Badanie polskiego rynku animacji i VFX

Transkrypt

1
Wykonawca:
Zamawiając y :
ECORYS Polsk a Sp. z o.o.
Film Commission Poland
ul. S olec 38 lok . 105;
ul. K rakowsk ie Pr zedmieście 7;
00-394 Warszawa
00-068 Warszawa
tel: +48 22 339 36 40
tel.: (+48) 22 556 54 40
faks : +48 22 339 36 49
fax: (+48) 22 845 39 08
email: ecor ys@ecor ys.pl
email: [email protected]
Par tner Projektu:
Stowar z yszenie Pro ducentów Polsk iej Animacji (SPPA)
SP IS T R E ŚC I
1 . Z ar ys sytuacji w branż y animacji ///5
2. Animacja w Polsce wczoraj i dziś ///7
3. Cele i meto dolo gia badania ///11
4. Wynik i i wniosk i z badania ///15
4.1. Potencjał i wielkość sektora ///16
4.2. Talenty i edukacja ///19
4.3. Sytuacja finansowa studiów animacji i VFX ///20
4.4 Preferencje producentów ///23
4.5. Współpraca międzynarodowa ///24
4.6. Szkolnictwo w obszarze animacji ///26
4.7. Źródła finansowania animacji i VFX ///28
5. Rekomend acje ///35
5.1. Potencjał branży ///36
5.2. Preferencje producentów ///36
5.3. Rozwój widowni ///37
5.4. Współpraca w branży ///37
5.5 Finansowanie produkcji ///38
5.6. Zachęty finansowe dla inwestorów ///38
6.Studia pr z ypadków ///39
6.1.Czechy ///40
6.2. Wielka Brytania ///43
7. Analiza SWOT sektora animacji i VFX ///47
1 . Z a rys
s y t u ac j i
w branży
a n i m ac j i
5
Na roz wój segmentu animacji i VFX w Europie i na świecie miał niewątpliwie wpływ
postęp technologiczny, szczególnie obser wowany od połow y lat 90. Ciągłym zmianom ulegają
oczek iwania widzów, któr ych cechuje potr zeba bycia zask ak iwanym i łat wość integracji dużej
ilości różnorodnych i silnych bodźców. Animacja jest więc istotna w kontekście wzrastającego
za potr ze bowan i a n a i nterak t y wn o ś ć.
Wraz z triumfem generowanych komputerowo animacji (ang. Computer Generated
I m a g e s , CG I ) w l a t a c h 9 0 . z m i e n i ł o s i ę p o s t r z e g a n i e s e k t o r a V F X i a n i m a c j i , z a r ó w n o p r z e z
branżę filmową, jak i opinię publiczną. „(…) Obróbka cyfrowa i cyfrowa produkcja obrazu
zrewolucjonizowały techniki pracy nad filmami animowanymi i techniki montażu oraz
w y w o ł a ł y r e w o l u c j ę w z a k r e s i e p r o c e s ó w p r o d u k c y j n y c h , n a r z ę d z i i p r o f i l i z a w o d o w y c h” 1 .
K lasyczne rozróżnienie na film animowany oraz film live -ac tion nie znajduje już zastosowania
w aktualnej produkcji k inowej, gdzie ponad połowę wsz ystk ich filmowanych scen uzupełniają
e f e k t y s p e c j a l n e g e n e r o w a n e k o m p u t e r o w o 2. N i e ł a t w y j e s t d z i ś t a k ż e p o d z i a ł r e a l i z a c j i
filmu na k lasyczne etapy produkcji (praca na planie) i postprodukcji. Prace nad efektami
specjalnymi, w ujęciu klasycznym zaliczanymi do postprodukcji, z yskały na znaczeniu,
gdyż stanowią one integralną część procesu produkcji – także z perspektywy ar tystycznej.
Rozpocz ynają się – w zależności od potrzeb – na etapie k ręcenia filmu bądź jeszcze wcześniej.
„Rozwój branży filmów animowanych generowanych komputerowo to natomiast
prawdziwa historia sukcesu – niszowy i zorientowany na rodzimy sektor przeobraził się
w je de n z na jbard z i ej d o cho d ow ych g at u n ków f i l m ow yc h” 3 .
Wc i ą ż n a j b a r d z i e j d o c h o d o w ą w y d a j e s i ę p r o d u k c j a d o b r y c h f i l m ó w a n i m o w a n y c h
n a p o t r z e b y e m i s j i w k i n a c h i T V. Fi l m 3 D s k i e r o w a n y d o m a s o w e g o o d b i o r c y ( d z i e c i i i c h
rodziców) to tylko część sukcesu. Rozpoznawana przez dzieci postać z animacji staje się
ide al ny m mater i ał em rek lamow ym.
„Sukces cyfrowych efektów specjalnych doprowadził w latach 90. do transformacji
branż y VFX i animacji, a także do powstania nowej definicji filmu animowanego. Następstwem
co ra z c zę s t s ze g o – o d p o c z ąt k u l at 9 0 . – s to s owa n i a w f i l m a c h k i n ow yc h c y f row yc h e fe k tów
specjalnych było powstanie w 1995 roku pier wszego filmu animowanego generowanego
w y ł ą c z n i e n a k o m p u t e r z e ( a n i m a c j a C G I ) ( … ) To y S t o r y ( … ) w y r ó ż n i o n o g o O s c a r e m z a
pioniersk ie dokonania w dziedzinie animacji. W kolejnej dek adzie animacje CGI zaczęły
w ypierać filmy animowane w for mie k reskówek . Źródeł sukcesu r ynkowego należ y upatr y wać
w s z c z e g ó l n o ś c i w w y n i k a c h f i n a n s o w y c h . O d c z a s u s p e k t a k u l a r n e g o s u k c e s u a n i m a c j i CG I
filmy animowane stale powiększały swój udział w r ynku. Obecnie każdego roku w grupie
najba rdzi e j do ch o d ow ych f i lmów z n a j du j e s i ę w i e l e f i l m ów a n i m owa nyc h (… )” 4 .
N a l i ś c i e 1 0 0 n a j b a rd z i e j d o c h o d o w yc h f i l m ó w f a b u l a r nyc h ś w i a t a z 2 0 1 5 ro k u n i e m a
ani jednej produkcji, która nie zawierałaby cyfrowych efektów specjalnych lub animacji
g e n e r o w a n y c h c y f r o w o ; w p i e r w s z e j d z i e s i ą t c e z n a j d u j ą s i ę d w a f i l m y a n i m o w a n e : Fr o z e n
(K ra ina Lo du) Stud i a B uen a Vi s ta i M ini o ns ( M i ni o nk i ) St u di a U n i ve r s a l 5 .
1 ///
Etap I Pitching. Magazyn Creative Europe Desk Polska nr 2/2015. S. 15.
2 ///
Raport na temat branży VFX i filmów animowanych w Badenii-Wirtembergii Analiza status quo i prognoza w zakresie wsparcia branży.
Goldmedia GmBH Strategy Consulting. STUTTGART/BERLIN maj 2011. s. 19.
3 ///
Ibidem, s. 19.
4 ///
Ibidem, s. 24.
5 ///
Za http://www.boxofficemojo.com/alltime/world/ [pobrano: 09.2015 rok].
6
2.
A n i m ac j a
w Polsce
w c zo r a j
i dziś
7
„W p r z e d w o j e n n e j P o l s c e f i l m a n i m o w a n y – a d r e s o w a n y d o d z i e c i ę c e j w i d o w n i –
w o g ó l e n i e i s t n i a ł. Wa r u n k i , w k tó r yc h p ró b owa n o re a l i zowa ć p i e r ws ze a n i m a c j e p o wo j n i e,
były trudne. Pr ymitywne środk i techniczne, brak prz ygotowania fachowego oraz tradycji
w t y m ro d z a j u a k t y w n o ś c i f i l m owe j s p owo d ow a ł y, że z a c z y n a n o n i e m a l o d ze r a . To by ł c z a s
n a u k i , c z a s o p a n o w y w a n i a w a r s z t a t u ( … ) . We d ł u g ó w c z e s n y c h p o g l ą d ó w f i l m p o w i n i e n
p r z e d e w s z y s t k i m u c z yć, a d o p i e ro p ó ź n i e j – i e we n t u a l n i e – b a w i ć. O d w ró c e n i e t e j z a s a d y
( s t o s o w a n e z p o w o d z e n i e m p r z e z m i s t r z a d z i e c i ę c e j a n i m a c j i – Wa l t a D i s n e y a ) p r z y n i e s i e
dopiero pr zełom 1956 rok u” 6 . „Film animowany sz ybko zaczął zmieniać swoje oblicze: proste,
szablonowe histor yjki coraz częściej zastępowano filmami o ambicjach artystycznych,
w któr ych miejsce dot ychczasowej dydakt yk i zajęła rozr y wk a cz y też refleksja, podana często
w nowe j, at rak c yjn ej plas t ycz ni e fo r m i e” 7 .
„Szybki rozwój telewizji w latach 60. spowodował jej zainteresowanie animacją,
w s zc ze g ó l n o ś c i a n i m a c j ą d l a d z i e c i . S p e c y f i k a te l e w i z j i s p raw i ł a , że n a j b a rd z i e j p oż ą d a ny m
towarem stały się animowane seriale. „Od 1961 roku, k iedy to w warszawsk im Studiu M iniatur
Filmow ych powstał pier wsz y serial dla dzieci ( Jacek Śpioszek), seriale animowane będą
d o m i n ow a ć n a d f i l m e m a n i m ow a ny m , s pyc h a j ą c g o n a m a rgi n e s” 8 . N a l a t a 6 0 - 7 0 . p r z y p a d ł a
produkcja serialu Pr z ygody M isia Colargola. M iś Uszatek powstawał w latach 70. i 80. Również
w latach 80. w polskiej animacji dla dzieci – podobnie jak na całym świecie – dominowały
se r i al e.
Sukcesy polskiej szkoły animacji prz ypadające na lata 60. i 70. w znacznym stopniu
w ynik ały z częstej obecności polsk iej animacji na forum międz ynarodow ym; k res tej for macji
nastąpił, gdy zaniechano kontaktów z głównym nur tem światowej kinoplastyki. „Relacje
m i ę d z y p o l s k ą s z k o ł ą a i n ny m i k i n e m a t o g r a f i a m i m i a ł y t e ż c h a r a k t e r o f i c j a l ny. W l a t a c h 6 0 .
i 70. Polsk a była aktywnym członk iem Międz ynarodowego Stowarz yszenia Filmu Animowanego
(A S I FA – As s o c i at i o n I nte r n at i o n a l e d o Fi l m d ’A n i m at i o n ) . ( … ) D z i ę k i A S I FA s p rowa d z a n o d o
Polsk i filmy z całego świata i na odwrót – promowano rodzimą animację za granicą. (…) war to
doda ć, że poz ycja k rajów blo k u ws ch o dn i e g o by ł a w Stowa r z ys ze n i u b a rdzo s i l n a” 9 .
Na przestrzeni czasu od zakończenia drugiej wojny światowej do roku 1989 działało
w Pol sce pi ę ć pańs t wow ych s tud i ów f i l m ów a n i m owa nyc h : w B i e l s k u - B i a ł e j, K ra kow i e, Łodzi,
Wa r szaw i e i Poz nani u. Centralne f i na n s owa n i e a n i m a c j i z b u dże t u p a ń s t wa s p owo dowało, że
p o m i m o, i ż w a r u n k i p r a c y w b r a n ż y n i e by ł y ł a t we ( s p r zę t d o s tę p ny w t y m o k re s i e w Po l s ce
i innych k rajach bloku wschodniego bardzo odstawał od tego, któr ym dysponowali animatorz y
w Europie Zachodniej i Amer yce Północnej), produkcja filmów animowanych nie tylko stała na
w y s o k i m p oz i o m i e, a l e rów n i e ż m i a ł a d u że roz m i a r y. N p. s t u d i o w Ło d z i w y p ro d u k ow a ł o 1 7
seriali lalkow ych i r ysunkow ych, studio w Bielsku-Białej – 16 (wśród nich Bolek i Lolek i Reksio,
k tó re by ł y n a gr y w a n e p o 2 3 l a t a ) , s t u d i o w K ra k ow i e o d 1 9 6 6 d o 1 9 9 6 ro k u w y p ro d u k ow a ł o
270 fi l m ów, a s tud i o w Wars z awi e po c ząws z y o d 1 9 5 8 ro k u – o ko ł o 1 5 0 0 f i l m ów.
6 /// 65 lat polskiej animacji dla dzieci. Armata J. Polski Instytut Sztuki Filmowej, Muzeum Kinematografii w Łodzi, 2012, s. 28.
7 /// Ibidem, s. 30.
8 /// Ibidem, s. 32.
9 /// Sitkiewicz P., 2011, Polska szkoła animacji, Wyd. Słowo/ Obraz terytoria, Gdańsk, s. 85.
8
9
W 1989 roku polska kinematografia – w wyniku przekształceń ustrojowych państwa,
t j . z m i a n y g o s p o d a r k i z m o d e l u c e n t r a l n e g o p l a n o w a n i a n a m o d e l r y n k o w y, w e s z ł a w f a z ę
k r y z y s u , d o t y c z y ł o t o w s z c z e g ó l n o ś c i f i l m u i s e r i a l u a n i m o w a n e g o. S t u d i o m p a ń s t w o w y m
z a c z ę ł o s i ę w i e ś ć c o r a z g o r z e j ( w t y m c z a s i e z l i k w i d o w a n o S t u d i o Fi l m ó w A n i m o w a n y c h
z K r a k o w a ) . S t u d i a p r y w a t n e – b y u t r z y m a ć s i ę n a r y n k u – z a j ę ł y s i ę g ł ó w n i e t z w. a n i m a c j ą
u ż y t k o w ą . N o w e f i l my w ł a ś c i w i e p r z e s t a ł y p o w s t a w a ć , n a w e t t e d l a n a j m ł o d s z y c h w i d z ó w.
Apogeum kr yz ysu w polskiej animacji nastąpiło nie tyle w okresie przemian ustrojowych,
ile dek adę później. Po 1989 roku istniała potr zeba sz ybk iego rozmontowania systemu,
c z e m u t o w a r z y s z y ł y – z d a n i e m E w y G ę b i c k i e j – „ n a i w n a w i a r a w s a m o c z y n n i e d z i a ł a j ą c e
m e c h a n i z m y r y n k o w e i m a r g i n a l i z o w a n i e m e c e n a t u p a ń s t w o w e g o, k o j a r z o n e g o z d a w n y m
c e n t r a l n y m a d m i n i s t r o w a n i e m k u l t u r ą” 1 0 . „ L e k c j a k a p i t a l i z m u o k a z a ł a s i ę d l a f i l m o w c ó w
b o l e s n a . S z y b k o z roz u m i e l i , że k a żd y i c h p ro j e k t p ow i n i e n m i e ć wa r to ś ć m a r k e t i n g ową . ( … )
Gospodarka wolnor ynkowa okazała się zabójcza z właszcza dla kosztownych lub z gruntu
niedochodowych dyscyplin ar tystycznych, w tym animacji, zmuszonej do konkurowania
z zachodni mi k o r po racjami . ( … ) E k rany k i n i te l e w i zo rów zdo m i n owa ł re p e r t u a r ko m e rc yjny.
Po l s k a t e l e w i z j a w ł a ś c i w i e w y ł ą c z n i e s p o g l ą d a ł a p r ze z „ o k n o o t w a r t e n a Z a c h ó d ”. W t r a k c i e
kilku lat w ramówce pojawiły się dziesiątki animowanych seriali z Amer yki i Japonii. (…)
W y t wó r n i e, p o z b a w i o n e p a ń s t wo w yc h p i e n i ę d z y, z a c z ę ł y z wo l n a p o p a d a ć w t a r a p a t y
finansowe. Ambitne plany reform spaliły na panewce. Po k ilku latach wegetacji dec yzją
K o m i te t u K i n e m ato gra f i i z l i k w i d owa n o p a ń s t wowe s t u d i a w Ło d z i , B i e l s k u B i a ł e j, Wa r s z aw i e
i K r a k o w i e. N i e k t ó re z n i c h p r z e k s z t a ł c i ł y s i ę w p r y w a t n e s p ó ł k i , k r a k o w s k i e S t u d i o Fi l m ó w
A n i m o w a nyc h n i e p o d n i o s ł o s i ę p o u p a d k u . Po n i e w a ż p ro d u k c j a f i l m ó w a r t y s t yc z nyc h b y ł a
n i e d o c h o d o w a , a t e l e w i z j a n i e p o d p i s y w a ł a n o w yc h k o n t r a k t ó w, w y t wó r n i e m u s i a ł y z a c z ą ć
zarabiać na swoje utrz ymanie. Z konieczności zajęły się realizacją form komerc yjnych: głównie
re k l a m i c zo ł ówe k d l a t e l e w i z j i , ś w i a d c z ą c p r z y t y m u s ł u g i n i e z w i ą z a n e z re a l i z a c j ą n ow yc h
t ytu łów, tak i e ja k reż ys er i a d ubbi n g u cz y o rg a n i zowa n i e w yc i e c ze k p o s t u di u. (… ) W h i stor ii
p o l s k i e j a n i m a c j i by ł to j e d n a k k ro k ws te c z . ( … ) K r y z ys e k o n o m i c z ny p r ze ł oż y ł s i ę n a j a k o ś ć
r e a l i z o w a n y c h f i l m ó w o r a z l i c z b ę i n t e r e s u j ą c y c h d e b i u t ó w. N a p o c z ą t k u l a t 9 0 . a n i m a c j a
a u t o r s k a n i e d aw a ł a p e r s p e k t y w y k a r i e r y, w o d ró ż n i e n i u o d re k l a my, g d z i e n a k re a t y w nyc h
lu d zi c ze k ały e t at y i d uże pi en i ąd ze” 11 .
Nadzieje na wyjście z kr yz ysu stworz yła uchwalona 30 czer wca 2005 roku przez Sejm
R P u s t a w a o k i n e m a t o g r a f i i 12, n a m o c y k t ó r e j p o w s t a ł P o l s k i I n s t y t u t S z t u k i F i l m o w e j ,
dofinansowujący projekty – w tym te przeznaczone dla młodego widza – a także wejście
Po ls k i do U ni i Eu ro pejs k i ej.
O początku XXI wieku mówi się, że rozpoczął renesans polskiej animacji, zdaniem
niektór ych „najbardziej dynamicznie roz wijającej się dziedziny twórczości filmowej w Polsce” 13 .
M o m e n t e m p r z e ł o m o w y m d l a b r a n ż y w y d a j e s i ę n o m i n a c j a K a t e d r y ( 2 0 0 2 ) w r e ż . To m a s z a
Bagińsk i e go do Os cara w k ateg o r i i : najle p s z y k ró t ko m e t ra żow y f i l m a n i m owa ny.
Pier wsz ym międz ynarodowym sukcesom zaczęła towarz ysz yć świadomość błędów
popełnionych w ok resie pr zejściow ym. Jak zauważ yła Ewa G ębick a, „(…) na zachodzie Europy
wiara w dzik i k apitalizm dawno straciła w yznawców, gdyż ideałem było państ wo opiek uńcze,
które chroni swych obywateli przed zalewem komercjalizacji, wspiera sztukę wysoką, dba
10 /// Gębicka E., Między państwowym mecenatem a rynkiem. Polska kinematografia po 1989 roku w kontekście transformacji ustrojowej,
Katowice, 2006 s. 39.
11 /// Sitkiewicz P., 2011, Polska szkoła animacji, Gdańsk, s. 251-252.
12 /// Dz.U. 2005 nr 132 poz. 1111.
13 /// Prodeus A., Zamiast kiczu. 60-lecie polskiej animacji, Kino, 2008, nr 5, s. 10.
o dziedzic t wo kulturowe. A t ymczasem w Polsce po roku 1989 zachłyśnięto się mechanizmem
w o l n e g o r y n k u . Tr z e b a b y ł o k i l k u l a t , b y d o s t r z e c z a g r o ż e n i a z w i ą z a n e z o g r a n i c z e n i e m
m e c e n a t u p a ń s t w o w e g o ” 1 4 . „ N a g r o d z o n y O s c a r e m P i o t r u ś i w i l k ( 2 0 0 6 ) S u z y Te m p l e t o n
(z fantastyczną scenografią Mark a Sk robeck iego), jedna z największ ych koprodukcji w dziejach
polsk iej animacji (Se -Ma-For z Łodzi, BreakThru Films z Wielk iej Br ytanii), jest tego prz yk ładem
w rę cz sy mbo li cz nym” 15 .
Jak przedstawia się potencjał sektora animacji i VFX w Polsce, w szczególności
w o d n i e s i e n i u d o r y n k ów m i ę d z y n a ro d ow yc h ? J a k i e s ą m o d e l e b i z n e s owe f i r m d z i a ł a j ą c yc h
w sektorze animacji i VFX? Jak ie są źródła finansowania produkcji filmów animowanych, a jak ie
być powinny? C z y pr z yk ładem t wórczość Tomasza Bagińsk iego, Piotra K ar wasa cz y Gr zegor za
Jonk ajt ysa 16 , filmy będą dalej rodzić się i w dużej mier ze powstawać w większ ych i mniejsz ych
s tudi a ch utr z ymując ych s i ę z rek lamy, e fe któw s p e c j a l nyc h c z y gra f i k i u ż y t kowe j ? C z y i jak ie
zm i any dl a da ls zeg o roz wo ju s ek to ra a n i m a c j i i V F X s ą ko n i e c zn e ?
Na te pytania i szereg innych próbujemy udzielić odpowiedzi w niniejsz ym raporcie
z ba da ni a.
10
14 /// Gębicka E., Między państwowym mecenatem a rynkiem. op.cit.
15 /// 65 lat polskiej animacji dla dzieci. op. cit. s. 40.
16 /// Na podstawie: Sitkiewicz P., 2011, Polska szkoła animacji, Gdańsk, s. 252-253.
3.
Cele
i m e t o d o lo g i a
badania
11
Głównym celem badania polskiego r ynku animacji i VFX przeprowadzonego w 2015
r o k u b y ł a o c e n a p o t e n c j a ł u e k o n o m i c z n e g o, t e c h n o l o g i c z n e g o o r a z p e r s p e k t y w r o z w o j u –
w k o n t e k ś c i e k o n k u re n c y j n o ś c i m i ę d z y n a ro d o we j – p o l s k i e g o s e k t o r a a n i m a c j i i V F X , t a k ż e
w odni e si e ni u d o s ek to rów powi ąz anyc h .
Cele szc zegół owe b adan ia kon ce nt rowa ły s i ę na :
1) di a gnoz i e o becn ej s ytuacji n a p o l s k i m r y n k u a n i m a c j i i V F X ,
2) ana l i zi e poz ycji k o n k uren c yjn e j o ra z o to c ze n i a ko n k u re n c y j n e g o w Eu ro p i e,
3) ana l i zi e pers pek t y w roz wo ju s e gm e nt u V F X o ra z f i l m ów a n i m owa nyc h w Po l s ce,
4) opracowaniu rekomendacji możliwych do zastosowania instrumentów wsparcia roz woju
podm i o tów o ferując ych us ł ugi z za k re s u V F X i a n i m a c j i .
Dz i ę k i b a d a n i u p ows t a ł m ate r i a ł o b ra z u j ą c y p o te n c j a ł o ra z s ze ro k o roz u m i a n e k o r z yś c i
w y n i k a j ą c e z ro z wo j u s e k t o r a a n i m a c j i , w k o n t e k ś c i e b r a n ż y k re a t y w n e j, w Po l s c e. D o t yc z y
to z a rów n o p oz i o m u m i k ro ( f i r m d z i a ł a j ą c yc h w t e j b r a n ż y o r a z s e k to rów p ow i ą z a nyc h ) , j a k
i p o z i o m u m a k r o, c z y l i c a ł e g o k r a j u i j e g o g o s p o d a r k i . T ł e m d l a o c e n y s y t u a c j i w s e k t o r z e
a n i m a c j i w Po l s c e b y ł a a n a l i z a w y b r a n y c h e u r o p e j s k i c h r y n k ó w b r a n ż o w y c h ; w n i n i e j s z y m
opracowa ni u pr zed s tawi o n o r yn k i w C ze c h a c h i Wi e l k i e j B r y t a n i i .
Z a k r e s b a d a n i a z o s t a ł z a k r e ś l o ny d o ś ć s z e r o k o, o b e j m u j ą c z a r ó w n o k w e s t i e z w i ą z a n e
z otoczeniem konkurencyjnym i r ynkiem międz ynarodowym, jak i z wiązane bezpośrednio
z potencjałem i barierami rozwojowymi, któr ych doświadcza branża na r ynku krajowym.
Rozpoznanie cz ynników wzrostu i hamujących ekspansję branż y posłuż yło wypracowaniu
rek ome nda cji d la s trategi i roz wo ju b ra n ż y.
Szeroki zakres i specyfika problematyki badawczej wymagały przyjęcia
w i e l o w y m i a r o w e g o p o d e j ś c i a b a d a w c z e g o, u w z g l ę d n i a j ą c e g o z a r ó w n o u z u p e ł n i a j ą c e s i ę
metody i technik i badawcze jak i różne perspekty w y oceny. Równie ważnym aspektem badania
by ł a j e g o e t a p owo ś ć, k tó ra p oz wo l i ł a w n a j b a rd z i e j e fe k t y w ny s p o s ó b w y k o r z ys t a ć w y b ra n e
te chni k i i me to d y bad awcze.
M eto d y i tec h n ik i b ad awc ze
W c e l u d o k o n a n i a k o n c e p t u a l i z a c j i p r o c e s u b a d a wc z e g o m e t o d y i t e c h n i k i b a d a w c z e,
które zostały zastosowane w badaniu, uporządkowano ze względu na ich rodzaj i cele
w badani u (sc h emat 1) .
12
Schemat nr 1 Metody i techniki badawcze zastosowane w badaniu
Metody badań
dokumentów
• Badanie desk research analiza danych
zastanych, w tym
analiza danych z bazy
"Amadeus"*
• Badanie web research analiza zasobów
internetowych
Metody badań
ilościowych i
jakościowych
• Indywidualny wywiad
pogłębiony (ang.
Individual in-Depth
Interview/IDI)
• Mixed Mode Survey
Design**
Metody
heurystyczne
Sesja dyskusyjna
"World Cafe"
Studia Przypadków (dla
5 krajów)
Źródł o : o p ra cowa n ie wła sn e.
13
* Ba za „Am a d eu s” – Ba za Am a d eu s to s pe c ja l i s t yc z ny s e r w i s w ję z y k u a n gi e l s k i m, w yd awany
pr ze z belgij sk ą fir m ę Bu rea u va n D i jk Ed i ti o n s E l e c tro n i qu e s S. A ( B Vd ) , k tó r y o fe r u je k o mplek so we info r m a cj e n a tem at p o n a d 15 mi l i o n ów f i r m ( pr y watnyc h i pu bl i c z nyc h ) z 4 5 k ra jów e u ropej sk ich. Ba za zawiera : 1. I n fo r m a c j e: - o f i r ma c h z Eu ro py Z a c h o d n i e j i Ws c h o d n i e j, ze s zc ze g ólnym
na cisk ie m n a p r zed sięb io rst wa p r y watn e, - o f i n a n s a c h pr ze d s i ę bi o r s t wa , po d a n e w je d ny m ze s ta nd ar yzowa nym fo r m a c ie, d zięk i czem u są on e po rów ny wa l n e, - o z a r z ą d a c h s pó ł e k , - o s tr u k tu ra c h o rg ani z ac yjnych p r zed sięb io rst w, 2. wsk a źn ik i f i n a n s owe, 3 . k o pi e ra po r tów i s prawozd a ń f i n a n s ow yc h spółek
gieł dow ych , 4. b a d a n ia r y n k u, 5. o fer t y i i n fo r ma c j e d o t yc z ą ce f u z j i i pr ze ję ć, 6 . d a n e a d re s owe i mapy.
** M ixe d M o d e S u r vey D esign - Ba d a n ie i l o ś c i owe z z a s to s owa n i e m te c h n i k mi e s z a nyc h .
Metody badań dokumentów to badania dostępnych tekstów jako źródeł informacji
o zagadnieniach objęt ych badaniem. Poz woliły uz ysk ać dostęp do danych i informacji,
k tó re j u ż zo s t a ł y z gro m a d zo n e p r ze z i n n e i n s t y t u c j e. Dz i ę k i m e to d o m b a d a n i a d o k u m e ntów
u z ys k a l i ś my m i ę d z y i n ny m i d a n e n a te m at s y t u a c j i a n i m a c j i n a r y n k a c h m i ę d z y n a ro d ow yc h ,
w i e l k o ś c i i j a k o ś c i t yc h r y n k ó w, t e n d e n c j i ro z wo j o w yc h w s e k t o r z e k re a t y w ny m , ro z w i ą z a ń
i regulacji prawnych dotyczących branży animacji czy źródeł i wielkości finansowania
p ro duk cji .
Metodami ilościowymi prowadzone były badania mające na celu opisanie zjawisk
i problemów dotycząc ych polsk iej branż y animacji oraz ok reślenie ich sk ali, natomiast metody
jakościowe poz woliły na prowadzenie badań eksplorac yjnych, mając ych na celu rozpoznanie,
zdef i ni owa ni e i z wer yf i k owan i e pro blem ów do t yc zą c yc h b ra n ż y a n i m a c j i w Po l s ce.
M eto dy heur yst yczne posłuż yły ident yfik acji i kojar zeniu ze sobą, w obrębie badanych
zjawisk, nowych faktów pomocnych w dochodzeniu do poznania nowych prawd i formułowania
isto t nyc h odpow i ed z i z pun k tu wi d zeni a b a da nyc h p ro b l e m ów.
Persp ekt y w y o ceny – źró d ła i n fo r m a c j i
W b a d a n i u u w z g l ę d n i o n e z o s t a ł y ( 3 ) t r z y p e r s p e k t y w y o c e ny : p e r s p e k t y w a e k s p e r t ó w
zagranicznych, perspektywa przedsiębiorców stowarz yszonych w Stowarz yszeniu Producentów
Po lsk i e j Ani ma cj i / SPPA i ni es towar z ys zo nyc h , p e r s p e kt y wa e ks p e r tów k ra j ow yc h .
Dzięk i zastosowaniu tak iego podejścia badanie było prowadzone z zachowaniem zasady
triangulacji metod i technik badawcz ych, danych oraz źródeł informacji. Zastosowanie
tr ian gul a cji , w zał ożen i ach, mi ał o z apew n i ć w y żs zą j a ko ś ć p rowa dzo nyc h b a da ń i o gra n ic z yć
r yz yko w ystąpienia błędów w ynik ając ych z ograniczeń i wad poszczególnych metod i technik
b a d awc z yc h . Pra k t yc z n i e oz n a c z a ł o to, że d a n e w b a d a n i u by ł y z b i e ra n e z a p o m o c ą róż nyc h
m e t o d i t e c h n i k b a d a w c z y c h a u z y s k a n e w y n i k i b y ł y p o r ó w n y w a n e i ł ą c z o n e . Tr i a n g u l a c j a
b y ł a ró w n i e ż u ż y w a n a d l a p o g ł ę b i a n i a ro z u m i e n i a w y n i k ó w b a d a ń i d o p o s z e r z e n i a w i e d z y
o k onte k ści e bad anych z jawi s k .
Z kolei dzięki uwzględnieniu w badaniu różnych perspektyw oceny możliwe
było poznanie spojrzenia na ten sam problem wielu funkcjonujących w branży stron:
przedsiębiorców stowarz yszonych (należąc ych do SPPA), przedsiębiorców niestowarz yszonych,
eksper tów k rajow ych reprezentując ych inst ytucje publiczne wspierające sektor animacji, oraz
ucze l ni e w y żs ze i ek s per tów z agran i c znyc h .
D odatkow ym w ymiarem tr iangulacji w badaniu byłą triangulacja etap ów badawcz ych.
B a da ni e odby ł o s i ę w po d z i ale na tr z y e t a py (f a z y b a da n i a ):
1) Et ap st ruk tur yz acji ( ek s plo racji ) p ro b l e m u
2) Et ap obs er wacji ( w yjaś ni ani a) p ro b l e m u
3) Et ap oceny ( wer yf i k acji ) wn i o s k ów
Na skutek podzielenia badania na kolejne, następujące po sobie etapy możliwe było
spoż ytkowanie konk luzji z wcześniejsz ych etapów do formułowania trafnych tez potr zebnych
pr z y re a l i zac ji póź ni ejs z ych etapów b a dawc z yc h .
W badaniu uwzględnione zostały trz y perspektywy oceny : perspektywa eksper tów
zagranicznych, perspektywa przedsiębiorców stowarz yszonych w Stowarz yszeniu Producentów
Pol sk i e j Ani m acji / SPPA i ni es towar z ys zo nyc h , p e r s p e kt y wa e ks p e r tów k ra j ow yc h .
14
Dzięk i zastosowaniu tak iego podejścia badanie było prowadzone z zachowaniem zasady
triangulacji metod i technik badawcz ych, danych oraz źródeł informacji. Zastosowanie
triangulacji oznaczało to, że dane w badaniu były zbierane za pomocą różnych metod i technik
badawc z ych a uz ys k ane w yni k i był y p o rów ny wa n e i ł ą c zo n e.
Z kolei dzięki uwzględnieniu w badaniu różnych perspektyw oceny możliwe
było poznanie spojrzenia na ten sam problem wielu funkcjonujących w branży stron:
przedsiębiorców stowarz yszonych (należąc ych do SPPA), przedsiębiorców niestowarz yszonych,
eksper tów k rajow ych reprezentując ych inst ytucje publiczne wspierające sektor animacji oraz
ucze l ni w y ższ ych i ek s per tów z agranic znyc h .
D o d a t k ow y m w y m i a re m t r i a n g u l a c j i w b a d a n i u by ł a t r i a n g u l a c j a e t a p ów b a d awc z yc h .
B a da ni e odby ł o s i ę w po d z i ale na tr z y e t a py :
1) Et ap st ruk tur yz acji ( ek s plo racj i ) p ro b l e m u
2) Et ap obs er wacji ( w yjaś ni ani a) p ro b l e m u
3) Et ap oceny ( wer yf i k acji ) wn i o s ków
Na sk utek po d z i elen i a bad ani a n a ko l e j n e e t a py m ożl i we by ł o s p oż y t kowa n i e kon k l u zji
z wcześniejsz ych faz do formułowania trafnych tez potrzebnych prz y realizacji dalsz ych
dzi ałań ba dawcz ych.
4.
W yn i k i
i wnioski
z badania
15
4.1 . P ote n c j a ł i w ie l ko ś ć
se k t o r a
B r a n ż a a n i m a c j i w Po l s c e m a d u ż y p o t e n c j a ł w z r o s t o w y ; p l a ny s t u d i ó w a n i m a c j i i V F X
na najbliższy czas pokazują, że są podstawy by sądzić, że sektor będzie się powiększał.
Deklarowane zamierzenia powiększenia zatrudnienia oraz rozpoczęcia nowych produkcji
lub poz ysk a ni a z leceń s ą uwi ar yg ad n i a n e p r ze z do t yc h c za s owe dzi a ł a n i a i de c y zj e b adanyc h
firm, cz yli prowadzone rek rutacje i podejmowane produkcje. Wejście do dystr ybucji aktualnie
r e a l i z o w a n y c h d u ż y c h p r o d u k c j i , d a j e s z a n s e n a t o, ż e p o t e n c j a ł p o l s k i e j b r a n ż y a n i m a c j i
stani e si ę bard z i ej wi d o cz ny d la ewent u a l nyc h i nwe s to rów.
Szczególnie dla tych firm, dla któr ych działalność reklamowa stanowi najważniejsze
ź ró d ł o d o c h o d ów, b a rd zo w a ż ny j e s t d a l s z y roz wó j, p o s z u k i w a n i e n ow yc h o b s z a rów
dzi ałani a , sprawd z ani e s i ę w bard z i ej a m b i t nyc h p ro j e kt a c h i w ko ń c u – w ys tę p owa n ie w rol i
produce nt a. D la częś ci s tud i ów z ajmu j ą c yc h s i ę g ł ów n i e p o s t p ro du kc j ą l u b i n ny m i u s łu gam i
sprawdzenie się w roli producenta filmu lub serialu animowanego jest kolejnym, ważnym
e t ape m roz wo ju f i r my. N ależ y pami ęt a ć o t y m , że p o m i m o dł u gi e j i b o g ate j h i s to r i i an im ac ji
w Po l s c e o b e c n i e d z i a ł a j ą c e s t u d i a s ą w w i ę k s z o ś c i m ł o d y m i p o d m i o t a m i , w i ę c z r o z u m i a ł e
j e st, że w i e l e z n i ch nad al po s z uk uje s wo j e j tożs a m o ś c i i m i e j s c a n a r y n k u. W b a da n i u u dział
wzięły łącznie 42 studia animacji i VFX, z któr ych większość (cz yli łącznie 32 fir my, 76%) była
m a ł y m i f i r m a m i , z a t r u d n i a j ą c y m i d o d z i e w i ę c i u p ra cow n i k ów n a p o d s t aw i e u m ow y o p ra cę.
Ś re d n i c h f i r m z at r u d n i a j ą c yc h o d 1 0 d o 4 9 p ra cow n i k ów e t atow yc h by ł o s i e d e m , co s t a n ow i
17% wsz ystk ich s tud i ów bi o rąc ych ud zi a ł w b a da n i u, a du że f i r my (zat r u dn i a j ą ce p ow yże j 5 0
osób na pods tawi e umów o pracę) by ł y t r z y, co s t a n ow i 7 % b a da nyc h f i r m (w y k re s n r 1 ) .
Polsk ie studia animacji i VFX są w większości młodymi podmiotami (w yk res nr 2).
N a j w i ę c e j z n i c h ( 4 0 , 4 8 % ) zo s t a ł o z a ł ożo nyc h w l a t a c h 2 0 0 6 - 2 0 1 0 , a n i e w i e l e m n i e j p o ro k u
2010 (23,81%). R ekordow y pod względem zak ładania now ych studiów był rok 2013, w któr ym
powstało ich aż sześć. Studia najstarsze, założone przed 1991 rokiem stanowią również
znacząc y odsetek (11,9%), natomiast są wśród nich tak ie, które podlegały na przestrzeni wielu
lat licznym pr zekształceniom zanim pr z yjęły obecną postać. Zauważalne jest, że pier wsze lata
po transfor macji ustrojowej nie spr z yjały zak ładaniu tego rodzaju działalności gospodarczej;
zna cząc y w zro s t nas tąpi ł d o pi ero w ro k u 2 0 0 8 .
Wsz ystk ie – poza jednym – przebadane studia animacji to samodzielne, niezależne firmy.
S t u d i a b i o r ą c e u d z i a ł w b a d a n i u ś r e d n i o z a t r u d n i a j ą 6 , 5 6 o s o b y n a p e ł ny e t a t o r a z a ż
2 6 , 2 7 o s ó b n a p o d s t a w i e u m ó w o d z i e ł o, u t r z y m u j ą c t y m s a m y m c o n a j m n i e j 1 4 0 0 m i e j s c
pracy w roku. W ponad połowie badanych studiów (52,4%) poszukuje się obecnie nowych
p r a c o w n i k ó w. W z r o s t z a t r u d n i e n i a p l a n o w a n y p r z e z s t u d i a w r o k u 2 0 1 6 p r z e w y ż s z a s k a l ą
aktualnie realizowane rek rutacje – aż 54,5% badanych firm dek laruje, że w 2016 roku z większ y
zatr udni e ni e ( w yk res nr 3) .
16
Wykres nr 1 Udział w badanej populacji studiów animacji i VFX małych, średnich i dużych firm
Udział małych, średnich i dużych firm wśród przebadanych studiów animacji.
3; 7%
7; 17%
Małe firmy
Średnie firmy
Duże firmy
32; 76%
n=42
17
Wykres nr 2 Staż polskich studiów sektora animacji i VFX na rynku
Od kiedy istnieją polskie studia animacji?
11,9%
23,81%
4,76%
Przed 1991
1991-1995
11,9%
1996-2000
2001-2005
2006-2010
7,14%
n=42
40,48%
Po 2010
Wykres nr 3 Plany zatrudnieniowe studiów sektora animacji i VFX na 2016 rok
Czy w 2016 roku firma planuje powiększyć zespół i zatrudnić nowych
pracowników?
9,1%
Nie, liczba osób
zatrudnionych
w firmie będzie
mniejsza
54,5%
36,4%
Nie, ale utrzymamy
obecny stan
zatrudnienia
Tak
n=42
Źró d ło : o p ra cowa n ie wła sn e.
Fi r my, k t ó re p l a n u j ą z w i ę k s ze n i e z a t r u d n i e n i a , p o d a j ą z róż n i c ow a n e z a p o t r ze b ow a n i e
na now ych pracowników, najmniejsza liczba wak atów to 3, a największa – 30, średnia w ynosi
13,5. Wdrożenie w 2016 roku pr zez badane studia planów zatrudnieniow ych będzie oznaczało
zapewnienie około 1700 miejsc prac y w sektor ze. W 2015 roku, w porównaniu do stanu spr zed
r o k u , z a t r u d n i e n i e w b r a n ż y n i e z m i e n i ł o s i ę z n a c z ą c o – n a p e ł ny e t a t p r a c o w a ł o n i e m a l ż e
t y l e s a m o o s ó b, co a k t u a l n i e, n a u m ow y o d z i e ł o – n i e z n a c z n i e m n i e j. Św i a d c z y t o z a rów n o
o stabi l ności k o n d ycji f i r m, jak i ni ez m i e n n e j s y t u a c j i zat r u dn i e n i owe j w b ra n ż y.
Jeżeli w przyszłości będzie się utrzymywać niewielka podaż polskich produkcji
animowanych (w szczególności pełnometrażowych), to w długiej perspektywie nie należ y
o c z e k i w a ć p o w s t a w a n i a n o w y c h m i e j s c p r a c y, a w r ę c z p r o b l e m a t y c z n e m o ż e o k a z a ć s i ę
utrz ymanie już istniejąc ych. Tak a sytuacja może utrudniać dalsz y roz wój r ynku prac y w branż y
animacji i VFX w Polsce i doskonalenie specjalist ycznych kompetencji; co gorsze, może
okazać się, że długofalowo zintensyfikuje zjawisko odpływu najlepiej wykwalifikowanych
pracow ni k ów z a grani cę.
Zdecydowana większość studiów biorących udział w badaniu (78,6%) ma w planach
rozpoczęcie w ciągu najbliższego roku realizacji własnej produkcji (lub koprodukcji) filmowej.
Św i a dc z y to o d użej ak t y wn o ś ć bran ż y i g o towo ś c i p o de j m owa n i a n ow yc h w y z wa ń .
18
4.2 . Ta l e n t y i e d u k ac j a
Pr z e p r o w a d z o n e b a d a n i e p o k a z a ł o, ż e p r z e s ł a n k ą k o n k u r e n c y j n o ś c i p o l s k i c h s t u d i ó w
animacji i VFX w stosunku do firm zagranicznych mogą okazać się wysokie kompetencje
specjalistów działając ych w branż y. Zarówno przedstawiciele środowisk a w k raju jak i eksperci
z a g r a n i c z n i s ą z g o d n i c o d o t e g o, ż e z n a k o m i c i s p e c j a l i ś c i s ą m o c n ą s t ro n ą n a s z e j a n i m a c j i
i prz yciągają do niej uwagę zarówno zagranicznych producentów jak i opiniotwórcz ych
gremi ów.
O fer ta eduk ac yjna i proces kształcenia k adr na potr zeby branż y na uczelniach w yższ ych
i w szkołach ponadgimnazjalnych ulega zauważalnym zmianom, aby w coraz w yższ ym stopniu
zaspak ajać potr zeby sektora animacji i VFX. W ostatnich latach ofer ta eduk ac yjna dla uczniów
i s t u d e n t ó w, k t ó r z y c h c ą s i ę k s z t a ł c i ć w t y m k i e r u n k u j e s t b a r d z i e j r ó ż n o r o d n a i b o g a t s z a .
Obecnie k ierunk i kształcenia łączące animację z nowoczesnymi technologiami obróbk i obrazu
są jednymi z najchętniej wybieranych przez studentów uczelni ar tystycznych, dlatego też
w ostatnim czasie na uczelniach wzrosła liczba miejsc dla studentów zainteresowanych tą
ścieżk ą k szt ałce n i a.
19
Wysokie kompetencje specjalistów działających w branż y przekładają się na sukcesy
studiów z wiązane z prezentacją własnych produkcji na festiwalach. Sukcesy festiwalowe
stanowią ważny element reputacji polsk iej animacji. 62% spośród wsz ystk ich 42 firm biorąc ych
udział w badaniu w ciągu ostatnich 3 lat prezentowało swoje produkcje na festiwalach
filmu animowanego w kraju i za granicą; aż 89% studiów wystawiających swoje produkcje
w konk ur sac h otr z ymał o pr z ynajmn i ej je dn o w y różn i e n i e l u b n a gro dę.
Po m i m o i ż k o m p e t e n c j e s p e c j a l i s t y c z n e w b r a n ż y s ą d o ś ć w y s o k o o c e n i a n e, w i ą ż ą s i ę
z nimi rów ni e ż pewn e pro blemy. Z auważ a l ny j e s t n i e w ys t a rc za j ą c y s to p i e ń i c h a de k wat nośc i
do potrzeb pracodawców i branży; jest to zjawisko dość rozpowszechnione w branżach
wysokospecjalistycznych (nie tylko w branż y kreatywnej). 36,4% przedstawicieli studiów
stwierdziło, że zdec ydowanie ma (lub miało) problemy ze znalezieniem odpowiednich
k andydatów do prac y, a 18,2% – że raczej ma z tym problem. A ż 84,2% przedsiębiorców uważa,
że k a ndydac i zgł as z ając y s i ę d o prac y n i e m a j ą o c ze k i wa nyc h ko m p e te n c j i (w y k re s n r 4 ).
Pr o b l e m a d e k w a t n o ś c i k o m p e t e n c j i w o b s z a r z e a n i m a c j i i V F X d o p o t r z e b i w y m a g a ń
branż y spowodowany jest w dużej mier ze pojawiając ymi się defic ytami w zak resie kształcenia
n a p o t r z e b y s e k t o r a k r e a t y w n e g o. Po d a d r e s e m s y s t e m u e d u k a c j i w Po l s c e f o r m u ł o w a n e
są zarzuty rozmijania się z potrzebami r ynku. W opinii przedstawicieli studiów biorących
u d z i a ł w b a d a n i u , p o l s k i e u c z e l n i e w y ż s z e k ł a d ą n i e w s p ó ł m i e r n i e d u ż y n a c i s k n a e k s p re s j ę
ar tystyczną i abstrakc yjne formy w yrazu zamiast w yposażać swoich studentów w umiejętności
warszt atowe potr zebne w prac y ani mato ra .
Barierę utrudniającą dalsze podnoszenie kompetencji specjalistów z branż y stanowi
dostęp do najnowszych technologii. Ze względów finansowych firmy w branży mają
ograniczone możliwości korz ystania z najnowocześniejsz ych narzędzi i oprogramowania
np. do animacji 3D. Dec yduje to o różnicach kompetenc yjnych pomiędz y specjalistami z Polsk i
i z k rajów, w k tór ych r yn k i an i macji i VF X s ą n a j b a rdzi e j roz w i n i ę te.
Wykres nr 4 Przyczyny trudności w pozyskaniu pracowników
Co jest przyczyną trudności
w znalezieniu odpowiedniego pracownika?
5,3%
10,5%
Nie było / nie ma chętnych osób na
to stanowisko pracy
Były / są chętne osoby, ale ich
kompetencje nie odpowiada(ły)ją
naszym oczekiwaniom
n=19
84,2%
Były / są chętne osoby, ich
kompetencje spełnia(ły)ją nasze
oczekiwania, ale tym osobom nie
odpowiada(ły)ją warunki pracy,
które oferujemy
Wysok ie kompetencje pracowników, w połączeniu z niższ ymi (w porównaniu
do specjalistów z rynków zagranicznych) oczekiwaniami finansowymi, są czynnikiem
d e c y d u j ą c y m o o d p ł y w i e k a d r y k r e a t y w n e j z r y n k u a n i m a c j i i V F X w Po l s c e. Pr z e d s i ę b i o r c y
z s e k to ra a n i m a c j i i V F X d o ś w i a d c z a j ą p ro ce s u d re n owa n i a p r ze z f i r my z a gra n i c z n e k a p i t a ł u
l u d z k i e g o p o l s k i e j b r a n ż y a n i m a c j i i V F X . U t r a t a w y s o k o w y k w a l i f i k o w a ny c h p r a c o w n i k ó w,
w któr ych roz wój zawodowy kilka lat inwestowano w firmach bywa dla polskich studiów
ani ma cji c i ę żk i m d o ś wi ad czen i em.
4.3 . S y t u ac j a f i n a n s o wa
st u d i ó w a n i m ac j i i V F X
Sytuacja finansowa studiów animacji i VFX stanowi kolejny argument przemawiając y
z a t y m , ż e b r a n ż a m a p o t e n c j a ł w z ro s t o w y. Co p r a wd a p o z i o m d o c h o d ó w n i e j e s t o c e n i a ny
p r z e z w ł a ś c i c i e l i f i r m j a k o s a t y s f a k c j o n u j ą c y, j e d n a k g d y w e ź m i e s i ę p o d u w a g ę , ż e s ą t o
w większości młode i niewielk ie firmy, które działają w w ymagającej branż y i mierzą się z silną
konkurencją zagraniczną ok aże się, że wzrost prz ychodów i z ysków, któr y nastąpił w ostatnich
lat ac h wsk a zu je n a powo d zen i e bran ż y.
Prz ychody 35,7% badanych studiów nieznacznie z większ yły się w stosunku do minionych
lat, w pr z y pa d k u prawi e 1/ 4 s tud i ów (2 3 , 8 % ) u l e g ł y zn a c zn e m u z w i ę ks ze n i u (w y k re s n r 5 ) .
Co ważne, obszar y działalności, które najbardziej prz ycz yniły się do powstania prz ychodu
s t u d i ó w, t o w ł a ś n i e p r o d u k c j a i k o p r o d u k c j a f i l m ó w a n i m o w a n y c h ( g e n e r u j ą c a 2 2 , 3 8 %
20
p r z yc h o d u ) , p ro d u k c j a i k o p ro d u k c j a s e r i a l i a n i m o w a nyc h ( 1 6 , 7 9 % u d z i a ł u w p r z yc h o d a c h )
i p o s tproduk c ja rek lam telewi z yjnych ( 19 , 7 % ) – w y k re s n r 6 .
M a ł e f i r m y, k t ó r y c h j e s t n a j w i ę c e j w ś r ó d s t u d i ó w a n i m a c j i i V F X , m a j ą z r ó ż n i c o w a n e
p r z y c h o d y. N a j w i ę c e j m a ł y c h f i r m w s e k t o r z e g e n e r u j e p r z y c h o d y : o d 2 5 0 t y s . d o 1 m l n .
złot ych (28,1%) oraz od 1 do 4 mln. złot ych (21,9%) i do 70 t ys. złot ych (21,9%). Wśród
średnich firm najwięcej (czter y) jest tak ich, które generują pr z ychód średniej w ysokości, cz yli
o d mi l i ona do pięci u mi li o nów z ł o t ych .
Zyski wygenerowane przez małe studia animacji i VFX są zróżnicowane. Najwięcej
re s p o n d e ntów ws k a z a ł o, że d z i ę k i róż ny m fo r m o m d z i a ł a l n o ś c i w y p ra cowa ł y z ys k d o 1 0 t ys.
z ł o t yc h , a d r u g i m p o d w z g l ę d e m c z ę s t o ś c i w y b o ró w ( 1 8 , 8 % ) b y ł p r z e d z i a ł z y s k ó w o d 3 0 d o
1 0 0 t y s . z ł o t y c h . S t o s u n k o w o d u ż o ( 1 2 , 5 % ) j e s t s t u d i ó w, k t ó r e o s i ą g n e ł y n a j w y ż s z e z y s k i
p r zew y ższające 300 t ys. z ł o t ych ( w yk res n r 7 ).
Średnie studia również przynoszą zróżnicowane zyski. Najwięcej (łącznie cztery
w b ada ni u) je st tak i ch , k tó re w ypracowa ł y z ys k i p r ze c i ę t n e dl a f i r m te j w i e l ko ś c i , c z y l i od 5 0
d o 1 5 0 t y s. i o d 1 5 0 d o 5 0 0 t y s. z ł o t yc h ( p o 2 8 , 6 % f i r m ) . N i e b y ł o a n i j e d n e j ś r e d n i e j f i r my,
któ ra osi ą gnę ła by z ys k z najw yż s zeg o pr ze dzi a ł u, c z y l i p ow y że j 1 , 5 m l n .
Niemalże 93% studiów dokonało w zeszłym roku jak ichś inwestycji. Większość (77%)
z ainwe stowa ła w i nf ras truk turę ( n p. s pr zę t ko m p u te row y i o p ro gra m owa n i e ).
21
Wykres nr 5 Przychody studiów sektora animacji i VFX działających na polskim rynku
Czy przychód netto Państwa firmy
w stosunku do poprzedniego roku…
2,4%
7,1%
2,4%
23,8%
… znacznie się zwiększył
… nieznacznie się zwiększył
… jest taki jak był / nie uległ
zmianie
… nieznacznie się zmniejszył
28,6%
… znacznie się zmniejszył
… ﬁrma nie miała przychodu w
ostatnich 12 miesiącach
35,7%
n=42
Wykres nr 6 Przychody netto studiów ze względu na obszar działalności
Jak wyglądał podział przychodów netto firmy w 2014 roku
ze względu na obszar działaności firmy?
5,64%
Sprzedaż licencji i własnych produktów - Merchandising
4,40%
Explainer video
2,98%
Produkcja gier
2,26%
Produkcja Corporate Media
7,50%
Postprodukcja i inne usługi dla filmów i/lub seriali animowanych
Cyfrowe efekty specjalne (VFX) i postprodukcja cyfrowa dla filmów
live-action
4,17%
Cyfrowe efekty specjalne (VFX) i postprodukcja cyfrowa dla reklam
telewizyjnych
19,17%
16,79%
Produkcja i/lub koprodukcja seriali animowanych
22,38%
Produkcja i/lub koprodukcja filmów animowanych
14,71%
Inne niż wymienione
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
25,00%
Wykres nr 7 Wielkość zysków, które generują małe studia sektora animacji i VFX
Jaki zysk odnotowała firma w 2014 roku?
- Małe firmy -
21,9%
25,0%
0-10 000
10 001-30 000
30 001-100 000
100 001-300 000
12,5%
9,4%
300 001 < PLN
nie wiem/ odmowa odpowiedzi
12,5%
n=32
18,8%
22
Wykres nr 8 Wielkość zysków, które generują średnie studia sektora animacji i VFX
Jaki zysk odnotowała firma w 2014 roku?
- Średnie firmy -
1
1
0-50 000
0
50 001-150 000
1
150 001-500 000
500 001-1 500 000
2
1 500 001 < PLN
nie wiem/ odmowa odpowiedzi
n=7
2
Źró dł o : o p ra cowa n ie wła sn e.
23
4.4 P re f ere n c j e
pr o d u ce n t ó w
W p r o d u k c j i a n i m o w a n e j w Po l s c e z a p a t r y w a n i a t w ó r c y d o m i n u j ą n a d p e r s p e k t y w ą
i o c z e k i w a n i a m i p o t e n c j a l n e g o o d b i o r c y. B a d a n i e p o t w i e r d z i ł o, ż e p o l s c y t w ó r c y a n i m a c j i
w dużej mierze wykazują artystyczne preferencje, mają tendencje do tworzenia dzieł
autorskich, festiwalowych, cz yli skierowanych do wąskiego grona dojrzałej i wyrobionej
w i d o w n i . Z j e d n e j s t r o n y s t a n o w i t o o g r a n i c z e n i e d l a b r a n ż y, z d r u g i e j j e d n a k s t w a r z a
s z a n s e z a r ó w n o n a r o z w ó j a r t y s t y c z n y j a k i r y n k o w y. O r i e n t a c j a n a a m b i t n ą f e s t i w a l o w ą
produkcję powoduje, że polska animacja jest dostrzegana przez jur y międz ynarodowych
festiwali, popr zez które można dotr zeć do ważnych gracz y produkcji animowanej na świecie.
D o ś w i a d c ze n i a p o l s k i c h s t u d i ów a n i m a c j i p o k a z u j ą , że b a rd zo u d a n e, a m b i t n e f i l my, n awe t
j eżel i ni e odnoszą s uk ces u k o merc yjneg o, s wo i m w ys o k i m p ozi o m e m a r t ys t yc zny m z w ra c ają
u wa gę duż ych, z agrani cz nych s tud i ów n a i c h a u to rów.
Zainteresowanie twórców dziećmi i widownią familijną jako odbiorcami animacji i
gotowość do dostarczania im ekscytujących, rozr ywkowych animacji są w dalsz ym ciągu
niewielk ie. Zauważalne jest jednak , że producenci są coraz bardziej świadomi tego, że dzieci
są najbardziej obiecującą widownią, a filmy do nich kierowane mają największ y potencjał
r y n k o w y. N a j c z ę ś c i e j w y m i e n i a n ą p r z e z p o l s k i e s t u d i a k a t e g o r i ą o d b i o rc y s ą o s o b y d o ro s ł e
( 5 9 , 5 % ) . D z i e c i j a k o w a ż n i o d b i o rc y z o s t a l i w s k a z a n i p r z e z 5 2 , 4 % re s p o n d e n t ó w, n a t o m i a s t
widownia familijna (dzieci i rodzice lub opiekunowie) – zaledwie przez 35,7% badanych
stu di ów.
Odżegnywanie się twórców animacji od rozr ywkowych funkcji filmu animowanego
dla dzieci i widowni familijnej utrudnia zdobycie masowej widowni. Zbyt zasadnicze
rozgraniczanie funkcji rozr y wkowej i eduk ac yjnej filmu i serialu animowanego i preferowanie
funkcji edukacyjnych lub ar tystycznych powodują, że animacja nie jest postrzegana jako
rozr y w k a dl a k ażd eg o.
Poz yt y wnie na dynamikę roz woju branż y mogłoby wpłynąć częstsze stosowanie technik
pomagając ych trafić w gust widza (np. pok az y testowe), co byłoby w yrazem większego brania
pod uwagę oczek iwań, potr zeb i możliwości percepc yjnych potencjalnego odbiorc y. Badania
konsumenckie i działania nakierowane na roz wój widowni (ang. audience development)
powinny stać się istotnymi elementami strategii działania studiów animacji i instytucji
wspi e rając ych ten s ek to r.
4 .5. Wsp ó ł pr ac a
m i ę d z y n a r o d o wa
Przedstawiciele branż y animacji i VFX z k rajów europejsk ich postrzegają polsk ą animację
pr zez pr yzmat w ysok iego poziomu ar t yst ycznego nasz ych produkcji, potencjału k reat y wnego
i o r y g i n a l n y c h p o m y s ł ó w. U z n a n i u d l a j a k o ś c i p o l s k i c h f i l m ó w a n i m o w a n y c h t o w a r z y s z y
g otowość do ws pó ł prac y pr z y pro d u kc j i w w i ę ks z y m za k re s i e n i ż m a to m i e j s ce w te j c hw il i.
E k s p e r c i z a g r a n i c z n i s ą z d a n i a , ż e u d z i a ł Po l s k i w k o p r o d u k c j a c h m i ę d z y n a r o d o w y c h
jest niewystarczający biorąc pod uwagę potencjał naszych studiów animacji. Z chwilą
podniesienia poziomu finansowania naszej animacji zlikwidowana zostanie główna bariera
n a drodze w ięk s zej o becno ś ci Po ls k i n a e u ro p e j s k i m r y n k u.
Nasze studia animacji i VFX współpracują ze sobą nawzajem i chętnie biorą udział
w międz ynarodowych festiwalach filmowych i innych wydarzeniach branżowych; z tego
p owo d u m oż n a s i ę s p o d z i e wa ć, że p r z y o d p ow i e d n i m w y k o r z ys t a n i u p o te n c j a ł u p ro gra m ów
m a j ą c y c h n a c e l u z a c i e ś n i a n i e w s p ó ł p r a c y w b r a n ż y Po l s k a s t a n i e s i ę b a r d z i e j o b e c n a n a
are ni e m i ę dz yn aro d owej.
Two r ze n i e f i l m ów i s e r i a l i a n i m ow a nyc h w k o p ro d u k c j i ze s t u d i a m i z a gr a n i c z ny m i j e s t
działaniem obecnym w polskiej branż y animacji, ale nie powszechnym. Spośród badanych
s t u d i ó w, w c i ą g u o s t a t n i e g o r o k u 3 3 , 3 % u c z e s t n i c z y ł o w k o p r o d u k c j i m i ę d z y n a r o d o w e j .
Najbardziej zaangażowane w koprodukcje studio miało par tnerów z pięciu krajów ; średnia
liczba k rajów, z któr ymi koproduk ują respondenci, w ynosi 2,15. K raj, z któr ym badane studia
n a j c z ę ś c i e j w c h o d z i ł y w k o p ro d u k c j ę, t o Fr a n c j a , d r u g i e m i e j s c a z a j ę ł a N o r we g i a , t r z e c i e –
e x a e q u o Wi e l k a B r y t a n i a i k r a j e B l i s k i e g o Ws c h o d u, a c z w a r te – N i e m c y i U S A . W y m i e n i o n e
kraje, poza Nor wegią, znalazły się na liście 10 największ ych r ynków animacji na świecie
w l at ac h 2010 - 2014 17 .
N a c hw i l ę o b e c n ą d l a p o l s k i c h s t u d i ów a n i m a c j i i V F X ź ró d ł e m n a j b a rd z i e j i nte n s y w n e j
współpracy międz ynarodowej jest nie koprodukcja, tylko zlecenia (świadczenie usług na
z a m ó w i e n i e p o d m i o t ó w z z a g r a n i c y ) . Pr z y n a j m n i e j j e d n o t a k i e z l e c e n i e w c i ą g u o s t a t n i c h
3 lat realizowało 40,5% badanych firm. K rajem, z którego spłynęło do Polsk i najwięcej
17 ///
Focus on Animation, European Audiovisual Observatory, 2015, s. 10.
24
zamówień na ser wis, jest Wielk a Br ytania. Co istotne, Francja jest dla Polsk i najczęściej
w ystępując ym koproducentem, natomiast jako zamawiając y usługi w ystępuje 3 raz y r zadziej.
Odwrotna tendencja została rozpoznana w prz ypadku Wielkiej Br ytanii, USA i Niemiec.
Wykres nr 9 Kraje, z którymi koprodukują polskie studia sektora animacji i VFX
Z jakich krajów byli koproducenci?
7
6
6
5
4
4
3
3
3
2
2
2
1
0
Francja
Kraje Bliskiego
Wschodu
Niemcy
Norwegia
USA
Wielka Brytania
n=14
25
Wykres nr 10 Kraje, które zamawiają serwis w polskich studiach sektora animacji i VFX
Z jakich krajów byli zleceniodawcy - producenci?
7
6
6
5
5
4
4
3
2
2
1
0
n=17
4
4
2
2
2
2
S k ł o n n o ś ć d o w s p ó ł p r a c y w e w n ę t r z n e j ( w e w n ą t r z b r a n ż y w Po l s c e ) j e s t s i l n i e j s z a n i ż
o t w a r t o ś ć i g o t o wo ś ć w s p ó ł d z i a ł a n i a z p a r t n e r a m i z r y n k ó w z a g r a n i c z nyc h . R y n e k a n i m a c j i
w Polsce podzielony jest międz y wielu małej wielkości gracz y ; obok nich działa duża
l i c z b a n i e z a l e ż n y c h m i k r o p r z e d s i ę b i o r c ó w i f r e e l a n c e r ó w. C z a s o c h ł o n n e i k o s z t o c h ł o n n e
p ro d u k c j e a n i m ow a n e s t aw i a j ą ce s o b i e d o d a t k owe a m b i t n e ce l e, n p. w y p ro m ow a n i e m a r k i ,
w y m a g a j ą p o s i a d a n i a d u ż yc h z a s o b ów, t j. : p o te n c j a ł u l u d z k i e g o o s ze ro k i c h k o m p e te n c j a c h
i d o b re j i n f ra s t r u k t u r y, k tó re t r u d n o j e s t z gro m a d z i ć w m a ł yc h p o d m i o t a c h . Z te g o p owo d u
k luczowa dla roz woju branż y jest umiejętność nawiąz y wania współprac y i wspólna realizacja
pr ze dsi ę w zi ęć.
4.6 . S z ko l n ict w o w o b s z a r z e
a n i m ac j i
Pod adresem szkolnictwa w Polsce – zarówno pr ywatnego, jak i publicznego –
przedstawiciele branż y formułują przede wsz ystkim zarzut rozmijania się z potrzebami
r ynku. Właściciele studiów filmowych mają wobec kandydatów do pracy bardzo konkretne
w y m a g a n i a – p o w i n n i o n i p o s i a d a ć u m i e j ę t n o ś c i s p e c j a l i s t yc z n e s k ł a d a j ą c e s i ę n a w a r s z t a t
prac y animatora, cz yli umieć r ysować i animować. W opinii pr zedstawicieli studiów biorąc ych
udział w badaniu, polskie uczelnie wyższe nie wychodzą naprzeciw tej potrzebie. Kładą
niewspółmiernie duż y nacisk na ekspresję ar t yst yczną i abstrakc yjne formy w yrazu, ze szkodą
dl a sztuk i naturali s t ycz n ej, k tó rej o pa n owa n i e j e s t n i e zb ę dn e dl a a n i m ato ra . N ato m i a st dość
p ows ze c h n e j e s t o c ze k i wa n i e o d k a n d yd atów d o p ra c y w s t u d i a c h a n i m a c y j nyc h , że w y k a ż ą
się w ykształceniem ar t yst ycznym. Świadcz y to o t ym, że ASP co do zasady w yposażają jednak
swoi c h st ude ntów w umi ejętno ś ci cen n e z p u n kt u w i dze n i a p ro du kc j i a n i m a c j i .
Pr zedstawiciele branż y są zgodni, że animatora od innych specjalistów sztuk wizualnych
o d róż n i a j e g o w a r s z t a t , w i ę c o c ze k u j ą o d s y s t e m u e d u k a c j i , że w y p o s a ż y a d e p t ów a n i m a c j i
w odpowiednie kompetencje i konstatują, że to oczekiwanie w zasadzie nigdy nie jest
spe łni a ne. W o d cz uci u s zefów s tud i ów b ra k u j e a n i m ato rów, któ r z y s ą r ze m i e ś l n i k a m i, k tór z y
by w umiejętny sposób łącz yli różne techniki i potrafili stosować różne oprogramowanie
oraz mieli odpowiedni dorobek. Brak zorientowania polskich uczelni na wyposażenie
studentów w kompetencje niezbędne w prac y animatora najw yraźniej widać pr z y porównaniu
kompetencji studentów uczelni polskich i europejskich. Osoby wykształcone za granicą są
doceniane za swoje praktyczne umiejętności poz walające wyjść naprzeciw podstawowym
w y m aga ni om z awo d ow ym.
Do listy problemów z kształceniem animatorów należy dodać brak wyrobienia
w studentach mniej ocz y wist ych, a jednak niezbędnych z punktu widzenia sukcesu w branż y,
kompetencji inter- i intrapersonalnych, np. umiejętności prac y w zespole cz y prac y pod presją
c za su.
Ta k p owa ż n e n i e d o s t at k i e d u k a c j i p owo d u j ą , że o g ó l n a o ce n a w ys t aw i o n a s z k o l n i c t w u
przez branżę jest raczej negatywna. Poza zarzutami dotycząc ymi jakości kształcenia
p o d n o s zo n a j e s t rów n i e ż k we s t i a n i e w ł a ś c i we j s t r u k t u r y k s z t a ł c e n i a o r a z n i e w y s t a rc z a j ą c e j
liczby absolwentów wchodząc ych na r ynek prac y. Natomiast ważną prz ycz yną tych problemów
26
j e s t f a k t, że w Po l s ce p r ze z w i e l e l at n i e f u n k c j o n owa ł b i z n e s a n i m a c y j ny. Oż y w i e n i e b ra n ż y
a n i m a c j i , k t ó r e n a s t ą p i ł o w o s t a t n i c h l a t a c h , j u ż z d ą ż y ł o o d c i s n ą ć ś l a d n a e d u k a c j i . Fi r m y
co ra z d o t k l i w i e j o d c z u wa j ą ce n i e d o b ó r t a l e ntów z w ró c i ł y s wo j ą u wa g ę n a s z k o ł y k s z t a ł c ą ce
k a d r y n a p o t r z e b y b r a n ż y, a u c z e l n i e z k o l e i s ą z a i n t e re s o w a n e t y m , j a k i e o c z e k i w a n i a p o d
i c h a d r e s e m f o r m u ł u j ą p r o d u c e n c i a n i m a c j i . Po m ó c w s p e ł n i e n i u t y c h o c z e k i w a ń m a m . i n .
m o dy fi k ac ja pods taw y pro gramowej k s zt a ł ce n i a w ś re dn i c h s zko ł a c h p l a s t yc znyc h do ko n an a
r o k t e m u . Z m i a n y w s z k o l n i c t w i e ś r e d n i m z o s t a ł y w p r o w a d z o n e w g ł ó w n e j m i e r z e p o t o,
by dostosować kształcenie do wymogów rynku. Studia animacji coraz częściej korzystają
też z okazji, żeby zasygnalizować swoje oczekiwania wobec systemu edukacji i są gotowe
angażowa ć si ę w pr zed s i ęwz i ęci a z bli ż aj ą ce e du k a c j ę i b i zn e s.
System eduk acji stara się sprostać w ymaganiom r ynk u oraz w yjść napr zeciw rosnącemu
zainteresowaniu animacją jako k ierunk iem kształcenia wśród uczniów i studentów . Na prawie
w s z y s t k i c h w y ż s z y c h u c z e l n i a c h a r t y s t y c z ny c h p r z y s z ł y c h t w ó r c ó w a n i m a c j i k s z t a ł c i s i ę n a
dwóch lub więcej w ydziałach. W ostatnich latach na wielu uczelniach ar t yst ycznych powstały
a l te r n at y w n e ś c i e ż k i k s z t a ł ce n i a a n i m ato rów. J e s t to e fe k te m z a z n a c z a j ą ce j s i ę te n d e n c j i d o
wyłaniania się samodzielnych ścieżek kształcenia animatorów w ramach k atedr i pracowni
z a j m u j ą c y c h s i ę t z w. i n t e r m e d i a m i , n o w y m i m e d i a m i l u b r e a l i z a c j a m i m u l t i m e d i a l n y m i .
Roz wój animacji c yfrowej i VFX spowodował, że z t ych k ierunków „w yemanc ypowały ” się nowe
k ierunk i kształcenia animatorów, które nie są w opoz ycji do k ierunków z dłuższ ymi tradycjami
na uczelniach, na któr ych obowiązuje bardziej k lasyczne podejście do animacji, lecz stanowią
u z u pe łni e ni e ofe r t y ed uk ac yjn ej.
27
Studenci wykazują duże zainteresowanie kształceniem na tych kierunkach, często znacznie
p r ze w y ż s z a j ą c e l i c z b ę m i e j s c o fe row a nyc h p r ze z p r a c ow n i e. O g r a n i c ze n i e l i c z by m i e j s c d l a
studentów oraz niedofinansowanie uczelni skutkujące brakiem profesjonalnego sprzętu
i oprogramowania, ubóstwem infrastrukturalnym i brakami kadrowymi to w opinii przedstawicieli
edukacji główne barier y stojące na drodze do zaspokojenia potrzeb kadrowych branż y.
Niemniej w ciągu ostatnich lat pojawiły się również nowe inicjatywy polegające na
nawiąz y waniu blisk iej współprac y uczelni ar t yst ycznych i technicznych z pr zedsiębiorcami w
c e l u w s p ó l n e g o k s z t a ł c e n i a p r z y s z ł yc h a n i m a t o ró w i w s p a rc i a ro z wo j u s e k t o r a . Pr z y k ł a d e m
takiej inicjatywy – roz wijającej się w sektorze powiązanym z animacją, tj. sektorze gier
k o m p u te row yc h – j e s t ł ó d z k i k l a s te r „ G a m e d e v ” 1 8 , k tó r y p ows t a ł w ra m a c h p ro j e k t u „ K l a s te r
N o w y c h Te c h n o l o g i i ” d o f i n a n s o w a n e g o z E u r o p e j s k i e g o Fu n d u s z u R o z w o j u R e g i o n a l n e g o
(EFRR) w ramach Regionalnego Programu Operac yjnego Województwa Łódzk iego na lata 20072013, III Oś Prior ytetowa, Gospodark a, Innowac yjność, Przedsiębiorczość; Działanie III.4 Roz wój
O toczenia Biznesu. Powstanie k lastra zainicjowała Łódzk a Agencja Roz woju Regionalnego S.A.
K laste r sk upi a i n s t ytucje o k o ł o bi z n es owe, u c ze l n i e w y żs ze o ra z p r ze ds i ę b i o rców, ws p i e rając
roz wó j p ow i ą z a ń k o o p e ra c y j nyc h we ws p ó l ny m s e k to r ze p ro d u ce ntów gi e r k o m p u te row yc h .
Wś r ó d c z ł o n k ó w k l a s t r a „ G a m e d e v ” z n a j d u j ą s i ę ł ó d z k i e u c z e l n i e w y ż s z e : A k a d e m i a S z t u k
P i ę k n y c h i m . W ł . S t r z e m i ń s k i e g o, Po l i t e c h n i k a Ł ó d z k a , U n i w e r s y t e t Ł ó d z k i , W y ż s z a S z k o ł a
Informatyk i i Umiejętności; Przedsiębiorc y : BlueBrick Sp. z o.o., Corre Studio, Le Polish Bureau,
I n w e d o S p. z o. o. , S U P E R H OT S p. z o. o. , Te y o n S . A . , Wa s t e l a n d s I n t e r a c t i v e , K O D A , P l a s t i c ,
M ak i m o Sp. z o.o. o raz U r z ąd M i as ta Ło d zi i U r zą d M a r s za ł kows k i Wo j e wó dzt wa Łó dzk i e go.
Wa r t o z a z n a c z y ć , ż e j e d n ą z w a ż n i e j s z y c h b a r i e r w p o d e j m o w a n i u d i a l o g u n a r z e c z
wspólnego działania przedsiębiorców sektora animacji i VFX z przedstawicielami edukacji
18 ///
http://gamedev.lodz.pl/
m o ż e b y ć s c h e m a t y c z n e c z y w r ę c z s t e r e o t y p o w e p o s t r z e g a n i e „ t e j d r u g i e j s t r o n y ” 1 9 . Ta k i e
biegunowe myślenie o drugiej stronie w relacji przedsiębiorcy – szkolnictwo wyraża się
z j e d n e j s t r o ny w p r z e k o n a n i u , ż e s z k o ł y n i e s ą g o t o w e u w z g l ę d n i a ć p e r s p e k t y w i p o t r z e b
przedsiębiorców oraz że nie są zdolne do wdrażania ich sugestii, a z drugiej strony
w przekonaniu, że przedsiębiorcy są zainteresowani wyłącznie zaspokojeniem doraźnych
p o t r ze b i d e f i c y tów w z a k re s i e k o m p e te n c j i b e z u w z g l ę d n i e n i a d ł u g o te r m i n ow yc h s t r a te gi i
i ni e t roszczą s i ę o d o bro pracown i k ów, z w ł a s zc za m ł o dyc h s t a że m i m a ł o do ś w i a dc zonyc h .
Niestety wciąż powszechną wśród pracodawców – przedsiębiorców jest opinia, że
niezależnie od tego, jak w ygląda r ynek prac y, obowiązk iem szkół średnich (na prz yk ład liceów
plastycznych) i w yższ ych jest dopasowanie do niego własnej ofer ty eduk ac yjnej. M.in. autorz y
r a p o r t u „ K o m p e t e n c j e Po l a k ó w a p o t r z e b y p o l s k i e j g o s p o d a r k i ” 2 0 p o d k r e ś l a j ą , ż e s y s t e m
kształcenia formalnego nie w yposaża uczniów i studentów we wsz ystk ie kompetencje istotne
z punktu widzenia pr z yszłej prac y, do której trafią po ukończeniu eduk acji. „Te same cz ynnik i,
k t ó r e u t r u d n i a j ą f i r m o m s t o s o w a n i e s t r a t e g i i i n w e s t y c j i w p r a c o w n i k ó w, u t r u d n i a j ą t a k ż e
zapewnienie dostępu uczniów i studentów do prakt yk dobrej jakości, w któr ych toku mogliby
zdobyć pe w n e d o ś wi ad czeni e już w c za s i e n a u k i ” 21 .
Wysokiej jakości kształcenie zawodowe wiąże się z koniecznym zaangażowaniem ze
s t r o n y s a m y c h p r a c o d a w c ó w. B ę d z i e t o t r u d n e w s y t u a c j i d o m i n a c j i w s e k t o r z e a n i m a c j i
i V FX w Pol sce mał ych f i r m i mi k ro pr ze ds i ę b i o rców o ra z re l at y w n i e n i s k i e j dy n a m i k i roz woju
i innowac yjności tego sektora. Ponadto roz wiązania polegające na kształceniu dualnym łatwiej
j e st wdroż yć w s ytuacji , g d y f i r my s ą zo r i e ntowa n e n a s to s owa n i e m o de l u zat r u dn i e niowe go
p o l e g a j ą c e g o n a i n w e s t o w a n i u w k a d r y, c o n i e j e s t n o r m ą w b r a n ż y a n i m a c j i i V F X . W t e j
sy t uac ji ni e je s t też ł at wo o d o bre pra kt y k i i s t a że dl a u c zn i ów, s t u de ntów c z y a b s o l we ntów.
Jest to bariera z większania zatrudnialności w wielu firmach, w tym również w tych działając ych
w se k tor ze a ni macji i VF X .
4.7 . Ź r ó d ł a f i n a n s o wa n i a
a n i m ac j i i V F X
Poziom finansowania animacji to cz ynnik , któr y w yraźnie deter minuje jakość rodzimych
produkcji. Dobr y warsztat pracy polskich animatorów nie jest wystarczającym warunkiem
w ys o k i e j j a k o ś c i p ro d u k c j i w s y t u a c j i i c h n i e d o f i n a n s ow a n i a . Z by t n i s k i e b u d że t y oz n a c z a j ą
niższą jakość powstających dzieł, tym samym mniejsze zainteresowanie dystr ybutorów
i o d b i o r c ó w, a w e fe k c i e m n i e j s z ą s z a n s ę n a s u k c e s k o m e r c y j ny. D o d a t k o w ą k o n s e k w e n c j ą
j est zni e c hę ceni e po ten cjalnych i nwe s to rów do c a ł e g o s e kto ra a n i m a c j i .
W chw i li o becn ej d o tacje publi c zn e s ą n a j wa żn i e j s z y m źró dł e m f i n a n s owa n i a p rodu k c ji
animowanych; brak tego mechanizmu finansowania uniemożliwiłby produkcję filmów i seriali
a n i m o w a n y c h w Po l s c e . Fi l m y i s e r i e a n i m o w a n e p o w s t a j ą g ł ó w n i e d z i ę k i f i n a n s o w a n i u z e
19 ///
Na podstawie: Kompetencje Polaków a potrzeby polskiej gospodarki. Raport podsumowujący IV edycję badań BKL z 2013 r., red. Górniak J.,
PARP. Warszawa 2014. s. 47 oraz Bilans kompetencji branż BPO i ITO w Krakowie – Raport Końcowy z przeprowadzonych badań. Centrum
Ewaluacji i Analiz Polityk Publicznych Interdyscyplinarne Centrum Badań i Rozwoju Organizacji Uniwersytet Jagielloński. Kraków 2012.
20 ///
Kompetencje Polaków a potrzeby polskiej gospodarki. op. cit. s. 7
21 ///
Ibidem, s.7.
28
ś r o d k ó w Po l s k i e g o I n s t y t u t u S z t u k i Fi l m o w e j ( P I S F ) . Z e ź r ó d e ł k r a j o w y c h m o ż n a p o z y s k a ć
f i n a n s o w a n i e t a k ż e z a p o ś r e d n i c t w e m r e g i o n a l ny c h f u n d u s z y f i l m o w y c h ; d l a p r o d u c e n t ó w
a n i m a c j i d o s t ę p n e s ą ró w n i e ż ś ro d k i z a p o ś re d n i c t we m p ro g r a m u E u r i m a g e s ( n a p ro d u k c j ę
f i l m ó w i s e r i i a n i m o w a n y c h ) o r a z p r o g r a m u C r e a t i v e E u r o p e D e s k Po l s k a ( n a d e v e l o p m e n t
film ów i se r i i ).
W całej Polsce akt y wnych jest dziewięć regionalnych fundusz y filmow ych, w pr zeszłości
istniały również inne fundusze, które aktualnie są zawieszone. Oznacza to, że część regionów
jest nieobjęta działaniem żadnego funduszu regionalnego. Środk i będące w dyspoz ycji
fundusz y rozdysponowywane są pomiędz y wsz ystkie rodzaje produkcji filmowych, w tym
a n i m a c j e. S t a n ow i ą o n e n i e w i e l k ą c ze ś ć f i l m ów d o tow a nyc h p r ze z re gi o ny, n p. w ro k u 2 0 1 4
wśród 56 dofi na ns owanych pro d uk cji z n a l a zł o s i ę t y l ko 6 a n i m a c j i .
M ożliwe jest również poz ysk iwanie dofinansowania na pojedyncze projekt y animowane
z p r o g r a m u K r e a t y w n a E u r o p a k o m p o n e n t M e d i a 22. P o l s k a z o s t a ł a w t y m p r o g r a m i e
zakwalifikowana do k rajów o nisk ich zdolnościach produkc yjnych, co oznacza, że w procedurze
oceny projekty złożone przez nasz ych producentów otrz ymują punkty preferencyjne. W 2
o s t at n i c h l at a c h d o t a c j e w w ys o k o ś c i 6 0 0 0 0 e u ro n a d e ve l o p m e n t p ro j e k tów p o j e d y n c z yc h
o tr z y m ały 3 st ud i a:
• • Ba di Ba di , La t a j ą c y M iś i S p ó ł ka , ro k 2 0 1 5 ,
• • Gr upa Sm acz neg o, B u b b le b it a n d M i a u, ro k 2 0 1 4 ,
• • SE-MA-FOR Pro d uk cja Fi lmowa, S e rce w mur ze, ro k 2 0 1 4 .
29
J e s zc ze t r u d n i e j s ze w o c e n i e p r ze d s t aw i c i e l i p o l s k i c h s t u d i ów a n i m a c j i j e s t u z y s k a n i e
d o t a c j i z E u r i m a g e s ( E u r o p e a n C i n e m a S u p p o r t Fu n d ) . Z t e g o f u n d u s z u d o f i n a n s o w y w a n a
j e s t p r o d u k c j a f i l m ó w, w t y m a n i m o w a ny c h . R ó w n i e ż s i ę g a j ą c p o d o t a c j e z t e g o f u n d u s z u ,
polsc y producenci otr z ymują punkt y preferenc yjne, jednak dotowanie koprodukcji, w któr ych
uczestniczą polskie studia, zdarza się jeszcze rzadziej niż dotowanie developmentu ze
śro dk ów K re at y wn ej Euro py. D o t ych cz as t y l ko 2 p ro du kc j e, w któ r yc h p a r t yc y p owa ł y p ol sk ie
stu di a, by ły wspó ł f i nans owane z Eur i mag e s :
•• P l a t i g e Fi l m s ( P L ) , K a n a k i Fi l m s ( E S ) , Wa l k i n g T h e D o g ( B E ) , Wu e s t e Fi l m G M B H /
A n i m a t i o n s f a b r i k ( D E ) , J e s z c z e d z i e ń ż y c i a , R a u l d e l a Fu e n t e ( S p a i n ) , D a m i a n N e n o w
(PL), 500 000 euro, 2013 r.
• • O p u s Fi l m ( P L ) , Pa n d o r a Fi l m Pro d u k t i o n Co l o gn e / B r i d gi t Fo l m a n Fi l m G a n g L td ( D E ) ,
Paul Thiltges Sarl (LU), ARP S.a.s (FR), Entre Chien et Loup S crl (BE), Kongres, Ari Folman,
550 000 e u ro, 2010 r.
B a d a n i e a n k i e t o w e w y k o n a n e z p r z e d s t a w i c i e l a m i s t u d i ó w p o t w i e r d z i ł o, ż e w c h w i l i
o b e c n e j d o t a c j e s ą n a j wa ż n i e j s z y m ź ró d ł e m f i n a n s owa n i a p ro d u k c j i a n i m a c j i ; zd e c yd owa n a
w i ę k s z o ś ć ( 6 4 , 3 % ) p r z e b a d a nyc h f i r m o t r z y m a ł a w c i ą g u o s t a t n i c h 3 l a t d o f i n a n s o w a n i e d o
swo ic h proje k tów ze ś ro d k ów publi cz nyc h . Za u wa ża l n e j e s t, że w y żs ze s u my do f i n a n s owan ia
(o d 1,5 ml n w z w yż ) uz ys k uje s to s unk owo n i e w i e l e f i r m – ł ą c zn i e 1 9 , 2 3 % .
Zgodnie z informacją zamieszczoną na stronie Polsk iego I nst ytutu Sztuk i Filmowej
k wot y, o które w latach 2012-2015 wnioskowały studia, poszukując finansowania animowanej
produkcji filmowej, średnio – dla wsz ystk ich ubiegając ych się o dotację – stanowiły od 31% do
44% budżetu całej produkcji. Z kolei łączna suma dotacji prz yznana studiom w poszczególnych
latach stanow i ła:
22 ///
http://www.kreatywna-europa.eu/
• • w 2012 ro k u: 46% k wo t y o k tó rą w n i o s kowa ł y s t u di a i 5 3 % a l o k a c j i n a te n ro k ,
• • w 2015 ro k u: 50% k wo t y o k tó rą w n i o s kowa ł y s t u di a i 6 2 % a l o k a c j i n a te n ro k .
D l a p o rów n a n i a b u d że t 3 - l u b 3 , 5 - m i n u towe g o f i l m u t y p u c i n e m a t i c gr y o s t a n d a rd z i e
AAA re al i zowaneg o pr zez po ls k i e s tudi a dzi a ł a j ą ce w s e kto r ze p ow i ą za ny m , t j. s e kto r ze gie r,
w y n o s i 5 0 0 - 6 0 0 t y s . e u r o. To o z n a c z a , ż e b u d ż e t 3 0 m i n u t t a k i e g o f i l m u ( 3 0 m i n u t t o c z a s
k ró t k i e g o m e t ra ż u a n i m owa n e g o n a j c zę ś c i e j d o towa n e g o p r ze z P I S F ) s t a n ow i ł o by o k o ł o 2 0 25 m l n złot yc h.
Dane na temat budżetów produkcji animowanych z jednej strony potwierdzają słabą
poz ycję polskiego sektora animacji na tle innych krajów europejskich, a z drugiej strony
w y j a ś n i a j ą p r z y c z y n y t e g o s t a n u r z e c z y. W y s o k o ś ć b u d ż e t u p o l s k i e g o f i l m u j e s t p o n a d
tr z yk rotnie niższa niż w N iemczech lub Belgii, a porównanie budżetów ser iali pok azuje wręcz
d ra m at yc z n i e n i e k o r z ys t n ą s y t u a c j ę p o l s k i c h p ro d u ce ntów. Po l s k a p o d w z g l ę d e m ś re d n i e g o
b u d ż e t u s e r i a l u z n a j d u j e s i ę n a p r z e d o s t a t n i m m i e j s c u w ś r ó d 1 5 k r a j ó w, n a t o m i a s t p o d
względem średniego budżetu filmu animowanego – na 9. miejscu. Średni budżet serialu
w Po l s c e j e s t p o n a d c z t e r n a s t o k ro t n i e n i ż s z y n i ż ś re d n i b u d ż e t w y l i c z o ny d l a c a ł e j E u ro p y.
Z k ol e i śre dni bud żet f i lmu w Po ls ce j e s t p raw i e p ó ł to ra k ro t n i e n i żs z y o d ś re dn i e g o b u dże tu
fi l mu w y l i c zon eg o d la cał ej Euro py.
Porównanie struktur y i wielkości produkcji animacji w Polsce i w innych k rajach
europejsk ich pot wierdza diagnozę wczesnego stopnia roz woju branż y w Polsce. Podczas gdy
w k r a j a c h , k t ó r e m a j ą n a j s i l n i e j s z e s e k t o r y a n i m a c j i ( Fr a n c j a , W i e l k a B r y t a n i a , H i s z p a n i a ) ,
w s t r u k t u r z e p r o d u k c j i d o m i n u j ą p r o d u k c j e w ł a s n e i k o p r o d u k c j e w i ę k s z o ś c i o w e , Po l s k a
w analizowanym ok resie (2010-2014) ani razu nie w ystąpiła jako koproducent większościow y,
a sam odzi e l n a pro d uk cja s tanowi ł a t y l ko p o ł owę n a s ze j p ro du kc j i . We Fra n c j i w l at a c h 2 0 1 2 2014 powstało 61 filmów i seriali animowanych, w Wielk iej Br ytanii i Estonii – 33, w Niemczech
– 3 0 , a w Po l s c e t y l k o 6 . Po l s k a i W ł o c hy t o j e d y n e 2 d u ż e k r a j e e u ro p e j s k i e, k t ó re w l a t a c h
2010-2014 w y pro d uk ował y mn i ej n i ż 1 0 f i l m ów a n i m owa nyc h .
Słabość systemu finansowania produkcji animacji spowodowana jest tym, że został
o n z a p r o j e k t o w a n y w t a k i s p o s ó b, b y ś r o d k i p u b l i c z n e s t a n o w i ł y u z u p e ł n i e n i e i n w e s t y c j i
dokonywanych w tym sektorze przez podmioty rynkowe, natomiast w rzeczywistości
poz ysk anie inwestora dla filmu zdarza się niez w yk le rzadko. Mamy więc do cz ynienia
z sytuacją, w której środki publiczne, które miały stanowić około połowy finansowania
ani m ac ji , mus z ą w ys tarcz yć n a n i ema l c a ł ą p ro du kc j ę.
Operacyjnie procedura finasowania autorskich filmów animowanych w dużej
m i e r z e o p i e r a s i ę n a w k ł a d a c h w ł a s nyc h p ro d u c e n t ó w. M o ż l i wo ś ć o t r z y m a n i a d o t a c j i
z P I S F - u u z a l e ż n i o n a j e s t o d u d o wo d n i e n i a , ż e p o s i a d a s i ę ś ro d k i z i n nyc h ź ró d e ł n a k wo t ę
z b l i ż o n ą d o k w o t y d o t a c j i . Te w ł a s n e ś r o d k i m a j ą p o s t a ć w k ł a d u r z e c z o w e g o p r o d u c e n t a
wnoszonego w postaci spr zętu (np. komputerów, oprogramowania, stołu montażowego) oraz
czę śc i w y na gro d zeń t wó rców.
30
Wykres nr 11 Łączny budżet na animację - Wnioskowana kwota - Przyznana studiom animacji przez PISF
dotacja/w latach 2012-2015
Łączny budżet na animacje - Kwota wnioskowana przez studia
- Przyznana dotacja / w latach 2012-2015
70000000
65 600 921,00 zł
60000000
52 350 291,00 zł
50000000
40000000
44 615 220,00 zł
22 698 186,00 zł
30000000
20000000
15 047 534,00 zł
20 134 016,00 zł
6 974 923,00 zł
13 827 246,00 zł
10 025 197,00 zł
18 176 900,00 zł
10000000
0
2012 rok
9 091 780,00 zł
7 942 775,00 zł
2013 rok
2014 rok
2015 rok
ŁĄCZNY BUDŻET ANIMACJI UBIEGAJĄCYCH SIĘ O DOTACJĘ
KWOTA WNIOSKOWANA PRZEZ STUDIA-ŁĄCZNIE
ŁĄCZNA SUMA PRZYZNANYCH DOTACJI
31
Wykres nr 12 Średnie budżety filmu i serialu animowanego w latach 2011-2013 w wybranych krajach
Europy
Wielkość produkcji animacji w krajach europejskich w latach 2010-2014
Średni budżet filmu i serialu animowanego w podziale na kraje
w latach 2011-2013 (w milionach euro)
1,98
Średnie budżety filmu/serialu/kraje łącznie
0,09
SE
NO
DK
PL
3,60
0,75
0,21
1,56
2,32
0,14
0,14
2,51
1,46
1,48
IT
CH
4,20
1,65
1,30
NL
4,70
1,90
ES
4,13
1,16
FI
5,00
1,90
UK
4,13
2,45
IE
PT
5,00
6,95
1,00
3,03
FR
5,93
1,04
BE
8,00
1,54
DE
0,00
1,00
2,00
Średni budżet serialu
Źródł o : Fo c u s o n An im at io n , s. 19.
8,00
3,00
4,00
5,00
Średni bużdet filmu
6,00
7,00
8,00
9,00
Brak inwestycji komercyjnych w tym sektorze powoduje, że filmy i serie animowane
muszą być rozwijane i produkowane za znacznie mniejsze środki niż powinno to mieć
m i e j s ce, co n i e p ozo s t a j e b e z w p ł y w u n a i c h j a k o ś ć. Powo d u j e to k o n i e c z n o ś ć d o k o ny w a n i a
oszczę dnośc i , g ł ówn i e na us ł ug ach s p e c j a l i s tów, któ r z y p ow i n n i być za a n g a żowa n i w proce s
t wo r z e n i a f i l m u , i n i e w s p ó ł m i e r n i e d u ż e o b c i ą ż e n i e p r a c ą t wó rc y, k t ó r y c z ę s t o m u s i ł ą c z yć
k ilk a funkcji (np. producenta, reż ysera, scenar z yst y, animatora). O cz y wiście ważne jest to, że
t a k i m e c h a n i z m f i n a n s o w a n i a a n i m a c j i j e s t w o g ó l e d o p u s z c z a l ny, p o n i e w a ż w p r z e c i w ny m
razie produkcja animacji byłaby bardzo utrudniona lub – na chwilę obecną – wręcz niemożliwa.
Tr u d n o ś c i z w i ą z a n e z p o z y s k a n i e m w y s t a r c z a j ą c y c h ś r o d k ó w n a p r o d u k c j ę a n i m a c j i
są właściwie wspólnym doświadczeniem przedstawicieli sektora animacji. Jest to bardzo
niekorz ystna sytuacja, z właszcza gdy uświadomimy sobie, że minuta filmu animowanego
może być droższa niż minuta filmu live -action, a animacje są dofinansowywane przez PISF
n a dużo ni ższ ym poz i o mi e. O cz y wi ś ci e ce n a m i n u t y a n i m a c j i m oże być b a rdzo zróżn icowan a
w za l e żności o d z as to s owan ej tech n i k i (n p. f i l my w yc i n a n kowe s ą o w i e l e t a ń s ze o d an im ac ji
3 D ) , a f i l m y l i v e - a c t i o n r ó w n i e ż w y m a g a j ą n i e j e d n a k o w y c h n a k ł a d ó w. J e d n a k g e n e r a l n i e
finansowanie animacji na nisk im poziomie nie spr z yja profesjonalizacji sektora. Wykony wanie
specjalistycznych dóbr i usług wysokiej jakości wymaga duż ych nakładów finansowych na
sprzęt, wyposażenie, wynagrodzenia i doskonalenie personelu. Wysoko wykwalifikowani
p r a c o w n i c y o c z e k u j ą w y s o k i c h z a r o b k ó w, p e ł n e w y k o r z y s t a n i e i c h p o t e n c j a ł u w y m a g a
n owo c ze s n e g o s p r zę t u i o p ro gra m owa n i a k o m p u te rowe g o, k tó re j e s t k o s z tow n e i m a k ró t k i
cykl ż ycia. Zapewnienie takich warunków powoduje, że jakość świadczonych usług jest
w ysok a , a fi r my ni e mus z ą k o n k urowa ć ce n ą .
Jednak osiągnięcie takiego stanu roz woju sektora wymaga podniesienia w pewnym
momencie nak ładów, dzięk i któr ym zaspokojone zostaną nie t ylko podstawowe, ale i „w yższe”
pot r ze by fi r m , w w yni k u czeg o będ ą o n e m o g ł y we j ś ć n a ś c i e żkę p ro fe s j o n a l i za c j i .
Druga, jakże pożądana, połowa środków na animację powinna pochodzić od inwestorów
lub nadawców telewiz yjnych. Jednak postrzeganie filmu jako produktu, w któr y można
zainwestować z z yskiem, nie jest rozpowszechnione nawet w odniesieniu do filmów live action, a w prz ypadku animacji jest jeszcze bardziej nierealne z racji prawie całkowitego
braku polsk iej animacji w dystr ybucji k inowej. Dodatkowo umiejętność poz ysk iwania środków
inwestycyjnych dla produkcji animowanych jest wśród polskich producentów animacji
niewielk a. Jednak podjęcie już dzisiaj w ysiłków w k ierunku doskonalenia kompetencji branż y
w tym obszarze oraz uświadamiania inwestorom, że film może być tak samo dobr ym obszarem
i nwe s t yc j i j a k w i e l e i n nyc h , j e że l i z a k o ń c z y s i ę s u k ce s e m , s p owo d u j e, że g d y d o d ys t r y b u c j i
k i n owe j c zę ś c i e j b ę d ą t ra f i a ć p o l s k i e f i l my a n i m owa n e, o n e rów n i e ż s t a n ą s i ę at ra k c y j n e d l a
inwe storów.
N i e k t ó r z y r e s p o n d e n c i p r z y g l ą d a j ą c s i ę s t r a t e g i i Po l s k i e g o I n s t y t u t u S z t u k i Fi l m o w e j
( P I S F ) i r o z w o j o w i f i l m u f a b u l a r n e g o, p e r a n a l o g i a m w n i o s k u j ą o b r a k u w y r a ź n e j s t r a t e g i i
i ok re śl onych pr i o r ytetów roz wo ju pol s k i e j a n i m a c j i j a ko g at u n k u f i l m owe g o.
Należ y uświadomić sobie, że powszechność stosowania w Europie – na najbardziej
rozwiniętych rynkach animacji – systemów zachęt finansowych dla zagranicznych
producentów filmów powoduje, że wprowadzenie roz wiązań z tego zak resu w Polsce powinno
zo s t a ć p o d d a n e b a rd zo p owa ż n e j d e b a c i e. Fa k t, że d o w i ę k s zo ś c i n a s z yc h s ą s i a d ów s ys te my
z a c h ę t f i n a n s o w y c h „ p r z y c i ą g a j ą” d u ż e p r o d u k c j e i p o s t p r o d u k c j e p o p r z e z g w a r a n t o w a n i e
w ymiernych kor z yści finansow ych, stawia Polskę, w której nie ma tak ich roz wiązań, na
s tracone j poz ycji .
32
A n a l i z y p r z e p ro w a d z o n e w i n nyc h k r a j a c h p o k a z a ł y, ż e z a c h ę t y f i n a n s o we z a p e w n i a j ą
większy zwrot dochodów podatkowych dla gospodarek krajowych niż wynosi ich koszt.
Wp ro w a d z e n i e a n a l o g i c z n e g o s y s t e m u z a c h ę t w Po l s c e n i e b ę d z i e w y r a z e m f a wo r y z o w a n i a
branż y filmowej, lecz zabiegiem, któr y ma wyrównać nasze szanse w konkurencji z innymi
k raj a mi Europy, w d ł uż s zej pers pek t y wi e zb u dowa ć p r ze wa g ę ko n k u re n c y j n ą p o l s k i e j b ran ż y
filmowej oraz uprawdopodobnić obecność innych wymiernych korz yści wykraczających
p o z a w z m o c n i e n i e p o z y c j i r y n k o w e j b r a n ż y ( e f e k t „ r o z l e w a n i a s i ę” c h a r a k t e r y s t y c z n y d l a
roz wi jając ych si ę pr zemys ł ów k reat y wnyc h ).
33
34
5.
R e ko m e n d ac j e
35
5.1 . P ote n c j a ł b r a n ż y
Konieczny jest dalszy rozwój i doskonalenie kompetencji, na które istnieje
zapotr zebowanie w branż y, m.in. popr zez organizowanie pr zez pr zedsiębiorców
i pr zez inst ytucje wspierające branżę (np. K rajową I zbę Producentów Audiowizualnych)
s pe cjal i st yc znych k urs ów, wars z tatów i s zko l e ń .
Szczególnej uwagi i troski wymaga obszar kompetencji producenckich z wiązanych
z sze rok o roz umi anym pro ces em o rg a n i za c j i i za r zą dza n i a p ro du kc j ą f i l m ową ; w p ro gram ac h
doskonalenia kadr y producenckiej należ y również uwzględnić zagadnienie poz yskiwania
ś rodk ów pr y watnych n a pro d uk cję f i l m ową .
Oczekiwanie lepszego dopasowania kompetencji do potrzeb branży musi być
powiązane z większ ym zaangażowaniem studiów w proces kształcenia uczniów,
a b s o l w e n t ó w o r a z m ł o d y c h s t a ż e m p r a c o w n i k ó w, m . i n . p o p r z e z w s p ó ł p r a c ę z e s z k o ł a m i
i uczelniami. W szczególności współpraca pracodawców ze szkolnictwem powinna polegać
n a o rg a n i z o w a n i u s p e c j a l i s t yc z nyc h p r a k t y k z awo d o w yc h w m i e j s c u p r a c y, w s p ó ł t wo r z e n i u
programów prakt yk i staż y, organizowaniu konkursów o staż lub programów job shadowingu.
Adresat rekom en dac j i:
• • pr ze dsi ębi o rc y reprezentując y b ra n żę,
• • pr ze dstawi ci ele s ek to ra ed uk acj i i s zko l n i c t wa w y żs ze g o,
• • pr ze dstawi ci ele i n s t ytucji ws pi e ra j ą c yc h b ra n żę,
• • Stowa r z ys zen i e Pro d ucentów Pol s k i e j An i m a c j i / S P PA .
5.2 . P re f ere n c j e
pr o d u ce n t ó w
Konieczne jest zwrócenie większej uwagi na proces developmentu filmu i serialu
animowanego i jego większe dofinansowanie, m.in. poprzez zabezpieczenie większej
a l o k a c j i n a d e v e l o p m e n t w p r o g r a m a c h o p e r a c y j ny c h Po l s k i e g o I n s t y t u t u S z t u k i Fi l m o w e j.
Jednocześnie należałoby zrewidować lub ponownie zaprojektować system, procedury
i narzędzia wer yfikujące oczekiwany potencjał sprzedażowy projektów filmowych i ich
u n i w e r s a l ny, m i ę d z y n a r o d o w y w y m i a r. Pr o p o n u j e s i ę n a s t ę p u j ą c e k r y t e r i a o c e ny o b s z a ró w
proje k t u:
• • t r e ś c i k u l t u r o w e : p r o j e k t z a w i e r a t e m a t y c z n e o d n i e s i e n i a d o Po l s k i i i n n y c h k r a j ó w
Europe js k i eg o O bs z aru G o s po d a rc ze g o / E OG ; p ro j e kt re a l i zowa ny j e s t w j ę z y k u p ol sk im
i jęz yk u angielsk im (w ymagana jest jęz ykowa adaptacja scenar iusza na jęz yk angielsk i),
• • w k ł a d w k u l t u rę : p ro j e k t w y k o r z ys t u j e i p ro m u j e s p e c y f i k ę k u l t u r y p o l s k i e j, o d n o s i s i ę
do jej kulturowego dziedzictwa, jednocześnie nawiązuje do światowej różnorodności
k ul t urowej,
• • t wó rc y : w i o d ą c y w y k o n awc y i e k s p e rc i w p ro j e k c i e t o Po l a c y l u b e k s p e rc i p o c h o d z ą c y
z EOG; projekt otr z ymuje dodatkowe punkt y za międz ynarodową i k rajową koprodukcję,
36
• • proje k t je st „ k ulturow ym centrum” („ c u l t u ra l h a b” ): c zę ś ć p ro du kc j i / p o s t p ro du kc j i m u si
o d b y w a ć s i ę w Po l s c e – t e n w a r u n e k p r z y z n a n i a d o t a c j i j e s t u z a s a d n i o n y w s y t u a c j i
i st ni e ni a sys temu z achęt d la i nwes to rów.
Ponadto konieczne jest lepsze w ykor z ystanie developmentu w procesie produkcji
filmu przez producentów i twórców oraz wdrożenie i rozwój koncepcji funduszu CoD e ve l o p m e n t owe g o. W s k ł a d z i e k o m i s j i o c e n i a j ą c yc h a n i m ow a n e p ro j e k t y f i l m owe o r a z i c h
s c e n a r i u s z e i d e c yd u j ą c yc h o p r z y z n a n i u s t y p e n d i ó w d l a s c e n a r z y s t ó w n a l e ż y u w z g l ę d n i a ć
a k t y w ny c h p r o d u c e n t ó w i p r z e d s i ę b i o r c ó w r e p r e z e n t u j ą c y c h s e k t o r k r e a t y w ny w o b s z a r z e
film animowany i VFX. Szersze otwarcie producentów na r ynki międz ynarodowe i większa
gotowość do korz ystania z ok azji do nawiąz y wania współprac y międz ynarodowej (na prz yk ład
z a p e w n i a nyc h w p ro gra m a c h K re at y w n a Eu ro p a i Eu r i m a g e s ) m o g ą s k i e rowa ć p o l s k ą b ra n żę
anima cji na drog ę s z ybs zeg o roz wo ju.
Ad resat rekom en dac j i:
• • Pol sk i I nst y tut Sz tuk i Fi lmowej/ PI S F,
• • SPPA,
• • pr ze dsi ę bi orc y reprezentując y bran żę.
5.3 . R o z w ó j w i d o w n i
37
K o n i e c z n e j e s t z a p l a n owa n i e i wd ra ż a n i e i n i c j at y w n a k i e row a nyc h n a roz wó j w i d ow n i ,
któr ych celem jest ilościow y i jakościow y roz wój publiczności, tj. odbiorców animacji. Roz wój
widowni powinien objawić się wzrostem oglądalności polskich animacji oraz z większoną
wrażliwością na ten rodzaj sztuki filmowej, zrozumieniem go i znajdowaniem w nim
u p o doba ni a.
• • pr ze dst aw i ci ele i n s t ytucji ws pi erają c yc h b ra n żę,
• • pr ze dsi ę bi orc y reprezentując y bran żę,
• • SPPA.
5.4 . Wsp ó ł pr ac a w b r a n ż y
Nieodzowne jest większe otwarcie na rynki międzynarodowe oraz intensywniejsze
nawiąz y wanie i roz wijanie współprac y wewnątr z branż y i z podmiotami działając ymi w innych
sektora ch.
• • pr ze dsi ę bi orc y reprezentując y bran żę,
• • SPPA.
5.5 Fi n a n s o wa n ie pr o d u kc j i
Wa r to b l i że j p r z y j r ze ć s i ę roz w i ą z a n i u p o l e g a j ą ce m u n a c z a s ow y m o d w ró ce n i u z a ł oże ń
dotycząc ych montażu finansowego produkcji animacji i „postawieniu na animację” –
w o k re ś l o ny m o k re s i e c z a s u, ś ro d k i p u b l i c z n e by ł y by k l u c zow y m f i l a re m b u d że t u p ro d u k c j i
ani mowa ne j, a ni e jeg o uz upeł ni eni e m , co m a m i e j s ce o b e c n i e.
N a l e ż y rów n i e ż p o d j ą ć w ys i ł k i w k i e r u n k u d o s k o n a l e n i a s t rate gi i i k o m p e te n c j i b ra n ż y
w z a k re s i e p oz ys k i wa n i a ś ro d k ów p r y wat nyc h d l a p ro d u k c j i a n i m owa nyc h . Pu n k te m w y j ś c i a
dl a proje k towan i a tak i ch s trategi i s ą:
• • w ysok i e k o mpetencje w branż y,
• • duże doświadczenie i wszechstronność podmiotów sektora animacji i VFX (pok r y wające:
produk c ję, k o pro d uk cje, us ł ugi p o s t p ro du kc y j n e i i n n e ),
• • g w a r a n c j a w y k o n a l n o ś c i ( w y n i k a j ą c a z k o m p e t e n c j i o b e c nyc h w f i r m a c h i z e s t a b i l n e j
sy t uac ji po d mi o tów n a r yn k u) ,
• • rozpozn awaln o ś ć i s uk ces y po ls k i e j a n i m a c j i n a r y n k a c h m i ę dz y n a ro dow yc h .
• • PISF,
• • pr ze dsi ębi o rc y reprezentując y b ra n żę.
5.6 . Z ac h ę t y f i n a n s o w e d l a
i n w est o r ó w
Aby zachęty finansowe dla producentów zagranicznych okazały się skuteczne,
państ wo i bran ż a an im ac j i i V FX p ow i nny s p e łni ć s ze re g wa runków :
• • w regionie muszą istnieć odpowiednio w ysok ie kompetencje oraz zasoby w ystarczające
do zre a li zowan i a d użeg o z lecen i a ,
•• podmioty muszą mieć możliwość i umiejętność organizowania się wokół wspólnego
pr zedsięwzięcia, współdziałania i wspólnego „w ystępowania” w projekcie. Większa liczba
p o d m i o tów ( n a j l e p i e j o k o m p l e m e n t a r nyc h w z g l ę d e m s i e b i e k o m p e te n c j a c h ) p ow i n n a
w y ł o n i ć ze s wo j e g o gro n a l i d e r a , k tó r y we ź m i e n a s i e b i e o d p ow i e d z i a l n o ś ć z a k we s t i e
m e r y to r yc z n e z w i ą z a n e z p ro d u k c j ą i z a zo rg a n i zowa n i e s p raw n i e d z i a ł a j ą ce j s t r u k t u r y
za r zą dc zej,
•• m e c h a n i z m f i n a n s o w a n i a m u s i z a k ł a d a ć w yd a t k o w a n i e c z ę ś c i ś ro d k ó w n a t e re n i e
re gi onu,
• • obciążenia administrac yjne dla potencjalnych inwestorów zewnętr znych powinny zostać
ograni c zo ne d o n i ez będ n eg o mi n i m u m ,
•• środk i pomocowe muszą być odpowiednio w ysok ie, w szczególności, jeżeli projekty
z ze w nę tr z nym k api tał em mi ał y by w y ko r z ys t y wa ć a n i m a c j ę i V F X .
• • pr ze dstawi ci ele i ns t ytucji ws pi e ra j ą c yc h b ra n żę,
• • i nst y tucje r z ąd z ące i d ec yz yjn e.
38
6.
Studia
p r z y pa d kó w
39
6.1 . C z ec h y
R oz wó j sek tora anim acj i
Zdaniem respondentów czeskie studia animacji i VFX realizują usługi na podobnym
p oz i o m i e co s t u d i a p o l s k i e, j e d n a k n a i c h k o r z yś ć d o d a t k owo d z i a ł a j ą o fe row a n e n a te re n i e
C z e c h u l g i p o d a t k o w e d l a z e w n ę t r z n y c h i n w e s t o r ó w. W P r a d z e s ą l i c z n e s t u d i a V F X , k t ó r e
z a t r u d n i a j ą w i ę ce j o s ó b n i ż p o l s k i e ; z te g o p owo d u p o l s k a s u p e r p ro d u k c j a „ M i a s to 4 4 ” by ł a
real i zowa na w Prad ze.
Historia czeskiej animacji jest pod pewnymi względami podobna do polskiej. Branża
pr zeż y wała swój rozk wit w C zechosłowacji. W t ych czasach cała wiedza, najzdolniejsi t wórc y,
i c h e n e r g i a i ś r o d k i f i n a n s o w e s k u p i o n e b y ł y w j e d ny m s y s t e m i e , a p r o d u c e n c i n i e m u s i e l i
mar twić się o zdobywanie fundusz y. Branża animacji była silna do tego stopnia, że zagraniczne
s t u d i a z l e c a ł y t u t a j p ro d u k c j ę s wo i c h f i l m ów, n p. „To m i J e r r y ” w l at a c h 7 0 . Po t ra n s fo r m a c j i
systemu politycznego zaszły duże zmiany i branża, która wcześniej była jednym „organizmem”,
podzieliła się na działające niezależnie od siebie studia. W rezultacie doprowadziło to do
z n a c z n e g o o s ł a b i e n i a c a ł e j b r a n ż y, a t a k ż e d o o b n i ż e n i a p o z i o m u f i n a n s o w a n i a . O b e c n y
stopień współprac y międz y studiami jest o wiele słabsz y niż w popr zednim systemie, na cz ym
ci e r pi orga ni z acja cał ej k rajowej pro d u kc j i i j e j j a ko ś ć.
Ch a ra kter yst yk a r ynk u animac ji i VFX
Ce n t r a l n ą o r g a n i z a c j ą n a r y n k u a n i m a c j i j e s t S t o w a r z y s z e n i e A n i m a c j i C z e s k i e j ( S AC ) ,
k t ó re p o w s t a ł o w 2 0 1 2 ro k u w c e l u p o g ł ę b i e n i a w s p ó ł p r a c y p o m i ę d z y ro z m a i t y m i a k t o r a m i
działając ymi do tej por y niezależnie. Celem organizacji jest wspieranie promocji całej branż y
i o k re ś l a n i e j e j ce l ów roz wo j ow yc h . Stowa r z ys ze n i e m i a ł o rów n i e ż p o m ó c w u ł oże n i u re l a c j i
z r z ą d e m i l o b b o w a ć n a r z e c z w i ę k s z e g o w s p a r c i a d l a b r a n ż y. O r g a n i z a c j a z r z e s z a 1 2 f i r m
zajmując ych się produkcją i animacją (około 75% całego r ynku), jednak nie ma wśród nich firm
za jm ują c yc h s i ę VF X , z uwagi n a i ch c zę ś c i owo o drę b ny c h a ra kte r. Poza o rg a n i za c j ą zn ajdu ją
się także producenci, któr z y nie czują głębszego z wiązku z resztą branż y. Ponadto animacja w
C zechach to wciąż nieduż y r ynek ze znaczącą liczbą freelancerów, a do stowar z yszenia mogą
n al e że ć t y l k o f i r my.
Branża opiera swą działalność na produkcji seriali dla telewizji w formacie
n i e z m i e n i o n y m o d l a t , p r o d u k c j i r e k l a m o r a z f i l m ó w p e ł n o m e t r a ż o w y c h . Fi r m y s t a r a j ą s i ę
s z u k a ć p a r t n e r ó w b i z n e s o w y c h i z l e c e ń z a g r a n i c ą , j e d n a k d o t e j p o r y n i e m o g ą p o c hw a l i ć
s i ę d u ż y m i s u k c e s a m i . W y z w a n i e m d l a b r a n ż y j e s t s t w o r z e n i e s i e c i s t u d i ó w p r o d u k c y j ny c h
na najwyższym światowym poziomie, które mogłyby wygrywać zlecenia na produkcję
p o s zc ze g ó l nyc h e l e m e n t ów f i l m ów. R ów n i e i s t o t n e c e l e o k re ś l o n e w s t r a t e g i i d o 2 0 2 0 ro k u
to i nwe s towa n i e w l u d z i , s z u k a n i e t a l e n tów o ra z g e n e ra l n a roz b u d owa i n f ra s t r u k t u r y, k tó ra
p oz wo l i c ze s k i m p ro d u k c j o m w y b i ć s i ę n a r y n k u m i ę d z y n a ro d ow y m , o ra z ś c i ą g a n i e d o k ra j u
produkcji zagranicznych. Kwestie finansowe i sk ala r ynku animacji w k raju nie poz walają
nawet największ ym graczom utrz ymywać się tylko z produkcji seriali cz y filmów animowanych;
zarobk i w dużej części pochodzą z produkcji rek lam. Przedstawiciele branż y zdają sobie
sprawę, że procesowi modernizacyjnemu powinno towarz ysz yć tworzenie własnej marki,
wła snyc h pos taci , pro d uk owan i e wł as n e g o ko nte nt u.
W obszar ze oglądalności filmów animowanych wśród państ w porówny wanych w badaniu
Czechy zajmują piątą poz ycję za Francją, Wielk ą Br ytanią, Polsk ą (7,9 mln) i N iemcami.
40
W C z e c h a c h ś re d n i a ro c z n a o g l ą d a l n o ś ć f i l m ó w a n i m o w a nyc h w y n i o s ł a w l a t a c h 2 0 1 0 - 2 0 1 4
2,41 mln 23. W rok u 2010 znaczny udział miały 2 amer yk ańsk ie produkcje – „Epok a Lodowcowa”
3 ( 8 5 2 0 6 7 o d b i o ró w ) o r a z „ Av a t a r ” ( 3 7 5 7 3 3 o d b i o r y ) 2 4 . N a j w i ę c e j f i l m ó w a n i m o w a nyc h ( a ż
4 ) w a n a l i zowa ny m o k re s i e w C ze c h a c h p ows t a ł o w ro k u 2 0 1 0 , n ato m i a s t n a j m n i e j – w 2 0 1 2
(p owst ała 1 produk cja emi towana w k i n a c h ).
Główna linia podziału czeskiej branży animacji przebiega pomiędzy techniką lalkową
a k lasyczną lub c yfrową animacją 2D. Najczęściej stosowaną w czesk ich studiach technik ą jest
k l a s yc z n a a n i m a c j a 2 D. K ró l u j e o n a j u ż o d w i e l u l at z a rów n o n a u c ze l n i a c h , j a k i w te l e w i z j i .
Produkcje c yfrowe i 3D nie są szeroko rozpowszechnione z uwagi na brak doświadczenia
i m ożl i wości e duk acji w t ym o bs z ar ze.
Ź ró d ł a f i nansowania b ranż y
Główne źródło wsparcia finansowego produkcji animowanej w Czechach stanowią
t e l e w i z j a p u b l i c z n a o r a z Fu n d u s z Fi l m o w y. N a t o m i a s t g ł ó w n e ź r ó d ł o p r z y c h o d ó w d l a f i r m
s t a n ow i ą re k l a my, c h o ć i c h r y n e k w i e l k o ś c i ą u s tę p u j e z a c h o d n i m . Fu n d u s z Fi l m ow y ws p i e ra
t ylko filmy długometrażowe, fir my starają się więc łącz yć finansowanie z telewizji publicznej
z f i n a n s o w a n i e m z Fu n d u s z u . Te z n i c h , k t ó r e d e c y d u j ą s i ę n a w i ę k s z ą p r o d u k c j ę , m u s z ą
do datk owo szuk ać par tn erów z a gran i cą . W t y m p r z y p a dk u o p i s a n e p ow y że j ś ro dk i s t a n ow ią
ich wkład własny w międz ynarodowy projekt. Jednocześnie trzeba wziąć pod uwagę, że
p o z y s k i w a n i e f i n a s o w a n i a z t e l e w i z j i i Fu n d u s z u j e s t p r o c e s e m s k o m p l i k o w a n y m , j a k o i ż
inst y tucje te ni e ws pó ł pracują ze s o bą w p e ł n i i c zę s to i c h dzi a ł a n i a s ą n i e ko m p at y b i l n e.
Ch a ra k ter yst yk a p ub licznośc i an imac ji
41
W i d o w n i ę p r o d u k c j i a n i m o w a n y c h w C z e c h a c h s t a n o w i ą g ł ó w n i e d z i e c i i r o d z i n y.
Z uwagi na długoletnią tradycję animacji, widzowie zostali prz yz wyczajeni do wysokiego
ar t yst ycznego poziomu produkcji i ok reślonego st ylu. C zęściowo animacja produkowana jest
też dla widzów dorosłych. Pomimo iż r ynek pełnometrażowych k rajowych filmów animowanych
jest niewielk i, czesk ie produkcje nadal są doceniane pr zez lok alną publiczność. Zdec ydowana
w i ę k s zo ś ć f i l m ów a n i m owa nyc h w yś w i e t l a nyc h w k i n a c h o ra z s e r i a l i te l e w i z y j nyc h p o c h o d z i
jednak z zagranic y. Podstawę dystr ybucji rodzimych produkcji stanowią dystr ybutor z y k inowi
o raz te l e w i zja .
B a r i e r y roz woj u b ranż y
Główne barier y roz woju branż y to brak wysoko wykwalifikowanych, utalentowanych
pracowników oraz nisk i poziom technologii stosowanej w studiach. Istotnymi problemami są
te ż b ra k ws p ó ł p ra c y p o m i ę d z y te l e w i z j ą p u b l i c z n ą a Fu n d u s ze m Fi l m ow y m i s k o m p l i k owa n a
struktura finansowania publicznego w kraju, która prowadzi do problemów w łączeniu
środków pochodzących od producentów z zagranicy z funduszami krajowymi. Efektem są
u trudni e ni a w nawi ąz y wan i u par tners t w i ko p ro du kc j i z i n ny m i k ra j a m i e u ro p e j s k i m i . B iorąc
p o d u w a g ę, ż e s p o s o b y d z i a ł a n i a t e l e w i z j i p u b l i c z n e j i Fu n d u s z u Fi l m o w e g o w o b e c b r a n ż y
nie są kompatybilne, poz yskiwanie finansowania produkcji animowanych jest w Czechach
p ro ce se m m ozol nym, peł nym bar i er i utr u dn i e ń .
S e k to r y wsp ół p racuj ące z b ran żą animac ji i VFX
Eksperci wskazali na stosowanie animacji w wielu sektorach gospodarki, w tym
23 ///
Focus on Animation, op.cit. s. 13.
24 ///
Screen International, 2010, s. 61.
w re k l a m i e i m a r k e t i n g u . J e d n a k p o m i m o t e g o, ż e b r a n ż a c h ę t n i e a n g a ż u j e s i ę z p ro d u k c j ę
rek lam i poz yskuje z nich dużą część swoich dochodów, należ y odróżnić ten rodzaj działalności
( pol e ga ją c y zas ad n i czo na wi z uali zowa n i u o b i e któw i zj aw i s k) o d a n i m a c j i j a ko t a k i e j.
Ed u k a cj a a r ynek p rac y
Ważne cechy czesk iego r ynku animacji to brak pracowników o odpowiednich
kwalifikacjach oraz niski poziom organizacji sektora, któr y powoduje, że niemożliwe jest
wyłapywanie nowych talentów i przeprowadzanie rzetelnej oceny potencjału zasobów ludzkich.
O dpow i e dzi ą n a tę s ytuację s ą roz po c zę te k i l k a l at te m u p ra ce n a d s t wo r ze n i e m s t a ndardów
k w a l i f i k a c y j ny c h d l a b r a n ż y a n i m a c j i . S t w o r z e n i e s t a n d a r d u z a k ł a d a ł o s c h a r a k t e r y z o w a n i e
potencjału eduk ac yjnego na rzecz sektora w Czechach, jak również zbadanie zapotrzebowania
n a p o s z c z e g ó l n e k w a l i f i k a c j e z e s t r o n y r y n k u p r a c y. A n a l i z y p o z w o l i ł y b y o k r e ś l i ć , j a k i c h
kwalifikacji brakuje na rynku i jak można by je uzupełnić poprzez aktywność edukacyjną.
Standardy kwalifik acji są także narzędziem prz ydatnym szkołom, które można uwzględnić
w programach nauczania, ponieważ dają wiar ygodne informacje na temat tego, czego
prawdziwy biznes potrzebuje. W prz yszłości mogą również okazać się dobr ym narzędziem
PR- ow ym, umożliwiając ym zakomunikowanie w świecie, że w Czechach pracują bardzo w ysoko
w y k wa l i fi k owan i s pecjali ś ci o d an i ma c j i .
Innym istotnym problemem jest wciąż ograniczona wielkość r ynku, czyli również
d o s tę p nyc h z l e ce ń . Ł ą c z y s i ę to z n i e w ys t a rc z a j ą c ą i l o ś c i ą p r a c y, k tó r a p oz wo l i ł a by
początkującym pracownikom zdobyć doświadczenie. W z wiązku z niewielkim popytem na
pracę, jak i generuje r ynek , w ystępuje obecnie znaczny nadmiar absolwentów animacji, którz y,
nie mogąc znaleźć prac y w zawodzie, zajmują się cz ymś innym. Z uwagi na brak prac y nie mają
s z a n s n a zd o byc i e d o ś w i a d c ze n i a p r a k t yc z n e g o, k t ó re j e s t p r ze p u s t k ą d o z a t r u d n i e n i a p r z y
produk cjac h ani mowanych.
Reakcją na opisany powyżej problem niewystarczając ych kompetencji w branż y było
powołanie przez jedną z głównych firm animacji w Czechach własnego kursu opartego na
kształtowaniu umiejętności praktycznych. Zapoczątkowane w 2008 roku szkolenia koncentrują
się m.in. na CGI (Computer Generated I mager y), scenopisarst wie, ar tistic design. Ten program
s z k o l e n i o w y j e s t d o s t ę p ny d l a k a ż d e g o w E u r o p i e ; w p o p r z e d n i c h l a t a c h s z k o l i l i s i ę w n i m
również specjaliści z Polsk i, któr z y otr z ymali st ypendia z PISF-u. Pr zez 5 lat K reat y wna Europa
Komponent Media wspierał funkcjonowanie tego programu. Obecnie podobne szkolenia
prowadzone s ą pr zez i nne f i r my, a tak że p r ze z s a m o Stowa r z ys ze n i e.
Te i n i c j a t y w y n i e w p ł y n ę ł y j e d n a k n a p o g ł ę b i e n i e w s p ó ł p r a c y m i ę d z y i n s t y t u c j a m i
edukacyjnym a r ynkiem. Eksperci uważają, iż szkoły nie koncentrują się na nauczaniu
praktycznych umiejętności ani umiejętności pracy zespołowej w ramach procesu
p ro d u k c y j n e g o. S t u d e n c i n a b i e ra j ą n a to m i a s t d u żo u m i e j ę t n o ś c i a r t ys t yc z nyc h , z w i ą z a nyc h
z sa modzi e l nym pro ces em t wó rcz ym.
Z uwagi na niedobór specjalistów na rodzimym r ynku, firmy poz yskują do produkcji
s p e c j a l i s tów z i n nyc h k ra j ów Eu ro py. S z a c u j e s i ę , i ż o b e c n i e n i e m n i e j n i ż 1 / 3 p ra cow n i k ów
te go se k tora po ch o d z i z z agrani c y.
Po s t r zeganie p olsk iego r yn ku animac ji
Sytuacja na polsk im r ynku animacji jest w opinii eksper tów bardzo podobna do tej, która
ma miejsce w Czechach. Producenci muszą konfrontować się z problemami natur y finansowej
i utrudnieniami we współpracy. Zalety polskiego rynku to, zdaniem czeskich ekspertów, jego wielkość
oraz potencjał kreatywny. Niektóre czeskie firmy współpracują z firmami i ekspertami z Polski.
42
6.2 . Wie l k a Bry ta n i a
Ch a ra k ter yst yk a r ynk u anim ac ji i VFX
Organizacja Animation UK powstała w 2010 roku jako reprezentacja branż y animacji
w Wielk iej Br ytanii. Wśród jej członków znajdują się br yt yjsk ie studia animacji i firmy
z sektorów powiązanych, zarówno najwięksi gracze, jak i mik roprzedsiębiorstwa i freelancerz y.
Bodźcem do założenia stowarzyszenia był spadek konkurencyjności br ytyjskich studiów
animacji w obliczu wprowadzania z wolnień podatkowych dla zagranicznych producentów
animacji w innych k rajach Europy i w K anadzie. Na początk u swojej działalność A nimation UK
miała jeden cel – w y walczenie z wolnień podatkow ych dla branż y animacji. W tak i sposób było
to komunikowane r ządowi, organizacja pr z ygotowała swój rapor t i po 4 latach od rozpoczęcia
starań w Wi e l k i ej B r ytani i wprowad zo no z wo l n i e n i a p o dat kowe.
B r a n ż e a n i m a c j i i V F X w W i e l k i e j B r y t a n i i s ą p r ę ż n e i d o c h o d o w e . Wa r t o ś ć r y n k u j e s t
bardzo znacząca, a jego kondycja i właściwa struktura prz ychodów powodują, że można orzec,
że j e s t to „ zd row y ” r y n e k . D z i a ł a j ą ce w o b s z a r ze a n i m a c j i f i r my z a j m u j ą ce s i ę m a r k e t i n gi e m
i rek l am ą rów ni eż s ą w d o brej k o n d ycji .
43
Brytyjskie przedsiębiorstwa działające w branży zazwyczaj dywersyfikują swoją
działalność. Jest to skuteczna strategia biznesowa, z właszcza gdy jej wybór jest zgodny
z charakterem produktów firmy i obrazem mark i. D y wersyfik acja dotycz y w największej mierze
fir m, które posiadają własny „kontent ”. Jeśli produkt fir my jest znany, można zarabiać na nim
n a w i e l e s p o s o b ó w, n p. t w o r z ą c g r y k o m p u t e r o w e , u b r a n i a , m a s k o t k i . D a j e t o m o ż l i w o ś ć
roz s ze r ze n i a d z i a ł a l n o ś c i n a i n n e s e k to r y g o s p o d a r k i , co w c z a s a c h d u że j z m i e n n o ś c i r y n k u
i o stre j k onk ure n cji jes t i s to tnym g warante m u t r z y m a n i a s t a b i l n o ś c i f i n a n s owe j.
Ch a ra k ter yst yk a p ub licznośc i an imac ji
Branża a ni macji w Wi elk i ej B r ytani i s ko n ce nt rowa n a j e s t n a p ro du kc j i f i l m ów dl a dzie c i
i k i n a f a m i l i j n e g o. Fi l my a n i m o w a n e c i e s z ą s i ę b a rd z o d u ż ą p o p u l a r n o ś c i ą i , z p e r s p e k t y w y
c a ł e g o r y n k u f i l m o w e g o w k r a j u , p r z y c i ą g a j ą d o k i n n a j w i ę c e j w i d z ó w. M i m o w s z y s t k o
naj ba rdzi e j popu lar ne ani mowane poz yc j e to wc i ą ż f i l my p ro du kc j i za gra n i c zn e j, n a j c zę śc ie j
am e r y k ańsk i e ; br yt yjs k ą f i r mą, k tó rej ud a j e s i ę p ro du kowa ć k i n owe h i t y, j e s t A a rdm a n .
Ź ró d ł a f i nansowania anim acji
Najważniejszymi źródłami finansowania branży są nadawcy telewizyjni (głównie
telewizja publiczna BBC) oraz pr ywatne firmy zagraniczne, które posiadają swoje centrale
w Lo n d y n i e, j a k N i c k e l o d e o n c z y C a r t o o n N e t wo r k . Fi r my t e ro b i ą w ł a s n e p ro g r a my, a l e t e ż
wchodzą we wspó ł pracę z f i r mami br yt yj s k i m i .
Kluczowym elementem powodzenia finansowego branży audiowizualnej są zachęty
podatkowe, mające postaci dodatkowych odliczeń podatkowych dla kosztów produkcji
poniesionych na terenie Wielk iej Br ytanii (nawet do 100% kosztów) oraz gotówkowej ulgi
podatkowej do 25% wszelkich kwalifikujących się kosztów zgłoszonych do br ytyjskich
o rganów podatk ow ych 25.
Ulgi podatkowe oraz fakt, iż w słynnym londyńskim Soho miało siedziby wiele
podmiotów o różnych profilach (szczególnie produkcji filmowej i telewiz yjnej, postprodukcji
25 ///
PWC, 2015, Wsparcie podatkowe produkcji filmowej w Polsce, s. 66.
c yfrowej i rek lamy 26 ), pr z yciągnęły wraz z ek ranizacjami książek o Har r ym Potter ze produkcje
z dużymi budżetami VFX. Natomiast dzięki stabilności finansowej, zdobytej za sprawą
regul a r ni e na pł y wając ych d uż ych z le ce ń o d ko r p o ra c j i Wa r n e r B ro s, S o h o s t a ł s i ę zn a c ząc ym
na e urope jsk i ej i ś wi atowej mapi e g o s p o da rc ze j o ś ro dk i e m V F X 27 .
N a z m i a ny w b r a n ż y d o t yc z ą c e f i n a n s o w a n i a d u ż y w p ł y w m i a ł o w p ro w a d z e n i e z a k a z u
reklamowania części produktów dla dzieci, któr y sprawił, że przemysł zaczął tracić około
£ 5 0 m l n ro c z n i e. K o l e j n e s t r a t y p r z y n i o s ł a z m i a n a s t r a t e g i i m a r k e t i n g ow yc h d y s t r y b u t o rów
publicznych, któr z y podjęli dec yzję o większ ym udziale rek lam dla dorosłych kosztem rek lam
d l a d z i e c i . Te d w i e o k o l i c z n o ś c i s p r a w i ł y, i ż d o 2 0 1 2 r o k u b r a n ż a f i l m ó w a n i m o w a n y c h
pra k t yc zni e z ni k nęł a w Wi elk i ej B r yta n i i . D o p i e ro p o w p rowa dze n i u u l g p o dat kow yc h bizn e s
rusz ył z miejsca i roz wija się obecnie w bardzo sz ybk im tempie. Pr zemysł filmow y w Londynie
od c za su te go k r yz ys u uró s ł o o k o ł o 8 0 0 % .
E k s p e r c i a r g u m e n t o w a l i r ó w n i e ż k o n i e c z n o ś ć z m i a n w p o d z i a l e p i e n i ę d z y, k t ó r e r z ą d
popr ze z BFI (B r i ti s h Fi lm I n s ti tute) pr ze zn a c za n a a n i m a c j ę. D ys k u s j a to c zą c a s i ę o b e c n ie n ie
z a k ł a d a w i ę k s z yc h f u n d u s z y n a a n i m a c j ę, l e c z s p raw n i e j s z y i c h p o d z i a ł, k tó r y o d p ow i a d a ł by
potr ze bom branż y.
G ł ów n e k anał y d ystr yb ucj i
Duże brytyjskie produkcje są najczęściej dystrybuowane przez wielkie koncerny
amer yk ańsk ie, tj. DreamWorks cz y Universal. Producenci w ybierają je z powodu sk ali promocji
i za si ę gu, ja k i mo g ą z ao ferować w po rów n a n i u do p r ze ds i ę b i o r s t w ro dzi myc h .
B a r i e r y roz woj u b ranż y
Najw i ę k s z ym w yz wan i em d la roz wo j u b ra n ż y a n i m a c j i i e fe któw s p e c j a l nyc h w Wie l k ie j
Br ytanii jest niez w yk le sz ybko roz wijająca się technologia i sposób, w jak i produkcje
animowane są odbierane przez dzieci. Producenci muszą stale dostosowywać historie
i bohaterów nie tylko do coraz bardziej różnicującego się zapotrzebowania na globalnym
r ynku, lecz także do urządzeń, za pośrednictwem któr ych dzieci i młodzież te treści konsumują.
Innym problemem jest kwestia sprzedaż y praw autorskich do filmów animowanych
innym k rajom. Eksperci wsk azują na możliwość w ystąpienia komplik acji w procesie spr zedaż y
praw, głównie dotycząc ych niespójności prawa w tym zak resie w różnych k rajach europejsk ich
i r yz yka utraty kontroli nad swoją własnością intelektualną, w sytuacji sprzedaż y licencji
k rajow i , k tór y z g o d ni e z lo k alnym prawe m m oże o ds p r ze dawa ć j ą w i n nyc h p a ń s t wa c h .
R e g u l acj e r ynk u anim acj i
Rynek animacji rośnie w Wielkiej Brytanii bardzo szybko, pomimo że w innych krajach Europy
i w Kanadzie zachęty podatkowe są wyższe. W ostatnich latach branża silnie lobbowała
w celu zmiany ustawodawstwa określającego misję w odniesieniu do najmłodszych
w i d z ó w. P r o d u c e n c i p r z e k o n u j ą r z ą d , i ż f i l m y a n i m o w a n e p o s i a d a j ą n i e z w y k l e i s t o t n e
z n a c ze n i e w p ro ce s i e s o c j a l i z a c y j ny m , a o b e c n e t re n d y s k u p i a j ą s i ę z by t n i o n a p r ze myc a n i u
k r yptorek lamy produktów, zamiast na prezentowaniu war tości prospołecznych.
W p o r o z u m i e n i u z r z ą d e m p r o d u c e n t o m u d a ł o s i ę z b u d o w a ć n o w y, b a r d z i e j e d u k a c y j n y
i w yc how ują c y mo d el treś ci , jak i e pow i n ny być p re ze ntowa n e w f i l m a c h dl a dzi e c i .
S e k to r y wsp ół p racuj ące z branżą animac ji i VFX
26 ///
Goldmedia GmBH Strategy Consulting, 2011, Raport na temat branży VFX i filmów animowanych w Badenii-Wirtembergii. Analiza status quo
i prognoza w zakresie wsparcia branży, s. 53.
27 ///
Ibidem, s. 28.
44
Animacja znajduje w Wielk iej Br ytanii szerok ie zastosowanie. Ciężko dziś wyobrazić sobie
b ra n żę, k tó ra n i e u ż y w a ł a by a n i m a c j i w s p r ze d a ż y, m a r k e t i n g u c z y k o m u n i k a c j i z k l i e n t a m i .
Do tego dodać należ y powszechne zastosowanie w każdym sektorze gospodarki internetu,
k t ó r y s t a n o w i n i e z ró w n a n ą i wc i ą ż z m i e n i a j ą c ą s i ę p l a t fo r m ę d l a s y m b o l i , k t ó re s ą z z a s a d y
anim owane.
Ed u k a cj a i r ynek p rac y
Zapotrzebowanie sz ybko rosnącej branż y animacji w Wielkiej Br ytanii jest większe
n i ż d o s t ę p n o ś ć w y k s z t a ł c o nyc h i d o ś w i a d c zo nyc h s p e c j a l i s t ów n a r y n k u p r a c y, w i ę c b r a n ż a
doświadcza znacząc ych braków k adrow ych. Największe jest zapotrzebowanie na producentów,
cz yli l udzi , k tór z y po traf i ą z ar z ąd z ać i rozu m i e j ą s p e c y f i kę r y n k u i e ks p e r tów o d a n i m a c ji.
Około 30% zatrudnionych w br ytyjsk ich firmach animac yjnych pochodzi z zagranic y. Brak
rąk do prac y spowodował z większenie nacisku na konieczność szkolenia specjalistów zarówno
w r a m a c h e d u k a c j i u n i w e r s y t e c k i e j , j a k i w t r a k c i e s p e c j a l i s t y c z n y c h s z k o l e ń . Te d r u g i e
wspierane są przez rząd poprzez organizację Creative Skill Set, działającą na rzecz sektora
k r e a t y w n e g o i j e g o p r a c o w n i k ó w. C r e a t i v e S k i l l S e t w s p ó ł f i n a n s u j e s z k o l e n i a p r a c o w n i k ó w
z b ra nż y k re at y wnej na poz i o mi e 50% .
45
Dzisiejsza trudna sytuacja jest również wynikiem opóźnienia w budowaniu przez
uczelnie wyższe podaży na rynku pracy w odpowiedzi na wzrastający popyt. Z uwagi na
drast yczne sk urczenie się sektora animacji k ilk a lat temu, większość uniwersytetów w ycofała
się z prowadzenia kursów o tej tematyce; dziś natomiast liczba kursów w tym obszarze
sz ybko wzrasta. Creative Sk ill S et wprowadziła system oceny uczelni kształcąc ych na potr zeby
s e k t o ró w k re a t y w nyc h , w k t ó r y m s t u d e n c i i s p e c j a l i ś c i p r z y z n a j ą u c z e l n i o m p u n k t y. J e s t t o
ważne narzędzie różnicowania uczelni i informowania potencjalnych studentów o jakości
ksz tałce ni a .
Uniwersytety zachowują właściwą równowagę pomiędz y edukacją ukierunkowaną na
umiejętności stricte warsztatowe a na umiejętności kreatywnego myślenia i całościowego
roz woju ar tystycznego. W procesie eduk acji łącz y się również aspekty teoretyczne
i p r a k t y c z n e ; n a j c z ę ś c i e j o s o b y k s z t a ł c ą c e s i ę s p ę d z a j ą r o k n a u c z e l n i i r o k w f i r m i e . Fi r my
starają się też coraz bardziej zachęcić studentów do współprac y – szuk ają najlepsz ych, szkolą
ich i zat r udni ają.
Su kce s b r yt yj sk iej anim acj i
W opinii ekspertów najważniejszymi czynnikami warunkującymi sukces filmów
animac yjnych jest umiejętność dotarcia z produktem do jak największej liczby odbiorców
n a c a ł y m ś w i e c i e o r a z u m i e j ę t n o ś c i w s p ó ł p r a c y z r o z m a i t y m i k r a j a m i . Wa ż n a j e s t r ó w n i e ż
uniwersalność przekazu, która gwarantuje, że publiczność, niezależnie od kultury
p o ch odze ni a, zn ajd z i e w n i m co ś d la s i eb i e.
Po s t r ze g anie p olsk iego r ynk u an imac ji
Po l s k a s z k o ł a a n i m a c j i p o s i a d a b a r d z o d o b r ą o p i n i ę w ś r ó d p r o d u c e n t ó w b r y t y j s k i c h
w kontekście wysokiej jakości artystycznej i precyzji narracyjnej. Brak jej natomiast
rozpoznawalności, promocji na dużą skalę i aktywnego uczestnictwa we współczesnym
e u ro p e j s k i m i g l o b a l ny m r y n k u . Z p u n k t u w i d z e n i e b r y t y j s k i c h e k s p e r t ó w n a s z y m i s ł a b y m i
stronami są nastawienie na r ynek wewnętr zny i brak rozpoznawalności na świecie lub innymi
sł owam i – brak d o brej reputacji .
46
7. A n a l i z a
SWOT s e k t o r a
a n i m ac j i i V F X
47
Analiza SWOT polega na ident yfik acji zasobów (atutów) i słabości badanej k westii,
t j . s e k t o r a a n i m a c j i i V F X w o b s z a r z e f i l m i s e r i a l a n i m o w a n y w Po l s c e , o r a z r o z p o z n a n i u
szans i zagrożeń st war zanych pr zez otoczenie. Z jednej strony poz wala na dokonanie analiz y
we w nę tr zne j branż y, z d rugi ej – na d i a gn ozę o to c ze n i a , w któ r y m b ra n ża f u n kc j o n u j e.
Sk ró t SWOT zos t ał u t wor zony o d p i e r ws z yc h l i te r a ng i e l s k i c h s łów :
• • St re nghts ( mo cn e s tro ny) .
• • We ak nes s es ( s ł abe s tro ny) .
• • Oppor tun i ti es ( s z ans e) .
• • Thre at s ( z agrożen i a) .
Silne i słabe strony sektora animacji i VFX zostały skonfrontowane z czynnikami
ze w n ę t r z ny m i , n a k tó re i n s t y t u c j e i o s o by re p re ze nt u j ą ce s e k to r n i e m a j ą w p ł y w u ( l u b m a j ą
t y l k o c z ę ś c i o w y w p ł y w ) , a k t ó re w s p o s ó b p o z y t y w ny l u b n e g a t y w ny m o g ą o d d z i a ł y w a ć n a
kondyc ję i potencjał s ek to ra.
Istotne jest w yodrębnienie cz ynników, dzięk i któr ym można będzie roz wijać silne strony
s e k t o r a , n i w e l o w a ć ( b ą d ź o g r a n i c z a ć ) s t r o ny s ł a b e, m a k s y m a l n i e w y k o r z y s t y w a ć i s t n i e j ą c e
możliwości i pojawiające się szanse oraz unik ać pr zewidy wanych zagrożeń. Dzięk i posiadaniu
szczegółowej wiedz y na temat wewnętrznych i zewnętrznych uwarunkowań działalności
sektora oraz jego mocnych i słabych stron, skonfrontowaniu tej wiedz y z przykładami
rzecz ywistych efektów działalności sektorów animacji w innych krajach (Czechach, Danii,
Fi n l a n d i i , Fr a n c j i , N i e m c z e c h , W i e l k i e j B r y t a n i i ) , w k a ż d y m o b s z a r z e a n a l i z y ( s ł a b e , m o c e
s trony, szans e i z agrożeni a) ws k az y wa n e zo s t a ł y i s to t n e c z y n n i k i .
Z alet y tec h n ik i an al iz y S WOT to :
• • zor i e ntowan i e w k i erun k u po s z u k i wa n i a e fe kt y w nyc h roz w i ą za ń ;
• • z a p e w n i e n i e ł a t we g o p r z e j ś c i a o d e t a p u a n a l i z y d o e t a p u p ro j e k t o w a n i a , p l a n o w a n i a ,
dzi ałania;
•• p r z e s t r z e ń d l a d a l s z e g o w n i k l i w e g o o b s e r w o w a n i a c z y n n i k ó w d e t e r m i n u j ą c y c h
funk c jon owani e branż y ;
• • rozróżnienie cz ynników, na które sektor ma wpły w (pr z ynależnych branż y) od cz ynników
od ni e j n i ez ależ nych lub z ależ nyc h c zę ś c i owo.
W ramach pr zeprowadzonej analiz y upor ządkowano uz ysk ane w ynik i z badania w czter y
k ategorie: mocne strony, słabe strony, szanse i zagrożenia z wiązane z procesami zachodząc ymi
w se k tor ze i w o to czeni u s ek to ra – ja k n a s c h e m a c i e n r 2 .
48
Schemat nr 2 Analiza SWOT
• zauważany i doceniany na świecie
TALENT - KOMPETENCJE polskich
twórców działających w sektorze
animacji i VFX;
• zbyt niskie budżety w stosunku do
potrzeb kosztownych i czasochłonnych
produkcji animowanych;
• mało interesujące scenariusze;
• duże doświadczenie i wszechstronność
podmiotów sektora animacji i VFX
(pokrywające: produkcję, koprodukcje,
usługi postprodukcyjne i inne);
• zbyt mało uwagi poświęcone obszarowi
testowania, analizowania, ocenie
produkcji ze względu na ich trafność
tj. stopień, w jakim produkt końcowy
odpowiada oczekiwaniom i preferencjom odbiorcy;
• gotowość do zrzeszania się;
• stabilna sytuacja firm działających
w sektorze z tendencją do wzrostu,
i zwiększania zatrudnienia.
• szersze otwarcie na rynki międzynarodowe i większa gotowość do korzystania z okazji do nawiązywania współpracy;
49
• współpraca - większa elestyczność
działania - większy potencjał - lepsza
rozpoznawalność sektora, firm
i twórców na świecie;
• podejmowanie działań typu audience
development.
Ź ródło: o pra cowa nie wła sn e.
• niewystarczające umiejętności
w zakresie pozyskiwania środków
ze źródeł prywatnych;
Mocne strony
(Strenghts)
Słabe strony
(Weaknesses)
Szanse
(Opportunities)
Zagrożenia
(Threats)
• brak zachęt dla potencjalnych inwestorów.
• niewielka podaż polskich produkcji
animowanych (w szczególności pełnometrażowych) nie będzie generowała
popytu na pracę - nie utworzy nowych
miejsc pracy i nie utrzyma istniejących;
• w dłuższej perspektywie odpływ
najlepiej wykwalifikowanych pracowników z rynku.
50
51

Badanie polskiego rynku animacji i VFX

Transkrypt

Podobne dokumenty

wstęp wolny - adwentysciusa.com

ANIMATOR2016-MateriaYPrasoweN