znaczenie dla zagwarantowania stabilnych dostaw prądu do północnej i zachodniej Polski. Województwo wielkopolskie oraz regiony położone na północy wykorzystują prąd produkowany w elektrowniach znajdujących się na południu. Elektrownie Pątnów, Adamów, Konin czy Bełchatów wytwarzają energię, która trafia do aglomeracji poznańskiej, a stąd dalej do miast znajdujących się bliżej wybrzeża. Dziś odbywa się to za pośrednictwem istniejącej od 1965 roku linii 220 kV. To mocno wysłużone połączenie, dlatego, jak wiele podobnych, zostanie rozebrane i zastąpione nową, dwutorową linią 400 kV. Umożliwi ona przesłanie większej ilości energii. Jest to ważne, bo zapotrzebowanie stale rośnie – średnio o ok. 2% rocznie – i jak pokazują statystyki, ta tendencja utrzymuje się od lat. Linia posłuży także do odbioru energii, która jest wytwarzana przez farmy wiatrowe. Te ostatnie, choć ekologiczne, to jednak potrzebują mocnej i stabilnej sieci przesyłowej, która wytrzyma wahania związane z tym, że farmy wiatrowe raz generują dużo energii, innym razem – kiedy nie ma wiatru – nie produkują jej wcale. 170 000 160 000 150 000 140 000 [GWh] 130 000 120 000 110 000 100 000 90 000 2014 2013 2012 2011 2010 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 80 000 [Lata] Produkcja energii elektrycznej Zużycie energii elektrycznej Rys. 1. Produkcja i zużycie energii elektrycznej w latach 1989–2014 w Polsce Źródło: Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. 7 Takie linie, jak ta z Piły do Plewisk, nie są sieciami dystrybucyjnymi dostarczającymi prąd bezpośrednio do Państwa mieszkań. To sieci przesyłowe, które pozwalają przesłać energię z miejsc jej wytwarzania do obszarów dalszej dystrybucji. Przesyłanie prądu odbywa się pomiędzy kolejnymi węzłami, które stanowią stacje elektroenergetyczne. Stacje pozwalają przesyłać prąd dalej, do kolejnych węzłów lub, zmniejszając jego napięcie, rozsyłać go do sieci dystrybucyjnej wysokiego (110 kV), średniego i niskiego napięcia, które zasilają bezpośrednio domy i zakłady pracy. Wytwórca Stacja SN/NN Linie przesyłowe NN 400 kV i 220 kV Stacja rozdzielcza i transformatorowa NN/WN Linia WN 110 kV Odbiorca Linia nn 400/230 V Transformator SN/nn Linia rozdzielcza SN Stacja transformatorowa WN/SN NN – najwyższe napięcia WN – wysokie napięcia SN – średnie napięcia nn – niskie napięcia Rys. 2. Droga energii elektrycznej od wytwórcy do odbiorcy Inwestycja celu publicznego Dwutorowa napowietrzna linia elektroenergetyczna 400 kV Piła Krzewina – Plewiska to inwestycja celu publicznego. Będzie jednym z filarów bezpieczeństwa energetycznego Wielkopolski i regionów zachodniej i północnej Polski. Przez inwestycję tego typu rozumie się zadania realizowane na szczeblu lokalnym (gminnym), ponadlokalnym (powiatowym i wojewódzkim) i krajowym (obejmującym również inwestycje mię- 8 dzynarodowe i ponadregionalne), stanowiące realizację celów, o których jest mowa w art. 6 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami. Budowę linii Piła Krzewina – Plewiska uwzględniono również w Wykazie strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych, stanowiącym załącznik do Ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych. Czy budowa linii jest konieczna? linią 220 kV ze stacji Plewiska do stacji Piła Krzewina. Mało tego, linii tej nie można wyłączyć na dłuższy czas, nawet planując taką operację z odpowiednim wyprzedzeniem. Dzieje się tak, ponieważ ciągle brakuje alternatywnych, nowoczesnych połączeń 400 kV, które łączyłyby południową z północną częścią kraju. Widać to na załączonej mapie przebiegu sieci najwyższych napięć. Dziś, zwłaszcza w Polsce północno-zachodniej, brakuje nowoczesnych linii 400 kV. Linia Piła Krzewina – Plewiska nie zasila tylko kilku gmin czy nawet jednego województwa – oprócz znaczenia regionalnego ma również znaczenie krajowe. Trzeba pamiętać, że wszystkie linie o napięciu 220 kV i 400 kV tworzą system naczyń połączonych. Awaria jednego elementu wpływa na pracę całości. Dlatego, mówiąc o tej linii, używamy terminu połączenia systemowego. O tym, czy nowoczesna linia jest potrzebna, najlepiej świadczy fakt, że tereny północnej Wielkopolski są zasilane pięćdziesięcioletnią szupa Sze Šeš Širv inta Nemunas s Sz Mer ky ra Ko ma nN ëm an ustows ki N io a Sidra L a S N c r ja Liasnaja nia Cety Toc Zach ZapadondynjiBBuh ug Bu g ośn eb rzn a Kanał Wiep czewka Gie ł aw A yp ia t’ N yc z Ml ecz ka I Bug ni a R K PUSTOMYTY MYKOLAIV hor Stryvi ter Dn iest e Bystrytsia SAMBIR yts ia Dn Ty s’m STARYI SAMBIR USTRZYKI U J. Myczkowskie DROHOBYCH sł aw a J. Solińskie DOLNE Czarna Górna BORYSLAV Baligród ysa SABINOV PREŠOV HANUŠOVCE nad Topl'ou J vod. n. Vel'. Domaša i ry i We ina tl a Sol San Lutowiska Str TURKA MORŠYN yi Sv Ondava C St STEBNYK nk Cisna STRYI ič a Komańcza MEDZILABORCE r ROZDIL ies Olszanica en S LESKO Nezh ukhiv ka KHYRIV Bukowsko r DOBROMYL’ SANOK Zarszyn J. Beskie ��� yi Buh dn Zakhi Hu cz wa A Wi Ż la Trz Pr ic a ien m Byst rzy ca Łęg rw a ica W i sł ok Bi HORODOK SUDOVA VYSHNIA RUDKY an a Wisł Wisłoka a Kr ela wa Zi ic a a r. 20 17 Wisła ń me n nas ė up zu pa Jarka Gołdapa rew N Orz żonka Za żd a o om ka Ra d W na c ug Kanał A ńs k Szkwa Jez io rk a Pi lic a Drz ewi czka Ra ba zw ica W isłok ka ie Rawka Rzeka iern a W Nid a a B Biebrz W ał pusza ni a a ca Or awa na la Nie mu si ia a nn Tu ma pa Angra a W d Moszczenica P Wa rta W ęg Łyna Łyna da Ni yn i D Skr iączka Ner Oleśnica Kysu ca Ne ru č In D ej na a Ł y Lav ś k s k Sz t ga Dzier zgo ń Dr wę ca Bé O za Czarna Przems Oso b Mr oga Ślesiński Kanał Li wa 2018r. Wisł a Mątawa a W a rt Soła iemodlińska łoga ia du n Wel Wda Wi sła r. 2021 Prosna ka Morava MOSTYS'KA Tyrawa Wołoska VERCHNJE SYN’OVYDNE San A BORYNJA vod. n. Starina Uzh Uż SKOLE O Svratka Medyka San NYZHANKOVYCHI Stryi Vá Sv ratka vice Svratka No ba Łe ka Krów a Brd . r c Ol eś ni Oła wa Krynka aN l ic e ca O rl O W idawa Strz z yc a trz y ca Nys Nysa K łodz vice t ři i Red a Łupa wa a nk Warta br a Śląski Rów Kop an ica K a lon Sza ys a Bóbr a Úp ce sn á Mo ra Bóbr w is a J Mor. D ija łok a Warta r. 2018 a Noteć a Ob rza ńs K Po ana ł ud ł ni o dra O z a bs era Jiz Brda Reg a Pł ocicz na łn Sama Łęcza ck a Łu ży sa a N Ryt S J iz er a Ś h Blani e c U Bu khidnyi Za g Bu nja Vyš ark a R h Bu z pr SVIDNÍK GIRALTOVCE KULYKIV Fredropol Dn iest e San ZAGÓRZ BARDEJOV To r ZHOVKVA L’VIV PRZEMYŚL c ore Lab ež O d hi Bug ca ni ie Ostra Rega Ina Ina h. Za c Od ra Mo gli ca na Dz 2017r. Ue c k er Y w Odr aW sch . C Ł M Ros Spr ee Roś s’ aj a sn E A ia aL aj av Pr I I a n aj a as Li śm Ty N B oł d a Sok o Piw NOVOIAVORIVS´K O l'a Top A LEVOČA YAVORIV ia Stubno STROPKOV POPRAD a H rz iep -Krzna ał W Spree ė I K Krasiczyn Wiar W i sł ok KRYNICA-ZDRÓJ STARÁ L’UBOVŇA KEŽMAROK a law Zie RYMANÓW a Poprad Krzywcza Bircza ołk W Váh IWONICZ-ZDRÓJ Wi sz n Żurawica Dubiecko BRZOZÓW Dydnia KR� Jasi va Biely u Kl ok O na ni ka Wisło Krempna Miejsce Piastowe ��� KRAKOVETS' RADYMNO Chłopice Rokietnica Nozdrzec Sv y NEMYRIV Wielkie Oczy Laszki Orły Solina VYSOKÉ TATRY LIPTOVSKÝ MIKULÁŠ rz Kost wi rzy DUKLA Uście Gorlickie SPIŠSKÁ BELÁ vod. n. Liptovská Mara ec Liwi is W kówka J. Klimkowskie Domaradz d pra h RUŽOMBEROK Bug O Po Vá MARTIN k lan ie Liw a d PRUCHNIK DYNÓW a Haczów Rata Szkło Jawornik Polski Besko Nowy Żmigród MUSZYNA a pr Po Or r. Sę Ropa Łabowa To pl'a PODOLÍNEC za 2016-2021 ł Bia SPIŠSKÁ STARÁ VES a ż a Uszwic Bukowina Tatrzańska ZAKOPANE Ślin Ró je na Du ń Bre Ropa Chorkówka Osiek Jasielski Ondava Kościelisko a Lipinki Sękowa Jaśliska PIWNICZNA-ZDRÓJ SZCZAWNICA Roźwienica BŁAŻOWA Krościenko Wyżne Horyniec-Zdrój LUBACZÓW Lu baczów ka JAROSŁAW Zarzecze KAŃCZUGA Hyżne Jasienica Rosielna Korczyna KROSNO OLESZYCE San Pawłosiów Niebylec Stobnic W is ł Jasiołka Tarnowiec JEDLICZE ��� tna Bo l o RAVA-RUS'KA Wiązownica Chmielnik San Wojaszówka Tryńcza Gać PRZEWORSK Markowa Frysztak JASŁO Dębowiec GORLICE ��� TYCZYN a Solokii BELZ o Lubycza Królewska Stary Dzików SIENIAWA Grodzisko Dolne Białobrzegi Lubenia KOŁACZYCE Ro pa NAROL VELYKI MOSTY Adamówka Czarna ŁAŃCUT STRZYŻÓW Wiśniowa a Skołyszyn BIECZ Moszczenica Czudec Rytro Krościenko nad Dunajcem ńc sa Wisła zica ia bn Dłu wa Ska Poronin TVRDOŠÍN Łapsze Niżne ha W Pi oga Roz Nid a iaw ren Sz ik dn So ł a Biały Dunajec Kam ienic a BRZOSTEK ok Brzyska Rzepiennik Strzyżewski Łużna GRYBÓW Kamionka Wielka Nawojowa STARY SĄCZ Czorsztyn a ud sp Ro Ełk a Pis ga zo Ro na ar ierz Prą za Podegrodzie Du J. Czorsztyńskie Szaflary NOWY SĄCZ Osieczna Łącko Kamienica Ochotnica Dolna Dunaje c u sp Ro be Cz da M ze Pr NOWY TARG Czarny Dunajec Ełk Gu a Pilica Pilica ta ar W Jabłonka W isł Jodłowa Szerzyny CIĘŻKOWICE Korzenna DOLNÝ KUBÍN Ł L ki łta Pe ta Utra ka ka w Gromnik Gródek nad Dunajcem BOBOWA Osieczna J. na ar Cz cza ń Ha Kan.jcki Broża ł na Ka c Wkra Raw a id ła Wis Raba Wyżna v Ora ��W RYGLICE jec ZAKLICZYN Łososina Dolna Rożnowskie LIMANOWA Słopnice Wielopole Skrzyńskie w Tane Łukowa Rzeczyca Jarczów Bełżec CIESZANÓW Krasne Iwierzyce BOGUCHWAŁA PILZNO B ia ła TUCHÓW Duna CZCHÓW Iwkowa J. Czchowskie Łososina Laskowa Tymbark RABKA-ZDRÓJ Spytkowice ar Cz TRSTENÁ POVAŽSKA BYSTRICA Lipnica Murowana Trzciana Żegocina Jodłownik Dobra a Lipnica Wielka vod. n. Nová Bystrica h Łapanów Raciechowice ab Węgierska Górka WOJNICZ Pleśna Gnojnik Us J. Dobczyckie Wiśniowa Pcim Tokarnia MSZANA DOLNA ��� TARNÓW Skrzyszów TARNOGRÓD TOMASZÓW LUBELSKI Obsza Żołynia Rakszawa Świlcza RZESZÓW Telatyn Ulhówek Kuryłówka LEŻAJSK SOKOŁÓW MAŁOPOLSKI GŁOGÓW MAŁOPOLSKI Zalew Pilzno BRZESKO P�� ���� �ddzia� w Katowicach Lubień Koszarawa Świnna Radziechowy Wieprz Jeleśnia K�� Dębno BOCHNIA NOWY WIŚNICZ a Rab Gdów DOBCZYCE Siepraw Budzów MAKÓW PODHALAŃSKI Skawa Lipowa KYSUCKÉ NOVÉ MESTO Vá Wierzchosławice R�� Trzebownisko SĘDZISZÓW MŁP. ROPCZYCE Biszcza Potok Górny Krzeszów Susiec Osieczna n KOLBUSZOWA Ostrów Dołhobyczów ŁASZCZÓW Rachanie KRASNOBRÓD Sa Pustków DĘBICA Mircze TYSZOWCE Komarów-Osada Krynice Tarnawatka NOWA SARZYNA Raniżów Niwiska PRZECŁAW Żyraków Czarna Łabunie Adamów Księżpol RUDNIK nad Sanem Bojanów Dzikowiec DĄBROWA TARNOWSKA Lisia Góra Wie ULANÓW Jeżowe ŻABNO RADŁÓW �KR Ta Kamień Wadowice Górne RADOMYŚL WIELKI Radgoszcz Olesno c Borzęcin Rzezawa MYŚLENICE Świnna Poręba (bud.) vod. nádrž Orava S zy Sona Bzura a bórk ol W a bi 2017r. Gilowice ��� ČADCA ŽILINA al an e ul ka B Vltava Še k ij rsk Om Sz a Ślemień ŚWIĄTNIKI GÓRNE Bolesław Wietrzychowice Szczurowa ��� SZCZEBRZESZYN ZWIERZYNIEC Tereszpol-Zaorenda NOVOVOLYNS’K Miączyn ZAMOŚĆ BIŁGORAJ ada zy Pr Cmolas HRUBIESZÓW Werbkowice Sitno J. Nielisz FRAMPOL USTYLUH Trzeszczany Pierwsze Grabowiec Stary Zamość Nielisz Sułów Horodło Uchanie Wolic a Goraj Dzwola Jarocin Majdan Królewski Tuszów Narodowy MIELEC e Br Białopole Kraśniczyn Izbica P�� ���� �ddzia� w Radomiu NISKO Gawłuszowice Borowa SZCZUCIN Gręboszów Bejsce Koszyce Drwinia Kłaj Trąbki KALWARIA Lanckorona ZEBRZYDOWSKA Stryszów SUŁKOWICE Mucharz Zembrzyce SUCHA BESKIDZKA Stryszawa ��P Łękawica J. Żywieckie Rajcza BYTČA u az M ęca a kr hni za Ol ŻYWIEC Szreniawa NIEPOŁOMICE Tomaszkowice WIELICZKA Mogilany Milówka HH L už upė ov na a w W Oc ca Tomice ��� Porąbka J. Międzybrodzkie Czernichów Łodygowice aja ra s n Putil ik śn Ko s Pa Wel a rw Sk Bryni Wieprz WADOWICE Buczkowice a jn De ka rs bo a ia Grab id W n Pa ła Istebna JABLUNKOV Y h ka słę Pa Elb Ma r Wa osna ��R �R� ��� ANDRYCHÓW BIELSKO-BIAŁA Wilkowice SZCZYRK Igołomia W�� Wisła Brzeźnica Ujsoły PÚCHOV ł Wa ł Kana ów ę Brenna Nowe Brzesko Wawrzeńczyce ��� Opatowiec KAZIMIERZA WIELKA 2016r. PROSZOWICE Koniusza Zielonki Łubnice isła Mędrzechów NOWA DĘBA Padew Narodowa Oleśnica Czermin Nowy Korczyn Pór Radecznica owa Buk Pysznica ��W Żmudź Leśniowice Wojsławice r ep Rudnik Skierbieszów Godziszów JANÓW LUBELSKI STALOWA WOLA ��� BARANÓW SANDOMIERSKI Dubienka Siennica Różana iewka Turobin Modliborzyce 2016r. Dorohusk Kamień KRASNYSTAW ół k Żółkiewka-Osada Chrzanów Radomyśl nad Sanem g Grębów LIUBOML’ Ruda-Huta ��� Pokrówka Rejowiec Łopiennik Górny Gorzyce San Łę Zaleszany TARNOBRZEG a Uherka CHEŁM REJOWIEC FABRYCZNY Gorzków Wysokie Trzydnik Duży Svitiaz'ke oz. Sawin Wierzbica r. Pór Potok Wielki Dwikozy SANDOMIERZ Samborzec Łoniów OSIEK POŁANIEC Pacanów Solec-Zdrój Wiślica KRAKÓW SKAWINA BOŽNOV VSETÍN g re u da Ba ląg Sw Jaworze ��� WISŁA ��� TŘINEC VIZOVICE SLAVIĆÍN KĘTY Kozy Jasienica Czernichów ZATOR PR� Osiek -DZIEDZICE K�� P�W USTROŃ BRUMOWBYLNICE UHERSKÝ BROD Elb Liwa wa Po L Chybie CZECHOWICE- FRYŠTÁK ZLÍN Pasłęka t ar ł is W te ć a va ita FRÝDLAND n. Ostravicí FRENŠTÁT p. Radhoštěm Be č VALAŠSKÉ MEZIŔÍČÍ BYSTRICE P. HOST. - przesuwniki fazowe �tan na ���������5 ro�u z ��anowan�mi zamierzeniami inwest�c��n�mi do ���� ro�u FRÝDEK-MÍSTEK P�� �K� Spytkowice a Czarnocin Pałecznica Radziemice SŁOMNIKI Michałowice Wielka Wieś Zabierzów Liszki OŚWIĘCIM Goczałkowice-Zdrój isła W WILAMOWICE Bestwina Dębowiec SKOCZÓW CIESZYN Goleszów TĚŠÍN va žnice Lu Jihl CC va Vltava Warszawa, 2012 Rokytná a 2021-2025r . zakończenie prac budowlano-montażowych v. n. Dalešice EE it a Brněnská přehrada y je HRANICE čv Be Haná Sv lav Os ������ a Jihlava N KOPŘIVNICE � P�� ���� �ddzia� w Warszawie � P�� ���� �ddzia� w Katowicach � P�� ���� �ddzia� w ��d�oszcz� � P�� ���� �ddzia� w Radomiu � P�� ���� �ddzia� w Poznaniu cie��ne cie��ne w �udowie cie��ne ��anowane PŘÍBOR NOVÝJIČÍN Morava ������� �� ���K�R�W��� ODRY PSZCZYNA Iwanowice Włościańskie SKAŁA Jerzmanowice KRZESZOWICE ALWERNIA Przeciszów SKALBMIERZ Racławice Sułoszowa OLKUSZ ��� TRZEBINIA P�� Rytwiany Wschodn ia Stopnica Nid Złota DZIAŁOSZYCE MIECHÓW LIBIĄŻ Babice BUSKO-ZDRÓJ Słaboszów Charsznica Klimontów KOPRZYWNICA STASZÓW nk a Rybczewice Drugie Krzczonów SHATS'K Batorz Zaklików Obrazów an ka Bogoria Szydłów Michałów Gołcza Trzyciąż CHRZANÓW BRZESZCZE 2016-2021r. VRATIMOV v. n. Žermanice BRUŠPERK BUKOWNO CHEŁMEK ��R J. Goczałkowickie Zebrzydowice KARVINÁ PETŘVALD ��� HAVÍŘOV ��� ČESKÝ a SŁAWKÓW 2017r. s BIERUŃ Kop Raków Gnojno Książ Wielki WOLBROM Klucze O pa tów ka Lipnik Iwaniska Pierzchnica CHMIELNIK Świ Siedliszcze Trawniki Zakrzew Szastarka Sanna Wilczyce Morawica Kije Cyców Milejów Fajsławice BYCHAWA Zakrzówek KRAŚNIK ZAWICHOST OPATÓW ny i ka Hańsk Pierwszy 2021 Mełgiew 2016-2021r. ŚWIDNIK Wilkołaz Pierwszy Terpentyna Dzierzkowice-Rynek Gościeradów Ukazowy oz. Pulemets'ke Za k Wola Uhruska ŁĘCZNA Jakubowice Murowane Jabłonna Urzędów Wyż ni ca ANNOPOL Wojciechowice Baćkowice a PIASKI Chodel Tarłów ��� Sadowie trz WŁODAWA od Wł Stary Brus Urszulin ��R Niedrzwica Duża Borzechów Józefów nad Wisłą a enn OŻARÓW PIŃCZÓW Kozłów Przemsza K�K JAWORZNO m IMIELIN ��� Bojszowy Pszczynka STRUMIEŃ Biała Nowa Słupia Tuczępy Wodzisław Żarnowiec OGRODZIENIEC SOSNOWIEC LĘDZINY TYCHY Kobiór 2016-2021r. Pawłowice Hażlach dr STUDÉNKA �ranice �owiat�w �ranice �ddzia��w a lava ih BOHUMÍN ORLOVÁ ZZ Sáza v va JASTRZĘBIE-ZDRÓJ Godów HLUČÍN ava BILOVEC FULNEK �ranice wo�ew�dztw Svita yca Wierz oteć Morawa Morava n Tr e rozdzie�cze ��anowane wodne Op OSTRAVA Od ra miasta siedzi�� �ddzia��w va rozdzie�cze rozdzie�cze w �udowie n ic n. Kružberk Mszana ��� stac�e nie ��d�ce w�asno�ci� ��P Třebůvk a ����������� �� r. stac�e dzie�one ZÁBŘEH P�� a ������ 2018 ��� WARSZAWA av WODZISŁAW ŚLĄSKI K�P Suszec Nida Imielno aw a ��� ��� Bolesław Czarna Ni JĘDRZEJÓW SĘDZISZÓW mi ĆMIELÓW Bieliny s By Konopnica BEŁŻYCE Mal J. Wytyckie K rz- Puchaczów Strzyżewice K Bałtów Bodzechów Łagów Słupia Wojciechów Ch od OPOLE elka LUBELSKIE Sienno OSTROWIEC ŚWIĘTOKRZYSKI Waśniów ��� Jastków LUBLIN NAŁĘCZÓW Karczmiska Pierwsze PONIATOWA Wyryki Stary Uścimów Ludwin W iep rz a aryt Mal voz.Arechaŭskaje oz. Orehovskoe oz. Luky Sosnowica Serniki orita DAMAČAVA Hanna OSTRÓW LUBELSKI LUBARTÓW Niemce Wąwolnica KAZIMIERZ DOLNY Łaziska Sławatycze Podedwórze a Niedźwiada Kamionka Garbów KUNÓW Górno Firlej Michów Abramów Markuszów Wilków Solec nad Wisłą Brody Pawłów Sobków Moskorzew Mi ni Dębowa Kłoda Ostrówek WĄCHOCK DALESZYCE Irządze Janowiec Przyłęk Chotcza-Józefów LIPSKO BODZENTYN Osiedle-Nowiny R�� ł ia Nagłowice ��� ZWOLEŃ Iłżanka Ciepielów Rzeczniów STARACHOWICE KIELCE PARCZEW Kurów Kurówka Końskowola P�� Kazanów IŁŻA Łączna Radków ŁAZY MYSŁOWICE Wyry ORZESZE Jankowice RADLIN Marklowice ŻORY Oksa Zb. Pogoria IV CZELADŹ KATOWICE MIKOŁÓW CZERWIONKALESZCZYNY ŁAZISKA G. W�� MAŁOGOSZCZ Secemin SZCZEKOCINY DĄBROWA G. Skarżysko Kościelne Bliżyn a 2016r. PILICA Psary nn KPK Zagnańsk Czemierniki Tyś Baranów Żyrzyn Tczów SKARYSZEW Iłżank a Masłów Pierwszy Lelów BĘDZIN K�� Kł ni od ca ��� Ornontowice J. Rybnickie Gorzyce OPAVA vod. n. Slezská Ha VITKOV Sá z v. n. Švihow (Želivka) Wda RÝMAŘOV CC ka LITOMYŠL ������� �� ��anowane ��anowane na ��� �� a �racu��ce na ��� �� r. �R�����R����� ra d rudimka w �udowie ŠUMPERK e ČESKÁ TŘEBOVÁ Krzyżanowice Ożarowice R�� SUCHEDNIÓW Miedziana Góra Piekoszów KONIECPOL PORĘBA Kowala-Stępocina Mirzec Mniów WŁOSZCZOWA Kroczyce ZAWIERCIE ��� ŚWIĘTOCHŁOWICE Gierałtowice KNURÓW Krasocin i li Przyrów Niegowa Włodowice SIEWIERZ Świerklaniec Mierzęcice RADZIONKÓW Zbrosławice RYDUŁTOWY RYBNIK Lubomia PSZÓW ��� ŻARKI MYSZKÓW Ka mie STĄPORKÓW Smyków Strawczyn K�� an Siemień PUŁAWY Góra Puławska Wierzbica SKARŻYSKO-KAMIENNA Radoszyce Łopuszno DĘBLIN �R� MALARYTA Jabłoń KOCK Gniewoszów Jastrząb Chlewiska Mirów rna Cz a Słupia (Konecka) Czarna Poraj J. Porajskie Orońsko Drz ewiczka Kluczewsko KOZIEGŁOWY w MIASTECZKO ŚL. R�K Pilchowice Lyski Gaszowice Jejkowice Kornowac ła Pane ZABRZE RUDA ŚL. CHORZÓW SIEMIANOWICE GLIWICE ŚL. SOŚNICOWICE KUŹNIA Nędza RACIBORSKA RACIBÓRZ Pietrowice Wielkie stac�e ��d�ce w�asno�ci� ��P ravic UŚCIE nad Orlicą Novo h Ch istnie��ce ��� �� �racu��ce vodni nádrž na Slapy ��� �� ÚSTÍ nad Orlicí VYSOKÉ MÝTO 18 ČÁSLAV Bierawa Rudnik KIETRZ Mo istnie��ce istnie��ceSá��� zava �� �racu��ce na ��� �� Cisek naBABORÓW Branice KRZANOWICE KR� i 20 r Cicha Tworóg Ma PIEKARY ŚL. Polska Cerekiew P Włodzienin Tr oja KRNOV Wielgomłyny Janów Kamienica Polska WOŹNIKI KALETY BYTOMWOJKOWICE Rudziniec KED Pawłowiczki GŁUBCZYCE VRBNO pod Pradědem Op ava HANUŠOVICE TOSZEK nał Gliwicki Ka ra Tichá r na St Czar CHOCEŇ Reńska Wieś PRZEDBÓRZ Dąbrowa Zielona Olsztyn Poczesna Starcza Koszęcin TARNOWSKIE GÓRY PYSKOWICE UJAZD Od KĘDZIERZYN-KOŹLE wa Opa ��� �� CHRUDIM 2016-2021r. ��� Konopiska WR� Boronów Krupski Młyn Wielowieś Walce ZLATÉ HORY Bě JESENÍK Mora va Herby Kochanowice LUBLINIEC ew LEŚNICA . a Str MIĘDZYLESIE KRÁLÍKY Ciasna Ma ZAWADZKIE STRZELCE OPOLSKIE KRAPKOWICE Strzeleczki Lubrza ��� BLACHOWNIA Pawonków KOLONOWSKIE Fałków Kodrąb Kobiele Wielkie Żytno CZĘSTOCHOWA Wieniawa Gowarczów KOŃSKIE Ruda Maleniecka Gidle Kłomnice Rędziny Stężyca Tuczna Sosnówka Nowodwór Garbatka-Letnisko Kodeń Łomazy Wisznice Wohyń Milanów Borki Policzna Białaczów Żarnów CHĘCINY ar ta DOBRODZIEŃ OZIMEK Izbicko si ��� �� Biała GŁOGÓWEK LETOHRAD Wręczyca Wielka Jemielnica PRUDNIK VAMBERK ce Dz voká Or ika O r l i ca l i J. Turawskie GOGOLIN BIAŁA GŁUCHOŁAZY Turawa Chrząstowice �R� Tarnów Opolski J. Nyskie STRONIE ŚLĄSKIE uč ná ����� NYSA OTMUCHÓW JAVORNÍK LĄDEK-ZDRÓJ dz Kło ka Di � ��� �� PACZKÓW ZŁOTY STOK Lądec ka KORFANTÓW Lisw PRÓSZKÓW na w Ści J. Otmuchowskie Kruszyna ��� KŁOBUCK Przystajń OLESNO Zębowice Łubniany Komprachcice Tułowice Łambinowice Pakosławice lá KOSTELEC nad Orlicí ��� �� ba Łe Y ce HOLICE Lo PARDUBICE a nic Piaś Orl i L a be Ł ab a PŘELOUČ a Bi ała BYSTRZYCA KŁODZKA Panki OPOLE Dąbrowa NIEMODLIN Skoroszyce Kamiennik Kamieniec Ząbkowicki KŁODZKO POLANICA-ZDRÓJ DUSZNIKI-ZDRÓJ BARDO NOVÉ MĚSTO n. Metují P�an sieci e�e�troener�et�czne� na�w��sz�ch na�i�� ����� eć Not SZCZYTNA Lewin Kłodzki vod n. Rozkoš HRADEC KRÁLOVÉ CHLUMEC nad Cidlinou PODĚBRADY K zka łod aK Nysa Lab CELÁKOVICE d łW na Ka NÁCHOD ��� JAROMĚŘ w ła NYMBURK Bys e PRAHA ROZTOKY NOVÝ BYDŽOV MĚSTEC KRÁLOVÉ O za Ślę BRANDÝS n. L-ST. BOLESLAV GRODKÓW ZIĘBICE ��K K�� KUDOWA-ZDRÓJ LEWIN BRZESKI Przeworno Ciepłowody ZĄBKOWICE ŚL. Stoszowice ka La H BENÁTKY n. Jizerou NIEMCZA PIŁAWA GÓRNA RADKÓW HOŘICE a lin Cid KRALUPY n. Vlt. Kondratowice DZIERŻONIÓW BIELAWA NOWA RUDA Dobryszyce Ładzice ta War Opatów Mykanów ��� Dobrzeń Wielki Od ra Popów rta wa Miedźno Lasowice Wielkie Popielów rna Białka RADZYŃ PODLASKI Mał a Bystrz yca Ułęż Wieprz Sieciechów go PIONKI Gózd BREST TERESPOL Piszczac W�� rn Ża dk Ru Komarówka Podlaska Ulan-Majorat Wojcieszków Adamów Serokomla Jedlnia-Letnisko Borkowice Paradyż Cza Aleksandrów Ręczno RADOMSKO Lis Lipie KRZEPICE Radłów k RADOM SZYDŁOWIEC Łęki Szlacheckie Gomunice Masłowice Nowa Brzeźnica DZIAŁOSZYN Rudniki KLUCZBORK Murów Budkowiczan ka BRZEG STRZELIN PIESZYCE Walim Ścin DVŮR KRÁLOVÉ nad Labem Skarbimierz Osiedle WIĄZÓW aw e Lab C be a �R� Pr St obr a aw ica m Jastrzębia PRZYSUCHA SULEJÓW Rozprza Gorzkowice KAMIEŃSK Lgota Wielka Strzelce Wielkie PRASZKA GORZÓW ŚLĄSKI WOŁCZYN Bo ga c Pokój ża cią Lu Wola Krzysztoporska W Kleszczów Sulmierzyce d Ra Jedlińsk Zakrzew Wolanów a Rossosz Stanin rzejka Przytyk ŭk Zalesie MIĘDZYRZEC PODLASKI Kąkolewnica Jeziorzany KOZIENICE Stara Błotnica Potworów Rusinów Gielniów a Płn. Drelów łd. Krzywda RYKI ec ipa Krzna Trojanów Ok uchaviec Muhav As zn BIAŁA PODLASKA Krzn P Krzna Wola Mysłowska ła Głowaczów Klwów Odrzywół DRZEWICA OPOCZNO Mniszków BEŁCHATÓW Kluki ��K PAJĘCZNO 2018r. BIAŁOBRZEGI WYŚMIERZYCE Radzanów Poświętne Sławno Zbuczyn ŁUKÓW Kłoczew K�� Pilica Rzeczyca Inowłódz Pilica WOLBÓRZ ��� M ŽABINKA Rokitno Leśna Podlaska kó wk a Domanice ŻELECHÓW Maciejowice Promna Stromiec NOWE MIASTO nad Pilicą J. Sulejowskie Szczerców Rusiec Kiełczygłów Siemkowice Rząśnia Pątnów BYCZYNA Domaszowice Świerczów Lubsza Olszanka JEDLINA-ZDRÓJ GŁUSZYCA BROUMOV TEPLICE nad Metuji Ma ł Łagiewniki MIEROSZÓW PR� JIČÍN MĚLNÍK ��� LUBAWKA TRUTNOV NOVÁ PAKA MLADÁ BOLESLAV s By WAŁBRZYCH SVOBODA nad Úpou VRCHLABÍ ROVENSKO Rychtal OŁAWA Domaniów ęz Śl ŽELEZNÝ BROD TURNOV SOBOTKA a Úpa be La E Marcinowice Borów R�� Konopnica Osjaków Wierzchlas Mokrsko Goszczyn MOGIELNICA PIOTRKÓW TRYBUNALSKI Wil ga Górzno Sobolew Bug Janów Podlaski Huszlew Trzebieszów GARWOLIN Wilga Konstantynów Stara Kornica Olszanka Wiśniew ŁASKARZEW Grabów nad Pilicą KOBRYN zna iec Skórzec yń Wodynie STOCZEK ŁUKOWSKI Borowie Magnuszew Sadkowice w Latowicz de r Miastków Kościelny WARKA Cielądz Czerniewice Cegłów Św i Parysów PILAWA Jasieniec Mielnik Sarnaki Platerów ŁOSICE MORDY L i Kotuń Mrozy Siennica Kołbiel Chynów GRÓJEC Belsk Duży k Regnów Żelechlinek TOMASZÓW MAZOWIECKI P�� Grabica Drużbice Skomlin Dzietrzkowice Świder Osieck Wilga Lubochnia Moszczenica Gr a ZELÓW Ostrówek Czarnożyły WIELUŃ Bolesławiec NAMYSŁÓW JELCZ- 2-LASKOWICE 01 6r. a Żórawina WR� Jordanów Śląski Wilków BIERUTÓW Czernica dr a Kobierzyce st r SOBÓTKA ŚWIDNICA BOGUSZÓW-GORCE ŠPINDLERŮV MLÝN HODKOVICE ČESKÝ DUB MNICHOVO HRADISTE By JAWORZYNA ŚL. Stare Bogaczowice SZCZAWNO-ZDRÓJ Czarny Bór Marciszów KAMIENNA GÓRA HARRACHOV JABLONEC nad Jizerou MIMOŇ DOKSY NERATOVICE KOWARY ka SIECHNICE �W� ka go m a DESNÁ Podgórzyn o J. Mietkowskie ŻARÓW e Strz ŚWIEBODZICE Mysłakowice SZKLARSKA PORĘBA eg KĄTY WROCŁAWSKIE Mietków STRZEGOM Dobromierz BOLKÓW Lututów Biała Druga Czastary Łęka Opatowska Trzcinica Pniewy Korczew Przesmyki Suchożebry SIEDLCE KAŁUSZYN Sobienie-Jeziory Błędów Mogiela n VYSOKAJE Paprotnia Mokobody Grębków Jakubów MIŃSK MAZOWIECKI OTWOCK GÓRA KALWARIA Prażmów BIAŁA RAWSKA Ujazd Będków Dłutów Buczek Widawa ZŁOCZEW Sokolniki Baranów KĘPNO Perzów Galewice WIERUSZÓW Bralin SYCÓW a OLEŚNICA Długołęka Wida wa O era PIECHOWICE LIBEREC WROCŁAW Kostomłoty Udanin Mściwojów N WOJCIESZÓW Janowice Wielkie JELENIA GÓRA Dobroszyce Dziadowa Kłoda JAWOR Paszowice Kaczawa Jeżów Sudecki Zawonia P�� ka Burzenin Klonowa Kobyla Góra TWARDOGÓRA TRZEBNICA Wisznia Mała Odra Miękinia ŚRODA ŚLĄSKA Wądroże Wielkie J. Słup Męcinka WLEŃ Stara Kamienica �P� SMARŽOVKA DUBÁ 2020r. Malczyce C ic ha Wo d ęza Śl LUBOMIERZ MIRSK Kw isa KARPACZ Z ČESKÁ LIPA BRZEG DOLNY PROCHOWICE a Legnickie Pole ŚWIERZAWA GRYFÓW ŚL. Iz JABLONNÉ NOVÝ BOR Plouč ni ce 2020r. OLSZYNA ŚWIERADÓW-ZDRÓJ NOVÉ MĚSTO pod Smrkem S W mě itk dá a CHRASTAVA CVIKOV oda W K LEŚNA FRÝDLANT s Pol ZŁOTORYJA 2020r . Pielgrzymka b a Platerówka ��K BOGATYNIA HRÁDEK nad Nisou ca ni a Skor ZITTAU w za ac Kunice Krotoszyce Bó r �� � ��R VARNSDORF ZAWIDÓW OSTRITZ EBERSBACH-NEUGERSDORF SEIFHENNERSDORF RUMBURK Miłkowice 2020r.LEGNICA Zagrodno Ruja Sulików ��� �ŠLUKNOV C PRUSICE OBORNIKI ŚL. CHOJNÓW Warta Bolesławiecka LWÓWEK ŚL. Kawęczyn Wierzbno Stanisławów Dębe Wielkie KONSTANCIN- KARCZEW Celestynów -JEZIORNA P�� a ev Li KAMIANIEC DROHICZYN Bielany-Żylaki Dobre Poświętne Raszyn PIASECZNO TARCZYN Kowiesy w Nowy RAWA MAZOWIECKA Rokiciny TUSZYN ŁASK Sędziejowice w Brzeźnio Łużyca Doruchów WOŁÓW BOLESŁAWIEC LUBAŃ SIERADZ Brąszewice Czajków n Liw dz a HALINÓW ��� Nurzec-Stacja SIEMIATYCZE Repki WĘGRÓW SULEJÓWEK Wiązowna JÓZEFÓW Czeremcha Milejczyce SOKOŁÓW PODLASKI so w ni ca ��� R zą ZIELONKA ŠARAŠOVA KLESZCZELE Jabłonna Lacka Korytnica Strachówka ZĄBKI Lesznowola Nadarzyn Żabia Wola MSZCZONÓW Budziszewice Rokiciny-Kolonia Brójce Czarnocin Brzeziny Zapolice ot Zł ps Osiecznica NOWOGRODZIEC Siekierczyn a rna Wielka Cze ka życ itzer Neiße s Nysa Ł Lau s öp h Sc WĘGLINIEC ZGORZELEC RZGÓW PABIANICE Dobroń Kraszewice GRABÓW nad Prosną OSTRZESZÓW ie r Głuchów KOLUSZKI ��� Wróblew sna MIKSTAT ka MIĘDZYBÓRZ P�� KONSTANTYNÓW Ne ŁÓDZKI r ZDUŃSKA WOLA ta ODOLANÓW Sośnie Krośnice Sąs ieczni ca Sk BRZEZINY Wodzierady SZADEK BŁASZKI Sieroszewice Pro Milickie Stawy MILICZ B ar y c z ŻMIGRÓD Godziesze Wielkie Dmosin 2021-2025r. RogówJeżów ŁÓDŹ Szczytniki OSTRÓW WIELKOPOLSKI SULMIERZYCE Cieszków Pakosław RAWICZ Or la Wińsko ŚCINAWA �R� WARTA NOWE SKALMIERZYCE ZDUNY WĄSOSZ Jemielno Rudna LUBIN Opatówek ��R Or 2017r. 2018r. PIEŃSK GÖRLITZ Berzdorfer See MIEJSKA GÓRKA GÓRA a ch r rze Schwa NIESKY WEIßENBERG LÖBAU RASZKÓW la GRODZISK MAZOWIECKI Radziejowice Puszcza Mariańska Maków Lipce Reymontowskie Słupia zu ra Lutomiersk Zadzim PODKOWA LEŚNA MILANÓWEK Jaktorów ŻYRARDÓW SKIERNIEWICE Godzianów ��� ZGIERZ ALEKSANDRÓW ŁÓDZKI Jez. Jeziorsko PRUSZKÓW BRWINÓW Wiskitki Bolimów Nieborów Łyszkowice GŁOWNO WOŁOMIN KOBYŁKA MARKI W�� Nurzec Sabnie Klembów WARSZAWA Białowieża Le śn a Dubicze Cerkiewne Boćki Dziadkowice Perlejewo Miedzna TŁUSZCZ HAJNÓWKA Orla Rudka Grodzisk Sterdyń Stoczek ŁOCHÓW c rew k BRAŃSK ze Nu CIECHANOWIEC Ceranów o sz c z Jadów Zabrodzie RADZYMIN ��R PIASTÓW W�� Bug Jabłonna Izabelin C Stare Babice OŻARÓW MAZOWIECKI Leszno BŁONIE Domaniewice STRYKÓW Dalików PODDĘBICE Pęczniew Goszczanów dr nia KROTOSZYN Grębocice POLKOWICE Kwisa Wei ee Sp r ö Talsperre Quitzdorf BAUTZEN BOJANOWO DOBRA Kawęczyn Lisków Somianka Na raŭ Narewka Na Nur g KOSÓW LACKI Żurskie J. J. Siemianowskie Czyże BIELSK PODLASKI Boguty-Pianki Małkinia Górna Bu ew ar Wyszki Klukowo Szulborze Wielkie Zaręby Kościelne Brok BROK Ug WZE 2018 r. Nieporęt ��K ŁOMIANKI ��� Pisia Baranów Bzur ŁOWICZ Bielawy Parzęczew TUREK Ceków-Kolonia Koźminek Nowa Sucha ura Piątek Góra Św. Małgorzaty OZORKÓW Kampinos U tr at a Teresin SOCHACZEW Bz ŁĘCZYCA Wartkowice Żelazków KALISZ KOBYLIN ycz STAWISZYN Blizanów Gołuchów Witonia Ner Świnice Warckie UNIEJÓW Rozdrażew Pępowo DĄBIE Brudzew Przykona Brochów ��� Młodzieszyn Rybno Kocierzew Południowy Chąśno PORAZAVA Narew Na rew Poświętne SZEPIETOWO a Sadowne Dąbrówka SEROCK LEGIONOWO Czosnów Leoncin Iłów Kiernozia wa Bedlno Zduny Daszyna Grabów Władysławów Malanów Mycielin WYSZOGRÓD Słubice Sanniki yso ŻYCHLIN a i yn Radwanice Cz ar n a Wod a PLESZEW Lu t Dobrzyca KOŹMIN WIELKOPOLSKI KROBIA JUTROSIN P�� Gromadka r. POGORZELA ug n Czerwińsk nad Wisłą Na rew Wieliszew NOWY DWÓR MAZOWIECKI ZAKROCZYM Pacyna Prz Oporów Pomiechówek Mała Wieś GĄBIN Szczawin Kościelny Strzelce KUTNO Olszówka ��� RYCHWAŁ Grodziec Chocz 22 BOREK WIELKOPOLSKI GOSTYŃ PONIEC Jerzmanowa CHOCIANÓW WILTHEN a Piaski Krzemieniewo Po Rów lski PRZEMKÓW IŁOWA GOZDNICA u ar Gizałki Czermin Kotlin os Pr e Przewóz rS ROTHENBURG Niechlów GŁOGÓW Szprotaw MAŁOMICE Wymiarki WEIßWASSER ße ra r Od Spre ŁĘKNICA ��� LESZNO RYDZYNA KROŚNIEWICE Krzyżanów Grzegorzew Kościelec Załuski Rząśnik Brańszczyk WYSZKÓW Zatory VAŬKAVYSK SVISLAČ Sokoły Nowe Piekuty ok Br CZYŻEW OSTRÓW MAZOWIECKA 2016-2021r. Pokrzywnica R�� PAHRANIČNY MICHAŁOWO ZABŁUDÓW Juchnowiec Kościelny ŁAPY Kulesze Kościelne WYSOKIE MAZOWIECKIE Szumowo Andrzejewo Długosiodło Obryte PUŁTUSK Winnica NASIELSK Naruszewo sła Kołaki Kościelne ZAMBRÓW ew Nar Gzy Świercze Joniec Bodzanów GOSTYNIN Nowe Ostrowy Dąbrowice KOŁO Krzymów TULISZKÓW ŻERKÓW JAROCIN 20 PRZEDECZ KŁODAWA Wa rta KONIN Stare Miasto Rzgów ZAGÓRÓW Nowe Miasto n. Wartą Jaraczewo O Święciechowa Pęcław Gaworzyce Niegosławice SZPROTAWA BAD MUSKAU Od Żukowice PYZDRY Warta Krzykosy KSIĄŻ WIELKOPOLSKI SZLICHTYNGOWA B SPREMBERG ��K Zaniemyśl ŚREM Noteć Chodów K�� DOLSK WSCHOWA ŻAGAŃ ca ŻARY Trzebiel Brodnica KRZYWIŃ CHODECZ Łanięta Babiak Osiek Mały Kramsk GOLINA Lądek LUBIEŃ KUJAWSKI SOMPOLNO ŚLESIN Kazimierz Biskupi Kołaczkowo MIŁOSŁAW OSIECZNA SŁAWA Kotla Ostrowite SŁUPCA Strzałkowo ŚRODA Lipno Siedlisko BYTOM ODRZAŃSKI NOWE MIASTECZKO ni Wrześ Otyń NOWA SÓL KOŻUCHÓW Brzeźnica Lu KLECZEW J. Powidzkie WRZEŚNIA KR� CZEMPIŃ KOŚCIAN J. Dominickie Włoszakowice Wijewo łn a We e Lausitzer Neiß DÖBERN a J.Osłonińskie Górskie J. Sławskie JASIEŃ Lipinki Łużyckie Talsperre Spremberg Vltav Kolsko NEKLA Dominowo ŚMIGIEL Przemęt Bojadła Zabór Świdnica NOWOGRÓD BOBRZAŃSKI LUBSKO k aw ąs r ��� ZIELONA GÓRA Lu bs za Brody Tuplice Talsperre Bautzen ski ny Obrzań noc ół y Kanał iP w k y rz Ob b Bó xe FORST G WOLSZTYN KARGOWA Trzebiechów ��� y COTTBUS SCHIRGISWALDE J. Chobienickie SULECHÓW CZERWIEŃSK Dąbie al Powidz KOSTRZYN KÓRNIK Słupno P�� Łąck Choceń IZBICA KUJAWSKA Gołymin-Ośrodek Sońsk Sochocin Nowe Miasto PŁOŃSK Su pra śl BIAŁYSTOK ��R SURAŻ Bulkowo a Wi Wierzbinek No rw Sk Śniadowo Wąsewo Rzewnie J. Zegrzyńskie Radzanowo PŁOCK 2016r. Baruchowo Boniewo P�� y żn ic a Baboszewo Dzierzążnia Staroźreby ��� Gródek Stary Lubotyń Czerwin Goworowo RÓŻAN Orzyc Stary Szelków P�� ���� �ddzia� w Warszawie P�� Stara Biała Troszyn SUPRAŚL WASILKÓW l Supraś CHOROSZCZ Kobylin-Borzymy Rutki-Kossaki Turośń Kościelna Orz Ojrzeń Ra cią DROBIN Bielsk Brudzeń Duży KOWAL LUBRANIEC Topólka Mochowo Gozdowo DOBRZYŃ nad Wisłą Jez.Włocławskie Nowy Duninów Zgłow J. Głuszyńskie PIOTRKÓW KUJAWSKI J. Skulskie Skulsk Wilczyn J. Niedzięgiel Kleszczewo LUBOŃ MOSINA ał Kan i sk siń Mo Kamieniec WIELICHOWO a Wełn a KROSNO ODRZAŃSKIE Maszewo GUBIN Bobrowice HOYERSWERDA PP� Komorniki RAKONIEWICE Orchowo WITKOWO Bytoń Jeziora Wielkie J. Ostrowite CZERNIEJEWO PUSZCZYKOWO BABIMOST ła Sp Odr GUBEN PEITZ Spree J. Błędno STĘSZEW J. Strykowskie GRODZISK WIELKOPOLSKI ZBĄSZYNEK Granowo LIEBEROSE DREBKAU ŚWIEBODZIN Siedlec Schwielochsee M POBIEDZISKA Dopiewo OPALENICA ZBĄSZYŃ Szczaniec J. Niesłysz Skąpe TRZEMESZNO GNIEZNO Niechanowo d Ły GLINOJECK RACIĄŻ Tłuchowo Wielgie W�� WŁOCŁAWEK BRZEŚĆ KUJAWSKI J. Popielewskie Łubowo SWARZĘDZ LIPNO Fabianki Bądkowo Osięciny ��� VIALIKAJA BIERASTAVICA Dobrzyniewo Duże Zawady ć Ga Młynarze Czerwonka Włościańska MAKÓW MAZOWIECKI Karniewo ROŚ TYKOCIN Wizna ��� Sypniewo Płoniawy-Bramura Krasne ač visl Szudziałowo KRYNKI Narew Piątnica Poduchowna MASTY SOKÓŁKA CZARNA BIAŁOSTOCKA Krypno Kościelne ŁOMŻA Rzekuń Krasnosielc PRZASNYSZ NOWOGRÓD Zbójna Regimin Opinogóra Górna Niom an Janów Korycin Jasionówka J. Zygmunta Augusta JEDWABNE Miastkowo d Ły Strzegowo CIECHANÓW Waganiec Bobrowniki Zakrzewo Dobre RADZIEJÓW J. Gopło STRZELNO Czernice Borowe Grudusk a Stupsk Wk ra Koneck Dąbrowa Biskupia N KRUSZWICA ka ław Radzanów Siemiątkowo Zawidz Kościelny Kuźnica Mały Płock a SKIDAĹ Kotra Sidra Jaświły GONIĄDZ Trzcianne wa Lelis ASTRYNA HRODNA Nowy Dwór DĄBROWA BIAŁOSTOCKA Radziłów Przytuły OSTROŁĘKA voz. Bielaje rza Bieb iss a Szk Kadzidło t Čornaja Hanča za z br SUCHOWOLA KNYSZYN Baranowo Jednorożec e Bi Sztabin a MOŃKI Olszewo-Borki Wiśniewo M Szreńsk BIEŻUŃ Rościszewo SIERPC wa r. Om ul ew Or Krzynowłoga Mała Lutocin Szczutowo SKĘPE NIESZAWA INOWROCŁAW Dąbrowa J. Lednica ŻUROMIN Skrwilno Rogowo Chrostkowo Kikół Mień MOGILNO Kiszkowo CHORZELE RYPIN Brzuze Zbójno Czernikowo Raciążek Janowo Dzierzgowo i rzn STAWISKI Szydłowo ńc SZCZUCZYN Grabowo Turośl MŁAWA Lipowiec Kościelny J. Dręstwo g Je Łyse 20 Cza rn a LIPSK Ełk Tur ośl 17 Wieczfnia Kościelna Iłowo-Osada Radomin Ciechocin Obrowo CIECHOCINEK J. Wiecanowskie Czerwonak POZNAŃ NOWY TOMYŚL Lubrza Bytnica e Wart ia P�� BUK Kuślin Suchy Las Drwęca Lubicz Dolny Janowiec Kościelny DZIAŁDOWO RAJGRÓD J. Rajgrodzkie GRAJEWO Wąsosz yc Orz Kozłowo ko tó w Płośnica LIDZBARK k KOLNO Czarnia Świedziebnia J. Pogubie Wlk. Rozogi MYSZYNIEC Wielbark Kuczbork-Osada Wi sła ALEKSANDRÓW KUJAWSKI Świętajno w GÓRZNO TORUŃ Mała Nieszawka GNIEWKOWO JANIKOWO Brzozie J. Nidzkie J. Wałpusz J. Sasek Mł. Jedwabno J. Omulew J. Kownackie J. Rumiańskie BRODNICA ca Osiek Eł Prostki Ha Kanał Augu stowski Płaska J. Sajno BIAŁA PISKA SZCZYTNO J. Dłużek Bartniczka ę rw Wąpielsk J. Kocioł PISZ J. Serwy J. Białe Augustowskie J. Studzienicze Bargłów Kościelny J. Roś J. Łańskie J. Maróz J. Mielno Nowinka J. Necko AUGUSTÓW Kalinowo ��K �is J. Śniardwy RUCIANE-NIDA Cz ar na J. Blizno Raczki a ��K J. Ełckie J. Warnołty J. Bełdany J. Seksty J. Zyzdrój Wlk. J. Leleskie J. Pluszne Wielkie OLSZTYNEK J. Dąbrowa Wlk. Dąbrówno Rybno MIKOŁAJKI J. Sasek Wlk. PASYM eg J. Selmęt Wlk. EŁK Piecki J. Babięty Wlk. J. Mokre J. Kalwa J. Kośno DRUSKININKAI J. Pomorze J. Wigry Wieliczki J. Łaśmiady J. Druglin J. Lipińskie J. Mikołajskie Stawiguda da Ūla Veisiejis ež. Ančia ež. Giby ra Świętajno J. Szóstak Stare Juchy J. Orzysz ORZYSZ VARĖNA A VEISIEJAI SEJNY Krasnopol Sei Wydminy J. Buwełno i J. Łuknajno Ilgio ež. W Serijas ež. OLECKO Miłki J. Jagodne J. Tałty J. Piłakno Dźwierzuty Purda Ły k NIDZICA Bobrowo Dębowa Łąka GOLUB-DOBRZYŃ Rojewo Rogowo Mieleszyn KŁECKO Kurzętnik KOWALEWO POMORSKIE ��� SOLEC KUJAWSKI . Złotniki Kujawskie BARCIN Gąsawa JANOWIEC WIELKOPOLSKI J. Rogowskie ��� Rokietnica Tarnowo Podgórne Duszniki Miedzichowo TRZCIEL Łagów TORZYM CYBINKA Wełna Mieścisko SKOKI a MUROWANA GOŚLINA J. Bytyńskie LWÓWEK a Pliszka ot wka m MIĘDZYRZECZ Wa rt Kaźmierz 2020r. Obr EISENHÜTTENSTADT Br Kłoda Po Zalew Radzyny PNIEWY Pszczew RZEPIN ��� 2020r. PAKOŚĆ SZAMOTUŁY OSTRORÓG Kwilcz Ob ra Od Helenesee erSp ree -Ka n. MÜLLROSE BEESKOW WĄGROWIEC ROGOŹNO We OBRZYCKO M a Bledzew SULĘCIN re e i Nowa Wieś Wielka J. Duże Żnińskie ŻNIN łę Gierzwałd Fijewo J. Juksty Sorkwity J. Białe OLSZTYN J. Wulpińskie D r LUBAWA Grodziczno MRĄGOWO J. Gielądzkie J. Pisz J. Ukiel Gietrzwałd Mszanowo BISKUPIEC BARCZEWO 2018r. J. Isąg J. Szeląg Wlk. Lubowidz ŁABISZYN Wapno Damasławek OBORNIKI Chrzypsko Wielkie MIĘDZYCHÓD Przytoczna OŚNO LUBUSKIE SŁUBICE an Błota ał ck SZUBIN GOŁAŃCZ J. Kaliszańskie Budzyń Ryczywół WRONKI Wa SKWIERZYNA sto LUBNIEWICE Białe N 2019r . KCYNIA MARGONIN J. Margonińskie Łukta OSTRÓDA J. Skarlińskie WĄBRZEŹNO Lisewo CHEŁMŻA J. Wadąg Metelio ež. SUWAŁKI J. Wydmińskie J. Niegocin RYN J. Ryńskie ał Kandu M io J. Juno J. Dadaj ��� Pisa Dywity Jonkowo J. Gawlik Daugų ež. Nedingis ež. Dusios ež. LAZDIJAI J. Gaładuś Bakałarzewo J. Olecko Wlk. J. Łaźno J. Kruklin DAUGAI Maryc J. Szwałk Wlk. Kruklanki ��� T Kir sn a Puńsk Jeleniewo Kowale Oleckie Pozezdrze GIŻYCKO J. Dejguny r Kolno J. Luterskie JEZIORANY Świątki ��� Zbiczno Papowo Biskupie Łysomice J. Święcajty J. Kisajno KĘTRZYN ALYTUS Szypliszki J. Szelment Wlk. Filipów J. Dargin BISZTYNEK Kiwity DOBRE MIASTO J. Narie J. Morąg MIŁOMŁYN Biskupiec KALVARIJA J. Hańcza Przerośl J. Rospuda Filipowska n Žuvintas ež. Simnas ež. š Še es Dubeninki Ver k JIEZNAS vine SIMNAS GOŁDAP Banie Mazurskie Srokowo J. Mamry RESZEL MIŁAKOWO MORĄG Osa Łubianka Barciany a J. Bartężek J. Gil Wlk. NOWE MIASTO LUBAWSKIE Budry J. Rydzówka WĘGORZEWO Wąsk nał Kawski Iła Książki Płużnica r. 19 20 Unisław Zławieś Wielka urs KORSZE Lubomino lą sk i ZALEWO IŁAWA ŁASIN RADZYŃ CHEŁMIŃSKI Dąbrowa Chełmińska BYDGOSZCZ Do Rutka-Tartak J. Oświn PRENY MARIJAMPOLĖ Vištyneckoe oz. Wiżajny apa or az J. Dobskie LIDZBARK WARMIŃSKI J. Blanki Świecie nad Osą Stolno Kijewo Królewskie Dobrcz Osielsko Godkowo J. Szymbarskie JABŁONOWO POMORSKIE VILKAVIŠKIS Pisa PRIENAI J K J. Wiżajny M J. Gołdapiwo ORNETA Małdyty KISIELICE Gardeja �R� CHEŁMNO ��� ka Liwn a Gu be r sa Pi a Łyn Wilczęta J. Drwęckie GRUDZIĄDZ A s Jie e a J. Gołdap PIENIĘŻNO SUSZ Rogóźno Jeżewo GUSEV J SĘPOPOL BARTOSZYCE sz a MŁYNARY J. Ewingi Šešupė Szeszup ŽELEZNODOROŽNYJ J. Ruda Woda PRABUTY Gruta oski Kanał Bydg ��� SZAMOCIN r. ła SIERAKÓW rta Krzeszyce Górzyca Sicienko NAKŁO nad Notecią Połajewo a Deszczno MROCZA la Or Sadki PKW CHODZIEŻ 2020 Lubasz Mia Santok Bogdaniec rta Wa LEBUS 2019r. CZARNKÓW WIELEŃ Drawsko ��R Jenin WITNICA Słońsk ł st r. GORZÓW WLKP. śla My KOSTRZYN nad Odrą ka żon Ł ob a 2020 a wk kó Bu KRZYŻ WIELKOPOLSKI DREZDENKO Noteć 2018r. Noteć PRAVDINSK GÓROWO IŁAWECKIE J. Jeziorak ŚWIECIE Pruszcz ŁOBŻENICA WYRZYSK Białośliwie S Borodinka BAGRATIONOVSK 2021-2025r. Stary Dzierzgoń im ena a NESTEROV Pissa O Lelkowo l KWIDZYN Dragacz KORONOWO i WYSOKA Stare Kurowo Zwierzyn DĘBNO Boleszkowice Od O d ra er SEELOW FRANKFURT (ODER) TRZCIANKA DOBIEGNIEW STRZELCE KRAJEŃSKIE 2020r. Kłodawa Lubiszyn WRIEZEN da Gw w Dra Bierzwnik J. Osiek Nowogródek Pomorski ��� MIESZKOWICE m Miasteczko Krajeńskie Kaczory UJŚCIE J. Pełcz J. Myśliborskie MYŚLIBÓRZ KRAJENKA ło G PIŁA Szydłowo Żurskie J. CZŁOPA Smętowo Graniczne Warlubie Osie J. Koronowskie TUCZNO J. Ostrowiec J. Druzno aj KYBARTAI Piss a ZNAMENSK R Prohladnaja MAMONOVO ELS Sadlinki Bukowiec ČERNJAHOVSK Prego lja GVARDEJSK a v i l LADUŠKIN r w g BRANIEWO n i FROMBORK TOLKMICKO DZIERZGOŃ ka Stary Targ NOWE Świekatowo WIĘCBORK a J. Dybrzno ca BARLINEK TRZCIŃSKO-ZDRÓJ a i ytn Kor LIPIANY Rurzy ca CHOJNA MORYŃ nic P In a PEŁCZYCE CEDYNIA y zer a ia DRAWNO CHOSZCZNO a ła M a Tyw Przelewice Krzęcin MÜNCHEBERG aw yca brz Do RECZ Pł on J. Płoń WAŁCZ Osieczna KALISZ POMORSKI In a Dolice PYRZYCE Kozielice Pił aw Młyn Mikołajki Pomorskie J. Dzierzgoń Osiek Drzycim Lniano y a z j i Milejewo Stare Pole SZTUM Ryjewo SKÓRCZ J. Kałębie J. Cekcyńskie Sośno Tarnówka J. Bytyń n i l ELBLĄG Miłoradz GNIEW Lubiewo o e l a a Markusy PELPLIN Morzeszczyn Cekcyn Kęsowo Gostycyn bż Z K Gronowo Elbląskie MALBORK Subkowy Żurskie J. TUCHOLA KAMIEŃ KRAJEŃSKI Ło a P�P Bobowo Lubichowo Osieczna SĘPÓLNO KRAJEŃSKIE Zakrzewo ZŁOTÓW a STAW 2019r. Śliwice Lipka JASTROWIE k Sztutowo Rychliki da CHOJNICE DEBRZNO OKONEK ł yt nic a P�� ���� �ddzia� w Poznaniu Warnice Bielice Banie BORNE SULINOWO MIROSŁAWIEC SUCHAŃ J. Długie Od CZAPLINEK Wierzchowo a aw Dr Krępa DOBRZANY J. Zdbiczno Stare Czarnowo KR� Widuchowa er Od r a Pi ł ZŁOCIENIEC IŃSKO J. Ińsko Marianowo sł Wi TCZEW STAROGARD GDAŃSKI Zblewo Kaliska CZŁUCHÓW J. Lubie CHOCIWEL Stara Dąbrowa STARGARD SZCZECIŃSKI J. Miedwie p ie W eja Ukl onia Pł 2016r. 2021r. Rega 019r. Gowienica 2016-2 Odra e awa Dr J. Wąsosze GRYFINO W e ls SCHWEDT DRAWSKO POMORSKIE WĘGORZYNO J. Woświn Krępiel ��� J. Charzykowskie J. Szczytno Mł. J. Krępsko s NOWY DWÓR GDAŃSKI Ostaszewo Lichnowy NOWY Stara Kiszewa CZARNA WODA CZERSK Brda Rzeczenica CZARNE J. Pile J. Komorze MASZEWO Małe Dąbie Kobylanka GARTZ ��� SZCZECINEK J. Drawsko ń arprawa Wierzyca y Karsin J. Karsińskie P�� ���� �ddzia� w ��d�oszcz� J. Dołgie BARWICE Ostrowice ŁOBEZ DOBRA J. Dąbie ��� J. Wdzydze BRUSY Konarzyny Przechlewo a Stegna Cedry Wielkie SKARSZEY J. Dybrzk J. Wielimie POŁCZYN-ZDRÓJ Brzeżno Radowo Małe J. Siecino SZCZECIN P�� Dziemiany J. Kruszyńskie Brda J. Szczytno Wlk. d a Pszczółki Liniewo Koczała C ŚWIDWIN NOWOGARD Osina Kołbaskowo J. Somińskie Lipnica MIASTKO BIAŁY BÓR J. Wierzchowo Pa rs ęta GOLENIÓW PASEWALK Dobra 2018r. J. Bobięcińskie Wielkie BOBOLICE ęta o W ow nd Roztoka Odrzańska POLICE PENKUN rs Pa wa nał sow Stepnica P�� o nd Ra Rąbino a Płoskinia Suchy Dąb Trąbki Wielkie Przywidz 2019r. KOŚCIERZYNA W da Studzienice TYCHOWO Sławoborze RESKO ��P k KRYNICA MORSKA w PRUSZCZ GDAŃSKI Radu ni a Kolbudy Nowa Karczma Grzmiąca PŁOTY łcz enic a Stężyca J. Mausz Parchowo BYTÓW r. Somonino 19 20 Lipusz ��� a nic Mo Pia wina Ka ski J. Nowowarpieńskie BRÜSSOW a ow yw łst o J. Rejowickie Sulęczyno Borzytuchom wn a rz a Tuchomie BIAŁOGARD krz Po Rymań GRYFICE ��K POLANÓW o M a J. Raduńskie Dln. J. Raduńskie Górne t GDAŃSK ��� ŻUKOWO KARTUZY Chmielno Gowidlińskie J. Słupia dew Ra GOŚCINO KARLINO Brojce Trzebielino Manowo GOLCZEWO Przybiernów Pok rz r. Świeszyno G SOPOT ��� Przodkowo Sierakowice Czarna Dąbrówka Kołczygłowy a n a l Z Linia Cewice Łupaw a J. Jasień 2021 Biesiekierz Świerzno łcz a R�� WOLIN WARPNO EGGESIN iw 2016-2019r. TORGELOW Ra KAMIEŃ POMORSKI Zat. Cicha MIĘDZYZDROJE J. Wicko Wlk. Dygowo Siemyśl o W Ś S z Wlk. c z Zalew i n e c e r i ń H s k a f i f NOWE UECKERMÜNDE Pa Karnice Potęgowo Słupia KOSZALIN ��� J. Rejsko-Przymorskie HEL GDYNIA J. Łętowskie KĘPICE olj BALTIJSK Zatoka Pucka Kosakowo RUMIA Szemud Dębnica Kaszubska TRZEBIATÓW DZIWNÓW Zat. Wrzosowska Zal. Kamieński J. Koprowo ŚWINOUJŚCIE Gothensee Z a l e w S t e t t Rewal P JASTARNIA Luzino Kobylnica SŁAWNO Gra b PUCK WEJHEROWO LĘBORK Damnica KAZLŲ RŪDA KOZŁOWA RUDA st ma KRÓLEWIEC Reda REDA Łęczyce Nw. Wieś Lęborska ia SŁUPSK prz Wie a Malechowo ta rsę Achterwasser R O M Z a t o k a P o m o r s k a DARŁOWO J. Bukowo SIANÓW Będzino GUR’EVSK KALININGRAD PRIMORSK Wicko Łe ba Smołdzino Główczyce Słu p Zb. Elektreński WŁADYSŁAWÓW WŁADYSŁAWOWO Krokowa Choczewo J. Żarnowieckie ��K ELEKTRĖNAI ELEKTRENY Elektrėnų marios GODLEWO is šak Vi KUDIRKOS NAUMIESTIS �R� e Gniewino J. Gardno USTKA J. Wicko J. Jamno Mielno Ustronie Morskie KOŁOBRZEG J. Sarbsko J. Łebsko Postomino J. Kopań C ŁEBA h A B E Z C Y T Ł K GARLIAVA P��� R��W��� ����� PR������W�� �� ���� R�K� POLESSK E I ���R�� BOLECHIV p ir DOLYNA Rys. 3. Plan rozwoju sieci przesyłowej do 2025 roku 9 Element dużego projektu Regionalna linia, ponadlokalny projekt Obecna linia 220 kV Piła Krzewina – Plewiska jest jednym z elementów tzw. Krajowego Systemu Elektroenergetycznego. To rodzaj szkieletu zbudowanego z sieci najwyższych napięć, który pozwala przesyłać energię po całej Polsce. Składa się na niego ponad 100 stacji elektroenergetycznych i ponad 14 000 km sieci. Podstawa tego systemu, tak jak wspomniana sieć przesyłowa, powstała na przełomie lat 60. i 70. ubiegłego wieku. Dziś wymaga pilnej rozbudowy i modernizacji, żeby zagwarantować dostawy prądu do wszystkich, nawet najodleglejszych części kraju. Dlatego Polskie Sieci Elektroenergetyczne uruchomiły jeden z największych projektów infrastrukturalnych w historii. Dzięki temu przedsięwzięciu do 2025 roku wybudowanych zostanie ok. 4 000 km nowych sieci najwyższych napięć. Projektowana właśnie linia 400 kV Piła Krzewina – Plewiska jest jednym z elementów tego ambitnego zadania, które dziś jest realizowane w kilku województwach jednocześnie. Ten projekt ma pomóc zapewnić dostawy prądu na najbliższe dziesięciolecia oraz stworzyć system przesyłu energii z nowych źródeł, np. farm wiatrowych. Linia, która dotyczy bezpośrednio Państwa gminy, będzie stanowiła filar zasilania dla zachodniej i północnej Polski. W ostatnich latach Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. uruchomiły proces inwestycyjny na niespotykaną dotychczas skalę. Plan rozbudowy i modernizacji sieci elektroenergetycznej, nazywany drugą elektryfikacją, to obok nowoczesnych dróg i autostrad, bez wątpienia największy impuls dla rozwoju ekonomicznego i zwiększenia możliwości inwestycyjnych w naszym kraju. To także zwiększenie komfortu życia Polaków. Znaczna część środków na ten cel pochodzi ze środków Unii Europejskiej. Skalę problemu pozwalają zrozumieć następujące dane: Szwajcaria w Polsce (w km) 14 tys. 2016 17,5 tys. 2025 Grecja Niemcy Francja Holandia Liczba stacji elektroenergetycznych w Polsce Włochy Czechy 106 2016 Hiszpania 118 2025 Belgia Rys. 4. Plan rozwoju sieci przesyłowej W Polsce w chodzi się liniami 400 więcej ene na rok, dzi nych Oper obiektów s dal wiele i najwyższyc zastąpienia Równolegl rozbudowy Częścią teg dwutorowe Słowacja Portugalia Polska 41 km Węgry 50 km 100 km 150 km Łączna dłu 400 kV i 220 Rys. 5. Łączna długość linii napowietrznych 400 kV i 220 kV na 1 000 km2 powierzchni kraju Projekt połączenia elektroenergetyczneg 10 Linia Ełk – granica RP to kluczowy element kilkunastu inwestycji realizowanych jednocześnie w ra- Polski system przesyłu na tle Europy Budowa nowych linii elektroenergetycznych, takich jak 400 kV Piła Krzewina – Plewiska, nabiera szczególnego znaczenia, gdy spojrzymy na mapę napowietrznych sieci przesyłowych pozostałych państw Europy. To ważne, bo rozwój infrastruktury przesyłowej warunkuje także rozwój ekonomiczny. Nowe zakłady produkcyjne czy przedsiębiorstwa wymagają, oprócz dróg i potencjału ludzkiego, również stabilnych dostaw prądu. Wskaźnikiem rozwoju sieci jest jej długość w przeliczeniu na 1 000 km2. W Polsce ten wskaźnik oscyluje na dość niskim poziomie 41 km. Dla porównania w Niemczech długość napowietrznych linii 220 kV i 400 kV przekracza 100 km na 1 000 km2. We Francji ten współczynnik sięga 90 km. W bliskich nam Czechach to ponad 70 km. Dziś nasi sąsiedzi dysponują gęstą siecią połączeń elektroenergetycznych, która zapewnia im bezpieczeństwo dostaw prądu do gospodarstw domowych, jak i przemysłu. Gęstość sieci przesyłowej na terenie Polski Gęstość sieci przesyłowej na terenie Europy Zachodniej Rys. 6. Sieć przesyłowa najwyższych napięć w Polsce i w Europie Źródło: European Network of Transmission System Operators for Electricity 11 Konsultacje pod lupą Budowa linii 400 kV Piła Krzewina – Plewiska to duża inwestycja. Szacowana długość trasy może wynieść nawet 100 km i będzie przebiegać przez kilkanaście gmin. Ustalenie jej przebiegu wymaga spełnienia wielu wymagań środowiskowych, planistycznych, inżynieryjnych, ekonomicznych, a przede wszystkim musi uwzględniać interesy mieszkańców i właścicieli nieruchomości, przez które będzie przebiegać. Dlatego kluczowe dla ustalenia najbardziej optymalnej trasy linii jest przeprowadzenie szeroko zakrojonych konsultacji społecznych, pozwalających na przekazanie wszystkim zainteresowanym pełnej informacji o planowanej inwestycji. Konsultacje stwarzają możliwość zgłoszenia Wykonawcy uwag i propozycji dotyczących przebiegu trasy linii. ETAP 1 12 Inwentaryzacja danych terenowych dotyczących zabudowy, zapisów studiów i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Wstępne badanie uwarunkowań środowiskowych, a także wszystkich czynników, które mogą wpłynąć na inwestycję (np. obecność lotnisk, istniejąca infrastruktura energetyczna i drogowa). Umożliwiają również zadanie pytań dotyczących szeregu innych zagadnień, takich jak estetyka konstrukcji, ich wysokość czy aspekty środowiskowe. Konsultacje społeczne dają gwarancję, że linia będzie wytyczona w oparciu o jasne i transparentne zasady. Do procesu konsultacji zaproszeni będą mieszkańcy gmin objętych inwestycją, przedstawiciele organizacji społecznych i ekologicznych, władze i reprezentanci gmin, przedstawiciele administracji powiatowej i wojewódzkiej, a także inne instytucje opiniujące projekt. W praktycznym wymiarze proces konsultacji w odniesieniu do linii 400 kV Piła Krzewina – Plewiska to przede wszystkim seria spotkań służących przekazaniu informacji i zebraniu opinii zainteresowanych osób i instytucji. Sam proces poprzedzają rzetelne przygotowania. W ten sposób gromadzona jest wiedza niezbędna do wytyczenia i zaprojektowania linii. Dzięki niej Wykonawca może odnieść się w sposób rzeczowy do każdej propozycji poprowadzenia trasy linii. ETAP 2 ETAP 3 Spotkania informacyjne z władzami gmin (wójtowie, burmistrzowie, rady gmin). Inwestycja realizowana jest na terenach, na których interes społeczności reprezentuje m.in. wojewoda, ale także wójtowie, burmistrzowie, rady gmin. Władze zapoznają się z projektem, ale przede wszystkim mają możliwość poznania planów Wykonawcy w zakresie procesu konsultacji i zgłoszenia uwag do nich, a także do koncepcji tras, które będą prezentowane społecznościom. Spotkania ze stowarzyszeniami i innymi grupami reprezentującymi interes szerszej społeczności. Przedstawiciele grup zainteresowanych inwestycją, podobnie jak władze z terenów objętych projektem, mogą pozyskać informacje o inwestycji i sposobie prowadzenia konsultacji. Stowarzyszenia opiniują pierwsze koncepcje tras, które będą prezentowane społecznościom. 13 ETAP 4 ETAP 5 Konferencja interesariuszy z udziałem władz regionu, a także przedstawicieli wszystkich zainteresowanych stron (np. stowarzyszenia reprezentujące mieszkańców), organizacji zaangażowanych w inwestycję ze względów formalnych. Spotkanie ma formułę konferencji z sesją pytań do Wykonawcy i zaproszonych ekspertów. Wszyscy zainteresowani inwestycją otrzymują najważniejsze informacje na jej temat. Poruszane są kwestie środowiskowe, właścicielskie, techniczne, projektowe. Prezentowane są propozycje tras linii, które następnie analizowane są w procesie konsultacyjnym. Materiały z konferencji są udostępnianie na stronie www.liniapilaplewiska.pl. Mogą się z nimi zapoznać wszyscy mieszkańcy jeszcze przed spotkaniami w gminach. Spotkania Wykonawcy z mieszkańcami terenów objętych planowaną inwestycją. W spotkaniach biorą udział eksperci z różnych dziedzin związanych z realizacją inwestycji. Ostateczny kształt procesu konsultacyjnego ustala się z zainteresowanymi. Podobnie jak w przypadku konferencji, na którą nie sposób (ze względu na liczbę właścicieli na trasie całej linii) zaprosić wszystkich mieszkańców, a jedynie ich przedstawicieli, celem spotkań jest dostarczenie jak najszerszych informacji o projekcie i odpowiedź na pytania osób zainteresowanych inwestycją. Spotkania mają charakter otwarty. Po zakończeniu procesu konsultacyjnego Wykonawca, w oparciu o zgromadzoną wiedzę o uwarunkowaniach i oczekiwaniach interesariuszy inwestycji, wybiera możliwie optymalny przebieg linii. 14 Co wpływa na wybór trasy linii? Rozmowa z projektantem linii Wywiad z Łukaszem Nazimkiem – projektantem, dyrektorem ds. projektów Jak Pan ocenia trudności inżynierskie zadania Piła Krzewina – Plewiska? Projektowo to zadanie trudne, zwłaszcza w części południowej, blisko Poznania. To obszar dynamicznego rozwoju zabudowy; plany i studia są często aktualizowane. Do tego jest tam dużo obiektów infrastrukturalnych. Droga S11, inne linie, lotnisko Ławica i wynikające z jego bliskości ograniczenia. Nie ma zbyt wiele miejsca na linię. Nie można też zapominać o środowisku, w północnym fragmencie linii są obszary Natura 2000, których staramy się nie naruszać. Jak w takim razie zaprojektować nowe połączenie? Przede wszystkim w oparciu o precyzyjną wiedzę o uwarunkowaniach terenowych. Przystępując do tego zadania, wiedzieliśmy, że musimy zacząć naszą pracę od szczegółowej weryfikacji tego, co faktycznie dzieje się nie tylko na mapie, w dokumentach, ale także w rzeczywistości. Pracownicy naszej firmy spędzają dużo czasu na miejscu, w terenie. Analizujemy i oglądamy tam wszystkie możliwe opcje przejścia. Jak to się ma do wariantów poprowadzenia linii, które pojawiły się w toku przetargu? Wywołały sporo emocji. Rzeczywiście tak było. Staraliśmy się jednak wyjaśnić, że to na razie koncepcje. Nie znaczy to, że w jakimś stopniu z nich nie skorzystamy, bo przestrzeń, zwłaszcza wokół Poznania, jest naprawdę ograniczona. Przykładowy słup linii 400 kV 15 Im bardziej na północ, tym lepiej, ponieważ zagęszczenie zabudowy jest mniejsze, ale przecież również tam i gminy, i mieszkańcy mają swoje plany, które my musimy brać pod uwagę. Myślę, że po konsultacjach zaproponujemy ostateczny wariant. Zobaczymy wówczas, jak do naszej propozycji odniosą się właściciele. to konstrukcje specjalnie zaprojektowane na tę okoliczność. Walczymy o każdy metr wysokości i szerokości słupa, starając się je obniżyć i zawęzić, bo wiemy jak ważne jest to dla mieszkańców terenów bezpośrednio przy linii. Mogę powiedzieć jedno – słupy linii Piła Krzewina – Plewiska będą dużo niższe niż konstrukcje dwu- czy czterotorowe, które widzimy, jadąc autostradą w stronę Poznania. Co w takim razie będzie miało wpływ na przebieg linii? Przede wszystkim zabudowa. Ta, którą widać, i ta, której jeszcze nie ma – a więc również przeznaczenie terenu. To, co na mapie jest łąką, kiedy patrzymy do studiów, już jest działką budowlaną. Na miejscu okazuje się, że w terenie widzimy wyprowadzenia wody i prądu. Bierzemy również pod uwagę istniejący przebieg linii. W wielu miejscach teren został zachowany, przewidziano, że linię 220 kV zastąpi nowa linia. Ale tak nie jest wszędzie. Są miejsca, gdzie domy szczelnie otoczyły linię i nie zmieścimy w nich nowej konstrukcji. Jest jeszcze szereg innych czynników: środowisko, archeologia, geologia, ograniczenia związane z lotniskiem, zasady krzyżowania dróg publicznych, inne linie. To naprawdę trudny teren. Co wiemy o konstrukcjach, jakie zostaną wykorzystane przy budowie linii? Wiemy, że w miejscach, gdzie rozwija się zabudowa, będą Czy obniżenie konstrukcji oznacza większe pole elektromagnetyczne? Zacznijmy od tego, że to nie od wysokości konstrukcji zależy wartość pola. Największe wartości pola elektromagnetycznego znajdują się w miejscach, gdzie przewody są najbliżej ziemi, czyli w środku przęseł. Najważniejsza jest wysokość zawieszenia przewodów nad ziemią. Niższe słupy wcale nie oznaczają, że przewody w środku przęseł będą bliżej ziemi. Przy liniach dwutorowych pola oddziałują na siebie, dochodzi do ich wzajemnej kompensacji. Dziś technika i odpowiednie oprogramowanie pozwalają nam kontrolować wartości pola elektromagnetycznego już we wczesnej fazie projektowania. Trzeba też pamiętać o polskich przepisach. Są surowe. Zwłaszcza dopuszczalny poziom składowej elektrycznej 1 kV/m dla terenów przeznaczonych na stały pobyt ludzi. To oznacza, że musimy tak zaprojektować linię, żeby już na 35 m od osi linii poziom pola i hałasu był tak niski, by możliwe było wybudowanie tam domu. I tak będzie? Prace montażowe przy linii 400 kV 16 Oczywiście. W praktyce wymagana przepisami wartość pola będzie zachowana nawet bliżej linii. Wymóg 35 m szerokości pasa technologicznego nie ma związku wyłącznie z polem elektromagnetycznym, ale także z innymi czynnikami, np. wychyleniem przewodów pod wpływem wiatru, a przede wszystkim możliwością wybudowania i eksploatacji linii. Inwestor przyjmuje, co zrozumiałe, zasadę ostrożnościową. To, co czasami trudno wyjaśnić, to fakt, że polskie przepisy nie mówią, jak blisko tego typu linii ści, ale do szacunków przyjmuje się okoliczności najgorsze z punktu widzenia pracy linii. Skąd pewność, że przeprowadzone symulacje rozkładu pola elektromagnetycznego i hałasu mają odzwierciedlenie w rzeczywistości? Linia 400 kV na terenach rolnych można budować. One mówią, jaki musi być zachowany poziom pól, żeby można było to zrobić. I dla każdej linii on może się nieznacznie różnić, bo zależy m.in. od wysokości zawieszenia przewodów. Warto mieć świadomość, że w sytuacji, w której wybudowana linia nie spełni norm, nie ma mowy o dopuszczeniu jej do eksploatacji. Gdzie w takim razie pole elektromagnetyczne jest największe? W środku przęsła – tam, gdzie przewody są najbliżej ziemi. Trzeba tylko pamiętać, że musimy tak zaprojektować linię, żeby poziomy pól bezpośrednio pod nią nie przekraczały wartości ujętych w normach i rozporządzeniach. To oznacza, że w każdym miejscu pod linią poziom pól ma być bezpieczny i pozwalać na przebywanie ludzi. Normy są po to, żeby ich przestrzegać. Z naszych doświadczeń wynika, że kwestia przebywania pod słupami najbardziej interesuje rolników, bo prowadzą prace na roli. I prowadzić je mogą, co ma miejsce pod ogromnymi fragmentami istniejącej linii 220 kV i wielu innych linii 400 kV. Może warto w tym kontekście wspomnieć, że dopuszczalny poziom pola elektromagnetycznego analizowany jest przy założeniu, że przewody fazowe wiszą najniżej, tj. 10 m nad ziemią, przy jednoczesnym maksymalnym przesyle mocy. Ponadto, obliczenia wykonuje się dla większej wartości napięcia, tj. dla 420 kV. Tak stanowi norma. Warto zatem wiedzieć, że takie warunki obciążeniowe mogą nie wystąpić w rzeczywisto- Żadna linia przesyłowa nie powstanie bez wydania dla niej tzw. decyzji środowiskowej. Na etapie uzyskiwania tego dokumentu wykonuje się symulacje rozkładu pola elektromagnetycznego oraz hałasu. Po wybudowaniu linia jest próbnie uruchamiana i poddawana badaniom. Sprawdza się wówczas, czy wartości pola elektromagnetycznego i hałasu nie są wyższe niż zakładano na etapie projektowania. Badanie takie musi zostać wykonane przez niezależną certyfikowaną jednostkę badawczą. Jeżeli, w którymkolwiek miejscu linii, wartości byłyby przekroczone, wtedy taka linia nie mogłaby zostać oddana do użytkowania. Nasze doświadczenia z innych tego typu inwestycji pokazują, że wartości rozkładu pola elektromagnetycznego i hałasu są zwykle jeszcze niższe niż wyniki symulacji. Wynika to z tego, że w rzeczywistości pod samą linią oraz w jej pobliżu znajdują się różne obiekty. Choćby krzewy, drzewa czy płoty, zaburzając otwartą przestrzeń, wpływają na zmniejszenie wartości pola elektromagnetycznego pod linią i w jej pobliżu. Mogą być Państwo pewni, że przekroczenie dopuszczalnych wartości pola elektromagnetycznego lub hałasu pod linią, spowodowałoby niedopuszczenie jej do użytkowania przez nadzór budowlany. Niższa konstrukcja oznacza, że słupów będzie więcej? Tak może być. Zaprezentujemy rozstawy słupów możliwie wcześnie. Temu też służy proces konsultacji. On nie dotyczy wyłącznie trasy, ale także zagadnień odnoszących się do technologii. Nic nie jest przesądzone na początkowym etapie projektowania. Z całą pewnością jednak inaczej projektujemy linie na terenach ściśle rolniczych, inaczej tam, gdzie linia sąsiaduje z zabudową. Osoby uprawiające ziemię zdecydowanie wolą mniej słupów, bo dla nich to po 17 prostu przeszkoda wymagająca ominięcia. I my to rozumiemy. Staramy się, jeśli to możliwe, ustalać z właścicielami, gdzie posadowić słupy i lokalizować je blisko granic działek, tak aby nie utrudniać prac polowych. Bardzo chcemy, aby lokalizacja linii była jak najmniej uciążliwa. żeby wytrzymała nawet warunki katastrofalne, bo takie przyjmuje się jako granicę bezpieczeństwa. Norma ta uległa ostatnio zaostrzeniu, np. maksymalne obciążenie szadziowe zwiększono o ok. 40% w stosunku do poprzedniej normy PN-E 05100-1:1998. Jak będzie wyglądała linia? Czy będzie biało-czerwona? Jaki jest przewidywany czas eksploatacji konstrukcji? Staramy się tak zaprojektować linię, aby słupy nie stanowiły przeszkody lotniczej, bowiem takie obiekty wymagają oznakowania przeszkodowego. Sygnały o tym, że mieszkańcy nie chcą linii oznaczonej na biało-czerwono docierały do nas od początku. Staramy się więc tak zaprojektować słupy, żeby ich wysokość nie była przeszkodą dla samolotów lądujących na lotnisku. Jeśli chodzi o rodzaj słupów, zastosujemy klasyczne słupy kratowe, bo one najlepiej wpisują się w krajobraz. Linie projektuje się przy założeniu pięćdziesięcioletniego okresu eksploatacji. W tym czasie linia powinna bezpiecznie pracować. Może oczywiście wystąpić potrzeba przeprowadzenia drobnych prac eksploatacyjnych, ale bez konieczności prowadzenia większych napraw. Czy nie ma obaw o bezpieczeństwo domów w sąsiedztwie linii? Żeby uspokoić Państwa obawy, przytoczę kilka istotnych, historycznych faktów z dziedziny elektroenergetyki. Warto wiedzieć, że norma, na podstawie której projektujemy linię Piła Krzewina – Plewiska, ewoluowała przez kilkadziesiąt lat. Pierwsza norma wydana została zaraz po wojnie w 1948 roku. Kolejne wydania pojawiały się w latach 1958, 1962, 1967, 1975 i 1998. Z każdym wydaniem wprowadzano coraz to ostrzejsze kryteria projektowe, wynikające z wieloletnich doświadczeń eksploatacyjnych na liniach napowietrznych. Obecna norma PN-EN-50341, według której zostanie zaprojektowana linia 400 kV Piła Krzewina – Plewiska, zawiera zatem bagaż ponad 60 lat doświadczeń. Mogę Państwa zapewnić, że ta linia przez cały planowany okres eksploatacji będzie spełniała wszystkie wymogi bezpieczeństwa. Nie. Ze słupem jest jak z górą lodową. To, co widać na wierzchu, to zaledwie część. Słup przytwierdzony jest do ziemi mocnym fundamentem. To on daje stabilność konstrukcji, powoduje, że się nie przewraca. Co do samej konstrukcji, jej wytrzymałość bada się podczas testów na certyfikowanej stacji prób. Słupy każdej serii wybudowane próbnie w rzeczywistych wymiarach są tam poddawane oddziaływaniu sił, na jakie zostały zaprojektowane. Dzięki temu weryfikuje się, nie tylko przy pomocy obliczeń, ale już w rzeczywistości, jak wytrzymała jest konstrukcja. Ale nie da się przecież przewidzieć występowania nietypowych zjawisk atmosferycznych? Ich nie trzeba przewidywać, bo one są właśnie uwzględnione w normie dotyczącej projektowania elektroenergetycznych linii napowietrznych PN-EN 50341, która powstaje m.in. w oparciu o to, co występuje w przyrodzie w długim okresie. Oznacza to, że musimy tak zaprojektować linię, 18 Czy w takim razie można zapewnić, że konstrukcje, które stają dziś, spełnią wyśrubowane kryteria bezpieczeństwa za np. 30 lat? SE PIŁA KRZEWINA Kaczory Ujście Czarnków Chodzież Połajewo Oborniki Rokietnica Tarnowo Podgórne Poznań Dopiewo SE PLEWISKA Komorniki Rys. 7. Schematyczny przebieg trasy istniejącej linii 220 kV Piła Krzewina – Plewiska. Trasa nowej linii 400 kV ustalona zostanie w toku konsultacji społecznych 19 Technologia – jak będzie wyglądała linia? Przykładowa linia przesyłowa 400 kV Montaż słupów Linia na terenach niezalesionych, głównie rolnych, będzie składała się ze słupów kratowych i łączących je przewodów. Typowa rozpiętość przęsła, czyli odległość między dwoma słupami, będzie wynosiła od 350 do 450 m. W uzasadnionych przypadkach można starać się skrócić lub wydłużyć odległości przęseł, tym samym nieco obniżając lub podwyższając konstrukcje słupów. Wówczas jednak trzeba liczyć się z tym, że muszą być one rozstawione gęściej lub rzadziej. O tym będziemy rozmawiać w toku konsultacji społecznych. Przewody Przewody fazowe zostaną zawieszone na słupach poprzez łańcuchy izolatorowe. Przewiduje się zastosowanie potrójnej wiązki przewodów stalowo-aluminiowych. To bardzo ważne, bo skutecznie obniży poziom tzw. ulotu elektrycznego, co z kolei zmniejszy poziom zakłóceń akustycznych wytwarzanych przez linię. Dla ochrony przed wyładowaniami atmosferycznymi między wierzchołkami wszystkich słupów zostaną zawieszone dwa przewody odgromowe. Słupy W projekcie zastosowane zostaną słupy kratowe o wysokości od 49 do 65 m. Te niższe konstrukcje mogą pojawić się na terenach o gęstej zabudowie. Zostaną zaprojektowane specjalnie na potrzeby tej inwestycji. Wysokość 60–65 m to typowa konstrukcja słupa 400 kV i takie pojawią się na terenach oddalonych od zabudowy. W szczególnych przypadkach, takich jak krzyżowanie innych linii elektroenergetycznych, może zaistnieć konieczność podwyższenia pojedynczych słupów. 20 Przewody robocze linii 400 kV Odległość przewodów od ziemi Pas technologiczny Odległość pomiędzy najniżej zawieszonym przewodem fazowym a ziemią przy ekstremalnych warunkach pogodowych nie będzie mniejsza niż 10 m w najniższym punkcie, czyli w środku przęsła. Odpowiada to wysokości ok. czwartego piętra w bloku mieszkalnym. Przez ekstremalne warunki rozumie się utrzymujący się upał w połączeniu z maksymalnym obciążeniem prądowym linii. Niezależnie od tego, czy kiedykolwiek wystąpią, nawet największe maszyny rolnicze będą mogły bezpiecznie pracować pod linią. W stosunku do istniejącej linii 220 kV przewody będą zawieszone wyżej o ok. 4 m. W celu zapewnienia bezpiecznej eksploatacji linii 400 kV rezerwuje się tzw. pas technologiczny o szerokości 70 m (po 35 m od osi linii w obie strony). W jego obszarze obowiązuje zakaz budowy budynków przeznaczonych na stały pobyt ludzi. W pasie technologicznym nie można też sadzić drzew i krzewów, które osiągają wysokość większą niż 4 m. Za utrzymanie pasa odpowiada Inwestor. Nie ma natomiast żadnego zakazu przebywania pod linią, ponieważ dopuszczalny dla ludzi poziom pola elektromagnetycznego w żadnym miejscu nie zostanie przekroczony. Odległości linii od budynków, dróg oraz innych obiektów będą zgodne z normą PN-EN 50341. W celu ograniczenia poziomu hałasu linii zostaną zastosowane specjalne przewody fazowe Dwa przewody odgromowe łączące wierzchołki słupów oś l Dwutorowe stalowe słupy kratowe wysokości inii Minimalna 10 m odległość 49–65 m przewodów od ziemi ok. 350–450 m Odległość pomiędzy sąsiednimi słupami (rozpiętość przęsła) 70 m Pas technologiczny (po 35 m od osi linii w obie strony) Rys. 8. Schemat przęsła dwutorowej linii elektroenergetycznej 400 kV 21 Prywatne nieruchomości na trasie linii Ze względu na charakter inwestycji trudno tak wytyczyć trasę, aby całkowicie ominąć działki prywatne. Część linii planuje się więc poprowadzić przez tereny prywatne. Dlatego przedstawiciele Wykonawców, po uzgodnieniu przebiegu linii, będą sukcesywnie kontaktować się z właścicielami działek i rozmawiać o warunkach zlokalizowania jej na ich działkach. W zamian za zgodę na lokalizację linii na ich nieruchomościach, przedstawiciele terenowi Wykonawcy przedstawią właścicielom działek propozycje wynagrodzeń. Czym jest służebność przesyłu? To instrument prawny służący do regulowania relacji pomiędzy firmami zajmującymi się przesyłem np. gazu czy prądu a właścicielem nieruchomości, na której przedsiębiorstwo zamierza wybudować infrastrukturę przesyłową – w tym wypadku linię. Służebność określa precyzyjnie zasady wykorzystywania nieruchomości na potrzeby elementów systemu przesyłowego. Przepisy o służebności przesyłu mówią też jasno, co firma, która korzysta z prywatnej nieruchomości, może na niej robić, a czego robić jej nie wolno. W praktyce służebność określa, jaką linię można na działce wybudować i zapewnia firmie prawo dostępu do tej części działki, gdzie linia się znajduje. Zezwala także na prowadzenie prac eksploatacyjno-remontowych. Każdemu właścicielowi firma przesyłowa wypłaca jednorazowo pieniądze z tytułu ustanowienia służebności przesyłu. Umowa służebności zawierana jest w formie aktu notarialnego i wpisywana do księgi wieczystej nieruchomości. Jeżeli po wybudowaniu linii, na etapie jej eksploatacji dojdzie do jakichkolwiek zniszczeń, np. podczas prac malarskich, wówczas właściciel linii zobowiązany jest wypłacić z tego tytułu odszkodowanie. Co warto wyraźnie podkreślić – z ustanowieniem służebności absolutnie nie zmienia się właściciel objętej nią nieruchomości. 22 Jak szacuje się wartość wynagrodzenia za służebność przesyłu? Wykonawca rozpoczyna pracę od sporządzenia tzw. operatów szacunkowych dla każdej nieruchomości, która położona będzie pod planowaną trasą linii. Taki operat stanowi podstawę do określenia wysokości wynagrodzenia i odszkodowania, jakie oferowane będzie właścicielowi. Każdy właściciel nieruchomości położonej w pasie technologicznym linii otrzyma – po podpisaniu z Wykonawcą umowy – wynagrodzenie z tytułu ustanowienia służebności przesyłu oraz odszkodowanie za zmniejszenie wartości nieruchomości. Rozmowy z właścicielami krok po kroku Przedstawiciel Wykonawcy odwiedza właściciela gruntu. Informuje o inwestycji i pyta o zgodę na lokalizację linii na nieruchomości. Przedstawia również umowę cywilno-prawną, którą planuje podpisać z właścicielem. Prezentuje operat i informuje, ile wynosi proponowana kwota wynagrodzenia z tytułu ustanowienia służebności przesyłu oraz w jaki sposób została oszacowana. Po podpisaniu pierwszej umowy następuje wypłata pierwszej części wynagrodzenia. Ustanowienie służebności przesyłu wymaga następnie spotkania u notariusza. Zawierana jest wówczas umowa w formie aktu notarialnego. Po jej podpisaniu przez właściciela następuje wypłata drugiej transzy wynagrodzenia. Wykonawca proponuje właścicielom gruntów czytelne umowy na ustanowienie służebności przesyłu. Każdy z właścicieli ma czas, aby sprawdzić wszystkie jej zapisy. Zachęcamy do konsultowania i dopytywania naszych przedstawicieli o wszystkie kwestie budzące wątpliwości. Koszty związane z umowami są naturalnie pokrywane przez Wykonawcę. Linia i bezpieczeństwo Ponad pół wieku eksploatacji linii W Polsce istnieje ponad 14 000 km linii najwyższych napięć i wciąż powstają nowe. Niektóre z nich działają nieprzerwanie od ponad pół wieku, niektóre oddano do eksploatacji kilka miesięcy temu. Na terenach podmiejskich, zwłaszcza wokół dużych miast, zabudowa mieszkaniowa zbliża się do istniejących linii na możliwą dopuszczalną odległość. Widok osiedli zlokalizowanych 35 m od linii najwyższych napięć jest dosyć powszechny. Jeszcze więcej tego typu przykładów można zobaczyć w Europie Zachodniej, gdzie sieć przesyłowa jest wielokrotnie dłuższa i gęstsza niż w Polsce. Obawy Mimo to, sąsiedztwo nowej infrastruktury tego typu budzi szereg obaw związanych z jej oddziaływaniem na środowisko. Zaniepokojone są głównie osoby, które mają mieszkać w pobliżu linii. Jest to oczywiście zrozumiałe, ponieważ linie niewątpliwie oddziałują na otoczenie, przede wszystkim zmieniając krajobraz. Normy i regulacje Budowa linii 400 kV Piła Krzewina – Plewiska, tak jak i innych tego typu obiektów, podlega niezwykle ścisłym przepisom i regulacjom. Kontroluje się przede wszystkim poziom pola elektrycznego i magnetycznego oraz dźwięk, jaki towarzyszy pracy linii. Poziomy pól elektrycznych i magnetycznych wytwarzanych przez linie elektroenergetyczne podlegają znacznym ograniczeniom. Wartości dopuszczalne obowiązujące w Polsce mieszczą się w zaleceniach wydanych przez Unię Europejską oraz odpowiednie organizacje międzynarodowe. Warto dodać, że polskie normy nie tylko spełniają europejskie standardy, ale są od nich znacznie bardziej rygorystyczne. Prowadzone od lat badania nad oddziaływaniem pól elektromagnetycznych o częstotliwości 50 Hz (źródłem takich częstotliwości są linie elektroenergetyczne) na organizmy żywe nie pozwalają na sformułowanie wniosku o szkodliwym wpływie tego typu linii na zdrowie człowieka. Według obowiązujących w Polsce przepisów (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów) dopuszczalne w środowisku wartości poszczególnych składowych pola elektromagnetycznego wynoszą: Pole elektryczne Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów: 10 kV/m – dopuszczalna wartość natężenia w miejscach dostępnych dla ludzi 1 kV/m – dopuszczalna wartość natężenia na obszarach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową (dla porównania suszarka do włosów wytwarza natężenie 0,8 kV/m) Oznacza to, że nawet stałe przebywanie w miejscach, w których natężenie pola elektrycznego nie przekracza 1 kV/m, jest całkowicie bezpieczne dla zdrowia. Natomiast w miejscach dostępnych dla ludzi, lecz nieprzeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową, wartość pola elektrycznego nie może przekroczyć 10 kV/m. Warto zwrócić uwagę, że w wielu krajach Europy jest to wartość wymagana dla lokalizacji domów. 23 Najwyższe dopuszczalne w środowisku natężenie pola elektrycznego (E) według przepisów i zaleceń wybranych krajów europejskich oraz według zaleceń organizacji międzynarodowych Kraj Uwagi Organizacja międzynarodowa Wartość dopuszczalna natężenia pola elektrycznego E (kV/m) Zalecenia odnośnie stosowania wartości dopuszczalnej Austria 5 tzw. poziom odniesienia; dopuszczalny prąd rozładowania 0,5 mA 10 w miejscach dostępnych dla ludzi 7 na skrzyżowaniach dróg 5 na terenach zabudowy 5 przebywanie w polu bez ograniczeń czasowych 10 wartość dla linii już istniejących, przebywanie ludzi w polu nie dłuższe niż 72 minuty 5 na pozostałych terenach Szwecja 10 zalecenia szwedzkich służb ochrony radiologicznej Rekomendacja dla krajów Unii Europejskiej (rekomendacja Rady Unii Europejskiej) 5 tzw. poziom odniesienia; wartość zalecana przy ekspozycji długotrwałej wg Recommendation 1991/519/EC; dopuszczalny prąd rozładowania 0,5 mA Belgia Czechy Niemcy Pole magnetyczne Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymania tych poziomów: 60 A/m – dopuszczalna wartość natężenia w miejscach dostępnych dla ludzi Ustalaniu poziomów dozwolonych wartości obydwu składowych towarzyszyła zasada, że działające na człowieka pole magnetyczne nie może powodować powstawania w organizmie prądów większych niż naturalnie płynące w jego ciele. 24 Zaprezentowane dozwolone wartości natężenia składowych pola elektromagnetycznego są bardzo niskie, a przebywanie w nim jest całkowicie bezpieczne dla ludzi i zwierząt. Warto zauważyć, że są one równe lub nawet bardziej surowe niż w Niemczech, Austrii, Szwecji czy Belgii, czyli w krajach znanych z rygorystycznych przepisów dotyczących ochrony środowiska. Zachowanie zgodności z obowiązującymi przepisami weryfikowane jest podczas pomiarów kontrolnych, które są wykonywane zawsze po wybudowaniu i uruchomieniu linii. Bez nich nie ma możliwości uzyskania zgody na eksploatację obiektu. Najwyższe dopuszczalne w środowisku natężenie pola magnetycznego (H) według przepisów i zaleceń wybranych krajów europejskich oraz według zaleceń organizacji międzynarodowych Organizacja międzynarodowa Wartość dopuszczalna natężenia pola magnetycznego H (A/m) Zalecenia odnośnie stosowania wartości dopuszczalnej Austria 80 tzw. poziom odniesienia Belgia – wartość dopuszczana obowiązuje tylko dla składowej elektrycznej (E) Czechy 80 – 80 wartość rekomendowana dla ekspozycji w polach wytwarzanych przez obiekty oraz instalacje systemu elektroenergetycznego (np. linie napowietrzne) 160 wartość dla linii już istniejących, przebywanie ludzi w polu nie dłuższe niż 72 minuty Szwecja 80 zalecenia szwedzkich służb ochrony radiologicznej; w przypadku budowy nowych linii zaleca się stosowanie tzw. podejścia ostrożnościowego, zmierzającego do utrzymania naturalnych poziomów pola magnetycznego, pod warunkiem, że nie pociąga to za sobą nadmiernych kosztów realizacji przedsięwzięcia Rekomendacja dla krajów Unii Europejskiej (rekomendacja Rady Unii Europejskiej) 80 wartość zalecana przy ekspozycji długotrwałej wg Recommendation1991/519/EC Kraj Uwagi Niemcy Hałas W zależności od rodzaju zabudowy otaczającej linię dopuszczalne w środowisku wartości poziomów hałasu, którego źródłem jest napowietrzna linia elektroenergetyczna, wynoszą: od 40 dB w porze nocnej do 50 dB w dzień. Są to wartości wynikające z Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku. Określenie „hałas” kojarzy się raczej z odgłosem startującego samolotu, pracującego młota pneumatycznego czy dźwiękami dobiegającymi z ruchliwej ulicy w centrum miasta. W kontekście linii elektroenergetycznej mamy do czynienia z szumem towarzyszącym jej pracy. Poziom tego szumu mieści się w przedziale od 30 do 45 dB. Mówiąc obrazowo, natężenie tego dźwięku jest zbliżone do odgłosów szumu lasu albo dźwięków słyszalnych 145 dB 125 dB start odrzutowca ciężki sprzęt budowlany w mieszkaniu. Warto też wiedzieć, że dźwięk ten pojawia się jedynie w wyjątkowo niekorzystnych warunkach pogodowych: gdy mży lub gdy powietrze jest bardzo wilgotne (ok. 35 dni w roku). Przy innej pogodzie linia jest praktycznie niesłyszalna. Jeżeli zatem podczas mżawki staniemy tuż pod linią, to faktycznie usłyszymy szum, którego źródłem jest tzw. ulot. To zjawisko występujące na powierzchni przewodów, które są pod wysokim napięciem. Warto w tym miejscu dodać, że Wykonawca zastosuje specjalne przewody, które istotnie zmniejszają zjawisko ulotu. Podobnie jak w przypadku pól elektromagnetycznych, obowiązujące przepisy nakładają na właściciela obiektu obowiązek przeprowadzenia pomiarów kontrolnych hałasu jeszcze przed przekazaniem inwestycji do użytkowania. 105 dB 93 dB 55 dB 45 dB dyskoteka ciężki transport drogowy rozmowa mieszkanie 30–45 dB linie przesyłowe najwyższych napięć 12 dB las Rys. 9. Porównanie poziomów natężenia dźwięku 25 Najczęściej zadawane pytania W tej części publikacji udzielamy odpowiedzi na pytania, które zwykle zadawane są Wykonawcy przy tego typu inwestycjach. Zachęcamy również do zapoznania się ze stroną www.liniapilaplewiska.pl lub kontaktu e-mailowego: [email protected] Jak blisko linii 400 kV można budować domy? O tym, jaka odległość musi dzielić dom od linii, decyduje poziom pola elektromagnetycznego i hałasu, który jest nieco inny dla każdej linii. Zależy bowiem od wysokości słupów, a zatem wysokości zawieszenia przewodów nad ziemią. Dla linii Piła Krzewina – Plewiska minimalna odległość dzieląca dom od osi linii to 35 m. Oznacza to, że przy zachowaniu takiej odległości wartości pola elektromagnetycznego spadają do poziomów, które umożliwiają lokalizowanie budynków na stały pobyt, a dźwięk, jaki czasami towarzyszy pracy linii, nie jest uciążliwy. Czy przebywanie bezpośrednio pod linią jest bezpieczne? Tak. W miejscach dostępnych dla ludzi dopuszczalne natężenie pola elektrycznego o częstotliwości 50 Hz – czyli takiego, z jakim mamy do czynienia w przypadku linii przesyłowych – wynosi 10 kV/m. Na terenach przeznaczonych pod zabudowę mieszkaniową jest to 1 kV/m. Z kolei natężenie pola magnetycznego nie może przekroczyć 60 A/m. Poziomy pól dla projektowanej linii będą poniżej poziomów ujętych w polskich regulacjach. Czy linia zakłóci odbiór sygnału radiowo-telewizyjnego w moim domu? W pasie technologicznym linii przesyłowej możliwe jest występowanie podwyższonego poziomu zakłóceń radiowych, co może czasami powodować pogorszenie odbioru radiowego i telewizyjnego. Linia napowietrzna musi jednak spełniać wymagania restrykcyjnej normy dotyczącej dopuszczalnego poziomu emisji zakłóceń radioelektrycznych, co jest sprawdzane po oddaniu linii do użytkowania. Zgod- 26 nie z przepisami, poziom natężenia pola zakłóceń mierzony w odległości 20 m od rzutu poziomego najbliższego przewodu linii nie powinien przekraczać 57,5 dB. Liczne wyniki pomiarów poziomu zakłóceń radioelektrycznych dla nowo budowanych linii 400 kV są jeszcze niższe od tej wartości. A zatem można powiedzieć, że poza pasem technologicznym – m.in. w budynkach mieszkalnych – zakłócenia nie występują. Wiedzą o tym najlepiej właściciele domów w tych gminach, gdzie wokół istniejącej linii 220 kV powstawała zabudowa. W jakiej odległości od siebie będą słupy i jaka będzie ich wysokość? Standardowo rozpiętości przęseł pomiędzy słupami będą wynosić ok. 350–450 m. Wszystko zależy od ukształtowania terenu. Może się zdarzyć, że odległości między słupami będą na określonych odcinkach większe lub mniejsze. Wysokość będzie różna, od 49 do 65 m. W uzasadnionych przypadkach, np. z uwagi na ochronę środowiska, mogą być stosowane wyższe konstrukcje słupów. Czy wypasanie zwierząt pod linią jest bezpieczne? Tak. W Europie jest ok. 150 000 km takich linii. Wiele z nich pracuje od kilkudziesięciu lat. W większości znajdują się na terenach rolniczych, a widok stada krów pasącego się bezpośrednio pod linią jest powszechny. Przez wszystkie te lata nie stwierdzono żadnego wpływu linii na zwierzęta i ich zachowanie. Zatem wypasanie zwierząt pod linią jest bezpieczne. Czy po ustanowieniu służebności przesyłu i wybudowaniu linii Inwestor staje się właścicielem gruntu w pasie technologicznym? Nie. Dzięki służebności przesyłu Inwestor – PSE S.A. – uzyska jedynie ograniczone prawo do korzystania z gruntów pod linią w związku z jej budową i eksploatacją. Służebność przesyłu ustanawiana jest w formie aktu notarialnego, ale nie ma to nic wspólnego z przeniesieniem własności. Potwierdzić to może każdy notariusz. Jakie ograniczenia zostaną nałożone na właścicieli działek pod linią? Ograniczenia dotyczą wyłącznie pasa technologicznego, a więc 70 m (2 x 35 m od osi linii). W jego obrębie zabronione jest wznoszenie budynków mieszkalnych i sadzenie wysokich drzew (dopuszcza się drzewa o wysokości do 4 m). Jednak poza granicą pasa nie ma żadnych ograniczeń w użytkowaniu działek. Czy rodzaj działek zmienia się po wybudowaniu linii? Nie, jeśli teren pod linią ma przeznaczenie rolne (a tak jest w większości przypadków), to nawet po wybudowaniu linii nie ulega ono zmianie. Nie ma takiej potrzeby ani żadnych przesłanek, bo działka rolna może być wykorzystywana dokładnie tak samo, jak przed budową. Wyjątkiem jest oczywiście teren ściśle pod konstrukcją słupa, gdzie z racji konstrukcji prowadzenie gospodarki rolnej jest utrudnione. Komu i za co przysługuje wynagrodzenie? Do wynagrodzenia uprawnieni są wszyscy właściciele, przez których działki przechodzić będzie pas technologiczny. Wysokość kwoty zależna będzie od obszaru działki objętego tym pasem, rodzaju działki, klasy gruntu. Wynagrodzenie otrzymają też wszyscy właściciele działek, na których zostaną zlokalizowane słupy. Wynagrodzenie wypłacane będzie w dwóch ratach: pierwsza trafi do właściciela po zawarciu umowy, druga – po podpisaniu aktu notarialnego. Czy wynagrodzenia obejmą szkody związane z budową linii? Nie. Rekompensaty za ewentualne straty powstałe podczas budowy i eksploatacji linii będą regulowane osobno. Nie da się ich wycenić dziś, bo nie wiadomo, kiedy dokładnie rozpocznie się budowa, czy pola będą wtedy obsiane, czy może będzie już po zbiorach i wówczas Wykonawca będzie musiał jedynie zapłacić za rekultywację terenu. Wypłata odszkodowań za straty powstałe podczas budowy dokonywana jest po zakończeniu budowy. Pojawiają się głosy, że linie mają szkodliwy wpływy na zdrowie ludzi. Czy to prawda? Nie i nie potwierdza tego żadna licząca się instytucja naukowa. Argumentem jednak może być również to, że linie te istnieją tuż przy zabudowie od dziesiątek lat. W samej Polsce pracuje ponad 14 000 km linii najwyższych napięć. W Europie mówimy o ok. 150 000 km. Warto dodać, że linia 400 kV budowana jest z poszanowaniem rygorystycznych norm środowiskowych. Czy to prawda, że słupy energetyczne ściągają pioruny? Prace montażowe przy linii 400 kV Nie. Miejsce uderzenia pioruna jest losowe. Linie najwyższych napięć wyposażone są w przewody odgromowe, co chroni je przed skutkami wyładowań atmosferycznych. Obecność przewodów odgromowych umieszczonych nad przewodami fazowymi powoduje, że przed wyładowaniami atmosferycznymi chroniony jest również obszar o szerokości kilkudziesięciu metrów wzdłuż całej linii napowietrznej. 27 Inwestor Generalny Wykonawca Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. ul. Warszawska 165 05-520 Konstancin-Jeziorna tel. 22 242 26 00 [email protected] IDS Energetyka Sp. z o.o. ul. Grzybowska 87 00-844 Warszawa tel. 22 378 80 00 www.pse.pl www.ids-bud.pl Strona internetowa inwestycji Biuro prasowe inwestycji www.liniapilaplewiska.pl Jacek Miciński tel. 662 049 663 [email protected] Zdjęcia archiwum IDS ENERGETYKA Sp. z o.o. i ENPROM HVL Sp. z o.o. Konstancin-Jeziorna, maj 2016 r.