Przyczyny korupcji i skuteczność strategii antykorupcyjnych

Łukasz GOCZEK*
Przyczyny korupcji i skuteczność strategii antykorupcyjnych
„Dziś rano rząd powołał specjalną grupę antykorupcyjną
w celu zbadania działań urzędu antykorupcyjnego, który
zajmował się nadzorowaniem służby antykorupcyjnej
powołanej do skontrolowania specjalnej komisji śledczej
do spraw badania korupcji wśród wysoko postawionych
członków rządu”.
The Daily Nation, 28 Października 1997, za Kaufmann
(1998:64)
Wstęp
Korupcja jest jednym z najbardziej kontrowersyjnych tematów debaty publicznej, lecz jej mechanizm jest również jednym z najmniej zrozumianych.
Głównym mitem w tej debacie jest przekonanie, że najlepszą metodą walki
z korupcją są działania antykorupcyjne: kampanie, agencje, komisje, broszurki
apelujące do sumień, mnożenie praw, specjalnych uprawnień i kodeksów.
Przekonanie to sprawia, że zwalczanie korupcji najczęściej polega na spektakularnej walce z jej objawami, a nie prawdziwymi, zazwyczaj ekonomicznymi
przyczynami.
Chociaż literatura ekonomiczna dotycząca korupcji rozwija się bardzo
dynamicznie i umożliwia podstawowe zrozumienie jej mechanizmów, to stanowi jedynie punkt wyjścia do dyskusji dotyczącej skutecznego zwalczania
tego zjawiska. Pomimo rosnącej powszechności programów walki z korupcją,
literatura oceniająca skuteczność tych reform jest bardzo ograniczona. Jeśli
istnieje, to jest ona najczęściej opisowa, syntezy są rzadkie, a dokładniejsze
analizy (zwłaszcza empiryczne) praktycznie nie istnieją.
Przedmiotem artykułu jest przegląd badań empirycznych nad przyczynami
korupcji i analiza skuteczności działań antykorupcyjnych. Jego celem jest odpowiedź na pytanie, dlaczego strategie antykorupcyjne są nieskuteczne. W części
pierwszej opisano działania mające na celu przeciwdziałanie korupcji. W części
drugiej przedstawiono stwierdzone w literaturze empirycznej przyczyny korupcji. W trzeciej omówiono rozminięcie się działań antykorupcyjnych z jej rzeczywistymi przyczynami oraz powody tego stanu rzeczy.
*
Autor jest doktorantem na Wydziale Nauk Ekonomicznych Uniwersytetu Warszawskiego.
Artykuł wpłynął do redakcji w lutym 2006 r.
34
GOSPODARKA NARODOWA Nr 4/2007
Definicja korupcji
Złożoność zjawiska korupcji powoduje, że każda z używanych w literaturze
definicji jest wadliwa przynajmniej w jakimś aspekcie. Nadużycia tego typu
mają wiele przyczyn i przybierają wiele form – problem korupcji jest definiowany zarówno jako problem systemu społecznego, jak i problem kulturowy
i moralny pojedynczych jednostek. Definicje sięgają od szerokich terminów
„nadużycie” do ścisłych prawniczych terminów „niegospodarność, płatna protekcja, łapownictwo”.
Kolekcja najważniejszych artykułów na temat korupcji zebrana przez
[Heidenheimer i inni, 1989] liczy sobie 1017 stron. Ich główną treścią jest
dyskusja na temat definicji zjawiska bez dojścia do niepodważalnych konkluzji. Jak zauważa Tanzi, [1998, s. 564]: „do niedawna konferencje poświęcone
korupcji składały się w przeważającej części z kłótni nad jej definicją”. Obrazuje
to trudność zdefiniowania omawianego zjawiska i wynikającą z tego potrzebę
zachowania ostrożności przy jego analizie.
W najbardziej powszechnym znaczeniu korupcja jest wykorzystywaniem władzy publicznej do celów prywatnych, czyli osiągnięcia korzyści materialnych lub
osobistych w związku z zajmowanym stanowiskiem. Jest to definicja zaproponowana przez Bank Światowy i jest używana w zdecydowanej większości
z cytowanych w artykule badań. Wobec tej definicji wysuwa się wiele zastrzeżeń.
Po pierwsze, jest bardzo szeroka znaczeniowo, obejmuje zarówno korupcję polityczną, jak i biurokratyczną. Po drugie, korupcja istnieje nie tylko w sektorze
publicznym. Łatwo sobie wyobrazić na tyle duże prywatne przedsiębiorstwo,
że osoba odpowiedzialna za przetargi lub też zatrudnianie będzie się kierować
swoim własnym interesem, sprzecznym z interesem właściciela.
Działania antykorupcyjne
Istnieje wiele podejść do zwalczania korupcji (pełniejszą listę działań przedstawiono w tablicy 1). Jedno z nich polega na zmniejszeniu renty z wejścia
w transakcję korupcyjną. W tym kontekście najczęściej wymieniana jest liberalizacja i deregulacja, a także prywatyzacja i otwarcie międzynarodowe. Innym
podejściem jest zmniejszenie liczby transakcji. Eliminacja punktów styczności
pomiędzy państwem a gospodarką za pomocą deregulacji i uproszczenia prawa
ma za zadanie usunięcie okazji do zachowań korupcyjnych. Także zwiększenie
kosztu zawierania transakcji korupcyjnych, który ponoszą uczestnicy umowy
korupcyjnej w celu jej ukrycia może przeciwdziałać korupcji. Przykładem
takiego działania jest zwiększenie przejrzystości podejmowanych decyzji.
Często proponowane jest zwiększenie prawdopodobieństwa skazania za przestępstwa korupcyjne. Wśród takich działań wymienia się: wolne media, ochronę
osób ujawniających korupcję narażonych na odwet oraz usprawnienie aparatu
kontroli za pomocą instytucji najwyższego audytu lub agencji antykorupcyjnej. Proponuje się też zwiększenie odpowiedzialności rządzących, za pomocą
35
Łukasz Goczek, Przyczyny korupcji i skuteczność strategii antykorupcyjnych
środków, takich jak podnoszenie pensji, osobista odpowiedzialność finansowa,
decentralizacja, demokratyzacja oraz budowa społeczeństwa obywatelskiego
oraz argumentuje się za niezależnością sądów.
Tablica 1
Podział strategii antykorupcyjnych w zależności od czynnika, na który wpływają
Zmniejszenie oczekiwanego zysku z wejścia
w transakcję korupcyjną
Liberalizacja
Deregulacja
Otwarcie międzynarodowe gospodarki
Polityka wspierania konkurencji
Likwidacja uznaniowości
Zmniejszenie rozmiaru sektora publicznego
Zmniejszenie liczby transakcji
Deregulacja
Uproszczenie prawa
Centralizacja
Zwiększenie prawdopodobieństwa skazania
Wolne media
Agencje antykorupcyjne
Audyt zewnętrzny i wewnętrzny
Niezależność sądów
Zwiększenie odpowiedzialności
Demokratyzacja
Przejrzystość
Społeczeństwo obywatelskie
Zaostrzenie wymiaru kary w wypadku złapania
Konfiskaty mienia i deklaracje majątkowe
Zwiększanie wymiaru kar
Egzekucje
Czystki
Publiczne trybunały
Czynnik moralny i biologiczny
Rewolucje moralne
Kampanie antykorupcyjne
Broszurki i ulotki informacyjne
Doradcy etyczni
Szkolenia
Ustanawianie standardów moralnych
Zwiększenie kosztu zawierania transakcji
korupcyjnych
Przejrzystość
Ochrona osób zgłaszjących korupcję
Decentralizacja
Źródło: opracowanie własne
Innego rodzaju działaniem jest zaostrzanie wymiaru kary za korupcję.
Argument ten jest najczęściej wysuwany przez populistów, dlatego działania
te przybierają często formę czystek, publicznych trybunałów i komisji śledczych
oraz konfiskat. Istnieje także wiele rozwiązań związanych z aspektem moralnym korupcji, poczynając od budowy zaufania do państwa i wykorzeniania
„kultury” korupcji poprzez działania informacyjno-edukacyjne w postaci broszurek i ulotek antykorupcyjnych, doradców etycznych, szkoleń i standardów
postępowania.
36
GOSPODARKA NARODOWA Nr 4/2007
Przyczyny korupcji
Problemy w badaniach empirycznych korupcji
Zagadnienie korupcji ma ogromne znaczenie dla rozwoju gospodarczego.
Temat ten jest powszechnie poruszany a indeksy korupcji cytowane są niemal
codziennie. Niemniej jednak stosunkowo niewiele głosów w tej debacie odnosi się
do empirycznych zależności, które zostały dotychczas zidentyfikowane w bogatej
literaturze na ten temat. W związku z tym, wiele popularnie wygłaszanych opinii na temat walki z korupcją nie ma żadnego uzasadnienia w rzeczywistości.
Fundamentalnym problemem w badaniach empirycznych dotyczących
korupcji jest jej podstawowa cecha: niejawność. W interesie zarówno osoby
przekupującej, jak i przekupywanej nie leży ujawnianie faktu zaistnienia umowy,
a tym bardziej jej wartości pieniężnej. Z tego też powodu analiza ekonomiczna
tego zjawiska jest trudna. Na przykład statystyki policyjne dotyczące przestępstwa korupcji pokazują zwykle wierzchołek góry lodowej: przypadków korupcji
jest prawdopodobnie wielokrotnie więcej niż tych ujawnionych przez policję.
Próby użycia obiektywnych zmiennych zastępczych, takich jak zużycie cementu
czy wydatki na remonty dróg są nieprzekonujące. Na przekór tym trudnościom
analizy ilościowe korupcji stają się coraz bardziej powszechne. Od połowy
lat 90. badacze zajmują się tzw. indeksami korupcji, które są tworzone przez
prywatne organizacje ratingowe, organizacje pozarządowe oraz Bank Światowy
na podstawie sondaży przeprowadzanych wśród ludności i opinii konsultantów.
Korelacja w indeksach różnych organizacji jest bardzo wysoka. Sugeruje
to, że większość obserwatorów zgadza się co do poziomu korupcji. Indeksy
korupcji nie są jednak pozbawione wad. Użycie wielu źródeł z różnymi metodologiami i respondentami nie zawsze jest zaletą. Zmiany wartości indeksu
z roku na rok mogą być wywołane jedynie zmianą źródeł. Źródła sondażowe
są subiektywne i skandale korupcyjne ujawniane w mediach mogą istotnie
wpływać na postrzeganie poziomu korupcji. Dane te nie informują ani częstotliwości łapówek, ani o ich wielkości, lecz ograniczają się do pomiaru różnic
poziomów korupcji pomiędzy krajami. Dlatego też zdecydowana większość
badań empirycznych jest badaniami makroekonomicznymi. Listę najczęściej
wymienianych wad indeksów korupcji przedstawia [Galtung, 2005].
Najbardziej rozsądną odpowiedzią na te zarzuty jest zawsze pożądana ostrożność w wyciąganiu wniosków z instrumentów statystycznych. Pomimo ograniczeń, badania indeksów dostarczyły ogromnej ilości informacji, na których
opiera się polityka takich instytucji jak Bank Światowy, OECD czy MFW.
Dlaczego jedne kraje charakteryzują się wyższymi poziomami korupcji niż
inne? Istnieje wiele zmiennych, które mogą wpłynąć na jej mechanizm i odporność na działania przeciwko niej podejmowane, lecz powstało do tej pory niewiele
sformalizowanej literatury teoretycznej, która opisywałaby mechanizmy tego
wpływu. W rezultacie, literatura empiryczna jest relatywnie bardziej rozwinięta
od modeli teoretycznych. Ten brak może osłabiać siłę wyciąganych wniosków,
ponieważ kierunek zależności jest zwykle analizowany jednostronnie. Często
Łukasz Goczek, Przyczyny korupcji i skuteczność strategii antykorupcyjnych
37
nie można udzielić odpowiedzi na pytanie: czy korupcja jest przyczyną zjawisk
towarzyszących, czy też sama jest przez nie powodowana. Powoduje to problemy
natury ekonometrycznej, takie jak endogeniczność i przyczynowość, które nie
są traktowane z należytą starannością w większości z opisywanych publikacji.
Poziom PKB
Korupcja zostanie ujawniona i ukarana z większym prawdopodobieństwem
w krajach stojących na wyższym poziomie rozwoju. Dzieje się tak, ponieważ
rozwój gospodarczy przyspiesza upowszechnienie edukacji i zdepersonalizowanych relacji pomiędzy sektorami gospodarki [Treisman, 2000]. Depersonalizacja
zakłada, że osobiste sympatie i znajomości nie mają wpływu na decyzje podejmowane przez państwo i podmioty gospodarcze. Jest to zasada, na której opiera
się działanie gospodarki rynkowej. Umożliwia ona szybkie zawieranie dużych
ilości transakcji bez potrzeby osobistego „dogadywania się” stron. Korupcja
jest z definicji naruszeniem tej zasady i powoduje, że transakcje gospodarcze
stają się nieefektywne, ich zawieranie trwa długo, a realizacja obciążona niepewnością. Rola poziomu dochodu zarówno jako przyczyny i skutku korupcji
jest jasna we wszystkich badaniach prowadzonych na ten temat. W praktycznie
wszystkich prezentowanych poniżej badaniach ich autorzy kontrolują swoje
wyniki pod względem poziomu dochodu na mieszkańca.
Sektor publiczny
Działalność państwa w gospodarce jest z definicji uważana za największe
źródło korupcji. Tym samym, mniejsze zaangażowanie państwa w gospodarkę
powinno niemalże automatycznie ograniczyć jej występowanie. Zwolennicy
wycofania państwa z gospodarki argumentują, że pozwoliłoby to na ograniczenie
zakłóceń wolnego rynku, z których korzyści czerpią skorumpowani politycy i biurokraci. Dlatego też wielokrotnie sugerowano, że rozmiar budżetu w stosunku
do PKB może być pozytywnie skorelowany z korupcją. Taki rezultat uzyskał chociażby [LaPalombara, 1994] na próbie krajów rozwiniętych, z których usunięto
kraje skandynawskie i Niemcy argumentując to tym, że są one obserwacjami
nietypowymi. Dlatego też otrzymanie pozytywnej korelacji nie jest zaskakujące.
Zależność tę potwierdzają badania [Hwang, 2002]. Na większej próbie przeciwny
rezultat uzyskał [Elliot, 1997], a potwierdzają go badania [Adsera et al., 2000],
[Xin et al., 2004] oraz [DiPietro, 2002]. Z kolei [Leite et al., 1999] oraz [Gerring
et al., 2005] prezentują wyniki obrazujące nieistotny wpływ omawianej zmiennej.
Można argumentować, że takie badania są z założenia błędne, ponieważ
znacznie ważniejszy od rozmiaru państwa jest rodzaj podejmowanych przez nie
interwencji. Pomimo intuicyjnej natury tego argumentu nie ma zbyt wielu prac,
które analizują ten problem bardziej systematycznie, rozgraniczając poszczególne polityki państwa czy też analizując zależności pomiędzy nimi. Badania
[Johnson et al., 2000] dotyczące sytuacji po upadku komunizmu w Europie
Wschodniej są wyjątkiem od tej reguły. Autorzy prezentują empiryczne dowody
38
GOSPODARKA NARODOWA Nr 4/2007
na istnienie zaklętego kręgu korupcji, podatków i szarej strefy. Ich wyniki
sugerują, że firmy reagują na korupcję i nieefektywność regulacji przechodzeniem do szarej strefy. Załamanie ściągalności podatków na skutek ucieczki
firm powoduje krach finansów publicznych, co osłabia zdolność państwa do
realizacji swoich podstawowych zadań: stabilizacji, ustanawiania i egzekucji
prawa. Zniechęca to przedsiębiorców do rejestrowania działalności i korzystania z wątpliwej jakości dóbr publicznych. Skutkiem tego jest dalszy wzrost
korupcji, który spycha kolejne firmy w szarą strefę.
Korupcja może być także nadużyciem monopolistycznej siły państwa. Daje
ona politykom uznaniową władzę, której chętnie używają do własnych celów.
Dlatego też machina państwowa, która często interweniuje i reguluje, daje
poważne pole do nadużyć. [Treisman, 2000] przedstawia istotny wpływ zmiennej
„interwencjonizm państwowy” na korupcję. Niemniej jednak wraz z dodawaniem
kolejnych zmiennych, zależność ta ulega osłabieniu. Inne wyniki, potwierdzające
tę tezę opublikowane są w [World Bank, 1997], gdzie zmienna „zakłócenia polityki” jest dodatnio skorelowana z korupcją. Znacznie bardziej szczegółową analizę przedstawiają [Ades et al., 1997]. Badacze ci używają indeksów, które mierzą
stopień otwarcia przetargów dla zagranicznych kontrahentów oraz stopień,
w jakim podmioty są równie traktowanie przez organy podatkowe. W regresjach
wyjaśniających poziom korupcji obydwa indeksy są istotne, pomimo dużego
zestawu zmiennych objaśniających. Wnioskują oni, że interwencjonizm powoduje korupcję, chociaż jest możliwe, że z powodu zgłaszanych wcześniej zastrzeżeń, zależność ta może biec w przeciwną stronę. [Johnson et al., 1998] pokazują,
że uznaniowość w tworzeniu regulacji i ustanawianiu podatków bardziej niż ich
wysokość przyczyniają się do wzrostu szarej strefy i korupcji. Lepszym wskaźnikiem wpływu państwa na gospodarkę może być jego polityka redystrybucyjna
przedstawiona jako suma całkowitych transferów i subsydiów państwowych. [La
Porta et al., 1999] przedstawia pozytywną korelację tej zmiennej z korupcją.
W minionych latach wielu komentatorów i badaczy wiązało liberalizację
i prywatyzację z korupcją. Argumentują oni, że reformy te odpowiadają jedynie
wąskiemu interesowi elit. Nie ma jednak powodów, by wierzyć, że państwowe
konglomeraty są wolne od korupcji. Wręcz przeciwnie – są jej znaczącym
źródłem. [Fisman et al., 2002] przedstawiają na przykładzie USA, że większym
federalnym subsydiom towarzyszą wyższe stopy skazań za nadużycia na stanowiskach publicznych. We wnioskach obwiniają o to miękkie ograniczenie budżetowe wytworzone przez takie transfery. Miękkie ograniczenie budżetowe w państwowych firmach powoduje korupcję według badań empirycznych [Broadman
et al., 2002]. W badaniach [Kaufmann et al., 1995] udowadniają na próbie
krajów transformacji ustrojowej, że prywatyzacja, i to niezależnie od metody
jej przeprowadzenia, towarzyszy mniejszej korupcji. Dlatego też zmniejszenie
interwencjonizmu i prywatyzacja wydają się być sposobami ograniczającymi
korupcję. Problem polega na tym, że procesom tym samym w sobie towarzyszą
nowe okazje do korupcji. Podczas gdy długofalowy efekt działań wymierzonych
w zmniejszanie rent w sektorze publicznym jest zdecydowanie pozytywny, to
jednak początkowo działania te powodują wzrost zjawisk korupcyjnych.
Łukasz Goczek, Przyczyny korupcji i skuteczność strategii antykorupcyjnych
39
Często argumentuje się, że podnoszenie wynagrodzeń w sektorze publicznym
powoduje, że urzędnicy nie muszą szukać dodatkowych nielegalnych dochodów.
Z drugiej strony, podniesienie płac nie wpływa na decyzję stron umowy korupcyjnej: koszt utraty wynagrodzenia w porównaniu z wysokością rent zagarniętych
w wyniku korupcji jest bardzo niski. Na potwierdzenie tego [Van Rijckeghem et
al., 2001] przedstawiają wewnętrznie sprzeczne wyniki. Na poziomie makroekonomicznym uzyskują słaby, chociaż statystycznie istotny wpływ płac na korupcję:
aby obniżyć korupcję o jeden punkt w dziesięciostopniowej skali indeksu TI
należy podwoić płace w sektorze publicznym w stosunku do sektora prywatnego. Na poziomie mikroekonomicznym, w ramach poszczególnych krajów nie
uzyskują nawet tak słabego wpływu. Co więcej, sami autorzy stwierdzają, że
przyczynowość może biec w przeciwną stronę. Korupcji towarzyszy słaba ściągalność podatków, dlatego też wiele krajów o wysokim poziomie korupcji nie
może sobie pozwolić na wysokie opłacanie urzędników służby publicznej. Żadne
inne badania nie potwierdzają istotnego wpływu płac (m.in. [Swamy et al.,
2001], [Treisman, 2000]). W związku z tym ich podnoszenie nie wydaje się być
najlepszym wyjściem, zwłaszcza że jest to najdroższa z opisywanych strategii.
Maksymalizowanie kontroli również nie poprawia sytuacji. Potwierdzają
to badania [Heinzen, 2005] oparte na danych KGB dotyczących przypadków
korupcji w gułagach między rokiem 1945 a 1953. W owym czasie władze podejmowały wiele prób ograniczenia tego zjawiska, takich jak inspekcje i kontrole
oraz olbrzymia sieć więźniów-informatorów. Działania te okazały się całkowicie
nieskuteczne. [Beck et al., 2005] udowadniają, że tradycyjne podejście do kontroli bankowej, zakładające powoływanie publicznych instytucji nadzorujących
nie poprawia jakości kredytów udzielanych przez banki. Według ich badań,
znacznie lepszym sposobem jest zmuszenie banków do wymogu raportowania sektorowi prywatnemu: firmy rzadziej zgłaszają przypadki korupcji przy
uzyskiwaniu finansowania zewnętrznego. Pozwala to sądzić, że kontrola jest
skuteczna wyłącznie w sytuacji, gdy podmioty otrzymujące informacje mają
indywidualny interes w ich wykorzystywaniu.
Instytucje polityczne
Zależność pomiędzy korupcją i demokracją nie jest jasna. Demokracja
poprzez mechanizmy wymuszania odpowiedzialności rządzących może obniżać
występowanie tego zjawiska. Zwolennicy teorii wyboru publicznego uważają
jednak, że demokratyczne rządy łatwo ulegają przechwyceniu przez jednostkowe grupy interesów. Z powodu tych kontrowersji ukazały się liczne badania
na ten temat, w zdecydowanej większości wykazujące nieistotność lub słaby
pozytywny wpływ demokracji na korupcję [Goldsmith, 1999], [Sandholtz et al.,
2000], [Kunicova et al., 2002], [Persson et al., 2003]. Jedno z wyjaśnień podaje
[Paldam, 2002], który stwierdza, że demokracja obniża korupcję, lecz zależy to
od dochodu per capita. W krajach o niższym PKB demokracja zwiększa poziom
korupcji, w krajach bogatszych powoduje jej zmniejszenie. Skutkuje to nieistotnością zmiennej w całej próbie. Inne wyjaśnienie przedstawia [Treisman, 2000].
40
GOSPODARKA NARODOWA Nr 4/2007
Podobnie jak inni przedstawia statystyczną nieistotność demokracji. Stwierdza
jednak, że najważniejszym czynnikiem warunkującym poziom korupcji jest to,
czy dany kraj był demokratyczny przez ostatnie 40 lat. Z kolei [Gerring et al.,
2005] uzyskują istotność zmiennej „liczba kolejnych lat pod demokratycznymi
rządami od roku 1900”, a [Mocan, 2004] zmiennej „niezakłócona ciągłość
demokracji”. Ich wyniki sugerują, że proces ograniczania korupcji poprzez
demokratyzację jest długotrwały, a bezpośredni wpływ demokracji słaby.
Niezależnie od zakresu demokracji zmienne, takie jak system prezydencki, ordynacja proporcjonalna, zwłaszcza z głosowaniem na listy partyjne oraz federalizm
powodują zwiększenie korupcji [Kunicova, 2005], [Kunicova i Rose-Ackerman,
2005], [Persson et al., 2003], [Treisman, 2000], [Gerring et al., 2005], [Lederman
et. al., 2005]. [Montinola et al., 2002] oprócz indeksu demokracji używają innych
zmiennych związanych z demokracją: wolności zrzeszania się i jakości ciała ustawodawczego. Analiza danych wykazuje nieliniowość zależności: dopiero przekroczenie pewnej (wysokiej) granicy demokratyzacji przynosi ograniczenie korupcji.
[Adsera et al., 2000] oraz [Persson et al., 2003] stwierdzają, że kraje charakteryzujące się większą frekwencją w wyborach odnoszą na tym tle większe sukcesy.
W badaniach [Damania et al., 2002] stwierdzają istotny wpływ niestabilności
politycznej na jakość sądownictwa, a ta według ich analizy wpływa bezpośrednio na poziom korupcji. Ich wyniki wskazują, że w niestabilnych politycznie
reżimach grupy lobujące są w stanie przeciwstawiać się reformom sądownictwa, które mogłyby wytrącić im narzędzie wywierania wpływu na politykę
– korupcję. Zbliżone wyniki uzyskuje [Kimbro, 2002].
[Chowdhury, 2004] i [Persson et al., 2003] prezentują wyniki estymacji
panelowej w wielu specyfikacjach i udowadniają, że wolność prasy ma istotny
wpływ na zmniejszanie korupcji. Niemniej jednak, podobnie jak w przypadku
demokracji, także proces wpływu wolności mediów na korupcję charakteryzują
poważne opóźnienia. [Brunetti et al., 2003] potwierdzają tę zależność używając regresji wyjaśniających korupcję indeksami wolności prasy. Za pomocą
dezagregacji udowadniają także, że każda ze składowych indeksów wpływa na
poziom korupcji. Podobne wyniki uzyskują [Lederman et al., 2005]. [Adsera et
al., 2000] używają danych dotyczących nakładów gazet na osobę i stwierdzają,
że większe czytelnictwo prasy przeciwdziała korupcji: społeczeństwo jest lepiej
poinformowane o korupcji wśród polityków i może odsunąć ich od władzy.
[Reinikka et al., 2005] na przykładzie danych mikroekonomicznych dotyczących Ugandy udowadniają, że informowanie w prasie o wysokości funduszy
przeznaczanych na edukację powoduje spadek korupcji w szkolnictwie. Dzięki
temu przepływ funduszy jest monitorowany przez społeczeństwo.
Wadą empirycznych badań korupcji jest brak rozróżnienia jej rodzajów.
Dlatego też Bank Światowy wprowadził rozróżnienie pomiędzy korupcją administracyjną i zawłaszczaniem państwa (ang. state capture). Zawłaszczanie ma
miejsce na najwyższych poziomach władzy państwowej. Zachodzi gdy ludzie
upoważnieni do stanowienia prawa robią to w interesie własnym bądź zaprzyjaźnionych firm. Podczas gdy zawłaszczanie państwa odbywa się na etapie
tworzenia prawa korupcja administracyjna ma miejsce przy jego implementacji.
Łukasz Goczek, Przyczyny korupcji i skuteczność strategii antykorupcyjnych
41
Jeśli istotą zawłaszczania państwa jest zmianą prawa dla uzyskania korzyści,
to korupcja administracyjna ma na celu jego złamanie bądź niezastosowanie
w konkretnym przypadku.
Firmy, które uczestniczą w procesie zawłaszczania wychodzą na tym dobrze,
lecz gospodarka jako całość traci. Chociaż faworyzowane przedsiębiorstwa,
tak jak cała gospodarka cierpią z powodu braku ochrony praw własności,
to w zamian za łapówki wręczane politykom są w stanie uzyskać preferencyjne uregulowania prawne [Hellman et al., 2003]. Poważnym zagrożeniem
dla takich firm jest zmiana kierownictwa politycznego, co stwierdza [Fisman,
2001] w badaniu indonezyjskiej giełdy. [Hellman et al., 2004] stwierdzają także,
że szefowie firm, którzy wierzą, że gospodarka jest zawłaszczona przez różne
grupy chętniej niż inni odwołują się do łapówek, unikają sądów a także nie płacą
podatków. [Hellman et al., 2000] analizują dane mikroekonomiczne dotyczące
zależności pomiędzy korupcją, zawłaszczeniem państwa oraz interwencjonizmem państwowym. Stwierdzają, że sukces reform mających na celu poprawę
jakości rządzenia zasadniczo zależy od stopnia zawłaszczenia państwa.
Wpływ zmiennych dotyczących systemu politycznego, chociaż istotny statystycznie jest zaskakująco mały patrząc na siłę tego wpływu. Na przykład
wydaje się bardzo mało prawdopodobne, że zmiana system elekcyjnego w celu
zwalczania korupcji byłaby opłacalna. Płynące z tego korzyści nie zrównoważyłyby kosztów takiej zmiany. [Goel i Nelson, 2005] analizują zależności
pomiędzy korupcją a czynnikami politycznymi i ekonomicznymi. Stwierdzają,
że chociaż obie grupy zmiennych mają wpływ na obniżenie poziomu korupcji,
to wpływ zmiennych ekonomicznych jest większy. Wniosek ten utrzymuje się
niezależnie od specyfikacji modelu. Pozwala to im twierdzić, że walka z korupcją
za pomocą reform ekonomicznych jest skuteczniejsza niż za pomocą reform
poszerzających zakres demokracji.
Ograniczenia wolnego rynku i konkurencji
Firmy pozbawione konkurencji osiągają renty, które stają się celem zabiegów urzędników chcących uzyskać łapówki i przysługi (przykładowo w postaci
zatrudniania działaczy partii). Tym samym, redukcja tych rent poprzez zwiększenie konkurencji powinna zmniejszyć chęć do zawierania umów zarówno łapówkodawców, jak i łapówkobiorców. Dlatego też działalnością rządu najczęściej
krytykowaną z powodu swoich związków z korupcją jest ograniczanie wolności
gospodarczej. [Paldam, 2002] zauważa, że korupcja jest negatywnie skorelowana
z różnymi indeksami wolności gospodarczej. Rezultaty jego badań są poparte
regresjami na próbie 77 krajów, przy użyciu wielu zmiennych kontrolnych.
Zbliżone wyniki uzyskują także [Sandholtz et al., 2000] oraz [Kunicova et al.,
2002]. Urzędnicy, korzystając ze skomplikowania i nadmiernej ilości regulacji,
mogą uznaniowo odmawiać wydania pozytywnej decyzji bądź też odwlekać jej
wydanie. Praktyka ta jest szczególnie dobrze rozpoznana na przykładzie krajów
transformacji ustrojowej [Hellman et al., 2003]. Pozwala to na stwierdzenie,
42
GOSPODARKA NARODOWA Nr 4/2007
że korupcja rozwija się w sytuacji nieefektywnych regulacji i niejasnych reguł
kreowanych w celu uzyskania pretekstu do żądania łapówek.
[Clarke et al., 2004] stwierdzają na próbie 2000 przedsiębiorstw w 21 krajach, że firmy płacą mniejsze łapówki w krajach, w których konkurencja jest
silniejsza a udział firm prywatnych większy. Na poziomie mikroekonomicznym
stwierdzają, że firmy posiadające większe od normalnych zyski i zalegające
z płatnościami płacą więcej. Rezultaty ich badań poparte są szczegółową analizą
z dużą ilością zmiennych kontrolnych zarówno na poziomie mikro-, jak i makroekonomicznym. Otrzymane wyniki pozwalają stwierdzić, że prywatyzacja i poprawianie konkurencji na rynkach są skutecznymi środkami walki z korupcją.
[Ades et al., 1997] używają z kolei wskaźnika otwarcia międzynarodowego
gospodarki (zdefiniowanego przez stosunek importu do PKB) jako zmiennej
obrazującej stopień konkurencji w kraju. Autorzy stwierdzają, że większa konkurencja międzynarodowa towarzyszy mniejszej korupcji. Rezultaty ich analizy są
odporne na dodawanie kolejnych zmiennych do modelu. Ich wnioski znajdują
potwierdzenie w badaniach [Brunetti et al., 1998]. Z drugiej strony w badaniach
[Treisman, 2000] wskaźnik ten nie jest istotny. Co więcej, procent importu w PKB
jest bardzo mało przekonującym wskaźnikiem konkurencji, ponieważ zależy
bardzo silnie od rozmiaru danego kraju i dystansu od partnerów handlowych.
Innym rodzajem miernika konkurencji może być czas, jaki upłynął od otwarcia gospodarki. [Treisman, 2000] oraz [Leite et al., 1999] prezentują dowody na
istotny wpływ tej miary na poziom korupcji. [Knack et al., 2003] argumentują
jednak, że wyniki te spowodowane są jedynie artefaktem próby i w istocie
taka zależność nie istnieje. Wątpliwym jest, że same zmienne dotyczące handlu
są dobrymi wskaźnikami konkurencji w gospodarce. W przypadku handlu to
raczej bariery w postaci ceł i regulacji przyczyniają się do rozwoju korupcji.
Badania [Gatti, 2004] sugerują, że głównym przejawem wpływu handlu na
korupcję jest mechanizm korumpowania urzędników celnych, a nie zmniejszona
presja konkurencyjna wywołana ograniczeniem importu. Dlatego też bardziej
interesujące są badania [Gatti, 1999], która stwierdza, że dla korupcji bardziej
niż wysokość barier przed importem liczy się ich jednolitość. Grupy interesu
są w stanie wpłynąć na politykę handlową, zachowując bariery w kluczowych
dla siebie rejonach.
[Ades i Di Tella, 1999] analizują wpływ dwóch innych wskaźników konkurencji zaczerpniętych z sondaży wśród firm: indeksu siły rynkowej i indeksu
efektywności prawa konkurencji w zapobieganiu nieuczciwym praktykom.
Autorzy wnioskują, że mniej konkurencyjne środowisko rynkowe umożliwia
ekstrakcję rent z monopoli przez urzędników. Z drugiej strony przyczynowość
może przebiegać w drugą stronę i korupcja może być przyczyną powoływania monopoli przez polityków liczących na ponadnormatywne zyski. Wnioski
te wydają się potwierdzać badania [Djankov et al., 2002a], którzy na próbie
85 krajów stwierdzają, że korupcja jest spowodowana wznoszeniem barier
Co ciekawe, w badaniu tym nie stwierdzono często argumentowanej zależności między kontrolą przepływu kapitału a korupcją.
Łukasz Goczek, Przyczyny korupcji i skuteczność strategii antykorupcyjnych
43
wejścia na rynek. Co więcej stwierdzają oni, że kraje bardziej demokratyczne
i z mniejszym sektorem publicznym posiadają mniej barier wejścia.
[Djankov, et al., 2002b] na próbie 109 krajów udowadniają, że na poziom
korupcji ma również wpływ stopień formalizmu proceduralnego przy stosowaniu regulacji. Ich wyniki wskazują na dużą nieskuteczność rozwiązań prawnych
w zwalczaniu korupcji. Według autorów „transplantacja” prawa nie przynosi
spodziewanych korzyści, ponieważ znacznie ważniejsze jest lokalne otoczenie
motywacyjne ludzi podejmujących decyzje. Na potwierdzenie tego badania
[Miller et al., 2001], wskazują, że korupcja jest wynikiem wielości okazji do
wręczania łapówek, a nie słabości podzielanych wartości. Ludzie niechętnie
odnoszą się do korupcji a nawet ją potępiają, także wówczas gdy deklarują, że
w niej aktywnie uczestniczą. Pomimo iż według badania doświadczenia korupcji
różniły się istotnie pomiędzy krajami, to świadomość niemoralności korupcji
wśród jej uczestników była bardzo podobna. Chociaż ogół badanych wyrażał
silne moralne potępienie, to równie chętnie deklarował chęć wręczenia łapówki.
Dlaczego programy antykorupcyjne są nieskuteczne?
Czy programy antykorupcyjne zwalczają przyczyny korupcji? Odpowiadając
trzeba zauważyć, że rozróżnienie pomiędzy mniej lub bardziej skutecznymi
działaniami antykorupcyjnymi jest trudne. Jest to spowodowane brakiem bezdyskusyjnych mierników sukcesu i dużą zmiennością ocen w czasie. Zwykle
walka z korupcją składa się z początkowych sukcesów a później sytuacja wraca
do wcześniejszych praktyk. Dlatego też ważne są nie tylko porównania między krajami, lecz również w czasie. Jak zauważa [Andvig et al., 2001] żaden
z przykładów sukcesów strategii antykorupcyjnych opisanych w [Klitgaard,
1988] nie przetrwał na dłuższą metę. Na czym polegają więc problemy, na
jakie napotyka walka z korupcją i dlaczego jest ona tak nieskuteczna?
Dla zwalczania korupcji charakterystyczna jest walka z symptomami, zamiast
rzeczywistymi przyczynami. Można zaobserwować wielość programów antykorupcyjnych, które często okazują się nieskuteczne bądź są jedynie zasłoną
dymną dla braku reform. Najbardziej charakterystycznym tego przejawem jest
całkowite rozminięcie się proponowanych działań antykorupcyjnych z prezentowanymi wynikami dotyczącymi przyczyn korupcji. Działania te rzadko kiedy
są na tyle fundamentalne, by zawierać w sobie również reformy gospodarcze
czy polityczne. W opracowaniach dotyczących korupcji reformy gospodarcze
najczęściej nie pojawiają się na długiej liście proponowanych środków, chociaż powyższa analiza wykazuje, że są one najskuteczniejszym narzędziem
zwalczającym korupcję.
Sytuacja rządów jest schizofreniczna. Politycy boją się z jednej strony niezadowolenia z rozpowszechnienia korupcji i starają się z nią walczyć, z drugiej
boją się trudności i niepopularności najbardziej skutecznych reform ekonomicznych. Najlepszym dla nich wyjściem jest proponowanie pustych działań,
obliczonych wyłacznie na popularność i zainteresowanie mediów. Rezultatem
44
GOSPODARKA NARODOWA Nr 4/2007
jest oderwanie formalnych rozwiązań prawnych od rzeczywistych działań ograniczonych przez faktyczną wolę oraz realne możliwości rządów. Dlatego też
chęć walki z korupcją nie wykracza poza retorykę, pomimo ewidentnych strat,
jakie przynosi gospodarce.
Przejawem niechęci do rzeczywistych reform jest zbyt silna koncentracja na
rozwiązaniach instytucjonalnych i prawnych kosztem przemian systemowych.
Zwłaszcza dotyczy to zmian rzeczywistych motywacji popychających ludzi do
korupcji. Rządy chętnie podejmują również działania edukacyjne, przedstawiające korupcję jako rzecz niemoralną. Są to działania szczytne, niestety,
nieskuteczne. Opierają się na naiwnym przypuszczeniu, że gdy ludzie uczestniczący w korupcji dowiedzą się, że jest to działanie niemoralne, natychmiast go
zaprzestaną. Ci jednak znakomicie zdają sobie sprawę, że biorą udział w czymś
niemoralnym lub wręcz przestępczym. Inną wadą powodującą nieskuteczność
programów antykorupcyjnych jest brak wzięcia pod uwagę jakości rządzenia
w danym kraju. Władze często optymistycznie oceniają zdolność wprowadzenia
niektórych działań w życie i nie biorą zupełnie pod uwagę, że korupcja może
zupełnie je uniemożliwić.
Powyższe wnioski znajdują potwierdzenie w badaniach empirycznych [EBRD,
2003] na temat skuteczności działań antykorupcyjnych w Europie Wschodniej.
Kraje, które posiadały niższy poziom korupcji prowadziły równocześnie więcej
działań określanych jako antykorupcyjne, co mogło wynikać z nacisków Unii
Europejskiej. Jednocześnie poza zwiększoną świadomością samego problemu
korupcji działaniom antykorupcyjnym nie towarzyszyło faktyczne obniżenie
podatku korupcyjnego czy częstotliwości dawania łapówek przez przedsiębiorców.
Wnioski
Walka z korupcją, oderwana od konkretnych posunięć zmieniających istotę
stosunków pomiędzy państwem a gospodarką, jest w gruncie rzeczy skazana na
niepowodzenie. Mimo iż zawsze istotne będzie, by za pomocą działań antykorupcyjnych piętnować zjawiska korupcyjne, to znacznie ważniejsze jest zwalczanie
ich źródeł. Korupcja nie jest problemem, który występuje w zdrowych pod
innymi względami gospodarkach. Zwykle jest to symptom głębszych trudności
gospodarczych i jest rezultatem niepodejmowania fundamentalnych reform
mających na celu prawdziwą, a nie pojmowaną hasłowo, naprawę państwa.
Skuteczne programy antykorupcyjne odnoszą się do zmian jakości rządzenia
i ekonomicznych słabości gospodarki, które niezwalczone w porę tworzą okazje
do uzyskiwania nielegalnych korzyści. Główne reformy antykorupcyjne powinny
zatem polegać na ograniczeniu potencjału dla korupcji za pomocą działań zmniej
Jedną z retorycznych metod jest powoływanie dodatkowych instytucji kontrolnych i zaostrzone
karanie. Skorumpowane kraje obfitują w setki inspektorów, instytucji kontrolnych, specjalnych
komisji śledczych oraz regulacji dotyczących dostępu obywateli do informacji. W rzeczywistości pogarsza to tylko sytuację, ponieważ przekazuje jeszcze więcej władzy skorumpowanemu
aparatowi państwowemu.
Łukasz Goczek, Przyczyny korupcji i skuteczność strategii antykorupcyjnych
45
szających renty ekonomiczne, liczbę transakcji oraz oddając decyzje w ręce wolnego rynku. Mogą one polegać na ograniczeniu uznaniowości polityków i urzędników w rejonach, takich jak wydawanie pozwoleń i licencji oraz ograniczeniu
monopolistycznej siły państwa w obszarach, takich jak wznoszenie barier wejścia, interwencjonizm oraz ograniczanie wolności gospodarczej i konkurencji.
Bibliografia
Ades A., Di Tella R., [1997], National Champions and Corruption: Some Unpleasant Interventionist
Arithmetic, „The Economic Journal”, Vol. 107, s. 1023-42.
Ades A., Di Tella R., [1999], Rents, Competition, and Corruption, „AER”, Vol. 89, s. 982-94.
Adsera A., Boix C., Payne M., [2000], Are You Being Served? Political Accountability and Quality
of Government, Inter-American Development Bank Working Paper 438.
Andvig J., Fjeldstad O., Amundsen I., [2001], Research on corruption. A policy oriented survey,
NORAD Report.
Beck T., Demirguc-Kunt A., Levine R., [2005], Bank Supervision and Corruption In Lending,
NBER Working Paper, 11498.
Broadman H., Recanatini F., [2002], Corruption and Policy: Back to the Roots, „Journal of Policy
Reform”, Vol. 5 (1), s. 37-49.
Brunetti A., Kisunko G., Weder B., [1998], Credibility of Rules and Economic Growth: Evidence
from a World Wide Private Sector Survey, The World Bank Economic Review, Vol. 12 (3),
s. 353-84.
Brunetti A., Weder B., [2003], Free Press Is Bad News for Corruption, „Journal of Public Economics”,
Vol. 87 (7-8), s. 1801-24.
Chowdhury S., [2004], The Effect of Democracy and Press Freedom on Corruption: An Empirical
Test, „Economics Letters”, Vol. 85 (1), s. 93-101.
Clarke G., Xu L., [2004], Privatization, Competition, and Corruption: How Characteristics of Bribe
Takers and Payers Affect Bribes to Utilities, „Journal of Public Economics”, Vol. 88 (9-10),
s. 2067-97.
Damania R., Fredriksson P.G., Mani M., [2003], The Persistence of Corruption and Regulatory
Compliance Failures: Theory and Evidence, IMF Working Papers, 03/172.
DiPietro W., [2003], National Corruption and Size of the Public Sector, Briefing Notes In Economics,
Vol. 55 (1-8).
Djankov S., La Porta R., Lopez-de-Silanes F., Shleifer A., [2002a], The Regulation of Entry,
„Quarterly Journal of Economics”, Vol. 117 (1), s. 1-37.
Djankov S., Porta R., Lopez-de-Silanes F., [2002b], Courts: the Lex Mundi Project, NBER Working
Paper No. 8890.
EBRD, [2003], Anti-corruption Programmes in Post-Communist Transition Countries and Changes
in the Business Environment, 1999-2002, EBRD Working Paper No. 85, London.
Elliott K., [1997], Corruption as an International Policy Problem: Overview and Recommendations,
[w:] Corruption and the Global Economy, (ed.) K. Elliott (Washington: Institute for International
Economics), s. 175-233.
Fisman R., [2001], Estimating the Value of Political Connections, „AER”, Vol. 91, s. 1095-102.
Fisman R., Gatti R., [2002], Decentralization and Corruption: Evidence from U.S. Federal Transfer
Programs, „Public Choice”, Vol. 113 (1-2), s. 25-35.
Galtung F., [2005], Measuring the Immeasurable: Boundaries and Functions of (Macro) Corruption
Indices, In F. Galtung and C. Sampford, Measuring Corruption, Ashgate.
Gatti R., [1999], Corruption and Trade Tariffs, or a Case for Uniform Tariffs, World Bank Working
Paper No. 2216.
46
GOSPODARKA NARODOWA Nr 4/2007
Gatti R., [2004], Explaining Corruption: Are Open Countries Less Corrupt?, „Journal of International
Development”, Vol. 16 (6), s. 851-61.
Gerring J., Thacker S., [2005], Do Neoliberal Policies Deter Political Corruption?, „International
Organization”, Vol. 59, s. 233-54.
Goczek Ł., [2006], Causes of Post-Communist Corruption: an Empirical Study, Paper presented
at the WISER 2006 Economic Meeting.
Goel R., Nelson M., [2005], Economic Freedom versus Political Freedom: Cross-Country Influences
on Corruption, „Australian Economic Papers”, Vol. 44 (2), s. 121-33.
Goldsmith A., [1999], Slapping the Grasping Hand: Correlates of Political Corruption in Emerging
Markets, „The American Journal of Economics and Sociology”, Vol. 58 (4), s. 866-83.
Heidenheimer A., Johnston M., LeVine T. (eds), [1989], Political Corruption: A Handbook, 3rd
Reedition – 2002, Transaction Publishers New Brunswick, NJ.
Heinzen J., [2005 June], Corruption in the Gulag: Dilemmas of Officials and Prisoners, „Comparative
Economic Studies”, Vol. 47 (2), s. 456-75.
Hellman J., Kaufmann D., [2004], The Inequality of Influence, [w:] Building a Trustworthy State
in Post-Socialist Transition, (eds.) J. Kornai and S. Rose-Ackerman, New York, Palgrave,
s. 100-118.
Hellman J.S., Jones G., Kaufmann D., [2003], ’Seize the State, Seize the Day’: State Capture,
Corruption, and Influence in Transition, „Journal of Comparative Economics”, Vol. 31,
s. 751‑773.
Hellman J., Schankerman M., [2000], Intervention, Corruption and Capture: The Nexus between
Enterprises and the State, „Economics of Transition”, Vol. 8 (3), s. 545-76.
Hwang J., [2002], A Note on the Relationship between Corruption and Government Revenue, „Journal
of Economic Development”, Vol. 27 (2), s. 161-77.
Johnson S., Kaufmann D., Zoido-Lobaton P., [1998], Regulatory Discretion and the Unofficial
Economy, „AER”, Papers and Proceedings, Vol. 88, s. 387-92.
Johnson S., Kaufmann D., McMillan J., Woodruff C., [2000], Why do firms hide? Bribes and
unofficial activity after communism, „Journal of Public Economics”, Vol. 76, s. 495-520.
Kaufmann D., [1998], Revisiting Anti-Corruption Strategies: Tilt Towards Incentive-Driven
Approaches?, in Corruption and Integrity Improvement Initiatives in Developing Countries
(New York, UNDP).
Kaufmann D., Siegelbaum P., [1995], Privatization and Corruption in Transition Economies, „Journal
of International Affairs”, Vol. 50, (2), s. 419-58.
Kimbro M., [2002], A Cross-Country Empirical Investigation of Corruption and Its Relationship to
Economic, Cultural, and Monitoring Institutions: An Examination of the Role of Accounting
and Financial Statements Quality, „Journal of Accounting, Auditing and Finance”, Vol. 17
(4), s. 325-49.
Klitgaard R., [1988], Controlling Corruption, Berkeley, University of California Press.
Knack S., Azfar O., [2003], Trade Intensity, Country Size and Corruption, „Economics of Governance”,
Vol. 4 (1), s. 1-18.
Kunicova J., [2002], When Are Opposition’s Lips Sealed? Comparative Political Corruption in
Democracies, Mimeo.
Kunicova J., [2005], Are Presidential Systems More Susceptible to Political Corruption?, Mimeo.
Kunicova J., Rose-Ackerman S., [2005], Electoral Rules and Constitutional Structures as Constraints
on Corruption, „British Journal of Political Science”, forthcoming.
La Porta R., Lopez-De-Silanes F., Shleifer A., Vishny R., [1999], The Quality of Government, „The
Journal of Law, Economics and Organization”, Vol. 15 (1), s. 222-79.
LaPalombara J., [1994], Structural and Institutional Aspects of Corruption, „Social Research”,
Vol. 61, s. 325-50.
Lederman D., Loayza N., Soares R., [2005], Accountability and Corruption: Political Institutions
Matter, „Economics and Politics”, Vol. 17 (1), s. 1-35.
Łukasz Goczek, Przyczyny korupcji i skuteczność strategii antykorupcyjnych
47
Leite C., Weidemann J., [1999], Does Mother Nature Corrupt? Natural Resources, Corruption, and
Economic Growth, IMF Working Paper, 99/85.
Miller W., Grødeland Å., Koshechkina T., [2001], A Culture of Corruption: Coping with Government
in Post-Communist Europe, Budapest, Central European University Press.
Mocan N., [2004], What Determines Corruption? International Evidence from Micro Data, NBER
Working Paper, 10460.
Montinola G., Jackman R., [2002], Sources of Corruption: Cross-Country Study, „British Journal
of Political Science”, Vol. 32, s. 147-70.
Paldam M., [2002], The Big Pattern of Corruption. Economics, Culture and the Seesaw Dynamics,
„European Journal of Political Economy”, Vol. 18, s. 215-40.
Persson T., Tabellini G., Trebbi F., [2003 June], Electoral Rules and Corruption, „Journal of the
European Economic Association”, Vol. 1 (4), s. 958-89.
Reinikka R., Svensson J., [2005], Fighting Corruption to Improve Schooling: Evidence from a Newspaper Campaign in Uganda, „Journal of the European Economic Association”, Vol. 3 (2-3),
s. 259-67.
Rijckeghem van C., Weder B., [2001], Bureaucratic Corruption and the Rate of Temptation: Do
Wages in the Civil Service Affect Corruption and by How Much?, „Journal of Development
Economics”, Vol. 65 (2), s. 307-31.
Sandholtz W., Koetzle W., [2000], Accounting for Corruption: Economic Structure, Democracy,
and Trade, „Industrial Studies Quarterly”, Vol. 44, s. 31-50.
Svensson J., [2006], Osiem pytań na temat korupcji, „Gospodarka Narodowa” 9, s. 77-101.
Swamy A., Knack S., Azfar O., [2001], Gender and Corruption, „Journal of Development Economics”,
Vol. 64, s. 25-55.
Tanzi V., [1998 December], Corruption around the world: Causes, Consequences, Scope an Cures,
„Staff Papers”, IMF, Vol. 45, s. 559-94.
Treisman D., [2000], The Causes of Corruption: A Cross-National Study, „Journal of Public
Economics”, Vol. 76 (3), s. 399-457.
Xin X., Radul T., [2004], The Context for Political Corruption: A Cross-National Analysis, „Social
Science Quarterly”, Vol. 85 (2), s. 294-309.
World Bank, [1997], The State in a Changing World, World Development Report, March.
THE CAUSES FOR CORRUPTION AND THE EFFECTIVENESS
OF ANTI-CORRUPTION STRATEGIES
Summary
The author examines the causes behind corruption and checks why strategies
designed to combat corruption fail to produce the expected results. The analysis is
based on a review of the extensive body of empirical research into the sources of
corruption and a descriptive analysis of the effectiveness of anti-corruption measures.
The author offers a definition of corruption and presents the most common anticorruption programs. He also describes problems widely associated with empirical
studies involving corruption. The analysis addresses four issues: the overall level of
development; the public sector; political institutions; and limitations to a free market
and competition.
Contrary to popular belief, not all the measures commonly proposed in the ongoing
public debate on corruption will work in practice, Goczek says. For example, political
reforms are unlikely to produce the desired results. Anti-corruption reforms should be
48
GOSPODARKA NARODOWA Nr 4/2007
geared toward limiting the room for corruption by reducing the number of transactions
subject to arbitrary decision-making and by delegating authority to the market instead of
the government. It is necessary to limit the powers of politicians and officials in areas
such as the issuance of business permits and licenses, the author says. This should be
accompanied by measures designed to limit the government’s monopoly in areas such
as barriers to market entry, interventionism, economic freedom and competition.
One possible reason why anti-corruption measures fail to deal with the real causes
behind the problem is that far-reaching economic reforms are unpopular in Poland,
the author says. Many anti-corruption programs are ineffective because they are often
only a “smoke screen” designed to hide inaction, Goczek concludes.
Keywords: corruption, anti-corruption measures, empirical studies, economic
freedom